27 Eylül 1932 Tarihli Akşam Gazetesi Sayfa 2

Akşamı a ŞAN 27 Evil » Osmanlıca ile ilişiğimiz bir an evvel kesilecek (Baş tarafı birinci sahifede ) ve onlara bülün hayatın fevkinde kiymet veren bir inkılâp azmi İçinde her fikrin, her tasavvuren. en geniş ve şumullü rabıtalarile irbirine bağlı bir kül teşkil iğini ve milliyet şuurunun in- sanlıkla muasır bir tarihten bu tafsilâtile edildiğini biz büyük Gazinin birer birer meydana çıkan yüksek teşebbüslerile öğrendik. Bunda tarih, bir hareket noktası idi. Lisan ikinci merhale üstünde duruyordu. Samih Rifat bey bundan sonra i nın Türk olduğunu bilmediklerini, ahut korsanlar karşı türklüğü tahkir etmelerinden en ufak bir eza ve teessür duymadıklarını, © zamanlar | türkçeye fena bir pazarla — balaldığın söylemiş, demiştir kiz “ Selçuklarla beraber orta As yadan İran ve Anadoluya geçen Türkler, Karahanlıların milli halk diline verdikleri ehemmiyeti, onlar kadar, takdir etmiş olsalardı, bugün Türkçe şark ve garbm en işlenmiş, en mütekâmil İisanların- dan biri olacaktı. , Samih Rifat bey bundan sonra Osmanlı camiasının bütün ibmaline rağmen türkün yüksek harsile gene bütün cemiyetin. fevkinde olduğunu söylemiş ve dil mese- lesine geçerek demiştir ki? “ Fransızca, aynı kelime cevhe- rile ve muhtelif morfemlerle t ettiği “İnsociablement , tabirini bali hazırdaki konuşma gekilleri- mizle ifade edelim: Cemiyetle ya- şamağa kabiliyeti olmayan bir kimseye yakışacak bir surettel dememiz iktiza eder. Bunun baş- hea sebebi arapçadan cemiyet kelimesile beraber aldığımız tas yife tabi sözlerin dilimizde tıpkı çince yazı işaretleri gibi camit birer klişe halinde durması ve onler kendi morfemlerimizle bir- sindeki güçlülderdir. iyet yerine meselâ topluluk kabul ettiğimiz anda, “İnsociablement,, sözünü topluluğa gelmezcesine kaydile ifade ede- biliriz. Aynı güçlük ilmi ıstılahlarda en basit mefhumların satırlarca tariflerle anlatılmasına yol açmış- tır. Tarihi tabii ve teşrihi ıstılahlar rından hiç birinin halk dilinde temessül edememesi bilhassa gü” lünç ve uzun olmasından dolayı: dır. Bu müşkülât karşısında tek- pik tabirlerin ister istemez uğra dığı karışıklık bir anarşi hudutlar rını geçmiştir. Devlet müesseselerinde tel işlerle uğraşan mesai daireleri birbirini anlamaktan O tamamile âciz bir vaziyettedir. Eski tersane fabrikalarında çalışanlar, In tabirler kullanıyorlar, Imalâtıhar- biye ocaklarında Alman tekniği galiptir. | Anadolu demiryolları, Türkçe ıstılahları tervice çalışıyor. Bu 3 şube arasında bir makinenin muhtelif parçaları, malzeme, alet- ler ve saire ayrı ayrı üç isimle ifade edilmektedir. Avrupa da tabsil görmüş bir mühendis çalış tığı şubeyi değiştirince aylarca emek sarfile en iptidai şeylerin atların yeniden öğrenmek iztıra- rında kalıyor.,, Samih Rifat bey sözlerine çu suretle nihayet vermiştir “ Her şeyde olduğu gibi sevgili halkımızla bilgi ve dilde de leşedeğiz. Tutacağımız yol, ilim ve tecrübe yoludur. Başımızda büyük mürşit, bize gayelerimizi telkin ettiği gibi ça- ışmak ve muvaffak olmanın sırrını ve esaslarını da ilham edecel Sözlerimi burada bitiriyorum. Büyük şefi ve muhterem kurultayı derin hürmetlerimle selâmlarım.,, Reis intihabi Bundan sonra reis İntihabma iş, Rüşen Eşref bey büyük Kâzım paşa bını teklif ittifakla kabul edilmiş, Kâzım paşa riyaset ma- kamına geçmiştir. Kâzım paşa bu münasebetle bir nutuk irat ede- rek demiştir kiz “Beni kurultaya reis seçi teşekkür ederim, Kıymeti ve kal yeti pek büyük olan hakiki Türk dilini tetkik etmek ve onu lâyık olduğu mevkie yükseltmek en ehemmiyetli ve milli vazifemi Memleketin münevverleri bu felerini yapmak maksadile bura: toplanmış bulunuyorlar, Kurultayda cereyan edecek mü- zakere ve serbet münakaşalardan gok faydalı neticeler elde edile ceğine şüphe yoktur. Bu suretle inkişafına — yarayan yeni ve feyizli bir yol açılıyor. Bu eser büyük çefin Türk mil etine yaptığı s4 iyiliklerden biridir. Yüsek kurultaya sonsuz ed mı tekri Ikinci reis ve kâtipler Bundan sonra ikinci reisi inti- babına geçilmiş Samih Rıfat ve Maarif vekili Reşit Galip beyler ittifakla intihap edilmişlerdi Müteakiben dört kâtip intihabı yapılmıştır. Kâtipilikere dartilfünun edebiyat fakültesi reisi Muzaffer, Ismail Muştak, şehir me: aza“ sından Ali Riza ve Refik Ahmet beylerin intibabl teklif edilmiş, teklif kabul edilmi Maarif vekilinin nutku Bundan sonra maarif vekili Reşit Galip bey bir nutuk irat etmis- tir, Reşit Galip bey nutkuna şu suretle başlamıştır £ “Türkiye cumhuriyetinin şanlı reisi, Türk irfan âleminin dâki başhugu | Gazi Mustafa Kemal hazretlerini, Türk dili kurultayının. mümtaz ve muhterem âzalarını derin saygılarla selâmlarım. (Al kuşlar). 1919 mayısının 19 undan, yar reisin Samsuna çıkışından beri ri savaşı içindeyiz. Asker adli, hukuki, mili il arantine idareleri dolayısi sahalarda savaşımız tam, mutlak kati ve ebedi kurtuluşa vardı, Son dört yıldır, 9 ağustos 1928 Saraybumu (hitabesi ile, milli kültürün ana ve temel unsurları üzerinde inkılâp ve ıslahat pen- çeleşmesi başlamış bulunuyor. L: tin barflerinin alınışı bu sahadaki zaferlerden birincisi oldu. Büyük Reisin himeyesinden | şeref ve mütemadi irşatlarından ışık alan tarih mesaisi milli tarihin kalbi kanatan a ve husumet diken- lerini temizledi. Şimdi ruhumuzun kubbesinde onun yeniden çınlayan sesi bize diyor k yerine gelmedi, millet huzurunda içtiğimiz ant daha tamam olmadı. Mili külür yabancı gizme altından di Türk dili kendi asil benliğini bulmadı. Onu sevgi ile ve şefkatle kucaklayın, en yeniden ana sütü ile emzirerek taze, coşkun ve ölümsüz hayata eriştirin.,, Birinci türk dili kurultayını ça; ran ve vazife gösteren bu hita bın millet göğsünden aksetmiş cevabıdır. Reşit Galip bey bugünkü di mize türkçe denilemiyeceğini söy- lemiş ve demiştir ki: “Millete hâlâ yüzde yelmişinin anlamadığı bir dille hitap edi- yoruz. Kasırga hoyratlığı ile giren Yabancı kaide ve kelimelerin ezici yükü altında dilimizin ruh felce uğradı ve bayatı cendere içinde kaldı: Mapa a Sabık adliye vekili Mahmut Esat beyin makalesi Izmir 26 ( Hususi ) — Sabık adliye vekili Mahmut Esat bey bugün Anadolu gazetesinde bir makale neşretti. Makalenin başlığı Bu makalede Mahmut Esat bey başlıca diyor kiz * Thtilâli yapan büyük parti bu gün de, yarın da hâkim ola- cak, öz millet acılarını yakın bir günde onun göğsünde dinlendi- recektir. Şaşarız o zavallılara ki yapan büyük partiyi ken- erinin, kendi. düşünüşlerinin raatı sanarlar. Cumhuriyet halk fırkası, bir geçim keşkülü değildir. Cumburi- yet halk fırkası şunun, bunun değil, prensipleri bu memleketin tarihinden, bu milletin varlığından akan, akıp sızan hakikatlerin dile gelmiş bir vicdanıdır. Cumhuriyet Halk fırkası öz türklerin asır- lara ki ir bıncı olan son hâlâ yanan, tutu- şan bir alevidir. Bu alevin altında biç bir hakikat gizli kalmaz. Kalamayacaktır da, Biz bu milletin, bu memleketin vaziyetini mütalân ederken hadi- selerden acılardan ilham alıyoruz. Bunları Cumhuriyet Halk fırka sının prensipleri ile muhakeme ediyoruz. — FHükmümüzü onların icabatına göre veriyoruz. Büyük şef ile prensipler, bir tarafa, Çünkü onlar daima yüksek kalacaklardır. Bu gün de yarın. Fakat, üst tarafı ile ancak müsa. vat kabul edebiliriz. Bu üst tara fın hareketlerini fırka prensipleri ile ölçeriz, Biz, Gazi şefin işareli ile yi i prensiplerine canla, lanmış öz türk oğulla- riyız, Cumhuriyet halk fırkasını kendi keyiflerine göre bir izah maddesi sananlar, onu bir istibdat aleti gibi görenlerdir. ız. vardır. . Millet hesa- işlerimiz. çoktur. ü halden memleketin şmanları ve hasım- ları sevinmesinler, Onlarla davamız bitmemislir. Büyük parti, prensiplerile ve şefile dimdik ayaktadır Inkılâbımız ve Finlâ Helsingfors 26 (Hususi gün Helsingfors'ta profesör Sadri Maksudi B. hukuki ve harsi inkı- umıza dair mühim bir konferans Konferans münevver Fin- büyük bir alâka landyalılarda uyandırdı. bundan sonra Osmanlıca ile ilişiğimizi bir an evvel kesmek lüzumlu olduğun- dan bahsederek Anadoluda halk konuşma dilinde mevcuta 80-100 bin kelimenin bu işe esas olacağını, eksiklerin başka Türk lehçelerinden Türkiye — şivesine uygun. şekillerile alınacağını, ku- yaltayın kararlarının bütün hükü- met teşkilâtı tarafından tatbikine çalışılacağını başvekil Ismet paşa hazretleri tarafından beyana me- mur olduğunu söylemiştir. Maarif vekili sözüne kurultayın ulu varlığı önünde saygı ile baş eğerek nihayet verm Bundan sonra tebrik telgrafları okunmuştur. . Bunlar arasında Başvekil Ismet paşadan, Dahiliye vekilinden, Istanbul valisinden, Cumhuriyet Halk fırkasından, Viyana — şark lisanları akademi- sinden gelen telgraflar vardı. Gelen | telgrafların yekünü bine yakındır. Kâtibi umumilik bunlara cevap verecektir. “ fırka prensipleri ve şahıslar , dır. | | etüdü okumağa başlamıştır. Kon- ( Bu Sabahki Telgraflar Halk fırkası Kontenjan Resmi gazetede 4 kararname neşredildi Ankara, 26 (Hususi) — Resmi gazetede dört kararname mere” dilmiştir £ 1 — 18 eylül 1932 tarihinden muteber olmak üzere memlekete şeker, kahve, çay ithali umumi kontenjana tabidirler. 2 — 5 mümaralı Türk parasını koruma kararnamesi ile 7 numa- Falı kararnamenin 4 ücü ve 5 inci madddeleri mahfuz tutulmak şertile bankalar 1 numaralı kararnamenin 14 veüi maddesi mucibince muamele yaparlar. Ancak bankalar, kendi- İerine tevdi edilecek makbuzları kambiyo mürakipliğine her gün teslim edeceklerdir. Bu husustaki muamele ikmal edildikten sonra muameleyi yapan bankaya tevdi edilir. Haklarında 5 numaralı kararna- me tatbik edilecek memleketler mevrudatının bedeli Türk parası olarak Devlet bankasına yatırıla- caktır. Bunlar için bankalar döviz sa tamıyacaklardır. Bu memleketlerin imleri bankalara tebliğ edile cekti 3 — 18 eylül 1932 tarihinden itibaren ihracatı tesbit komisyon- ları mülgadır. 4 — Yeni kontenjan kararma meside neşir edilmiştir. Bu karar mameye merbut listedeki mev rudat kontenjandan tamamile is- sna edilmiştir. Yeni fkontenjan lite düğersterden çok geviş tutulmuştur. İsmet paşa Başvekil dün Kilisi ziyaret etti Antep 26 (AA) — Başvekil İsmet paşa Hz. bugün saat 10'da refakatlerinde Antep mebusları ve Halk fırkası idare heyeti âza- ları bulunduğu halde Kilise gi tiler. Saat 16da Antebe avdet buyuracaklardır. Bu akşam Halk firkası tarafın. dan şereflerine büyük bir ziyafet verilecektir. Gelâl bey geldi Iktisat vekili Celâl bey bu sabah Ankara trenile şehrimize gelmiş, istasyonda bir çok zevat tarafın. dan karşılanmıştı. Ikinci ve üçüncü celseler Bundan sonra on dakika istira- hat edilmiş, celse tekrar açılınca Samih Rifat bey türk dilinin menşeleri / hakkında hazırladığı ferans bir buçuk saat sürmüş, sonra tekrar on dakika istirahat edilmiştir, On dakika sonra yeniden icti- ma edilmiş, Samih Rifat B. kon- feransına devam etmiştir. Içtima geç vakte kadar sürmüştür. Bugünkü içtima Kurultay bugün de öğleden sonra toplanacaktır. Çalışma hak- kında bir nizamname tanzimi için bir encümen dyrılacak, muhtel zevat sıra ile tezlerini okuyacak- lardır. Bu hususta söz söylemek in yenlere söz verilecektir. Bugün söz söyliyecek zevat şunlardır 1— Dr. Saim Ali B. türk dille Hint - Avrupa rinin münasebetleri. 2 — Ahmet Çevat bey türkçe Ceneral Arthur Muhterem misafirimiz bu sabah Ankaradan geldi Amerika orduları erkân bar- biye reisi ceneral Mac Arthur bu sabah Ankaradan şehrimize gelmiştir. Ceneral | Haydarpaşa istasyonunda bir bölük asker, muzika ve) erkân askeriye tarafından karşılanmış ve molörle Galata rıhtımına çıkarak Perapalas oteline gitmiştir. Bugün öğle vakti vali Muhiddin bey ceneralın şere- fine Tarabyada Tokatlıyan otelinde bir ziyafet verecektir. Gazi Hz. saat on yedide cene- ralı Dolmabahçe sarayında ka- bul edecektir. Akçam saat 20,30 da Amerika moslabalgüzarı taras fından Maçkadaki evinde bir ziyafet verilecektir. Muhterem misafirlerimiz. yarın sabah müzeleri gezecek Taksim- deki abideye çelenk koyacak, ko lordu kumandanı tarafından harp akademisinde verilecek çay ziya- fetinde hazır bulunduktan sonra akşam saat 21 de Parise hareket edecektir. Ceneralın Ankarada ziyaretleri Amerika orduları erkânı har- biye reisi ceneral Mac Arthur dün büyük erkân harbiyeyi, vekâletleri ziyaret etmiş, İen- disine ziyaretleri inde edilmiş tir. Saat 12,45de Fevzi paşa hazretleri (tarafından bir öğle ziyafeti verilmiştir. Bu münase- belle Fevzi paşa ve ceneral Art bur tarafından nütuklar irat edik- miştir. Sant 16,30'da ceneralın şerefine bir geçit resmi yapılmış, ceneral bundan. sonra Fevzi paşa haz- retlerile birlikte Çankayaya ka- dar bir gezinti yapmış, müteaki ben Marmara köşkünde milli müdafaa vekili Zekâi B. tarafından verilen çay ziyafetinde hazır bu- lunmuştur. Ceneral Gazi istasyo nundan trene binmiştir. .Cenerala, Gazi hazretlerinin ta- tibi nutuklarının logilizce bir püs- hası fevkalâde güzel bir şekil ciltletilerek hediye edilmişti Bir kadın tramvaydan atlarken düştü Hatice hanım isminde bir ka din dün Pangalıda tramvaydan atlarken düşmüş, başından teblikeli surette yaralanmıştır. Hatice hanım hastaneye kaldı- rılenışkar. ile Sumercenin münasebetleri. 3 — Saffet bey, in ademi ve öteki di betleri, 4 — Agop Martayan bey Türk- Sumer ve Hint - Avrupa dilleri arasındaki münasebetler, Dün kurultay müzakeratını her tarafı balk radyolardan büyük bir alâka ile dinlemiştir. Trabzonda halkın alâkası Trabzon, 26 (Hususi) — Dil kurultayı burada yüksek alâka ile takip ediliyor, Günün mevzuu kurultaydır. Dün vali Rifat beyin nezdinde matbuat mümessili olarak Yeniyol sahibi Bekir Süküti, bele reisi Kadiri Mesut beylerle daimi encümen omümessilleri toplandı. Kurultay sözlerinin hallen dile- tecek tetbirleri görüştüler, Gazi H. ne, kurultay umumi kât ve alâkadar in teş! tazim telgrafları sekil Fırka, Halkevi ve diğer wi yerlere radyolar konuldu. K: larda da dinlenmek için tertibat alındı a tebrile,