18 Eylül 1964 Tarihli Akis Dergisi Sayfa 20

F Araştırmalar Yeraltındaki servetler Medeniyet dünyasında petrolün, özel- likle türevlerinin gün geçtikçe ne- kâdar büyük bir, hızla önem kazandığı- m, bir cemiyetin medeniyet yolundaki hamlelerinde nasıl ölçü sayılacak ker- tede günlük hayatımıza girdiğini be- lirtmeye lüzum bite yoktur. Bu de- gerli maddeye olan ihtiyaçların şimdi olduğu kadar gelecekte de hızla geli- şeceği muhakkak bulunduğundan, ye- mi yeni yataklar bulmak amacıyla gi- rişilen araştırmalar, harcanan sayısız milyonlar pahasına, her geçen gün i- lerlemektedir. özellikle son yıllarda, yapılan a- E N Sismik metod denilen metodla son daj ve diğer jeolojik araştırma me- todlarının uygulanmasından önce ye- rin altındaki tabakaların derinliğine profilini ve bunun dağılış şeklini mey dana çıkarmaya ve âdeta bir yeraltı haritası elde etmeye imkân vardır. Bu haritanın doğruluğu ve elde edile- cek detayların İnceliği, kullanılacak â- letlerin mükemmelliği kadar, alman sonuçların iyi değerlendirilmesine da- yanır. Adından da anlaşılacağı gibi, bunun için- yer yüzeyinde büyük bir titreşim dalgası suni yoldan meydana getirilmektedir. . Bunun türlü yolları varsa da, en çok kullanılan yol, be- lirli derinliğe gömülmüş bir miktar dinamitin patlatılmasıdır. Diğer, yine Bir petrol araması Yeni usullere doğru raştırmaların daha hızlı yürütülme- sini ve harcanan paradan daha ve- rimli sonuçlar elde edilmesini sağla- yan bazı metodların uygulanmasına girişilmiş bulunmaktadır. Bunların ba şında da petrolcülerin arasında "Sis- mik metod" adıyla anılan ve son yıl-' larda hızla gelişmekte olan elektro- nik branşının yardımından büyük öl- gitmesini önlemek olduğu önceden be- lirtilmelidir AKİS/20 çok kullanılan metod da, büyük kit- lelerin yere düşürülmesiyle (sağlanan şiddetli titreşimlerden ,faydalanılması- ır. Dinamit kullanılması, elde edilen büyük titreşim şiddetleri sebebiyle da- ha yaygın bir metod olup, 'böylece 6 bin metreden fazla derinliklere kadar tabakalardan gelen yansımalar yar- dımıyla yeraltı haritalarının çıkarıl- ması mümkün olmuştur. Yeraltındaki tabakalardan dinamitin patlamasıy- la meydana gelen titreşimlerin yansı- ması şöyle açıklanabilir: ses dalgala- rı mahiyetindeki bu titreşimler yo- Şunluğu fazla olan tabakalarda - me- selâ masif kaya zeminde- daha az yoğun olan «kum, kalker gibi- taba- kalara oranla daha yavaş yayılmak- tadır. Bu ise, tıpkı ışık olaylarındaki gibi, kırılmalara ve dolayısıyla yansı- malara sebep olmaktadır. Yalnız, bu yansımaların yapılan ölçülere yete- cek derecede kuvvetli olabilmesi için. gönderilen titreşimlerin saniyede 10 ile 300 arasında değişmesi gerekmektedir. Bunu da belirli miktar ve derinlikte patlatılan dinamit sağlamaktadır; Suni deprem Dinamitin bu işi oldukça iyi başar- masına rağmen, yer üzerine bıra. kılan büyük bir ağırlığın meydana geç- tirdiği titreşimler daha iyi yayıldıkla- rından ,bu metod da kullanılmakta- ır. u metodlardan herhangi biri yar dımıyla elde edilen suni deprem dal- gaları yeraltındaki tabakalardan yan- sıyarak geri dönünce bunları almak ve kaydetmek için bir çeşit mikrofon şebekesi kurulmuş bulunmaktadır ki, burada kullanılan mikrofonlar, bildi- gimiz radyo mikrofonlarından farklıdır. Gayet yavaş .saniyede 10 ile 300 arasındaki- titreşimlerle çalı- şabilmek üzere özel bir tipte yapılmış olan bu cihazlara, yerden gelen tit- reşimleri kaydettiklerinden, "Geofon" denilmektedir. Geofonlara gelen ses dalgaları elektrik dalgalarına çevril, dikten sonra, özel surette İmâl edilmiş şiddetlendiricilerde (o yükseltilmektedir. Bu şiddetteradiricilerin - amplifikatör lerin- özelliği de, gelen çok zayıf ve bilhassa diğer birçok parazit titreşim- lerle karışık durumdaki deprem dal. galarını parazit titreşimlerden ayırıp, kayıt cihazlarım çalıştıracak seviyeye yükseltebilmesidir. o Yer yüzünde ka- çak şekilde akan birçok alani var- dır. Özellikle yüksek gerilimli elektrik şebekelerinin (o dolaylarında ölçü ya- parken bu çeşitten parazitler, yapılan ölçüleri daima yanıltabilmektedir. Özetle, suni depremin dalgalarını alan geofonların meydana o getirdiği titreşimler (o parazitlerden ve yabancı titreşimlerden temizlenip ayıklandık, tan sonra, bir kaydedicide fotoğraf kâğıdına çizilmekte, bunların birçok dizileri biraraya (getirilerek (o altalta yerleştirilmektedir. o Esas titreşimin ana gelmesi, yani dinamitin pat- latılması veya ağırlığın düşürülmesi ânı ile, muhtelif yeraltı tabakaların- dan yansıyan titreşim dalgalarının ge lişi arasındaki zaman aralığından fay. dalınarak, o tabakanın derinliği he- saplanmaktadır. kalılar, bu metodların geliş- tirilmiş ve daha büyük hassaslıkla ça- lışan şeklinden, Oo yeryüzündeki atom bombası denemelerinin yerini ve şid- detlerini tayin etmek yönünden fay- dalanmaktadırlar.