30 Ocak 1937 Tarihli Anadolu Gazetesi Sayfa 6

Sayfa 6 _Kamutay da tarihi bir celse ve başbakanımızın nutku — Başı J inci sahifede — Arasındaki hududu tâyin eden şnlaşmalar yapılırken ve Fran- gız'larla muhtelif muahedeler Aktedilirken Antakya ve İsken- derun mıntakasında — hususi bir takım şartların tahakkuk “etmesini esas tutarak muahede akdetmiş olduğumuz kanaa- ıindz idik. Bu kanaatimiz sami- mi idi. Bu havada samimi ve ciddi olduğumuzu anlatmak dâzımdır. Neticede muvaffakıyet bu gamimiyete inanışı ile kabil oluşu Cemiyeti Akvamın bir anlaşma neticesine — varması bu müessese için hakiki bir zafer mahiyetindedir. Cemi- yeti Akvamın muzaffer olması bizim beynelmilel siyasetimiz- de de mes'ud bir neticedir. Şimdi alâkadar milletlerin ve temenni ediyoruz ki bütün milletlerin müşterek vicdanın- da Cemiyeti Akvamın gün geçtikçe daha iyi beliren bir müecssese haline gelmesi bü- yük arzumuzdur. Türkiye bu- na elinden geldiği kadar fay- dalı olmağa çalışmaktadır. (Alkışlar). Onun için Cemiyeti Akva- min bu kadar mühim bir me- selede kendi muvaflakıyetini tecessüm ettirerek çıkmış ol- ması ilerideki çalışmaları için ve nihayet beynelmilel politi- ka için iyi bir alâmet telâkki ediyoruz. Bu münasebetle Ce- miyeti Akvamda bulunan ar- kadaşlar bizim bu milli me- selemizde yakından uzaktan emek sarfetmiş olan âzaları — Türk'lerin mütehassis olarak dinledikleri güzel sözler söy- lediler. Arkadaşlar, Avrupa'da sulh mes'elesi bilhassa İspanya hâdiselerin- den sonra çok endişeyi mu- cib olmuştu. Bir aralık İspan: yada çarpışan siyasetlerin hat- tâ bazı deyişlere göre kuvvet- lerin bütün Avrupa'da fena emrivakiler husule getirmesi pek yakın zannediliyordu. Ben zannediyorum ki İspanya hâ> diseleri pek felâketli tezahür- lerinden sonra belki de sul- hun muhafazasındaki hizmeti hepimize anlatmış olması - iti- barile dikkate değer bir ne- tice verecektir., Az çok müsellâh ve muha- rebe etmeğe alışık olan mil- letlerin birbirine karşı müca- delesini gösteren İspanya hâ- diseleri nazari olarak umulan askeri neticeleri sür'atle ver- medi. Bilâkis netice alınmak- sızın aylardanberi az çok mü- sellâh olan kütleler birbirleri- ne karşı mevcudiyetlerini pe- kâlâ muhafaza edebiliyorlar. Vakıa askeri bir neticeyi elde etmek güç olmağa mukabil silâhların — tohribatı şu kadar sene evelkine nisbetle pek ziyada olduğu anlaşılmıştır. Yeni muharebelerin eskisin- den farkları çabuk netice ver- me bakımından değil tahriba- tının daha korkunç ve daha felâketli — olmasından - ibaret olacağa benziyor. Aklı başında olan devlet adamlarının sulhu muhafaza etmeleri sırf maddi ve askeri bakımdan daha çok — akıllı hareket sayacaklarına — İspanya hâdiselerinin yeni bir misal olacağını zannederim. (Sürekli alkışlar, bravo sesleri) — Bu mülâhazalarım milletle- rin ki k ve uzlaşarak rindeki yüksek kıymeti we cemiyeti akvamın bir — sulh müessesesi olarak lâyik oldu- ğu büyük kıymetlerini tebarüz ettirir ömidindeyim. İspanyadan — bir — tecrübe müşahedesi olarak olarak bah- sedişimin fenni bakımdan ma- zuz görülmesini dilerim, Bunu söylerken İspanyol milletinin felâketlerinden çok mütcessir olduğumuzu ilâve etmek iste- rim. İspanyol milletine kurtu- luş ve saadet temennimiz ha- listir. Arkadaşlar, Mes'elemizde doğrudan doğ- ruya alâkaları olan Türkiye ve Fransa müşkül bir vaziyet içinde olarak bir neticeye var- mak için ciddi emek sarfet: mişlerdir. — Fransa'nın gerek kendi mes'eleleri olarak ge- rek Suriye'lilere karşı içinde bulunduklarını kabul ettikleri taahhüd bakımından ve niha- yet Türkiye ile Fransa ara: sındaki iyi münasebetlere kıy- met atfetmek siyasetile sar- fettikleri gayreti takdir etmek için arkadaşım — Dr. Tevfik Rüştü Aras'ın cemiyeti akvam meclisinde söyledikleri sözlere iştirak etmek isterim. Arkadaşlar, Şimdi size bu kadar geniş ve dolaşık noktai nazarları telif etmek hususunda İsveç hariciye nazırının raportör ola- rak sarfettiği kıymetli mesaiyi takdirle ve teşekkürle yadet- tikten sonra asıl mes'ele Ha- tay mes'elesi üzerinde varılan neticeyi tahlil etmek istiyorum. Cemiyeti akvamdan kabul edilmiş olan karar bir prensib itilâfı addedilebilir. Gerek ka- nun bakımından gerek ameli olarak bundan sonra hazırla- nacak — işlerin temelini teşkil eden ana prensibler cemiyeti akvamdan umumi bir kararla tesbit — olunmuştur. Sancak mıntakasının ayrı bir mevcu- diyet olduğu kabul olunmuş- tur. Zaten bizim dâvâmız esas olarak bundan ibarettir. Bu ayrı mevcudiyet dahili bütün işlerinde tam bir istiklâle ma- lik olmuştur. Bu mıntaka Sancak mıntakası — resmi dil olarak Türkçeyi tesbit etmiş- tir. (Alkışlar) Bu prensipler beynelmilel âlemin en büyük mes'elesi ve salâhiyeti tamlan ve bütün alâkadarların rızasile iltihakile kat'iyet kesbetmiş olan Ce- miyeti Akvam müessesesinin kararıdır. Sancağın bu idare şeklini mahfuz tutabilmek için müeyyideler alınmıştır. Bu esas prensiplere temas eden hü- kümler ancak Cemiyeti Akva- mın muvafakatile alınabilir. Cemiyeti Akvamın Sancağın mevcudiyetini — temin etmek için icabında Türkiye'ye ve Fransa'ya tahmil - edebileceği vazifeler her iki hükümet ta- rafından taahhüt olunmuştur. Sonra Sancak — mıntakasının mülki, tamamiyetinin temini gene Fransa ve Türkiye tara- fından taahhüt olunmuştur. Nihayet Türkiye - Suriye hudadanun masuniyetini temin eden üçlü bir muahede Tür- kiye - Fransa - Suriye arasında ayrı aktolunacaktır. Arkadaşlar, Ayrı bir varlık resmi dili Türkçe olan ve dahili tam bir istiklâle sahip olan Sancak nn icra kuvvetleri ve aei eağ dazlz İ icral ve teşrij kuvvetleri ara- içeride ve gerek memleket dışında sında irtibat unsurları ayrıca izhar olunacaktır. Bütün bu mülâhazalarım ve kısa maruzatımla anlaşılıyor ki Sancak mıntakası bir Türk memleketidir. Burada Türk- lerin ayrı bir mevcudiyeti ve kendilerine |mahsus idareleri olmalıdır tarzında asgari hâd- dinde beynelmilel âleme an- latmaktır. İstediğimiz dâvâ esas itibarile hak kazanmış kabul edilmiştir. (Bravo sesleri alkış- lar ). Bunu ameli bir şekle sok- mak için yapılacak olan bir- çok işler daha vardır. Sanca- ğın ana kanunu yapılacak, statüsü yapılacak ve biraz evel arzettiğim muahedeler gerek Fransa ile Türkiye arasında ve gerek Türkiye-Fransa Su- riye üçlü olarak yapılacaktır. Bu işler çok ehemmiyetli şey- lerdir. İstihsal olunan neticelerin iyi anlatmak için ciddi gayret sarfetmeleridir. Bunun kadar memnun ve müteşekkir kaldığım cihet Türk gazetelerinin münasebette bu- lunduğumuz harici âleme çat- mamak için cebrinefs etmele- ridir. Bilhassa Arap âlemini incitmemek için hakiki bir dikkat göstermeleridir. Eğer münakaşaya düşen her dâvâda iki taraftan birinin se- vinç göstermesi diğer - tarafın behemehal kaybettiği manasını tazammun etmek Jâzım gelirse Türk efkârı umumiyesi - sevi- niyor diye Suriye'lilerin sevin- memesi lâzım gelir. Zannedi- yorum ki bizim Suriye'de gör- düğümüz tezahürat bu dadar beasit bir mantıktan neş'et ct- mektedir. Halbuki bu mese- lede vaziyet büsbütün başkadır. Bugün Fransız gazetelerinin hulâsasını okumakla Fransız efkâr umumiyesinin dâvâda ameli ve faydalı olarak istikrar|Türk'ler kadar sevindiğini gör-? bulması ancak gelecek işlerin iyi yapılmasile kaimdir. Ya- pıilacak - işlerin ehemmiyetine bu temasım Cumhuriyet hükü- metinin beynelmilel sahada elde etmiş olduğu ve ancak bütün arkadaşların müşterek muvaffakıyeti saymakla zevk duyduğumuz - eserin bir ârı- zaya — uğramadan — fayda- larını gösterebilmesi için da- ha çok dikkat sarfetmeğe lü- zum olduğunu ve bizim diğer eserleri asıl maksada muvafık olarak vücude getirmek - için daha çok çalışmamız Jâzım- geldiğini arzetmek içindir. Arkadaşlar, Yapılacak işlerin iyi yapıl- masını kolaylaştıracak — olan tek unsur şimdiye kadar an- laşmayı temin etmiş olan un- sur ve usuldü. Bizim hakiki maksadımızdan ne olduğunu karşı tarafin bilmesi ve karşı tarafın bu dâvâ da temin olunmuş olan faydalarının mu- hafaza olunacağına inanması yeni âkitlerin tamamlanmasını mümkün kılacaktır. Bunları size Türk elkârı umumiyesinin varılan neticeyi iyi telâkki et- mesi ve bundan sonra yapı- Jacak işler hakkında tereddü- de düşmemesine hizmet için söylemek benim için büyük bir zevktir. (Alkışlar) Arkadaşlar, Şimdi mes'elenin asıl nazik tarafını yani Suriye'lilere ta- aliük eden tarafını huzurunuz- da açık yürekle ve serbest zihniyetle münakaşa — etmek isterim. İşiliyorum ki bu elde edilen netice Suriye'de huzuru mu- cip bir surette telâkki edil- mekte değildir. Burada Cemi- yeti Akvamda verilen kararın hoş görülmediğini tazammun eder gösterişler yapılmaktadır. Ben zannediyorum ki Cemi- yeti Akvamda verilen kararın bizzat Suriye için ne kadar faydalı hele istikbal için ne kadar feyizli olduğu lâyikıyle anlaşılamamaktadır. Bu anlaş- manin Türkiye kadar Suriyeye de faydalı olduğunu anlatmak için aklı erenler emek sarfeder- lerse bu emekler hayırlı ola- caktır. Herşeyden evel Türk gazete- lerine Hatay dâvâsında takip ettikleri - iyi hattı hareketten dolayı teşekkür etmek isterim. Iyi hattı hareket Türk dâvâ- n LA A mek benim için hakiki bir zevk oldu. Elbette Fransa Ha- tay dâvâsında — Suriyelilerin noktai nazarlarını ve menfaat- lerini Suriyeliler hesabına tak- dir olunacak ciddiyet ve me- tanetle müdafaa etmiştir. Böy- leyken — herkesin — sevinmesi meydana çıkan eserin her- kesin menfaatine yarar hakiki bir sulh eseri gözü ile görül- mesindendir. Şimdi Suriye'lilere aid olan menfaatı benim dilimden izah ettiğim zaman ümid ediyorum ki insaf sahibi olanlar böyle bir muahedenin — vücude gel- mesini temin ettiğinden dolayı hiç olmazsa bizim kadar mü- teşekkir kalacaklardır. Arkadaşlar, Sancak'da Türk mevcudiye- ti ve bunların kendilerine mah- sus müstakil bir idareye ma- lik olmaları ilk gününden iti- baren söylemeği ihmal etme- diğimiz veçhile bu memleket için hakiki ve açık bir mes'e- ledir. İşte bu mes'elenin hal olunmamış bulunması ve işin mübhem kalması birçok ihti- lâflara sebep olacak bir vazi- yetin açık bulunması - elbette Suriye ile Türkiye arasında daimi olarak dikenli kalacak bir ihtilâf mevzuuydu. Böyle bir mevzuun ortadan kalkması Suriye ve Türkiye münasebe- tinin sağlam bir âtiye bağlan- ması bakımından Türkiye için olduğu kadar Suriye için de hakiki bir faydadır. Arkadaşlar, Sancak halkının memnun edilmemiş olarak haklarını ve vaziyetleri şüpheli bulunduğu ha'de Suriye'lilerle iyi geçin- mesi mümkün değildir. Yeni doğan Suriye devletinin ki onun relah saadetini ve gün geçtikçe medeni âlemde inki- şaf 'etmesini Türkler hakiki bir. memnuniyetle takib ve seyredeceklerdir. Suriye devletinin içinde ve hududunda! Sancak gibi mü- him bir mıntaka halkının küs- kün ve dargın bir hâleti ru- hiye içinde bulunması o mem- leketin dahili ve daimi geçimi için hakiki bir eksiklik ve fenalık idi. Suriye bundan da kurtulmuş oluyor. Arkadaşlar, Sancak'ın mülki emniyeti- nin Fransa ve Türkiye tara- fından temin dln ı Sancak — gibi sahilin mühim bir kısmında taarruzlara kar- şı iki devlet tarafından ayrıca teminata alınması — bilvasıta Suriyenin mühim bir kısmının askeri ve siyasi imahfuziyeti için pahası biçilmez bir nimettir. Müstakil devlet mes'uliyeti ile işe başladığı zaman dev- let adamları memleketin da- hili geçimini takviye eden ve diğer devletlerle harici emni- yetini artıran — muahedelerin ne kadar kıymetli olduğunu ameli olarak hergün hissede- ceklerdir. Arkadaşlar; Cemiyeti Akvamın verdiği kâratlarda üçlü olan Türkiye, Suriye ve Fransa muahedesi Suriye hududunun masuniyetini temin etmektedir. Bu menfaât doğuşunu slâmladığımız Suriye devleti için hakiki bir fayda- dır. Bütün bu itilâflar esnasın- da Suriye hududu mes'elesinin açıkta bulunduğunu biz nota- mızda söyledik. Bunu söyler- ken hudud mes'elesini halleden esas vesikaların bizim noktai nazarımızda tamamile şart teş- kil eden mes'elelerden birisi hallolunmadığı için kendimizi böyle bir hukuki içtihada haklı addetmiştik. Suriye'nin en çok hududu Türkiye ile olan huduttur. Bu hududun tâyin olunması ve bu hudüt masüniyetinin Fran- sa - Türkiye ve Suriye ara- sında taahhüt olunması ve memleketin emniyet içinde ya- şaması için ve komşusuna sulh ve emniyet temin eden hakiki bir mesnettir. Arkadaşlar, Bütün bu münakaşalarda Türkiye'nin siyaseti ve noktai nazarı İyi anl ış — olması gibi bir fayda bizim için çok değerli olduğu kadar komşu- larımız için de çok değerlidir. Bir zaman zannedilmiştir ki biz bu dâvâyı gizli maksatları setreden bir - vesile “olarak çıkardık. Böyle bir isnadın yersiz ve haksız olduğunun anlaşılması için bu dâvânın müzakeresinde bütün maksat- ların yakından tetkik olunma- $) ve nihayet verilen neticenin herkesin maksadiını aşikâr bir surette bir surette göstermesi lâzımdı. Biz Sancaktaki Türk halkının milli varlığını kültü- rel hâl ve istikbalini teminat altına almağa ne kadar ehem- miyet vermişsek bunun hari- cinde hiçbir. maksadı tazam- mun edecek hüküm ve göste- rişlerden de o0 kadar içtinap etmeğe çalıştık. Zaten devletlere — emniyet telkin eden cemiyeti Akvam- da dâvâmızı nazarı dikkate aldıran ve nihayet — Fransız efkârı umumiyesini cemiyeti Akvam efkârı — umumiyesini Türk dâvâsını diğer noktaina- zarlarla telif — etmeğe çalışır bir karar aramağa sevkeden başlıca haleti — ruhiye dâvâ- mızdaki ciddiyet ve samimi- yetimizdir. Şimdi Suriye dev- letinin Türk'lerin maksadlar- nın bu kadar açık olduğunu ve hiçbir. müzmarları olmadı- ğgını bir daha tecrübe edecek aramızdaki münasebetlerin te- minat altına girmiş olması ki- yaseti yüksek bir neticedir. Arkadaşlar, Bütün bu mülâhazaları Arap âlemi içinde bizim maksatla- ’*1 mek için ve bizim maksatla- rnmıza hulül edebilecek tec- rübe ve teveccühe olan fikir- lerin vatandaşlar arasında an- latabilmelerini kolaylaştırmak için söyliyorum. Müstakil Swriye — devletile münasebet mes'elesi bizim si- yasetimizde daima birinci de- recede — ehemmiyeti — haiz olacak mes'elelerdendir. On, onbeş senedenberi ümit ettik ki eğer Suriye'de müstakil bir devlet vücuda gelirse ve bu devlet milli menlaat ve si- yaseti hulüs ile takibetmek imkânına malik olursa bu Su- riye ile Turkiye arasında iyi münasebetlerin inkişafı — için iyi ve mes'ud bir devre oln- caktır. Bu ümidimizin vücud bul- ması yakın senelerin eseri olacaktır. Yeni devre başlarken açıl- mış olan münakaşa Suriyeli- lere bizim kendilerine iyi kom- şuluk münasebatına verdiğimiz ehemmiyeti tebarüz ettirmek için vesile oldu. İki memleket arasında iyi komşuluk ve em- niyet hislerinin ve beraber çalışmanın vereceği nimetler için bir siyasetin temin ede- bileceği menfaattan az değil- dir. Eğer Suriye ile Türkiye arasındaki müstakbel münase- betler bizim hududlarımızın emniyetini ve bizim iyi kom- şuya malik olduğumuz. hissini bizde hasıl ederse ve komşu- muz da bize karşı hasıl eder- se heriki memleketin bundan edeceği istifade pek büyük olur. Suriye devleti - kendisi için bahtiyar olarak açılacak istik- bal devrinde birçok mes'ele- leri halletmek vazifesi karşı- sında kalacaktır. Böyle ağır vazifeleri halledecek olan dev- letin hudutlarında komşula: larından emin olarak çalış- ması sinirleri rahat ettiren ve insanların gayretlerini ve cmek- lerini çok semereli ve velut kılan hususi bir mazhariyettir. Görüyorsunuz ki bu anlaş- ma Suriye tarafından eğer iyi düşünülürse tereddüt edilecek değil Türk'ler kadar Fran- sızlar kadar ve bizi bu hususta teşvik — etmiş olan diğer sulhsever devletler dadar sevinilecek, övünülecek ve le- hinde tezahürler yapılacak bir hâdisedir. Arkadaşlar; Türk efkârı umumiyesinden Türk gazetelerinden bu nazik zamanlarda hudud haricinden aldığımız havadisleri iyi yü- rekle karşılaşmaları ve mese- leyi kâfi derecede anlamamış olan komşularımıza iyice an- latmak için gayret etmelerini herkese tavsiye etmek isterim. M. Litvinof Hatay mesele: sinde Sovyet ittihadının Tür- kiye ve Fransa arasındaki hu- susi vaziyetini belâgatla ifade ekerken gerek Türkiye, ile olan dostluğu ve gerek Fransa ile olan bağları bizi memnun edecek bir surette tebarüz ettirmiştir. İlk günlerdenberi - Sovyet Rusya ile aramızda tcessüs eden dostluğun ayni kuvvetle devam ettiğini ihsas etmişler: dir. Biz de Sovyet Rusya ile olan — dostane — münasebet- imizin ilk günlerindeki hdlf ııınııııı ve ciddi olduğu