13 Temmuz 1932 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

'T3 Temımız 1932 iyet '• TARöHTI Hızmetçilik eden İmparatoriçe W ' W ^ • . • • •>..•., . • "" • » » » • » » lıl M !••••>»•»•>,• n l « » W > ^ ^ ^ ^ < Afet Hf. nin ikinci konferansı Millî Tarih kongresinde verilen mühim konf eransın metni [Afet Hammefendinin Tarih Kongresinde verdikleri konferansm metnini dünden itibaren neşre başladık. Kongrede biiyuk bir alâka ile karsdanan bu mühim konf eransı derce devam ediyoruz.] Hududu, Roana'lıların müttefikleri stfatile Ren garbine daha evvel gelmiş bulunan, Frank'lar müdafaa ediyordu; orada vukua gelen muharebe kanlı oldu; artık Roma hükumeti kuvvetten düşmüştü; bu kuv vetli Vandal;Alan, Süev ve Burgond müttefik kütlesine karşı duracak kuvvet bulunamıyordu. Bu kiitle, hiç bir yerde ciddî bir mukavemete uğramaksızın, yavaş yavaş, Gol meanleketleri dahflkkde cenuba Herliyorda. Ba srrada, Bretanya'daki; Roma ordusunun, imparator yaptığı Kostantin, Bretanya'dan Gol kıt'asma geçti (408) ve vaziyeti kurtarmıya savaştı. Vandallar; Alan'lar ve Süev'ler kütlesile bir çok muharebeler verdi; fakat bu adamm elindeki vasıtalar muvaffak olmak için kâfi değildi. Müttefik grup Pirene dağ lannı aştı (409), İspanya'yı da Gol'ün âkibetine uğrattı. Ondan sonra Roma hükumetile sulh yaparak müttefik sıf atHe bildiğimiz gibi orada yerleştiler. *** Arkadaşlar, ftalya cenubundan Afrika'ya geçmek niyetinde iken olen Alarik'ten sonra, Vizigot'ların başına Atolf geçti; bu yeni kral bütün emrindeki Vizigot'larla, Gol'e doğru ilerledi. Karşısına hiç bir mâni çıkznadı. Akiten havalisine yerleşti ve oradan Romahlarca müttefik tanındı. Romalılar, Vizigot'lan müttefik yaptıktan sonra, onları Vandallar, Süev'ler ve Alan'lar aleyhine kul landu Vizrgot'lar, evvelâ, Vandal'ları, sonra Alan'lan mağlup ettiler. Vandal'lar, bu tazyik karşısında nihayet Afrika'ya geçtiler; bu sırada bas • larmda Geneserik namında biri bulunuyordu. Roma'lılarm Afrika valisi Vandal'ları durdurmıya muvaffak ola • madı (429). Vandallar bir sene zarfında Roma askerlerini muhasara ederek muharebeden hariç kılmış ve Afrika'ya tamamen hâkim ol • muştur. *** Biraz evvel, bilmünasebe temas ettiğimlz Frank'lar, Roma impara • torluğunun müttefiki srfatile Gol ştmalinde yerleşmişlerdi; fakat Franklar için bu kadarı kâfi gelmiyordu; onlar Ren şarkından akıp gelmekte olan yeni kabilelerle kuvvetlendikten sonra, V inci asır başlan gıcından itibaren Gol dahilinde garbe ve cenuba doğru yayıldılar. Roma milis kumandanı meşhur Aetiyüs, Frankları tevkife muvaffak olamıyacağını anlayınca, onları, müttefik sıfatile imparatorluğa bağlı tutmayı tercih etti. Aetiyüs ayni prensibi, Burgon'lar hakkında da tatbik ederek, onları Mayans ve civannda oturttu; fakat bilâhare, Hun'larm taarruzuna maruz kalan Burgont'lar bu mmtakada duramad'ılar, nehrin garbine iltica ettiler. Atiyüs bun • ları Leman gölünün cenubunda Savua mıntakasına müttefik sıfatile yerleştirdi (443). * • Roma niçîn ikîye ayrıldı ? Bir papasm hikâyesi İstanbul'un ehemmiyeti U inci Teodos İçki ve eğlenceye düşkünlük İdare, kızkardeşi Pulcheria'nın elinde gizli cemiyet • Her zamanki gibi okunmadan imzalanan ferman IınDaratorice nerde? Afet Hanımefendtnin konferansında mevzuubahis dünya aksamım çösterir hartta pa'nın utnumî manzarası, bugün goHun'lar Avrupctya girdikten rüldüğünden başka bir çehrede in» sonra... kişaf edebilirdi. Aradaşlar, Tarihte Şalon meydan muharebe» Hun'lar Avrupa'ya girdikten sonsine benzer daha iki muharebe var» ra, hiç durmaksızm hemen bir asır dır: Biri Puvatye meydan muharebe müddet, ilerlediler; avrupalı kavimsi (732), diğeri de, Viyana muhalerden tesadüf ettiklerini, ya hicret* sarası (1683). mecbur ettiler veya tabiiyetleri alPuvatye'de, Abdurrahman, Viyabna aldılar. Ostrogot kabilelerinin na'da Kara Mustafa, kat'î netice çoğu ve Herül'ler, Gebit'ler, Lom kazanabilselerdi, ayni suretle Av bart'lar, ve hicret etmiyen Süev'ler rupa'nın bu günkü mahiyeti ve çehve saire bunlarm tabiiyetine girdiler. resi behemehal başka türlü olacaktı. Daha, V inci asrın baslangıcmda, Attilâ'nın bir sene sonra İtalya'ya Hun İmparatorluğu arazisi Kafkasyaptığı istilâ hareketinde, karşısına ya'dan Elbe ırmağına kadar uza • hiç bir kuvvet çıkamadı. Muzaffer mıştı. Attilâ Papa Leon'a, sulh şartlarmı Bundan baska, Hun'lar, zanıan zaman, Tuna'yı ve yahut Kafkas'ları dikte etti; maddeleri bilinmiyen fakat şüphesiz Hun'Iara, yeni inkişaf geçerek, ayni zamanda, Roma ve şartları temin eden, bu muahededen İran İmparatorlukları hudutlarını Attilâ'nın ölümü sebebile istifade e» tehdit ederlerdi. Daha 395 te, Hun dilemedi. süvarileri Ankara şarkına kadar Anadolu'yu ve Antakya'ya kadar Suriye şimalini tstilâ ettiler. Bununla beraber, Hun İmpara torluğu bu tarihte henüz birliğini tamamile kuvvetlendirmiş değildi. V inci asrın ilk yarısında, Hun İm paratorluğu teşküâtlandı. tabiiyetine aldığı Germen unsurlarmı tamamile birliğinin içine soktu. Medeniyette inkişafa ehemmiyet verdi. İşte bundan sonradır ki, Roma İmparatorluğuna taarruza geçildi. Bu taarruzların muasırlaını akılla rını alan dehşet verici bir büyüklüğü vardı ki, tarih onu zaptetmeden geçmemiştir. ** Arkadaşlar, Hun'lar, zannolunduğu gibi, Avrupa'da göçebe ömrü geçirmiş bir kavim değildir; bilâkis toprağa bağlanmışlardı, evlerde ve köylerde ve şehirlerde otururlardı. Hun Kralları en son modelde yapbrdıkları kaplıcaların taşlarını uzaklardan getir tecek kadar ince hisli idiler. Ziyafet sofralarınm intizam ve manzarası Roma saraylarında görülenlerden baska türlü değildi. Büyiik sanayi ve ticarst 'lun'ıarıp i^tijal ettiği hususlardandı. Hun ve Bizans İmparato/ı" t~'"i arasında ticareti kolaylaştırmak için, Tuna boylarında muayyen zaman larda pazarlar kurulurdu. Hun İmparatorluğunun satveti, bilhassa Attilâ zamanında çok yükseldi; şarkî Roma imparaorluk arazisine, Trakya, Makedonya, Tesal • ya, Termopil'e kadar her yer ve bütün Balkan'lar istilâ olundu (447). Şarkî Roma İmparatorluğu hazinesini yıkacak mahiyette haraca bağ landı. Attilâ, bundan sonra, Roma garp imparatorluğuna döndü; bu tarihlerde, garbin vaziyeti çok karışıktı. İktidarsız bir imparator (Valantiniyen III) hükiim süriiyordu. bunun milis kumandanı Aetyüs idi. Gol; memleketlerinde intizamsızlık vardı; bu intizamsızhğı ve ıztırabı Germen'ler ve bilhassa Vizigot'lar ve Franklar ziyadeleştiriyorlardı. Bu sebep lerle herkes ve bilhassa Goller [*] Attilâ'yı müdahale etmek üzere davet ediyordu. Bu davete icabet olundu. Neticede biri Gol'de ve biri de İtalya'da olmak üzere iki çarpışma vukua geldi (451452). Gol dahilinde Attilâ, ordularile Luvar nehrine kadar gitti. Şalon'da verilen meydan muharebesi, kat'î neticeye bağlanamadı. Meslekdaşlarım, Attilâ'dan sonra çocuklarındao hiç biri onun yerini tutamadı. İm paratorluğu idare ve imparatorluğu teşkil eden kavimleri memnun edemediler. Umumî isyan başladı; Gebit'Ier, Ostrogot'lar ve bunlarm müttefikleri sair kavimlerie Hun'lar sında Panonya'da şiddetli bir m rebe oldu; Kral olan Attilâ'nın buyük oğlu Ellak mağlup oldu; Hun'. lar aşağı Tuna mıntakasına ve Karadeniz isteplerine çekilmeğe mec bur oldular. Bu suretle Avrupa'nm o güne kadar tanrmış olduğu en bu „ yük bir Türk İmparatorluğunun bü> denbire çökmesi vuku buldu. Bunun* la beraber, Hun'larm tarihi bitmiş olmadı. Çünkü, dünyayı asır Iarca müddet büyüklüğü ile doldurtnuş, büyük bir millet birdenbire ve ta mamile dünya yüzünden silinemez. Vaziyet şöyle oldu: İçinde başka başka cinslerden, bir çok kavimler bulunan, Hun İmparatorluğu, bir kanşıklık devresinden sonra, dah>» mütecanis, müteaddit zümrelere a> nldı. Kuturgur İmparatorluğu, bir kanşıklık devresinden sonra, daha m 'ecanis, müteaddit zümrelere ayrıldı. Kuturgur Hun'ları namı altında, Hun'lardan mühim bir kısun, aşağı Tuna ile Dinyeper'e kadar, Ka» radeniz civarlannda kaldtlar; orada devlet olarak yaşamıya devam ettiler; Roma şark imparatorluğunu, uzun zaman, tehditleri altında tuttular. Fakat Bizans'lılarla olan bir muharebede (468) kralları Deniz'in (Dengizich) zıyaı üzerine Hun'larda zaaf başladı. Ondan sonra bu Hun kütlesi, kendinden Bulgaı namı altında tekrar bahsettfrecek tir. (481 den itibaren). ,J . Attilâ'dan sonra çocutdannın vaziyeti Dolaptan vzan Wr kâğtt çekerek İmparatora uzattt: c Senin fermanmm hukmünü gerine getirigorumh dedi ti. Diğer imzalanacak evrak ve vesaik Roma'yı ikiye ayırmağa, tnaium ya, Bunlardan sonra Arkadiyüo fle ikinci arasında İmparatora takdim etti. Teodos geldiler. Bunlar son derece ikhıristiyanlık sebep oldn. Eski ilâhlarınTeodos'un ötedenberi evrakı ve fer tidarsız imparatorlardı. Hele ikinci Tedan aynlmak istemiyen müteassıp halodos idareyi tamamOe kukardeşi Pul • manlan okumadan imza etmekte ol • kın mütemadi tazyikı ve Neron ile emduğunu yukanda söylemiştik. Tabiî sali gibî Imparatorlar zamanında yıl cheria'ya terketmişti. Kendisi içki ve eğlence âlemlerile meşguldü. Her gün Pulcheria'nın hazırladığı ferman da Iarca siiren hıristiyanların katliâmı, hı İmparatorun nazari dikkatini celbet • getirüen evrakı, fermanları okumadan ristiyanlığın Roma'da yerleşmesine ve imzalar, sonra gene heyheylerine de meden imzalandı, çıktı. Bu ferman İmkökleşmesine mâni oluyordu. Nihayet parator ve İmparatoriçenin adamlannvam ederdi. Konstantin hıristiyanlık hakkında uzun dan ihtilâl cemiyetine mensup bin ki Fakat Teodos'un umuru idareye karsı bir müsameha siyaseti takip etti ve tsa şinin katlini, diğer taraftan İmparatori gösterdiği bu lâkaythk bir gün hem güdinine ilk giren bizzat bu imparator olçenin hapsini emrediyordu. lünç, hem de feci bir vak'aya sebebiyet du. Teodos'un içki ve eğlenceye düş verdi. Got'larla muharebe devam et Konstantin'in hıristiyanlık lehine yapkünlüğünün derecesine bakın ki kan mekte olduğu cihetle pek sinirlidi. Kızbğı en bariz hareket İstanbul şehrini kursının ortadan kaybolmasının ancak iki kardeşi bir taraftan, dahilî mes'elelerle masıdır. Roma âleminin kuvvetinin ikiuğraşıyor, diğer taraftan harpte mağ üç gün sonra farkına vardı: ye bölünmesile neticelenen bu teşebbüs İmparatoriçe nerede? lup olmamak için orduya lâzım olan Milâdın üçüncü asnnın nihayetlerinde ve kuvvetleri göndermeğe, kumandanlara Diye kızıp bağınyor, ter ter tepini dördüncü asrının ortasına yakın zamanicap eden kuvvei maneviyeyi telkine çaycrdu. Maiyetinden hiç kimsenin Eu • larda yasamış olan bir papasın anlattı • lışıyordu. docia'nm hayat ve memabndan habeğına nazaran şu şekilde vuku bulmuştur: Bunlar kâfi gelmiyormuş gibi bir de ri yoktu. O oda, bu salon araya araya Konstantin muanzlarile yaptığı mugîzli cemiyet teşkil edilmiş Pulcheria'yı nihayet kızkardeşinin dairesine bas harebelerin birinde mağlup olmak üzere devirmek için memlekette ihtilâl çıkavurdu. Bir de içerde ne görsün? Im iken haç öniinde diz çökerek tazarru rılmak isteniyordu. Bu cemiyetin başın paraloriçe orada mahpus ve Pulcheria'etmif ve bunun üzerine düşmanm bo da da İmparatoriçe Eudocia vardı. İm • nın işlerini gormeğe memur... zulduğunu görünce İsa ile Allah'ının paratoriçe ötedenberi Pulcheria'nın devTeodos kızkardeşinin bu cür'et ve kendisine muzaheretlerine kani olmuş let umurunda yegâne hâkim olmasmı cesareti karşısında ayaklannı yere vutur. Tabiî bu muzaharete bir şükran mu çekemiyor, bu kuvveti kendi eline ge rarak: kabelesi yapmak lâzımdı. İste bunun çirmek için çırpmıp duruyordu. Her yer Senin, dedi, Eudocia'yı hapse ne içindir ki puta tapan Roma'dan uzak de dedikodu aldı yüriidü. Eudocia'nın hakkm var? lasıp müstakil bir hıristiyanlık merkezi taraftarları Pulcheria'yı binbir türlü rePulcheria hiç cevap vermedi. Yalnız tesis ederek payitahtı orada kurdu. zaletle ithama kalkıştılar. Memleketin dolaptan uzunca bir kâğıt çekip İmpaAyni zamanda Roma'nın bir çok yiiksek hali hakikî bir anarşi ve kınsıklığa münratorun eline verdi. ve asfl ailelerini oraya gelip yerleşmeğe cer oldu. Senin fermanın, dedi, hükmünü icbar etti. Vaziyetteki tehlikeyi hisseden Pulyerine getiriyorum. cheria mukabil taarruza geçmek za Fakat Konstantin'in halefleri, bu iş O vakit Teodos evvelâ hiddet, ve lerle uğraşırken asıl Roma da puta ta manı geldiğini anladı. Çünkü biraz dahayretle fermanı okudu. Fakat sonra ha müsameha gösterseydi, sade kendisi pıcılığın merkezi olmaktan çıktı, büyiik güldü ve sevindi. Çünkü şimdiye kadar yıkılmakla kalmıyacak, memleket işleri bir hıristiyanlık makarri haline geldi. okumadan imzaladığı binlerce evrak ve de altüst olacaktı. Hemen ihtilâlcilerin En büyiik papas, Isa'nın vekili sıfatını vesaik ve fermanlardan birinin olsun belli bashlarının isimlerini havi bir liste takınarak «Papalık» rütbesini ihdas et neye dair olduğunu keşfetmiş, öğren hazırladı. Buna bir de ferman raptet • ti ve ünparatorluğun boş kalan makamişti. Bundan dolayı memnundu. mına geçip oturdu. Bu suretle şarkî ve garbî yahut yeni ve eski Roma'lar arasında siyasî ve dinî ihtilâflar başgösterdi. Mezhep ve itikat ayrıhkları meydana çıktı. Bu ihtilâflar nihayet İstanbul'un Eskişehir meb'usu Emin Bey tarafınElektrik tesisahna ait sigortalann yaRoma'dan büsbütün aynlmasını intaç nıp bozulduktan sonra tel sanlmak su • dan kereste nakliyabnı teshil için Bafetti. retile tamir olunarak kullanılması Be ra'dan Engiz'e kaadr bir dekovii hattı Eski Roma pek az sonra yıkıldığı hal lediyece menedilmiştir. Bu kabil sigor yaptuılacakbr. Samsun ile Bafra arade yeni yani şarkî Roma bütiin orta talar her halde değiştirilecektir. Buna sındaki mesafenm yarısı demek olan bu yaman müddetince devam etti. Dördün riayet etmiyenler görülürse tecziye olucü asırda nüfuzunu çok genişletti ve «Bi nacaklardır. mevkiden de Samsun'a kadar bir hat yazans tmparatorluğu» namını aldı. İm pıhrsa Bafra Samsun arasında bir deparatorlardan İüstinyen bir müddet Garmiryolu vücude gelecektir. bî Roma İmparatorluğunu kendi tâbii Edirne ile İstanbul arasında geçen mevkiine koydu. Lâkin bu hal çok de haftadan itibaren otobüs seferlerine vam etmedi. Nüfuz ve saltanatı gene başlanmıştır. Bu otobüsler Edirne ve Edirne'de yeni sene koza mahsulünün yalnız Şarka münhasır kaldı. İstanbul'dan günaşın hareket edecek arkası alınmıs gibidir. Bu sene, şimdiye Maamafih bu da az bir sey değildi. lerdir. Otobüsler iki şehir arasındaki kadar 58 kuruştan fazla fiatla koza saAvrupa'da Balkan yarımadasının bü mesafeyi on saatte katetmektedirler. tümamıştır. İstihsal miktarı geçen yıldan yük bir kısmına, Asya'da Anadolu, Surçok ziyadedir. Geçen seneki istihsalât riye ve MezoDotamya'mn ekseri aksa17 bin kiloyu geçmediği halde bu seneki Bakkallar cemiyeti idare heyeti mına Afrika'da Mısır ve Bingazi havaistihsal yekunu 60 bin kiloya hemen heintihabatı geçenlerde yapılmıştı. Helisine hükmediyordu. Sırf nüfuzunun bu yeti idarenin asıl azalığına intihap o men yaklaşmıştır. genişliği itibarile değil, payitahtı olan Uzunköprü'de koza pek düşük fiatla lunanlar cemiyetin merkezinde dün tstanbul'un mevkii itibarile siyasî, askeilk içtimalarmı aktetmişlerdh*. İdare satılmış, fiatlar 3040 kuruşu geçme • rî ve ticarî çok ehemmiyeti vardı. miştir. Vakti, hali iyi olan müstahsiller heyeti riyasetine İstanbul'un maruf Beşinci asır 1 inci Teodos'un haieflebakkallarından olan Kadıköy'lü Rüş kozalarını Edirne borsasında satmağa rinin ne fazla parlak, ne de fazla diis mecbur obnuşlardı.r tü Bey intîhap edilmiştir. kün ohnıyan alelâde idarelerile geçti. f Elektrik tesisatı hakkında bir karar Emin Bey bir dekovii hattı yaptırıyor Edirneistanbul otobusleri Edirne'de koza mahsuifl Bakkallar cemiyeti idare heyeti Hanımlar efendiler, Roma'lılar, Roma topraklarma dahil olduğunu söylediğimiz muh telif istilâ kuvvetlerine (federasyon) usulünü tatbik sayesinue guya memleketlerinden bir şey kaybetmiyor lardı; onları ünparatorluğun ordu ları farezderek, îspanya'da, Afrikada ve sair eyaletlerde, başka başka, bir takını unvanlarla yerleştirmlş oluyorlardı. Fakat bu müttefik kuvvetlerin birbiri kendilerine mahsus siyasî, idarî ve adlî teşkilât ve usullerini ve muhtariyetlerini muhafaza edîyorlardı. Kendi millî krallarmdan başkasıriı, şef olarak tanımıyorlardı. İmparatorlara karşı olan rabıtaları mukavele ile tesbit olunan yıllık haracı almaktan ibaretti. Bundan başka, bu müttefik kütlelere ziraat arazisi de vermek lâ zım geliyordu. Bunun için, yerli ahali ve hiç olmazsa zengin malikâne sahipleri, bu yeni gelenlere bahçe • lerinin, tarlalarınm, çayırlarının, ormanlannın bir kısmmı ve hatta bunlar ı işliyecek adamları da vermiye mecbur tırtulmak lâzım geldi. İste, V inci asır ortasına doğru Roma âlemi böyle idi; ilk darbesile, Roma İmparatorluğunu ve bütün Avrupa'yı bu hale getiren Hun'Iarın, yeni ve daha şiddetli bir tazyiki, vakıaları tecil etti; Roma İmparator • luğunun yıkılmasım tamamladı ve İmparatorluk halkını sent hakikatm karsısma koydu. Bunun nasıl olduğunu Karhrhya • biliriz. Malumdur ki.Volga boyla rmda yaşıyan Türk bulgarlardan bir kısım Tuna boylarma kadar gelmişler ve Kuturgur Hun'lan ile beraber esaslı ve devamh bîr varlık kurmuşlardır. Bu Bulgar'Iar Roma âlemince Hun'lam, hakikî Tarisleri tanınmıştir. Bittabi Türk Hun'larla Türk Buİgar'larm her cihetten benzerlikleri, tamdı. Medeniyette ve kahraman lıkta vasıfları birdL Dinyeper'e kadar uzanan Hün r ra Kuturgur dendiğini söyledik. Şa ka doğru Dinyeper'le Don da Utigur hunları müslakil olara teşkilâtlanmışlardı. Daha şarka dc ru birbiri ardmca muhtelif Türk kabilelerinin yer akmş c4duk>. lannı biliriz; bütün bu Türk kabOe lerinin yeniden garbe hareketleri] zamanına kadar Avrupa bir tnö6V< det serbest nefes alabilecektir. Türk Hun'larla Türk Btdgarlar Arkadaşlar, Bu meydan muharebesinin tarihte ehemmiyeti çok büyüktür. Kısa bir muhakeme yapmak lâzım gelirse denebilir ki, Attilâ, bu meydan muharebesini kat'î zaferle neticelen dirseydi, bütün Avrupa'yı bir idare altında birleştirmek ihtimalini elde ermiş olacaktı. Bu takdrrde, Avru [*] Gollerin yani Keltlerin Hunlarla bir irktan olduklarmı işaret etmelıyım. Torihteki meşhur meydan muharebeleri Garbî Roma imparatorlağü ne zaman düştü? Muhterem meslekdaşlanm; Lutfen saMfegi çevirMht