2 Nisan 1934 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

2 Nisan ı934 (Birinci aahifeden mabat) te, tnsüün gemiden çıkarılmasraa itlraz etroek istemistir. Kaptana, böyls bir itirazm hukukî kıymeti olmadığı, kendismm yalnız vapuruna kanşabileceği, vapunm da serbest olduğu söylenmisttir Amerikalı müflis Banker Insul dün 3 üncü cezada muhakeme edildi tsmim Samuel tnsuldün Ba bam da ayni ismi taşırdi. Annemin ismi Emma tnsuldür. 74 yaşında yım. Reis Ne ile meşgulsünüz? M. tnsul Amerikada tnuhtelif ş» ketlerde müdürlük, idare meclisi reisliği ve azalığı yapmıştım, Müşkülâtla ayakta duran tnsul, hangi şirketlerde çalıştığı sualine sadece: Şimdilik işim yok, boştayım! diye mukabele etmiştir. Reis sorguya şöyle devam etti: İstanbulda nerede bulunuyorlar? tnsul tstanbul limanında Miotis ismindeki Yunan gemisinde bu lunuyordum. Cebren karaya çıkarıldım. Bütün arzuma, itiraz ve pro testolarıma rağmen kuvvet istimal edilmek suretile buraya getirlidim. Reis Nerelidbrler? tnsul Amerikanın İllinois hükumetinin Şikago şehri halkinda nım. Fazla rahatsız olduğum için oturtnama müsaadenizi rica ederim. Rets Otursunlar! dedi. Titrek ellerini şakağına götüre rek beyaz saçlannı sıvayan ihtiyar banker, oturdu Asabî hareketlerle bıyıklannı okşamağa başladı. bfleşen tnsul: Arhk gidebilir mi yim? diye socdu. Reis Mahkemece is bitmistir. Reis Bey Gidebilirler. tnsul tekrar etti: Serbest miyim? Reis Bey Gidebilirler. derek hiç/birinde olmadığını öğrendikten sonra ayni otele başka bir şekilde ve tekrar müracaat eden muharririmiz tnsulün orada olduğunu tesbit «4mt» * tir. Fakat Emniyet müdürü Fehmi B«yin müteadidt defalar: « tnsul serbesttir. lst<* se görü$ebilirsiniz» demesine rağmen, bankerfo görüşmek istiyen m'jharririmize mü saade edilmemiş, hatta yukarıda anlattığımız gibi arkadaşunız kapıcı vasıtasil* atlahlmk istenmiştir. tnsul ile telefonla göriişmek husu sundaki teşebbüslerimiz de akim bırakbnlmış, «uyuyor» gibi cevaplar veril • miştir. 'Cumhurîyet Taşmektepte bekliyenler M. Insulün muhakemesine saat on beşte bakılacağı öğleden sonra şayi olduğundan iiçüncü ceza mabkemesinin bulunduğu Sultanahmette Taşmektep binası birçok meraklılarla dolmuştu. Bunlar arasında yerli ve ecnebi gazete muhabirlerile bilbassa tnsul işi için şehrimize gelen Amerikalı gazeteciler de î)«ilunuyordu. İnsulün evrakı, mahkemenin yevmı listesi yapıldıktan sonra Adliyeye geldiği içm listede Amerikalı banken'ı ismi yoktu. Birçclr kimstler: «Acaba gelmiyece't mi?... Mademkı serbestmis; gelmıye b>Iir!« dıyorlardı. * Saat on bes buçuğa gelmişti. tnso • lü bekliyenlerin heyecam artıyordu. Bu sırada yaslı, uzun boylu ve gözlüklii bir 2dt g?Wridü ve mahkeme binasma girdi. Keıtbalık içinden bin": İite Insul!...» diye sesendî. He • yocanlan çok fazlalaşan brrçok merakIılar, ba Lisan balığma inanarak, gözliiHL zab Insul zannettiler ve arkasından koşuştular. Nihayet mahketne koridorunda bu adamın ingilizce Deyli Meyl gazetesinin Türkiye muhabiri M. Kuörk olduğu anlaşıldı ve kendisi kalabalıkta sıkışmaktan kurtuldu. Saat on altıda Alemdar merkez! serkomiseri Fehmi Beyle 20 polis raeımtu Tarmektebe gelerek tertibat aldılar. Biraz sonra Emniyet müdür mua • vini Hiisnü ve ikinci şube müdürü De mir Beyler de gelerek tertibalh gözden geçirdiler. Bangerin sevinci ve teşekkiirü Bu söz Amerikalı bankeri sevin dirdi ve ümide düşürdü. Mahkeme kürsüsüne yaklaştı ve: € Yüksek Türk mahkemesinin adaletine çok teşekkür ederim!» dedi. Reis Mahkeme vazifesini yapmıstır. Diye mukabele etti. tnsul tekrar teşekkür etti. Saat on yediyi yhmi geçeye kadar devam eden muhakeme celsesi tnsulü çok yormuştu. Samiin arasında bulunan polis beşinci şub«* müdürü Daniş Bey, ka labalık dağılıncıya kadar oturup istirahat etmesini söyledi. tnsul tekrar mahkeme reisine hrtap ederek: Vapuruma gidebilirmiyim? dedi. Reis Bey Mahkeme gitmeleri veya gitmemeleri hakkmda değil, yalnız tabiyet ve cüemün nev'i hususunda karar vermiştir. tnsul Nereye gidebilirim. Reis Bey Nereye arzu eder lerse oraya giderler. Dedi. Polisler, tnsulün etrafma toplanmak istiyen meraklılar kalabalığını dağrhyor • lardı. Amerikaya iade edilecek tnsul hakkındaki mahkeme ka ran dün akşam Müddeiumumilik taraf ından hükumet merkezine bildi rilmistir. Geç vakit yaptığımız tahkikata nazaran, İnsulün vaziyeti mahke • mece tesbit edilmesi üzerine hüku. metçe kendisi Amerika hükumetine iade edilecektir. \ntxd, mahkemeye gitmek üzere motörden çıkarken yüzünü kap: r Avukatlarını çağırıyor İnsul, hâlâ ümitlerini kaybetmemiş ve Atinadaki avukatlarını Mi . otisin telsizile şehırimize çağırmıştır. Geminin kaptanı da, Miotisi her an harekete haztr ve istim üzerinde bu lundurmaktadır. Gemi, 20 nisana kadar tnsule ait olduğundan şimdilik burada kalmaktadır. tnsul dün akşam gemiden bazı kitaplarîle eşyasının bir kı&mını otele getirtmiştir. Kendisi otelde nezaret altında bulundurulmaktadır. Tabiiyeti karışıkmış Reis Hangi hükumetin tebaasmdandırlar. tnsul sert ve yüksek bir sesle cevap verdi: tngilterede doğdum. Amerika tebaasındanım. Fakat bu tabiiyet işinde bir kanşıklık varAr. Ameri kalılık ile bir tngilizlik arasında bir vaziyetteyim. Bunun için kat'î bisşey sö y 1 i y emiy eceğ im. Bir Yunan pasaportile seyahat ediyorum. Pasaport lesepase oldu ğundan bana serbest seyahat hak • kını veriyor. Instd Üçüncü ceza mahkemesi huzurunda tercümanile beraber Amerikalı gazetacilerle görüşüyor Bu sırada mahkeme salonunda gazeteciler de ebrafını sardılar. tn sul, Amerikalı gazetecileri görünce Burada da dostlarla karşılasacağımi ümit etmiyordum. Amerikalı gazeteciler kendisine: Etrafınızda çok sempati uyandırdımz! Ne dersiniz? diye sorunca gülümsiyerek şunları söyledi: Ben masum olduğuma kaniim. Amerikada düşmanlarım olmasa aynlmıyacaktım. Türk mahkemesinin karanndan çok memnunum. Yal nız kalbhnden rahatsız olduğum için beyecan bana dokundu. Kalbim ağnyor. Şimdi nereye gideceğimi bilmiyorum. Bunu kapta \ tndan so racağinı! Gemiye gitmek 'stiyo rum. Ondan sonra ne olacağını bilemem. Mukadderata tabiim. Mah kemeye çon bitkin bir halde gelmiş thn. Şimdi kalbim ağrımakla beraber vicdan rahatile ve memnuniyetIe buradan aynlıyorum.» Baro reisinin mütalaası Baro reisi Halil Hilmi Bey, mahkemenin kararı dolayısile trf ulün hukukî vaziyetini soran bir muharririmize demiştir ki: < Mahkeme, M. tnsulün sadec« kanunî vaziyetini tesbit etmiştir. Buna nazaran hükumet isterse ken disini iade edebilir. Bu, hükumete ait bir iştir.> Uçüncü ceza mahkemesi, İnsulün sadece, iade işine taalluk eden va . ziyetini tesbit için istiçvap etmekle iktifa etmiş ve hakkındaki davanın esasile meşgul olmarmştır. Insul sendeliyor On alb buçukta, M. tnsul otomobü le Emniyet müdürlüğünden mahkemeye getirikü, çok müeheyyiç olan tnsol olomobilden inince sendeledi; düşecek g'bi oldu. Yanında bulunan beşinci » • be ikinci komîseri Nail Bey bankerin kouna girdi ve yürürnesine yardım etti. tnsul bu vaziyette, haBt arastnda polislerin açtığı yoldan geçerek iiçüncü ceza mahkemesi salonu kapısına getirildi. Tam bu anda salonun kapısı açılarak kendisi içeriye almdu Mahketne heyeti, iiçüncü ceza reisi Hikmet Beyle aza Nusret ve Hikmet Beylerden müteşekildi. tddia makammda müddeiumumî muavini Nurettin Bey bulunuyordu. Reis bey, M. tusule maznon mev kiini gösterdi ve Amerikalı banker, mahkeme heyetüni selâmladıktan sonra bu mevkie oturdu. Miktarı 20 yi bulan gazeteciler le birçok meraklılar tnsulün arka sından salona girmek için atıldılar. Reis Hikmet Bey, salona haddi istiabisinden fazla adam almma masını emretti ve mahkeme salonunun kapılan açık bırakılacağından koridorlarda kalanlann da muha • keme safhalannı dinliyebileceklerini bildirdi. tnsulü muhafaza altmda bulun durmak için maznun mevkünin ar • kasında polis memurlan yer aldılar. Amerikalı banker, mütemadiyen çok dikkatli, asabî ve hırçın nazarktrla etrafma bakmyor ve gri fötr şapkasını elinde tutuyordu. Muntazam giyinmiş olan tnsulün boyun bağı, elbisesi, paltosu, iskarpin ve getrileri siyahtı. Bu siyahlıkla beyaz urun saçlan tezat teşkil edi yordu. Mahkemeye yeni geldiği za man fazla korkmuş bkr insan hali arzediyordu. .Pasaportunun tetkiki Reis, Amerikalı bankerin bahsettiği pasaportu istedi ve tetkik et tikten sonra rumca bilen ikinci komiser Nail Bey vasıtasile pasaporttaki yazıları türkçeye çevirtti. Pasaportta şu kayitler vardıt tYunan hühumeti tarafmdan verilmis seyahat varakan, lesepase. Samuel Insul natmna. Numarası 403 S nisan 934 tarihine kadar muteber olmak üzere, bu seyahatname uzun zaman seyahate müsait değildir. Pa~ saport sahibi ticaretle meşgul ve doğum yeri Londradtr. Doğum tarihi 10 şubat 1859, ikametgâhı ve pasaportun verilme yeri: Atina pasaport, Atina ecnebi muamelâtı merkezi ve pasaport kontrol memurluğu tara ftndan verilmiştir.> Müteakıben reis, pasaportu, tn sule iade ve sorguya devam etti: Amerika ile iadei mücrimin mukavelesi Ankara 1 (Telefonla) Meclist» yarm «bugiin» Türkiye ile Amerika arasında aktedilen iadei mücrimin mu kavelesi müstacelen müzakere edile cektir. Insulan mnhakemen esnannda mahkeme kapısında bu, ne çok polis bb'ylel Bankerin sevgilisi de İstanbulda Müflis bankerin metresi Madam Kuyumcuoğlunun dün Pireden Ii manımıza gelen Polonya vapurile t« • tanbula geldiği, ayni vapurda iki Amerikalı memurun bulunduğu söy • lenmektedir. Insul meselesi münasebetile ceza kanununun 9 uncu maddesini aynen dercediyoruz: 1 ürk ceza kanununun 9 uncu mad desi şudur: «Bir cıirümden dolayı bir Türkün ecnebi devletlere iadasi talebi devletça kabul olunamaz. Siyasî ve ona murtabıt cürümlerden do'.ayı bir ecnebinin ecnebi devletlera iadesi talebi devletçe kabul odilemez. Ecnebi devletçe vuku bulan iade talebi üzerine istenilen kimsenin Tüıkiyede bulunduğu mahal mahkemei asliyesince tabiiyeti ve cürmünün mahiyeti hakkında bir karar verilmesi lâ zımdır. Tıirk tebaasından olduğu yahut CÜTmünün siyasî ve askerî ve yahut bunlara murtabıt cürümlerden bulunduğu mahkemece sabit olanlann iadesi talebi kabul olunamaz. Ecnebi olduğuna ve cürmünün adi ceraimden bulunduğuna karar verilen kimsen'n iadesi talebi hükumetçe kabul olunabilir. İadesi talep ve kabul olunan kimsehakkmda mahallî müstantiklikçe tev kif müzekkeresi verilebilir.» Amerikan pasaportu yok Efendiye sorunuz, kendileri Amerika tebaasından olduklarını ve ticaretlerini orada yaptıklarını töylüyorlar. Kendilerinde o tabiiyete ait bir vestka yok mudur? tnsul Hayır, öyle bir kâğıdım yoktur. Sade bir pasaportum var dı. Fakat müddeti bitince konsoloshaneye vermiştim. Sonra ne olduğunu bilmiyorum. Reis Ticaretini nerede ve kaç sened'enberi yapmıstır? Tlcaret merkezi neresidir? tnsul Hatırlıyamıyorum. Ev rakıma bakayım da cevap vereyim. Cebinden çıkardığı bir takıro ev rakt tetkik ettikten sonra şunlan söy ledi: Ticaret merkezim Şikago idi. Fakat muhtelif memleketlerde bir çok subelerim vardı. 42 senedenberi bu ticareti yapıyorum. Şikagodan 18 ay evvel seyahate çıktım. Reis Amerika Birlesik hüku • metleri kendi tebaasından olan M. tnsulü bazı cürümlerle itham edi yor ve bu husustaki ithamnamelerin suretlerini Türkiye Cumhuriyeti hükumetine göndsrmi» bulunuyor. Bunların türkçe suretleri okun duktan sonra kendisine hulâsası anlatılacaktır. Vapura değil otele... Bunu müteakıp otomobile davet edilen tnsul Miotisin kaptanmı ara mışsa da kendisine otelde istiranat etmesi daha muvafık olacağı zabıta tarafmdan bildirilmiştir. Bunun üzerine Amerikalı banker saat on sekize doğru Rethilen 1870 numaralı taksi otomi,'ine sessice binmiş vs refakatinde polis kısmı siyasî mü dür muavini Saadettin ve komiser Nail Beyler olduğu halde Sirkecide Yeniaydın oteline götürülmüştür. Amer&ah gazeteciler de, kendisinî bfr otomobille otele kadar takip etmişlerdir. Ceza kanunun 9 uncu maddesi Insul muhaksmesi bittikten sonra Taşmektepten yiizü açık çıkarken 1931 tarihinde gayrikanunî ve hi leli surette ve cinaî bir maksatla, haklannda icra ve iflâs kanununun tatbikını menetmek üzere hareket ederek, mensup oldukları müesse selerin hissedarlanna ait 558,120 dolarlık temettü hissesini ve bu müesseselerin 53,272,315 dolar tutan sermayesini ortadan kaldırdıkları ve ayrıca muhtelif müesseselere 64 milyon 250,008 dolar bcrçlanmıs vaziyette hileli surette iflâs tert'p ederek piyasadan çekildtkleri ve M. tnsulün takibattan kurtulmak için kaçtığı bildiriliyor ve kendisi memleketin kanunlarına ve asayişe karşı gelen bir dolandırıcı olarak itham ediliyordu. Tercuman ithamname yi hulâsatan tnsule anlattı. Reis Amerika mahkemesi, kendilerüıin hileli iflâsta bulundu ğuna karar vermiştir. Muttali oldular mı? anlıyorum! dedL ReisMaksat sadece meseleye muttali olmalandır. Amerika hükumetinin talebi üzerine kendileri böyle bir cürüm için dava edildiğinden haber. <far olsunlar, diye çağırdık. Oteli begenmiyor Tercuman aranıyor Riyaset, muhakemeye başlamak üzere samiin arasradan Ingilizce bilen bir tercuman istedi. önce buIunamadı. tnsul, reis beyin suali üzerine ingilizcedan başka Hsan bilmediğini soyledi. Nihayet epice aranıldıktan sonra kâfi derece ingilizce ve türkçeye vâkıf olduğu an laşılan Anadolu ajansı muharrirlerinden Vitalis tstefan Efendi tercuman sıfatile çağnldı. Reis bey kendisine, M. tnsulü göstererek dedi ki: Bu efendiye soracağımız sualleri doğru olarak nakledeceğini • ze ve cevaplannı da ayni tarzda bildireceğînize namus ve vicdanınız üzerine yemin eder misiniz? Vitalis Efendi Yemin ederim? diye cevap verdi. Ittihamnameler okunuyor Riyasetin emrile Insul hakkmda Anverika sefaretinin gönderdiği it • hamnamelerm birincisi okundu. Bu ithamnamede M. Samuel tnsul ile oğlu Marten ve kardesi Danyel Filip ve Lupiçin 1928 tarihine kadar alımsatım, ferağ muamelâtı, yerli v e ecnebi sirketler teşkili, baakacılık, simsarlık için muhtelif memleketlerde bürolar açmak, kumus yonculuk ve diğer birçok ticaret isleri yapmak üzere merkezi Şikagoda olan bir sirket teşkil ettikleri, kumpanya müdürlügünü tnsul, icra komitesî azalıklarını diğerleri deruhde ettikleri, 1932 senesinde bunlara ait banka ve sirketlerin iflâsina hükmedildiği izah edilmekte idi. Ittihamnamelerin Ingilizcesini okuyor Sorgu başlıyor Müteakıben, isticvabma basla nan M. tnsul ayağa kalkarak, riya•etin suallerine, tercuman vasıtasile asağıdaki cevaplan yerdi: 118 milyon dolar vurmuş! Jthamnamenin sonunda, tnsul ile mesai arkadaslarııun 2 tefrini»ani Çok asabilesen tnsul dedi ki: Bunların ingilizce bir kopyesi var mıdrr? Reis Okumak mı istiyorlar? tnsul Hayır, sadece görmek istiyorum. Mevcut mud'ur, anlamak istiyorum. Reis Görsünler! Çok sıkılmış ve terlemeğe başla mış olan tnsul paltosunu çıkardı ve kendisine uzatılan ithamnameleri süratle gözden geçirerek heyecanla: Okuyamıyorum. Fakat içinde geçen iaimlerden bana ait olduğunu tnsul otelde ilk gösteriîen odalan nm küçük olduğunu söyliyerek beğenmemistir. Bunun üzerine otel idareşi kendisine odalan daha geniş olan bir daire tahsis etmiîtir. Bu daire otelin ikinci ka'mda 14 nımaraiı odadır. tn Müteakıben mütaleası sorulan sul Yeni Aydm otelindeki odasma yerMüddeiumumî Nurettin Bey dedi ki: leştikten sonra bir berber çağırarak tı Mahkemeye celbedilen M. Sa raş olmuştur. muel tnsulün Mü'tehit Amerika hükutnsul otele getirildiği zaman oldukça meti tebaasından olduğu ve ken memnun görümiyordu. Fakat buna rağ disine isnat edilen suçun adi suçlarmen hal'nde bir takatsizlik ve buhran dan hileli iflâstan ibaret bulundu alâmetleri vardu Benzi çok sararmıştı. ğu okunan evrak ve suçlunun sor Mütecessis nazarlarla etrafmı süzüyorgusile anlaşılmıştır. Kendisinin ecdu. Biraz ferahladıktan sonra akşam nebi ve suçunun adi olduğuna karar verilmesini isterim. yemeği olarak, çorba, ko*let pane, ayşekadm f asulyesi ve komposto yemiş • Bu esnada Insul çenesine elini tir. koymus, ne olacağını, haldmlerin Polis tnsulü otelde, tamanvle ihti yüzünden anlamağa uğraşıyor, helâttan menetmifti. yecanından titriyordu. Bu mesele hakkmda bazı izahat B\ mak ve kendisile görüfüp görüsemiye Mahkeme heyeti, kısa bir müzaceğimizi anlamak üzere tstanbul Emkeıeden sonra ittifakla karannı verniyet müdürü Fehmi Beye müracaat e* di ve reis bunu tefhim etti: fik. Bize tnsulün serbest baakıldurmı Tercuman Efendi, simdi kenve arzu ettiği t»<«<irde lıendisile görü disine anlatınız. Mahkeme, suçiu sülebüeceğini söyledi. nun Amerika Birlesik hükumeti tebaasından olduğuna ve Amerika Bunun üzerine otel idares;ne müra tarafmdan iddia edilen suçun adî caat eden bir arkadaşımıza otel kası bir cürümden ibaret bulunduğuna cwı zabıtadan aldığı bir emre istina karaır vermiştir. Suçları siyasî ve asden: «Müfl^s banker bıaraya geldi. Fakerî ceraimden madut değildir. kat oteli bef epmediği için Beypğlu taKarann tercümesini dinleyipte rafına geçti.» cevabmı vermiştir. Be yoğlu otellerine telefonla müracaat emanasınl anlayınca son derece asa Müddeiumuminin talebi AJmanva ve tütünlerimiz Soc seneler zarfmda Almanyada Hitler hükumetinin teşvikile yerli tü • tün zıraati çok inkişaf etmiştir. Tütün ihracatımızm en fazlası Al manyaya olduğundan ve bu piyasalara senevî 1015 milyon lrilo tütün ihraç etmekte bulunduğum^zdan, ? âkadar makamlar tarafmdan bu mesele etra fında tetkikatla buıunuunaktadır. Almanyaya vaki tütün ihracatımızm idan.e ve tezyidi için büyük bazı iktısadî müesseselerle memleketimize Ki zumu olan fabrika makinelerini ve diğer sanayi malzemelerini Almanyadan . alarak mukabilinde tütün satmak mak sadi'e lakas mukaveleleri hazırlanmaktadır. Mahkemenin kararı Gazetecileri atlatıyorlar j