1 Ağustos 1934 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

1 Ağustos 1934^ San Fransisko grevine müflis milyarder Insul mu sebep oldu Amerika tarihinde ilk defa olarak görülen umumî grevin başlangıcı ve sonu Cvmhariyet' Terkos saatleri de ucuzluyor Aboneler su sarfiyatını kendileri kontrol edecek ERMENt MESELESİ Büyük devletler, kat î ıslahat istiyorlardı Şarkta bir ermeni krallığı ideali canlanmış, komitacılar her tarafta faaliyete geçmişti tngilizler de Berlin muahedesinden baska Türkiye ile tanzim ettikleri Kıbru mukavelesine Anadolunun Moskoflara karşı müdafaasi mukab'linde o havalide «mütemekkin hıristiyan tebaasile ve sairenin iyi idare edilmelerine mü teallik yapüacak ıslahah, padısahuı kendilerüe roüzakere ederek kararlastıracağma» dair bir madde dercettir • diler. tngilizler Berlin muahedesi ve Kıb • ns mukavelesile esaslar» kararlashnlan ıslahab Babıaliye ihmnl ettirmeyip behcmehal icra ettirnvğ', kendilerince esaslı bir vazife addettüer. Berlin kongresi dağılır dağılmaz Babıaliye hayırhahane lisanla yazılmı; bir nota ve • rerek Anadoluda «Avrupalılar tara fından tertip ve kumanda edilecek bir jandarma kuvveti ve Anadolunun en büyük şehirlerinin bazılarmda hüküm ve nSfuzu kiiçük mahkemelere cari oVro?.k üzere birer istinaf mahkemesi teskilini ve bu mahkemelerde. kanunşnıas birer Avrupah bulundurulmasmı ve i • lâml&nn ancak bu Avrapalı ıremurlarm muvafakatile tatbikm ve ^şar ilti • zammm lâğVfle yerine arazi vergisî tanzlmıne memur ohmk Szere her vi•âyete birer (ekserisi Avrnpalı,' birer defterdar tayini, valilerin, hâkimlerin ve defterdarlaruı vazifelerini hakkile ifa ettikleri takdirde memuriyetlerm • de muayyen seneler ipkalarını musnr rane tavsiye ettiler. BabıaB jandarma, adliye teşkuatı ile mahkemelerde ecnebi memur bulun • durulmasmı ret ile, ecnebilerden bazı adliye mufettisleri tayinini, âsarm lâğvını, valilerin, hâkimlerin, d*efterdar larm vazifelerini hüsnü ifa ettikleri takdirde beş sene memuriyetlerinde ipkalannı kabul etti. Bu tanziroah tatbik için Anadoluya devlet ricalinden is lâm ve hıristiyan büyük memurlar gönderdi; ama maliyenin muzayekası gibi bazı bahanelerle ciddî ıslahat yaprm yordu. Ahali Kürtlerin ve Çerkeslerin tasaüutundan lâyıkile vikaye olunmuyordu. tngilterenin müdahalesi insAniyet ve hıristiyanuk sianndan olduguna» dair propagandalar yaptılar. Altı yedi yüz sene evvelki ehlisalip zihniyetini uyandırmak istediler. 1885 tarihinde Ru melii Şarkî meselesinin tesviyesi için tstanbulda bir konferans toplanmışh. Htnçak namım alan Londra komitası ve Drosak (diğer namı Taşnak Zot • yon) namuu takınan Cenevre komitası Ermeniler hakkmda Avrupalılann sefkat ve merhametlerini celbedecek tarz ve Iisanda kabinelere lâyihalar takJim ederek Berlin kongresinde taahhSt eltiğimiz ıslahatm tatbikma bu konfe • ransın memur edilmesini istediler ama müracaatlerinin tesiri olmadığı gibi bizdeki ırktaslan da onlartn sözlerine va propagandalanna itibar etmiyorlardı. Ermenilerden devlet hizmetinde bu« lunanlar ve tstanbulda veya tasralardaaklı başında, is güç sahibi olanlar müf takil ve muhtar bir Ermenistan teskilini münasip görmüyorlardı. Tasralı Ermenilere gelince onlann zihniyeti hakkmda da Taymisin Erzurum muhbiri söyle demisti: [ 2 ] «Anadoludaki Ermeniler tsviçre gîbir müstakil bir hükumet tesküi fikrini kafalanna sığdıramıyorlar. Epeyce tahsil görmüş, zeki, aklı basında birçok Ermeni ile konustum, hepsi bu fikri, batıl ve icrası imkânsız ad ile, redde diyorlar. Vakıâ Avrupada seyahat et miş olan Ermeniler arasmda Anadolu da bir Ermeni krallığı icadını tasavvur edenler bulunuyor, lâkin onlara kendi vilâyetleri ahalisi bile uymuyorlardı. 7 San Fransisko çehrinde gre vcilerlm Amerika zabıtasuun muhiş mScadelerinden iki uahne Belediye Reirimiz, bir bardak Verkos raytmu tetkik ederken Belediye sular idaresi Terkos suyu saatlerine ait kira bedellerini de indirmeğe karar vermistir. Haber aldığımıza göre her üç ayda bir alınmakta olan 90 kurusluk saat kiralan 45 kurusa indirilecektir. Bundan baska 110 kurusa kiralanmakta olan büyük saatle • rin kira bedelleri, yan yanya mecektir. Kira bedellerinin mdirilmesile Belediye sular idaresi varidatı bir miktar düsecektir. Maamafih sular idaresi asıl kat'î ıslahata ağustos 1933 tarîhinden itibaren Vaslamıs ve birçok yeni tesisat yaparak bir taraftan mas • rafmı üç dört misli arttırmıs, diğer taraftan da mühim miktarda vari • datını çoğaltmıstır. Bu sene sonu • na kadar bütün ıslahat ikmal edi leceğinden saat kiralanndan yapılacak tenzilât dolayısile sular idaresinin bütçesinde mühim bir değisiklik olmıyacaktır. Sular idaresi abonelere birer cüzdan dağıtmağa karar vermistir. Bu suretle abo • neler sarfiyatlarını kolaylıkla takip edebileceklerdir. Son Fransiskoda yeni bir yangın var.. San Fransiskoyu yeni bir zelzele altüst ediyor. Oradaki bu yangın, bu zelzele Amerikan maliye ciliğinin kalbi olan Nevyork borsasını allak bullak etti. San Fransisko şehrinin bulun duğu «Kaliforniya> havalisinden son zatnanlarda mühim haberler gelmez olmustu. Onların içinde me> «elâ en ehemmiyetlisi, bir müddet sonra tekzip olunan, Greta Garbonun Rupen Mamulyan ile evlendiğine dair olan telgraftı. Halbuki geçen otuz kırk sene içinde San Fransiskoda neler ol mamıstı. 1906 da tam 28 bin evi kül eden yangını ve onun müsebbibi olan zelzelesi, bütün dünyayi alâkadar ve müteesir ettnişti. Son San Frantisko grevinin müsebb ÎL>I Fakat bu seferki yangın içtimaî olarak gösterilen banker tnndl bir yangm, bu seferki zelzele, ik • tnal getirerek bunlan altra ve gü • tı«adî bir zelzeledir. Reüicumhur Mr. Ruzvelt, yatile Havayi adaları müf sahiplerine yüzde bes yüz kârla satan tacirler, mutavassıtlardı. na giderken radyodan bu felâketli Fakat ortada kazamlan bu »erveti haberi aldı. San Fransiskoda müt himaye edecek polis, jandarma, adhiş bir dshiK harp başlamısti. O liye teskilâtı yoktu. Bunlar kurul • Mr. Ruzvelt ki Amerikayı buhrani mağa başlayınca otuz senede San hazırdan hiçbir kansıklığa mey • Fransiskonun sakinlerinin adedi 300 dan vermeden kurtarmayı vadet • bini geçti. Bunu takip eden elli semisti, acaba bu haberi ahr almaz nede de bu miktar iki misline çıktı. ne düşündü? Çünkü biiyük bir limandı, bilhassa Zaten, baftalardanberi AmerikaAsya kıt'ası ile ticarette miihim bir nın etı büyük demir sanayii mer amil ohıyordu. kezi olan Pittsburghda bir grevin El işleri «anayii birden tekâmül çıkmasından ve bu hareketin bütün göstertnişti. Çünkü altm ve gümüş Amerikaya sirayet etmesinden kormadenleri Çinliden tutun da Ha kuluyordu. Mr. Ruzvelt bu tehlikebesliye vanncya kadar yetmis iki yi bertaraf ettikten sonra 20 gün buçuk milletin efradını celbetmisti. dinlenmek için seyahate çıkımstı. Şehirde muhtelif ırkların halitası Heybat, sinema ve yemiş memleketi olan Kalifomiyadan daha yolda iken bir halk tabakası teşekkül etti. 1850 1 haberlerin en felâketlisini öğrendi. deki yeni zenginler otuz sene sonra San Fransiskonun asalet tabakasmı Ne oldu, ne geçti de 60 bin adam vücude getirdiler. öyle bir asalet birden San Fransisko sokaklarına tabakası ki yanında çahstırdığı isçi döküldü ? ölenler, yaralananlann ve ameleyi çok hakir görüyor, onadedi niçin nastanelere sığmıyacak lan adeta insandan saymıyordu. kadar çok oldu? Bunu izah edeceğiz. San Fransiskonun halk tabaka • San Fransisko, bundan epeyce zaman evvel Büyük Okyanus sahilinde güneşii bir tspanyol köyü idi. Tıpkı Avrupanm Napolisi gibi.. On dokuzuncu asır başlangıcında bir Rus gemisi bu sahillere yanastt. Niçm bu güneşli memleketi, karlı Alaska müstemlekesine ilhak etmetneliydi; bundan tspanya orada etti. Kaliforniyalılar kuşkulanan bir müddet idaresine sının gayesi senelerce bu esaretten kurtulmğa çalısmak oldu. Amele • ler, bir takım sendikalar teskil et • tiler. Patronlarla doğru dan doğruya münasebatta bulunarak ırgatbası, ustabası ve saire gibi kendileri • nin istismar edilmelerine vasıta o • lanlan ortadan kaldırmak istedi » kanunlan ler. Fakat Kaliforniya buna müsait değildi. Sendika teskiline ve bir amele hareketi vücude getirmeğe tesebbüs edenleri hü • kumet cezalandırıyor, hatta bunlann propagandalarının yapılmasına bile göz yummuyordu. Bunun üzerine amele de cebir ve zor isttma • line, kanuna mugayir hareketler yapmağa basladılar. tste San Fransiskodaki son grevin ilk menşeleri. Mr Ruzvelt mevkii iktidara ge çergezmez bu nususta tahkîkat ve tetkikat yaptırarak vaziyeti ıslah etmek istedi. Mesai zamanmda, ücret meselesinde antelenin lehine bir çok değişiklikler oldu. Buna rağmen, memnun olmıyan kısım da vardı. Bu kısmın yaptığı tahrikât ortalıgı karıstırdı. Meselâ Kentucky san a • yi mıntakası senelerdenberi bir dehset devresi geçiriyordu. Oradaki amele hakkında pek sert davranılıyor, bu vaziyeti gazetecilerin gör mesine, yazmasına müsaade olunmuyordu. Bunun yegâne müsebbi • bi de son defa Amerikadan kaçan ve tstanbulda yakalanarak Ame > rikan hükumetine teslim edilen milyarder tnsulldu. San Fransiskodaki büyük grevin diğer sebeplerinden biri de şu idi: Amerikadaki büyük sanayi erba • bından her birinin fabrikalannı ve onun amelesinin evlerinî ihtiva e • den havalî adeta başlıbasma bir sehirdir. Oranm fabrikatörün em rinde hususî jandarması ve polisi vardır. Bunlar ihtiyaç halinde res mî zabıta kuvvetlerine yardım e derler. lşte amelenin bu kuvvetlere boyun eğmemesi, onlan hükumete karşı âsi mevkiine koymustur. Fakat Amerikada böyle bir 'hareketin basında bulunarak reislik ve kumandanlık yapacak ihtilâlcilerin mevcut olmaması onların zâ fını ve hükumetin kuvvetlenmesinl mucip olmus, mücadelede muvaf • fak olmalan ihtimali varken mağlubiyetlerine sebebiyet vermistir. Amerika tarihinde ilk olarak meydana çıkan umumî grev tesebbüsü bundan dolayıdır ki ameleyi iknit sizliğe düşürecek bir hezimetle neticelenmiştir. : Kadıköy Sa Şirketi de $atın mı tdtnıyor? Belediyenin Kadıköy su sirke • tini satın almağa karar verdiği söylenmektedir. Buna sebep te şirke • tin son zamanlarda birçok yolsuz hareketlerde bulunmasidır. Bele diyece yakmda şirketin vaziyeti ve muamelesi tetkik edilecektir ve gelecek seneden itibaren sirketi Belediye isletmeğe başlıyacaktır. Şirket aleyhinde abonelerden Belediyeye çok şikâyetlerde bulu • nulmuştur. Kadıköy su sirketinm tarifesini tes • bit edecek olan komisyon bugün toplanacaktır. Komisyonun, Kadı • köy su fiatlermde ehemmiyetli nisbette tenzilât yapması muhtemel bulunduğu söylenmektedir. Haklı bir şikâyet Büyükada kaymakamının nazarı dikkatine Geçen cuma gunü Büyükadada gu • zel bir gün geçirmeğe karar veren dört beş arkadaş bu kararlannı tatbik mevkiine koymuşlar ve Büyükadaya git • mekten esasen ve umumî surette pek te memnun olmuslardır. Adayı güzelles > tirmek içm itinalı bir çahsmanın taraf taraf göze çarpması bu dört bes vatandas için ayn bir zevk olmus. Bunun içindtr ki son deminde zevklerini kaçıran bir noktadan bilhassa sikâyet etmek mecburîyetinde kalmışlardır. ŞBtâyet ettikleri nokta sudur: Yeni Ada idaresi kordonboyundaki müna • sebetsiz iki halâyi kapatmısken bunun bir tanesi beDri kaymakamlığın haberi olmaksızın tekrar faaliyete konulmus bu ve iste etrafa fena koku neşreden hakimiyetini tekit ı ^ ^ Gerçi komitaclıar ıslahat meselesmi konferansa düsüremediler ve Türki yede&i ırktaslarmı da istedikleri gibi ıdlâl ve iğfal edemiyorlardı. Ama muvaffakiyetsizliklerinden dolayı fütura düsmüyorlar, faaliyetlerini şiddetlendiriyorlardı. Ermeni milletinin geçmis znuınlara ait tarihî mefahirini, neşrettikIeri manzumeler, destanlar, hikâyeier'e en ziyade sadedil ErmenF delikanhlannm zihînlerine doidurup ırkî hissiyatlannı galeyana getirmeğe çalısıyorlardu Bazı devlet memurlarmdan sadır olan Onun üzerine lngiltere elçisi Sör fena muamelelerin ve muhtaç olduklaHenri Layard Babıaliye «hakimane ve n tanz:mat ve ıslahatm yapılmaması ur durendişane hareket etmiyecek °' " nin mes'uliyetini hep hemsehrileri olan sanız vaktile nanl Avrupa kıt'asmda Türklere yükletîyorlardı; cahil ve mubasınıza bir Bulgar meselesi çıkarmaktaassıp bir takım papazlan da kendi • la 1877 Moskof muharebesine sebebi lerine uydurup cemaatlerinin en ziyade yet verdinizse simdi de Anadoluda bir gençlerini hükumetle ve Türk unsu Ermeni meselesi icat etmis olacaksı rile cansiperane mücahedeye girisecek nız. Hıristiyan milletleri bağırhp bü olurlarsa Avrupanm ve hassaten tngH< yiik devletleri müdahaleye sevkede terenin kendilerine filen imdat edece • ceksiniz» zemininde bir nota ver ğini, kraîlık ve serbestlik verdireceŞini ve artık ondan sonra içinde do<rup di t l ] . büvüdükleri zengin vilâyetlere, yerlere Fakat Babıali o tarihten itibaren yalnız kendileri sahip olup Türkleri de1880, 1883, 1886 senelerinde tngil fedeceklerini, bir çok mala, mülke ve terenin ve ne de ona imtisal eden büganimete kavuşacaklanm temin ile vayük devletlerin verdikleri notalara ve vaş yavas ele ahyorlardı. Bir taraftan icra ettikleri bahrî nümayislere ragmen da memlekete gizlice bombalar, taban» geçîftirme yolunu tutup umumî ve cidcalar, dinamitler, tüfek ve mermiler dî ıslahat yapmadı. sokuyorlar, bunlan bazı mekteplerde, **• Çarlık Rusyası Kafkasya Ermenile kiliselerde, mağazalarda saklıyorlar rini zorla Moskoflaştırmak ve ortodoks du Komitalarm maksatlan meydana mezhebine sokmak için ötedenberi taçıkmağa ve ötedeberide bombaiar v e kip ettiği siyasete son senelerde ziyasilâhlar bulunmağa baslaymca Türkledece faaliyet vermişti. Bu merammın rin avarm arasmda bütün Ermeniler husulüne mâni olmak istiyen Ermenileri hakkmda bir suizan ve emniyetsizlik hapis veya Siberyaya nefyetmekte, ve bir husumet hissi peyda oldu. An mekteplerini kapatmakta, kiliselerini cak yüksek tabakalardaki Türklerin kontrol altma alarak Ermeniliği ez • adaveti komitacüarla onlara tâbi olan mek için ne lâzımsa yapmakta idi. lardan başkalarma tecavüz etmiyordn. Bu hallere tahammül edemîyen bazı Ermeni münevverleri Intn'ltere ve Fransaya iltica etmislerdi. Irktaslarmı irsat ve tahrik ile Moskof ve ecnebi boyunduruğundan kurtarmak garezile proDaganda'ar yapmaga basladılar. Ingüterede, Fransada, tsviçrede, Avusturyada, Amerikada ticaret veya tah • sil veya bir san'atle iştigal eden Kaf kasyalı Ermeniierden baska Türkiyeli, Mısırlı Ermenilerden b/r haylisini elde ettiler. Her tarafta komitalar teskil ve ermenice ile beraber Avrupa lisanla nnda gazeteler ve risaleler neşrederek istiklâl ve hürriyet davasmı açhlar. Komîtacıları ve müfsitleri en zivade şnnartan tngilizler oldu. Bilhassa tncil cemiyetleri onlan Gladstonun ftrka sma, bazı kulüplere, nüfuzlu bazı gazeteciierle bazı meb'uslara ve hatta bazı devlet memuriarma tanıth'ar, tavs;ve ettiler. Osmanh hiikâmetinin *n>a§duru ve mazlumu olan bu dm karde^^erinin haTierine merhametle can ve mallarının taarruzdan mahfuziyetini tem'n için [ 1 ] tngiltere sefiri Sör Henri Layardın Hariciye Nazırı Lort Solzboriye tahriratı 21 may« 1879. Ermeni cemaatinden ayni tabaka larda bulunanlar ve iş ve mal ve sahibi olanlar da ekseriyeti itibarile kı mitacılara ve müfsitlere iltifat etmiyor lardı. Onun için bunlar komitacılann tehdidi altmda yaşıyorlardu tane ver miyenler suikaste uğruyorlardı. Hak<kat namına şunu da ilâve edelim ki büyük küçük memurlanmtz arasm daki bazı ahlâksızlar ve menfaatpere: ler, bieünah Ermeniler hakkında ralar ederek casuslann, ve garez nvjhbirlerin sözlerine uyarak mas Ennenilernı cezalandınlmalanna sefct» olmak'a k«mitacılarm ekmeğine yağ sürüyorlardı. SALlH MÜNİR (Arkasi var ) [2] Taymis gazetesinden naklolunmustur. Bir haberi tekzip 29 tarihli Sonposta gazetesinde ts T. D.T. Cemiyet n n bir tebliği tstanbul 31 (A. A.) T. D. T. C umumî kâtipliğuıden: 18 ağustos 1934 te toplanacak olan Tiirk DiK Kurultayma aza olarak gelecek zatlarm 15 temrouz 1934 aksamına kadar müracaatleri ve bunlar arasında kunıltayda bir tez irat etmek istiyenlerm de yine o tarihe kadar tezlerini göndermelerî lüzumu birkaç defa ilân edilmiş oldugu halde hem kurultaya azalık, hem de tez için hâlâ müracaatlar yapılmaktadn. Tayin edilen müddet geçmiş, uzak yerlerden posta gelmesi için bırakılan müsaade de bitmiştir. kurultay azalıgı Kurultaya adlannı edilmemesi rica olunur. aza ve dinleyici olarak yazdırmif olan zatlara ayn Bundan sonra ve tez için müracaat sonra da Meksikalılann girdiler. 1848 de çrkan Avrupa ihtilâllerinin Büyük Okyanus sahillerindeki aksülâmelleri ile birlikte Colomada albn madenlerinin keşfi Amerikada garbe doğru müthiş bir akrna sebebiyet verdi. Denizden, karadan birçok kafıHer geldSer. Bir yumurtamn tanesi 2,5 liraya, hanlardaki yataklann bir geceliği 10 liraya çıktı ve bütün o sahil bugünkü Kovboy filimlerindeki maceralan yas&dı. Herkes bir elinde bir altm ke•esi, ötekî elinde bir tabanca ta sıyordu. «Altma hücumit merakı hücum!» bittikten sonra «gümüse Ankara 31 (A. A.) Sıhhat ve tçtitnaî Muavenet Vekâletinden: tanbulda tam iki yüz cüzamlt hastanm serbest dolastığı hakkmda hiçbir esasa istinat etmiyerek netredüen havadis tamamen asılsız ve uydurmadır. Verilen bu malumahn olunur. yalan olduğu ilân Yeni FransızAiman iktısadî ıtüâ ları B'rlin 31 (A.A.) Correspondance Diplomatique et PolHique, Alman ticaret münasebatının makta ve bilâhare beHd daha Fransız yeni den ziyade yerdir ki aksamüzeri deniz üzerindeki kazinolardan birinde Adanm son zevkini çıkarmak istiyen vatandaslann keyfmi bozmus, neşelerini kaçırmıshr. Filhakika Büyükadanın bashca cephesinin deniz kenaruu bu türlü müzah rafatla bozulmağa bırakmak caiz ola • rnaz. Bu helâlar sıhhî ve modern şekillerle biraz içerlek yapdmalıdır. Mevcutlannın mesdudiyeti elbet en isabetli karar ve harekettir. normal bir sekil almıs olduğunu yaz • ıslah edilecrk olan ticaret itilâfnamesinin aktedilmis obnasından dolayı memnuniyet izhar etmektedir. Bu gazfete, shndiki siyasî ve iktısadî şerait altmda bu itilâfın aktinden dolayı memnuniyet duymak lâzım gelmekte olduğunu ilâve eylemektedir. hırsı basladı. Çünkü Nevada da gümüş meydana çıkanlmıstı. tşte bu sıralardadır ki o hava • lide nizam ve Kjizamı mek teşebbüsüne temin et • tevessül olundu. ayn cevap vermek imkânı yoktur. Her birine mahsus girme kartlan hazırlanmaktadır. edilecektir. Bunlar hazır olunca ne zaman ve nerelerden alınacağı aynca ilân fFORTESTİN Vakıtsiz ihtiyarlıyanlara, ademi ik tidar ve belgevşekliğine cmsalsiz bir devadır Husiye, ve bilumum tenasül guddelerinden yapılmıştır. Uzviyete yeniden hayat verir. Zengin olanlar, altın ve gümüş madenlerini işletenlerden ziyade oralara Amerikanın şark tarafından