6 Mart 1934 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

6 Mart 1934 Cumhuriyet Elim bir zıya Reşit Galibin ölümü Maarif Vekili Hikmet Bey, dün ikinci dersinde olduğunu söyledi büyük teessür uyandırdı Türk inkılâbı demek Gazi demekmümtazıdır, dedi ve Gazi büyük adamların en Onun ölümile nıemleket büyük bir inkılâpçı, ateşli bir milliyeiperver, temiz bir devlet adamı, samîmı bir halkçı kaybetti (Dirinci tahitr den mabat) bir kafanın an sızın yoklu&r karıştnası, h»* yerde büyük bir jteessür uyandır1893 te Rodos ta doğan Res<t Galibin aile is mi Hacı M«h met oğludur Yüksek tahsili ni Tip fakülte sinde yapmış ve Akil Muhtar Be>*in muavini ol • muştur. Pe k genç yasından beri köylünün bedence ve kafaca yükselme «mi en büyü1dilekleri ve ça hşma programı nin başma ko yan Reşit Galip, (Birinci sahifeden mabat) ve profesörleri, Maarif erkânı, Harp Akademls' erkânı hazır bulunmuştur. Ilk derste salona hariçten de birçok kimseler girdiği için fazla kalabalık olmus, bu yüzden salonda oturulacak yer bulunaıuamıştı. Bunun için dün tertibat alınmış ve salona yoklama karneleri bulunan talebeden başka kimse kabul edilmemiştir. Hikmet Bey taırt saat beş buçukta alkıslar arasında kürsüye çıkarak ikinci dersne şu sözlerle başlamıştır: « Hanımlar, efendiler, Dün Büyük Harpten evvelki mese lelerden biraz bahsettik ve Büyük Harbe de girdik. Şımdi harp esnasındaki vak'alan tesbit ettikten sonra mütareke senelerine geleceğiz ki inkılâbımu O tarihte başlar. O vakitki düşmanlarunızıa memle ketimizi nasıl taks'm ettiklerinden bahsetmistik. Bu taksim için tngiltere, Rusya, Fransa arasmdaki nuizakereler nisan 1915 te esaslı bir şekil almışbr. Bu şekü ju idi: Ruslara Boğazlar mıntakası ve Trabzonun garbinden Van, Bitlis ve Muşu ihtrva eden bir kısun verilmiştir, fakat hudutlar tamamen tesbit edilmemiştir. Fransızlara Kayseri, Harput, Mersin ve Adana aımtakası ve rilmtştL tngiltereye Irakm u mumi surette, Fransız payuun cenubunda kalan kısmı verilmisti. Fransız payı trana kadar ince bir hatla sokulmuştu. Musuldan da biraz yer akyordu. Füistin beynelmilel bir idareye tâbi olacaktu Bu taksim müzakerelerine ttalya harbe girmeden evvel baslannuştır. Bu mü zakerelerden sonradır ki ltalya da 1915 ilkbaharmda istirak etmiştir.» Hikmet Bey bundan sonra Umumî Harpteki siyasî vaziyeti izah etmiş ve mütareke devresine gelerek demiştir ki: « Mütareke çok ağır bir tarih ves&astdır. Bu ağır maddeler sunlardır: 1 Boğazlann açılması, buralardaki istihkâmlann duşmanlara teslimi. 2 Boğazlarda ve diğer denizler • deki torpiHerin toplamnacmda Tii» • kiyenm yardım etmesi. • frr»^<^ • 9 1 " Türk ordusunun derbal terhisi. 7 Müttefiklerin vaziyetlerini tehdit edecek bir hal vaki o'ursa mütte fikler istedikleri yerleri işgal edecek • lerdir. 10 Toros demiryolu tünelleri • nin isffeli, 11 lran ve Kafkasyanm tahliyesi, 12 Bütün telli ve telsiz telefon* ların düşman murakabesine konması, 15 Şimendiferlerin düşman murakabesine konması, 16 Hicaz, Mısır, Yemen, Suriye, Mezopotamyadaki garnizonlann işgali, 20 Türk ordusunun terhis olunacak kısmındaki silâh ve sairenin müt tefiklere teslimi, 24 Şark vilâyetlerinde kargaşalıklar çıkarsa müt*efiklerin oraları if gali. Bu mütareke vesikasından daha kötü birşey vardır ki o da bunun tarzı tatbikıdır. Bu, mütarekeden daha fena felâketler doğurmuştur ki bu da üç mühim kısma aynlabilir: Boğazlara, hudutlara, silâhlarııruza ve ordumuza ait maddeler. Bu maddeler hakktnda düşman) anmızın çok garip tekliflerile karşılaştık. Bu sure'le tabiî biz mad deten takatsiz kalmıştık. Bundan sonra Sevr hazırlandı.» Hik.net Bey bundan sonra müttefik devletlerin Sevr muahedesile husule gelen vaziyetini izah etti. Sonra, Harbi Umumî ve mütareke esnasmda Yunacistanın vaziyedne geçti. Kral Kostantiıue Vcnizelo* müca delesmi anlattı. Nihayet: «Mütareke nin aktinde Türkiyenin nasıl hareket etmesi lâzımdı ki müttefiklerin Türkiyeyi yok etmek istediklerini evvelden anlasın?»'Sualine cevap vererek devam etti: Burada iki sual varittir: Ecnebilerin bizi yok etmek istediklerini mü tareksyi imza ederken anlamak kabil miydi? Ve bu anlaşdsaydı birşey yapmak mümkün müydü? Bu suallere evet diye cevap verilebilir. Düşmanlanmızın bizi yok etmek istiyecekleri bi • linmeli idi. Bu baptaki muahedelerin metinlerini bolşevikler neşretmişlerd'*. Bunlar berkesçe malumdu. Osmanlı ricali bunu anlıyamadılar. Işte bunu go ren bir tek adam olmuştur. O da Ga zidir. Hakikati söylemek lâzım geUrse Türk inkılâbı demek Gazi demektir. Mütarekeye kadar Gazi büyük bir ku mandan olarak tamnmısbr. Cihanşü mul hâdiselerin husule gelmesinde en büyük âmil Gazi idi. Gazi Anburnu • na, Anafartalara gönderilmeseydi tn gilizler muhakkak muvaffak olacak « lardı. Mütareke anmda Gazi büyük adanj olarak meydana çıkar ve o andan son • ra Türk inküâbını meydana çıkanr. Bu inkılâpta Türk mi'leti bir vücut, Gazi bu vücudün başı olmuştur. Cihan Har • bi galiplerine irademizi kabul ettirmek Kurunuvüstadan yirminci asra geçmek gibi muazzam bir eser şimdiye kadar kimseye nasip olmanuş hâdiselerdir. Bunu büyük bir milletin, büyük bir a damuun baş olmasile izah edebiliriz. O baş olmasaydı millet muvaffak olamaz dı. Gazi her müh;m anda doğru yolu görmüş ve onu herkese kabul ettirecek kadar ikna kuvveti göstermiştir. tşte bütün inkılâbın seyrfode bu görü'ür. Türkiye için mütarekeden sonra tu • tulacak birçok yollar vsrdı. Bunlarm birinden gitmeği ve Anadoluda bir hükumet kurmayı Gazi düşünmüştür. Sakarya muharebesini alahm: Ga zisiz bu harbi kazanmak kabil miydi? Cumhuriyeti alahm, dini dünyadan a • yırmayı alalun, asrilesmeği alalım. Bunlann hiçbiri Gazisiz kabil değildi. Bi naenaleyh Türk inkılâbı demek Gazi demektir. %f • ^ Büyük adamdan maksat, tarihin s e y rini değiştiren ve bütün cihanca takdir edilen adam demekt'r. Her millet böyle büyük adam yetiştiremez. Türk tarihinde böyle adamlar on tane kadar dır. Başka mületlerde bir ikidir. Gazi bunlann en mümtazıdır.» Bundan sonra Hikmet Bey mütare kenin imzasutdan sonra Gazinm Yıl • dınm ordulan grupu kumandanı bulunduğu esnada Erkânmarbiyei Umumiye Reisliğinden aldığı telgraflar ve btmlara Gazinin verdiği cevaplan okumuştur. Bu te'grafnameler Gazinin mütarekede başımıza gelen birçok felâket leri daha evvel gördüğünü isbat eden kıymetli vesikalardır. Hikmet Bey bugün Ankaraya hare ket edecektir. Ve üçüncü dersini ver mek üzere martm on albncı günü tek rar şehrimize avdet edecektir. Bu perşembe günü Inkılâp tarihi derslerimn hukukî kısmına başlanacakbr. Bu kısmı eski Adliye Vekili Mahmut Esat B. okutacaktır. Inkılâp Enstitüsünde \ YoTanu jafirmif bir dikhat! Le Rire (Paris) Reşit Galip Bey merhum refikası ve çocaklarile beraber Reşit Galip Bey ilkmektep tahsili gören üç evlât bırakmıştır. Orta tah • sile geçtikleri günden itibaren onlar • dan btrine fransızca, birine ingilizce, birine de almanca öğretmek tasavvunmda idi. Dostlan arasmda çok şen, dürüst, açık ve temiz bakışh, hassas ve nezihti. Herkesin tam bir itimadını kazanmış bulunuyordu. Onun aramızdan aynlışile memleket büyük bir inkılâpçı, atesli bir milliyetperver, temiz bir politika ve devlet adamı, samimî bir halkçı ve canlı bir hatip, bir müceddit, bir doktor kay • betti. Açılan boşluk nisbetmde duy • duğumuz teessürün hududu yoktur. Ailesinin ve biraderi Moskova büyük elçimiz Hüseyin Ragıp Beyin büyük feederine candan iştirak eder ve en samimî tazîyetierimizi bildiririz. 1919 senesinde lstanbuldan Ana • doluya geçerek Tavşanlı kaza sında senlerce çalışmıştır. Bir taraftan amelî sahada köylü nün sıhhatini düzeltmeğe uğra şuken ötetaraftan da gene halka faydalı bilgiler, fikirler vermek için ki taplar yazmıştır: «Çocuk Bakımı», Sıhhati Koruma Biigisi», Dört Azgm Canavar», «tnsan bedeni ve yiyecekler», «Köy muaîlimlerile sıhhî musa t~tik!âl Harb:nden sonra meb'us ve tstiklâl Mahkemesinde aza olmuştur. Sekizinci Muhtelit Tali mübadele komisyonunda da bir müddet azalığı vardır. Siyasî ve içtimaî hayatı feragat içinde geçen Reşit Galp Bey, geçen sene Maarif Ve kili olmuî, Omverstte ıslahatHIBl teıuelîerni atarak'Tlp fakültesini ttaydar • paiadan tstanbula taşrtmıstır. Fakat Moda önünde geç'rdiği ve kahramanca atlcttığı deniz kazası, viicudünün rnnumî rojvazenesme büyük bir darbe vurmvş ve nihayet onu Vekâletten aynlmağa mecbur etmişti. Türkocaklarınm faaliyetlerinde başlıca rollerden birmi alan Reşit Galip, son yıllarda, Türk dili ve Türk tarihi tetebbülerini çok 3eri göSirmüstü. «Türk Tarihi Tetkik Cemiyetb nîn en faal ve en ehemmiyetli uzuvlarrıdan biridi. Ankara civarında kıymetli haf • riyat sahaları bulmuştur. Anadolunun mubtelif yerlerindeki hafriyat sahala nnı sık sık dolaşır, başında bulunar, neticelerini kayit ve tetkik ederdi. Reşit Galip Beym fasılalarla devam etmiş uzun bir muharrirl'k hayatı da vardır. Gazetemizde, muhtelif mec mualarda makaUleri çıknrotar. Husu sî hayatmda en zevkaldığı iflsr oku mak ve bağcılıkla meşgul olmaktı. * * * Geçirdiği deniz kazasmdan sonra vücudü sarsılan Reşit Galip Bey An • karad» ¥ eçiürendeki evinde istirahat ediyor ve tedavi görüyordu. Anî bir zatürree bu çok çahsmıs, yorgun bünyeyi mukavemetsiz bularak, evvelki gece, iki buçukta hayattan ayırdı. 40 w* Ankarada acı haber Ankara S (A.A.) Bir müddet tenberi zatürreeden hasta olarak yatmakta olan sabık Maarif Vekili ve Aydm meb'usu doktor Reşit Galip Bey yapüan bütün tedavilere rağmen kurhılamıyarak dün gece sabaha karşı vefat etmişt'r. Bu acı haber duyulur duyulmaz her tarafta büyük bir teessürle karşüanmışbr. Resit GaHp Beyin şabsında Türk vatanı çok güzide bir evlâdmı genç ve heyecanlı bir inkılâpçısım ve çok de • ğerli bir ilim adamını kaybetmiştir. Müteveffa halkevlerinin kurulufim da, Türk tarihi ve Türk dili tetkik ce miyetlerinde ve Maarif Vekâletinde yüksek işler görmüştü. Anadolu Ajansı, Reşit Galip Beyin ebedî gaybubeti karşısmda baş*a elenv dide ailesile Türk ilim ve irfan âlemi nin, memleket gençl;ğinin duyduğu büyük acıyı paylaşır. Reşit alip Beyin cenazesi bu sabah Nümune hastanesine ı*ık8edilmişün. Yarın saat on ikide hastaneden kaldınlarak Hacıbayraro camisinde namazı kümdıktan sonra Cebecide merham Necati Beyin mezarı yanma defnolunacaktır. Karnavatda* dant ettin mii? Haytr. Yeni dantlar başıtnı döndürüvor!. ( II 420 (Frloansa) Yazısız hikâye: Coşkun kemancı Loendag suUses Strix Ustokhoim) Cemiyeti Akvam, bir itilâfa vâa\ olmağa Mi'anda çalışıyor Guenn Meschıno'uu. Tapu ile Be1ed»ye arasmda ıhtiiâr çıktı Tapu idaresile Belediye arasmda, arazi sahiplerine yol açmak hususunda mezuniyet vermek mesele« yüzünden bir ihtilâf çıkmıştır. Tapu, kanunu medeniye istina den, arazî sahiplerine, toprakları dahilinde açılacak yolları tayin etrnektedir. Halbuki Belediye bu hakkın kendisine ait olduğu mütaleasındadır. Ve bu işi müstakbel imar plânile de alâkadar görmektedir. Mesele Şehtr Meclisinin perşembe günkü toplantısında çok hara retli münakaşaları mucip olacaktır. Evkat müdOrü şehriımzde Evkaf umumî müdürü Rüştü Bey şehrimizde bulantnaktadır. Rüştü Bey mezunen geldiğini, burada evkaf maaşlan meselesile meşgul o lacağı doğru olmadığını beyan et • miştir. tstanbul Evkaf müdürü Niyazi Bey, Evkaf maaşlarının birkaç güne kadar verileceğini, bunlarm te ahhura uğraması, bir gazetenin ileri sürdüğü gibi mtizamsızlıktan ilerî gelmed'ğini, hîçbir memurun maaşı tedahülde kalmadığını, aylık tevziattna hademei hayrattan başlana cağını, Evkafın tahsilâtında endişeyi mucip bir vaziyet olmadığını ve ayhkların teahhura uğraması müte ahhitlere yapılan tediyattan müte vellit olduğunu söylemiştir. Belediye Fen heyeti Avruoadan döndü (Birtnci sahifeden mabat') Aldığımız malumata göre, Belediye, tesirat masrafını azaltmak için şehrimizde bir boru fabrikası açıl masını muvafık görmektedir. Be Iediye, Avrupadaki mümasil tesi • sab nazan itibara aîarak su borulanna mahsus fabrikayı yaptıra caktır. Tetkik heyeti raporunu bugün lerde tamamlıyark Belediye riya setine verecektir. Tetkikatın neti celeri Dahiliye Vekâletine bildiri lerek diğer belediyelerin de istifadeleri temin olunacaktır. HASAN ECZA DEPOSUNUN BEYOCLU ŞUBES1N1N Dünkü pazartesi günü açıldığmı memnuniyetle haber aldık. Türkiye de azim ve teşebbüsile pek büyük muvaffakiyetler elde eden ecza tücca n ve eczacı Hasan Beyi tebrik eyleriz. Siyasî bir dama oyunu! Le Petıt Parısıen Isler Na:.'? Fena, artık veresiye alan batakçt müşteriler bile tığamaz oldtt. Londrada isszlerın nümayişleri ve yurüyüşü Londra 5 (A.A.) Yürüyüş yapan işsizlerin vilâyet ve Londranın muhtelif mutıallelerine mensup heyetleri dün tekrar tezahurat yap mışlardır. Trafalgar caddesinde hatipler nutuklar söylemişlerdir. Hiçbir hadi se kaydedilmemiştir. ı •«^» Buzlar arasından kurtarılanlar Moskova 5 (A.A.) Ahiren batan Tcheliou*kine buz kıran vapurund'a bulunan on kadm ile iki çocuk Sibiryanm şimalindeki buz kütlelerinin üzerinde kurtarılarak Cap Vellene getirümiştir. Bir beslehâr kazaya uğradı Londra 5 (A.A.) Çok tamn mış bestekâr ve orkestra şeflerin den Noman O,neill Londrada sokakta bir kaza neticesinde ölmüştür. Sansür memuru Ba filmi *an»ür etmeden bir defa daha gSreyim. Pazzle (Londra) Çifte tezatl Loendag Suısses S.tnx ilstokholm)