4 Kasım 1906 Tarihli Ahali (Filibe) Gazetesi Sayfa 3

olub dört yüz seneden beri def'alar tahaddüs iderek şimdiye kadar sulhen tesviye edilmekde iken geçen sene vukua' gelen vakanın zuhurunda Hamid birdenbire horoslanarak İran'dan bizim tarafa kaçan küçük bir Kürd aşiretinin arazisini askerle işgal ettirmiş ve bu harekatıyla meseleyi ortaya koymuştur. Mes'elenin şu suretle vaz'ı bizim içün birkaç nokta-i nazardan calib-i dikkatdir. Son otuz sene zarfında Tunus, Mısır, Kıbrıs, Şarki Rumeli Devlet-i Aliyye arazisinden koparılır iken, Yıldız acz ve meskenet gösterdiği halde bu meselede ibraz ettiği gayret ve sebatın sebeb-i hikmeti nedir? Bunun hikmeti meydandadır. Ma'lumdur ki, Hamid içün Devlet-i Aliyye'nin menafi'i ve sa'adeti hiç hükmündedir. Memleketler gider, umurunda bile olmaz. Bu zatca mukaddes olan bir şey var ise, şahsına ta'alluk eden meselede son derece gayret göstermekdir. Böyle bir işde Hamid her şeyi feda ider; para verir, dalkavukluk ider, idilen tahkirleri hazm ider, bunlarla maksadına nail olamayub aciz kalırsa, Yunan Muharebesi'nde olduğu gibi, harb itmeğe kadar varır ve ilh... [Sancak] ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~ TÜRKİSTAN Moskofun boyunduruğu altında bulunan Tatar, Çerkes, Gürci, Kırgız, Türkmen -ki kamilen İslamdırlar ve mikdarları 26 milyondan ziyadedir- bundan başka Asya'da insaniyet ve medeniyetin çıktığı umumen i'tiraf olunan Türkistan bugün "Türkistan-i Rusi" namıyla yad ve idare olunmakdadır. Türkistan'ın bazı mahalleri henüz, muhtariyet idareye maliktir. Elde edebildiğimiz menabi'den (Büyük Ansiklopedi) 31nci cildinde (503)ncü sahifesinde ber vech-i ati malumatı havidir. 1- Coğrafya nokta-i nazarından Türkistan - Eski kıt'anın merkezi havalisini havi ve Asya dahilinde Bahr-i Muhite dökülmeyerek garben Bahr-i Hazar ve Aral Denizlerini ve şarken (Lop Nur) Havzası'nı ikinci bir sath-ı mail teşkil ider. Türkistan şimalen Tien-Şan cebeli, cenuben (Tibet) ve Pamir Yaylaları ve İran ile mahdud ise de, bu, hudud-u kat'i olmayub tabi'eden ziyade siyasi bir havalidir. "Türklerin memleketi" demek olan Türkistan, eski (Çağatay) Moğol Devletine heman heman münasebeti olduğunu göstermekle, memalik-i mezbure alelekser bu isimle müsemmadır. Türkistan vasatı (Altay) ve (Pamir) cebel-i mürtefisiyle işgal olunmuş ve evvelce (Billur) dağları tesmiye olunan (Kızılyart) ile mahdud olub garb havalisini (Siri) ve (Amuderya) Havzası'na ve şark havalisini (Tarım) Havzası'na taksim ider. Her iki silsilede cesim sahralar, ebediyyen kar ve buz ile mestur ve gayrı meskundur. Ve daima ulya ve vasatı layıkıyla irva ve iska olunub mahsuldardır. Bundan sonra aşağı indikçe su azılır bu nisbetde nebatat, hayvanat ve ahali azalır. Türkistan nam diğer (Turhan) memalikinde Asya'nın inkişafat-ı umumiyyesi bahsinde ekseriyetle Çağatayca isimler bulunur. [Türk, Tatar, Çağatay lisanları arasında çok fark yokdur. Esas hep birdir] [Mongollardan ilerüde ayrıca bahs ideceğiz.] Taksimat-ı siyasiye, taksimat-ı tabi'iyyeye müşabihdir. Türkistan Garbi Rusya'nın Türkistan Şarki Çin'dedir. 2- Türkistan Rusi - Türkistan Garbi yahut Türkistan Rusi. Eski Buhara, Hive, Hokand hanlıkları