3 Nisan 1934 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 2

''.umhurtyet 3 Nisan 19*4 Casuslar arasında 13 42 liklerin planını nasıl / elde ettim? / Naküi: A. DAVER ( Şehir ve Memîeket Haberleri J Siyasî icmal Tersane ve havuzlar i Mısır seferleri Türk ' Fransız neden iş bulamıyor Sadettin Bey tetkikat için hakem mahkemesi Çünkü bu işi de Pire limanına kaçırdık Ortaya br mesele ahldı: Evvelce limanınuza gelen ve boğazdan geçen ecnebi vapurlardan birçoğu bizim tersanelerimizde tamir ediliyordu. Halbuki fimdi mühim bir varidat temin eden bu iş Pire ve Varna limanlarma intikal etmiştir. Tersane, havuz ve tezgâhlarımız bu Emanlardaki tesisat kadar iyi've mü • kenunel olduğu halde bu tamir işini elimizden kaçırmamızın bazı am'lleri vardır. Meselâ, Yunan parası çok düsük olduğundan tamir ücretleri de bize nazaran o nisbette azdır. Pirede vücude getirîlen serbest mıntaka ecnebi vapurlanna birçok müsaade ve muafiyetler temin etmiştir. Pirede Türk kömürü tstanbul ltmamndan çok daha ucuza sahlmaktadr. tste bütün bu sebepler, tersanecilik rekabetmde bizim birçok şeyler kaybet memize sebep omuşha. Tersaneleri mizde Kİertn bu kadar kesat bir hale gelmesinde, tstanbul limanına gelen vapurlarm hayli azalması da şüpheslz bir testr yapmış olacaktır. Sonra Bulgarlar da kendi vapurla rmı tamir için Varnada tesisat yap • nvslardır. Mevsuk olarak öğrendigimize gore alâkadar makamat bu mühim vaziyet < etrafmda ehemmiyetle tetkikata baslamıslardır. Bu tetkikat, tersane ve havuzlanmızm takviyesi, tstanbul limanına çok vapur uğrahlması esbabmm temini, tamir ücretlermin ve kömür fiatlerin;n indirilmesi gibi noktalar etrafında cereyan etmektedir. Bütün bu islerden maada tstanbulda serbest bir liman tesisi mevzuu da kemali ehemmiyetle ve başlı baştna tetkik edilmektedir. Faıbrika ve havuzlar idaresi müdürii Cemil Bey dün bir muharrin'nuze bu mesele etrafında su tzahah vermiştir: « L.:manımızda ecnebi vapurlann tamiri işi eskisine nisbetle hayli azalrruşhr ve bu işler şimdi daha ziyade Pire limanmda tekâsüf etmi» gibidir. Biz fabrika ve havuzlartmızın daha mütekâmil bir sekilde çalışmalan için bir talom projeler ihzar ettik. Bunlan hükumete bar olmadan kendi kazan • ennızla tem : n «deceğiz. Şimdiki halde, ilk olarak havuzlanmızın sulannı elektrikli tulumbalarla tahliye etmeği diiffinüyoruz. Bunun için karar vermek üzereyiz. Bu takdirde havuzlar daha faal o'acak ve masraf ta yan yanya inmiş bulunacaktır. Bu işi hallettikten sonra modern tezgâhlarla fabrikarmzı takviye edecegiz. Vapur tamiri isinin Pireye intika linde kömür fiatlerinin orada bizden çok daha ucuz olmasmdan maada, en muhim amil serbest liman mesdesidrr. Çünkü, Piredeki serbest liman saye • smde bütün transitler gümrükten mu • &f hıtulmaktadır. Bir serbest liman yapıTması me • selesini biz Yunanhlardan daha evvel ortaya atmıstık. Fakat onlar bu fiktrden bizden daha evvel, rstifade etti ler. Biz de bu sahcda muvaffak olmak için derhal bir serbest liman yapma Amerikada emek ve sermaye mübarezesi Almanlar yalnız başına olmak şartile Fransayı da Rusyayı da ezeceklerîne iman etmişlerdi. Fakat... Bu Töton askerleri, yavaş yavaş »ahatlanna bakarak bellerindeki kayışlan çikardılar, dik ve katı yakalannı actılar, sımsıkı kapalı göçüslerinin döğmelerini çözdüler. Yan »araflardaki kücük masaların üsrü feırıruzı yakalı ve göğsü acık gü müsü kaputlaır, yüksek ve yassı kasIcetîer, parlak kılıçlarla dolu idi. Eski arkada^lar, köpüklü Münchner, Pilsner biralarını üstüste yuvarlı yorlardı. Çok sert olmıyan bu ickiler, onlan sarhoş etmeden zevklendiriyordu. Arasıra hos şakalar ediiiyor ve bazan da bir kahkaha yayIımı, meşhur Maikafer alayına mentup hoşsohbet ve neş'eli bir yüzbafmın tuhaf hikâyelerini selâmlıyor«Ju. Bir aralık salonda konuşmalar Ve kahkahalar kesildi ve birdenbire esrarengiz mısralarile «kıhç şar kısı» nın nağmeleri aksetti. Bu şarfcıyı, Saksonyalı sair Körner, 1812 de Leipzigte vuku bulan milletler meydan muharebesinde maktul düs meden brrkaç saat evvel yazmıştı. Masanın etrafında bir hayret ve takdir mırıltısı yükseldi. Çünkü kılıç şarkısmı sövliyen bu aksam ziyafete davetli olan sivil tngilizdi. Ve bu tngiliz, garip değil mi? ha'.is muhlis bir Alman harp havası olan bu şarkıyı Körnerin vatandaslanna ha» ateş, fhtiras ve heyecanla okuyordu. Sarkısının Du Schwert an tneiner Linken Diye baslıyan ve Hurra! Hurra! Hurra! Nağralarile biten kıt'alan, sid 'detli aikışlarla karsılandı. Alkıslar, beîki de okuyanın teğanni kabiliyetinden zivade sahsına aitti. Çünkü bu ecnebi, büyük bir samimiyetle toplantmın ruhuna nüfuz etmişti. Mükemmel, enfes! ! Bir tngiliz bizim vatan ve harp farkilanmızı teğanni etsin! Bravo Herr Brovn, bravo' Bir daha lutfedin! Reddetmrk, ziyafet sahiplerinin gösterdikleri, çok nazik ve samimî misafirperverliğe kabahkla muka • bele ettnek olurdu. Onun içindir ki davetli tngiliz, bu talepleri kabili • yetinin son haddine kadar is'af etti. Sonra, gösterdiği şevk ve heyecan kafi derecede hakikî idi. Çünkü musiki ve şiir, siyasî hudutlan tanı mazlar ve bu Alman harp şarkılan, hakikaten emsalsiz güzel şiirlerdi. Bu şarkılardan sonra, tngilizin meclisteki vaziyeti değisti. O, şimdi, bir misafir olmaktan çıkmış, iyi bîr arkadaş, adeta bir kardeş olmuştu. O ane kadar bu ecnebiye karşı sa dece nazik davranan ziyafet sahipleri, şimdi ona karşı dostane teza huratta bulunmak hususunda bir birlerile müsabakaya girismislerdi. Müteaddit defalar iri kadehler bavaya dikildi, evvelâ almanca olarak Prozit! lerle vâki olan temennîler, sonra ingilizceye döküldüs Gut helsler, Gut lâkler tevali etti. Biraz sonra şarkılarinm, hazırun uzerinde tevlit ettiği şevk ve heye can zail olup ta umumî muhavereyi dinlemek üzere rahat bırakıldığı zaman, tngilizin de canı sıkilmadı, biIâkis memnun oldu. Çünkü bu as kerler meclisinde söz dönüp dola şıp harp bahsine intikal etti. Bu da 1913 senesinde gayet tabiî idi. Ci;nkü Avrupanm siyaset ufuklannda fırtma bulutlan yükselmeğe başlamıştı. Alman zabitleri hali tabiide ve alelâde bir zamanda olsalardı bir ecnebînin mevcudiyeti onlan geve zelikten menederdi ama neş'e içinde tokuştuı ulan okkalı bira kadeh • leri dillerinin bağını çözmüştü. Toplantının havası samimî ve dostane idi ve Mr. Brovnun şarkılan, onun itibannı yiikseltmiş, herkese itimat teîkin ermisti. Iskenderiyeye gitti Devlet Denizyollan işletme idaresi umumî müdürü Sadettin Bey tsken deriyeye gitmiştir. Mumailey hin bu seyahati tstanbul • îskenderiye hattına işliyen posta mızra vaziye • tini yakından tetkik etmek ve Devlet Denizyolları bu hattin mki işletmm müdürü şafı için almacak Sadettin Bey tedbhIer hakkmda Mısırdaki alâ • kadar müessesatla temaslarda bu • Iunmakla alâkadardır. tki memîeket arasmdaki nakliyatın tamamen Türk vapurîa^ile ya pılması esasına istinat eden bu tetkîkler müsbet bir netice verdiği takdirde, tstanbul lskenderiye hattına eskiden olduğu gibi haftada bir posta olmak üzere iki vapur tahsisi mevzuu bahsolmaktadır. Devlet Denizyollarının tskende • riyeye işliyen vopurlarından ayn olarak tzmirle Pire Arasında doğru postalar tetninine karar verdiği ve j bu hatta aynca tahsis olunacak iki vapurun mayıs ayından itibaren JŞlemeğe başlıyacaği hakkmdaki haberler doğru değildir. Bizim öğrendiğimize göre tskender iye postalrını yapan vapurlan mız Pheye de uğramakta devam © • deceklerdir. Bu idarenin vapur mev cudu, tzmir Pire için doğru postalara aymca iki vapur tahsisine mü •ait değildir ve esasen alâkadarlar buna lüzum da görmemektedirler. Mahkeme 30 nisanda üç mühim davaya bakacak Muhtelit Türk Fransız hakem mahkemesi bitaraf reisi M. Aser bugünlerde Avrupadan sehrimize gelecek ve mahkeme 30 nisandan itibaren faaliyete geçecektir. 30 nisan 1 ve 2 mayıs tarihlerinde üç celse aktediîecek ve on altı dava nın duruşması yapılacaktır. Bu on altı davanın bilhassa üç tanesi mühimdir. Bunlardan biri ögüsten Norman şirketi tarafmdan hükumeti miz aleyhine açılmış olan oTavadn*. Harbi Umumiden evvel Fransız tezgâhlarma sipariş ve bilâhare a • lınmasından sarfı nazar edilen harp gemileri ve malzemei harbiyeden dolayı mezkur şirket iki milyon Türk lirası ve sekiz yüz elli dört bin altm frank tazminat istemektedir. Bu davanın rüyeti sırasında hü . kumetimizi sabık Adliye Vekili Mahmut Esat Bey temsil edecektir. Diğer dava Perye Bankası hâmil leri tarafmdan Hazine ve Belediye aleyhine acılmış olan bir milyon tngiliz liralık davadır. Bu davada da hükumeti Hazine vekillerinden Beraet Zeki Hanım ile Vâhit Bey temsil edeceklerdir. Uçüncü dava da sabık Iktısat VekUi A!i Ce^aii Bey tarafmdan Fran»ız hükumeti aleyhine açılmış olan davadır. AIi Cenani Bey de Fransızlar tarafm • dan Gazi Antepte işgal edilen em lâk ve emvalinden dolayı tazminat istemektedir. Alman zabitlerinin fikirleri Mecliste, açıkça söylenen kana atler, harbin artık yalnız içtinap edilemez değil; kapıya kadar gel • miş oldufu hususunda ittifak edi • yordu. tngiltere Kralı Yedinci Edouardm Almanyayı çember içine almak siyasetinden çok bahsedildi. Esasen, bu çember içine alma siyaseti masalı, Alman hükumetinin elinde bulunan bütün neşir vasıtala rile anudane bir surette telkin ediliyordu. Fakat bu ordu zabitleri için tngiltere, müphem ve tesadüfî bir düşmandı. Onların indinde baş düşman Fransa idi ve Rusya da Fran • sanın en sıkı şeriki cürmü idi. Bu zabitler ikide birde «die Franzosen> diye Fransızlara karşı müthiş bir kin ve nefret besliyorlardı. Fransızlara, harpçuyane hummalarını tamamen gecirecek adamakıllı bir ders vermekte, hepsi ittifak ediyorlardı. Alman zabitleri, Ruslara karşı da nefret ve istihfaf gösteriyorlardı. Toplantıda bulunanlardan şarkî Prusyalı olanlar, Çarlar tmparatorluğuna ateş saçmak hususunda en ön safta geliyorlardı. Bunun sebebi ağlebi ihtimal, kendilerinin de kıstnen Slâv rrkmdan olmalan idi. Fakat, bütün cengâverane şevk ve heyecanlanna rağmen, hepsi iki cephede harbetmenin tehlikelerini söylraekte müttehit idiler. Yalnız başına olmak şartile Fransayı da, Rusyayı da ezecek kuvvette olduklarına tamamen iman etmişlerdi. Fakat, bu iki devletin her ikisi ile birden harp ettikleri takdirde neticeden Dek o kadar kat'iyetle emin değildiler. Müttefikleri Avusturya Macaristanın askerî teşriki mesaisine az kıymet veriyorlardı. Hatta bazılan, Almanya hariciye nezaretinin o sıralarda, daitna olduğu gibi, Balkanlarda karışık bir siyaset takip eden Avusturya Macaristanı bilâ kaydüsart takviye etmesinden şikâyet ediyoclardı. ~~ I MÜTEFERRÎK Şevket Turgut Bey Sanayi mühendisi Şevket Turgut Bey Rusyada Türkiye namma yapıknakta olan sanayi makineleruun plân ve projelermi Ankaraya götürmüştü. Şevket Turgut Bey yakında tekrar Rusyaya dönecektir. Leningratta Karl Marks fabrikast küUiyetli miktarda mensucat makmesi yapmakta olup bu makfnelerm bir kısrm Türkiye hesabına imal edilmekte • dir. SEHİR İSLEKÎ Belediye Evkaf arasmdaki ihtilâfın halli Evvelce mezarlık yeri olan Şiş • haneyokuşu başındaki Jale bahçesi arazisinden dolayı Evkafla Belediye arannda çıkan ihtilâf tapu ko • misyonu tarafmdan tetkik edilmekte idi. Bu tetkikat bitmiş; kazino ile önündeki binanm Evkafa ve arka tarftaki dört dönümden ibaret arazinin de Belediyeye ait bulunduğuna karar verilmiştîr. Samimiyet ! Kadıniarın meb'usluğu Büyük Millet Meclisi gelerek içtima senesinin sonunda intihap devre»ini bitirmiş olacaktır. Meclisin dağılırken yei yapılacak itihapta kadın • Itrken yeni yapılacsk intihapta kadın • de karar vereceği söylenmektedir. Bu hususta bîr temayiil olmakla beraber benüz verilmtş bir karar yoktur. Belediye memurin müdlirU Belediye memurin müdürü Samih Bey tstanbul Belediye memurlan nın tekaüdiye ve satre işlerini ta kip icin yann Ankaraya gidecektir. Propoganda filmleri tpekfilim »tüdyolarında çekilfn türkçe filimlerdeki tstanbul man zaralnm ayrrarak bir parnorama filmi vücude getirilip getirilemiye ceği Belediye tarfmdan tpekfilimd«n sorulmuştur. Eğer buna imkân görülürse tstanbul için müteaddit propaganda filimleri vücude geti rilecek ve bu filimlerin sehrimize seyyah celbi için ecnebi memleketlerinde gösteriltneleri temin edilecektir. Iş Bankası kumbaralarından ikramiye kazananlar Iş Bankasmda kumbaraları olan» lara verilecek ikramiyeler için evvelki gün Ankarada kur'a çekildiği ve büyük ikramiye ile 100 ve 50 şer liralık ikramiyeyi kazananların isimlerini yazmıştık. Bu keşidede 175 kumbara sahi bi de onar lira kazanmıştır. Ikra miye kazananlar Bankaya müra . caatle ikramiyelerini alacaklardır. (Mabadi var) Atinaya giden izcilerimiz geldiler ADLİYEDE Sıırpacjup mezarlıgı davası canlanıyor Surpagop mezarlıgı yüzünden Belediye ile mütevelli heyeti arasmda çı kan ihtilâf üzerine açılan dava evrakı adliye yangınmda yannMşh. Yenileme büıcsu bu davaya ait evrakı tekrar tanzim etmiş ve mahkemeye vermiştir. Yakmda rrruhakeme başlıyacaktır. Merhum Dr. Server Hilmi Bey ihtifali ihanşümul buhrandan en de sarsJan, siyasî, iktısadî ve içb'maî bünyesi en ziyade gevşiyen memîeket Amerikadır. Dünya nın en zenğin ve kuvvetli bir devleti olan Amerika; cihan siyasetinin en na çiz âmillerden biri buiunduğundan bu devletin dahilde kendisini toplamak ve doğrultmak için yaptığı gayretler Av « rupayı ve bütün beseriyeti alâkadar etmektedir. Son gürderde, amele ile büyük sanayi patronlan arasında çıkan ve kökü gayet derin olan bir ihtilâftan dolayı Amerika gayet tehlikeli bir vaziyete girmis ve millî salâh için şimdi • ye kadar elde edilen neticelerin hepsi tehlikede kalmıştı. Amerikada amele teşkilâtı tngilte reye ve diğer Avrupa memleketlerine benzemez. Yani mesai unsurlan temerküz etmiş değildir. Her nekadar amele federasyonu namı altında ismi bü yük bir eşekkül vardır. Fakat Ameri k'nm büyük sanayi patron'an bu te şekküle biç ehemmiyet vermemişti. Her sanayi şubesinin yahut kumpan yasının kendi tarafmdan terb'p olıman ve patronlann himayesi, müzahereti ve idaresi altında bulunan amele birlik Ierile iş gören ve mukavele yapan patronlar hariçteki amele teşekkiillen'nm müdahalesine hiçbir zaman müsaade etmemişti. Rc'scumhur Mister Ruzveltin memJeketin iktısadiyatını kurtarmak i çin miiracaat eylediği başlıca tedabir iicretler ve mesai saatleri hakkında a mele ile patronlann uyuşm*.stnı mec burî kılan millî salâh kanunudur. A • merikan amele birliği bu kanundan is tifade ederek umum ameleyi kendi şekli içine almağa ve patronlara karşı bütün ameleyi temsil etmeğe kalkışmu tı. Amerikanın muhte'if sanayi patronlan îse ferdlyetlerini muhafaza için mezkur teşekkülü tanımamakta tsrar etmişler ve kendi amele birliklerüe if görmeğe devam etmişlerdi. Fakat bu birliklerden bazılan ve bahusus otomobil sanayn amele birliği federasyonu vasıtasile müzakere etme • ğe kalkışmıs ve bu yüzden çıkan ihti • lâf üzerine bu sanayide umumî terki işgal vukuu içtinap edilmez brr hale gelmistir. Böyle bir terki işgal otomobil sanayüıtde 250,000 amelerrn işsiz kalmasına ve bu sanayie ham madde ve malzeme yetiştiren diğer iktısadî şube de milyonlarca amelenin açıkta kalmasma bais olacaktı. Reisicumhur son dakikada tavassut ederek iki ar a yı bubnuş ve Amerikayı büyük felâ ketten kurtarnuştır. Müsarünileyhin verdiği hükme go • re amele, kumpanya sendikalan, ya hut hariçteki teşekküllerle kendisini temsilde s°best olacaktır. Ücret ve mesai s£? \ ^ s intihap işlerinde çıkan ihh'lâflar biri amele ve diğeri patron lar tarafmdan taym olunacak iki aza ile Reisicumhur tarafmdan intihap e • dilecek bitaraf üçüncü bir azadan mürekkep bir heyet tarafmdan halledilecektir. Bu hüküm Amerikada emek ve sermaye mübarezesme bir nihayet vermekte ve amelenin teşkilâtı esasiye kanununu teşkil etmektedir. Lâkm bu büyük muvaffaldyetle Mister Ruzvel • tin gaileleri bitmiş değildir. Kongre harp malulleri ve memurin maaflannı arhrmak suretüe Reisicumhura karşı istiklâl davası açtı. Diğer tarafan hu bubat ve esham borsalannda speku • lâsyonu menetmeğe teşebbüs eden Mister Ruzvelt borsacılarla mübarezeye girismiştir. Maahaza emekle sermayenin arasuu bölen tehlikenin en büyüğünü atlatmu bulunuyor. MUHARREM FEYZl Bogaziçi cinayetinin muhakemesi Bundan bir müddet evvel Büyük > derede bir otelde Mehlîka Hanımı ödürmekle maznun Arif Beyin muhakemesine dün de Ağırceza mahkemesinde devam olunmuş ve gelmıyen şahitler'n celbi için dava baska bir güne bır*kılmıştır. tzcilerimiz Atinada Meçhul asker abidesine çelenk koyarlarken onuncu | Atinadaki bütün vesaiti nakliye, onuncu izcilerimizden ücret almamışlardır. yıldönümü şenliklerinde bulunmak tzcilerimiz büyük geçft resmine üzere Atinaya giden Feyziâti lisesi Yunan izcilerinin başında olarak izcileri şehrimize avdet etmişlerdir. iştirak etmişlerdir. Cumhuriyet baytzcilerimiz Atinada büyük ve samimî merasimle karşılanmışlardır. Yu ramının ikinci günü Atina stadyo • munda yapılan askerî müsabaka nan Harbiye Nezareti, tzcilerimi lara izcilecrimiz de davet edilmiş ve zin Atinada kaldıkları müddet zarburada Yunan millî marşı ile bera fında şehri ve civarını kolaylıkla ber istiklâl marsımız da terennüm gezebilmeleri içîn dört otobüs ver edilmiştir. mişrir. Izciler, dört muhtelif otele yerleştHlmiş ve bu otellere Türk tzcilerimiz Atinadan çok iyi in bayrağı çekilmiştir. Bayrağımız A tibalar ve samimî dostluk hislarile tinada mütetnadiyen alkıslanmi|tır. «ynlmifUrdır. Yunan cumhuriyetinin Muhakemede dilsiz suçlulara tercuman bulunamadı tzmirde Karşıyaka Dilsiz mektebî müdürü Necati Kemal Beyi öldürme ğe teşebbüs etmekten suçlu 12 dilsiz gencin muhakemesine evvelki gün başlanacaktı. Fakat dilsizlere tercümanlık edecek kimse bulunamadıjından muhaketne 12 nisana byakılmıştjr. Dif Tababeti ve Eczacı mektebinde dün yapılan Dr. Server Hilmi B. ihtifalindeti bir intıba ile Server Hilmi Bey merhum Di* tababeti ve Eczacı mektep • leri müdürü merhum Dr. Server Hilmi Beyin vefatının beşinci yıldönümü münasebetile dün Universite diş tababeti mektebi profesör ve talebelerinin iştirakile merhumun hatırasmı tebcil için bic toplantı yapılmıstır. Bu merasimde mektep müdürü profesör Kâzım Esat ve profesör Ziya Cemal Beyler birer nutuk söylemişler ve mesleğin terakkisi için senelerce çalışan bü yük • sek ve faziletkâr hocanın hatırasını hürmetle anmışlardır. Bundan sonra merhumun kabri ziyaret edilmiştir. Takas suiistimali etrafmda taMri katta bulunmakta olan müfettişler heyeti mesaisine devam etmektedir. Heyet, takas yoUuzluklarun tesbit eden bazı mühim ipuçlan elde etmiştir. Müa pet bazı vakıalara istinat eden ba de liller uzerinde yürünmektedir. Suiistimalle alâkadar olan birçok kimselerin ifadeleri aluurnş, bunlarm elinde mev« cut kayitler ve defterler tetkSc edil • miştir. tktısat Vekâleti tahldkahn suratle bittrilmesini alâkadar heyete tebliğ ettiği nden müfettişler bu mesele uzerinde müstemirren çalışmaktadırlar. Takas suiistimali Halkevi balosu tstanbul Halkevi tarafmdan ter tip edilen balo, 5 nisan persembe günü akşamı Perapalas salonlannda verilecektir. Bu senenin son balo sunu teşkil edecek olan Halkevi balosu fevkalâde güzel olacaktır.