15 Haziran 1934 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 7
simidini idin bii vi 7 — VAVIT 15 HAZİRANI1934 — Rızahan'ın Şehinşahlığı Kaçarların hal'i- Yeni İranın dahili ve harici siyaseti-Büyük muvaffakiyetler 192. şvekil EE ; olduğu zaman bilfiil diktatörlüğünü is SER vi iş oluyordu. Riza Hanım İra- nr ihya etmek için gi ü yi ba Şak ör İran di den ların halefiyle İranda Cüm- huriyet ilân olduğu için 1924 senesin- de mecliste bir ekseriyet temin edil ritaları üzerine iktidar mevkiinden ce- kilmemeği kal lemişti. Her ne kadar Kacarlar bu vaziyetten istifade #tme kal 192 nihayetinde Riz: m İngiliz nitu. son zaferi üzerine Şubat ilas. te Ya entek “er lâde salâhiyetler almağa muvaffak o > ze set de kalmak ü; şartiyle İran ordusu ge en miş tayin olunmuştu. İran Şahı bile onu azlede- miyecekti, Riza Hanın mevkii bu suretle tama- men. een sonra izm ha- lefi için ülemanın ve Ka se dam KAR m sila - almağa muvaffak 31 Teğrinievvel 1925 ağ Man Sa'ini tepler açmış, İran gençlerini Avrupa. İ Bunun neticesinde İran hükümeti 15 talak. e ida imli'thsile göndermiş, ordudaki | 928 törihinde İrandaki kapi - it “e i anasırı her sene Fran- miştı, Meclis 52 muhalif reye kargı 80 m reyle pa r nikel haline, mu - | saya genç zabit mamzstleri La A vak orduya yeni biter yeti hükümetin Riza Hana tevdiine | ve mala iin emmek | EE ayn amil en yal mazharı müsande evet olunmasına | 8 a Tİ Kaşgayların se ei sene sonra Sovyetlerle de ayni esas ü- tırmıştır. imzalanmıştı milli meclis 6 Knunuevvel 1925 zerine bir mukavele il ir, İn- © ehiaşi ie harici siyasetin. | giliz - İran gümrük muahedesi bir ke- te md park 3 ln yal e nil 1 daha takıl ölüremeş vE İRİ pe reyle Riza Fanı | Teşrin 1927 Soyal re mu- we tarihinde yeniden tasdik edi - - Şe ei iri etmişi l kavele re e < eyi imi miş retle Şehinşah Ri: er ve eat 20 den 2 va yetleriyle mütenasi yaptığı | fali amda bulunan rar büyük hizmetlere sal yik ie İş ğu en yüksek mevkii ihraz eylemiş ©- | ş- pitülâsyon ve gümrük muahe girin süili feshi Ni diğer devletlerle de yeni muahedeler aktine sebep olmuş. ba* 1929 da Almanya v. evi rana verilmiş, 27 Teşrinievvel 1931 dci imzalanan a Sovyet tica- tu, 17 Şul luyordu. vet müahedesiyle de her iki memleket | yıs 1929 da Fm şiş ve İtalya Şehinşah Riza Hanı Peblevinin İLA ticari işler intizama sokul. | ile de ayni esaslar #ne mual ahid - intihabma karşı Ki tarafından uştur. er imzalanmı şt. Afgaı y yapılan ufak tefek itirazları kale alan Yani Şehinşah ayni samanda İngiliz” sebatı 29 Şubat 1928 tari ir olmamıştı. AE — Tek labia ve Türkiye - İra lerle olan münasebetleri de İranın lehi- i Şehin, v iinasebatı da 17 Haziran 1928 ta - şah Riza Hiz. İranın devlet | me balletmeğe muvaffak riyali İnd Vm muahedesiyle tanzim o reisi olduktan sonra memleketteki da- ran hükümeti 12 Mayı tarihin ee Bu' suretle Rize ahı de, > devletle del ve biç spri indi dee bük vag idare etmeğe başlamış, parla- | han şeden bütün muahe- | m ine İm ekili ilân yea Bunun | “üzerine İngilizler de müzal Ta atlatmış, il mecbur ula l ak olmi mel islahata devam etmiş, bir çok mek-| sına oturmağa sonra rh nezaretine tayin eylemi mişti gilizler buna itiraz etmeden as - | mıya muvaffak olmuştu. Ayni z kerlerini de alıp Şekilmişlerdi. | Onun için 21 şubat 1921 tarihi il yanın milli kurtuluşunun başlan - gıcı telâkki edilmektedir. ç İngilizler i mi ani bir hâdise sakil e eden bu darbei hükümet ta) mMamen iddia kişide mer işti. Bu darbei hükümetten beş| gün sonra Moskovada 26 şubat a) “922 de imzalanan bir Rusya | - tan dostluk muahedesinde İran - daki bütün Rus imtiyazlarının ve| ha başlamıştı. 1921 darbei hükümetini yapan zevat arasmda Rıza hanın en kuv vetli şahsiyet olduğu az zaman| zarfında anlaşılmıştı. Rıza han İ 1921 den sonra iktidar mevk'ine en kabinelerde harbiye nazırı | tiyas âsi rüçhan haklarının ser. di seç y | rıldı ve başkumandan olarak iştirak et! e iiliyorülm Ba ye “| miş, muvaffakıyetleriyle yalnız | de yeni hükümetin mik sü | * g y İ kviye etmişti. Çünkü bütün | - z ad o” bir hararetle e - tie Branda memleki de Küçük hanın Azerbaycanda | etmek için her şeyden evvel ordu Yeni b hükümeti vaziyetin-| da ve maliyede ıslahat yapılması| den © kadar emindi ki 8 martta! lâzımgeleceğini takdir etmişti. Bu İngiliz “İran muahedesinin fes «| sayede İran az bir müddet zâi holunduğunu da ilân etmiş ve İns) fında ordusunu asri bir şekle ki etmişti. | vaffak olmuştu. Ondan so İran kabilelerinin ahfadı olan a-| cemler teşkil ederler. Fakat ara-| zımgelir. Bahtiyarlar: r hariçten ge karışmışlardır. Meselâ cenup yi raflarında Sami, Arap ırkı, e pie ve ibi kalardan İran ırkına da tesadüf edimekte- ir. İran dolayı göçebe ol memleket dahilinde ante) mere şeyhi manda Amerikalı Millspaughsin| yüz bin kürt vardır. Bunlar İry: ri altında celbedilen bir ma- n yaptığı müteaddit se et dahi - linde sükün ve asayişi temine mu| zide Lurlar vaffak olmuştu. Temmuz ( 1921 de Horasanda miralay o Mehmet| ki tarafıdır. Lurlar ekseriy Taği isyanını, tegrinievel 1921) koyun çobarıdırlar, Hepsi fakir isyanını bastır - ük) 12$ ve 1922 de yaptığı bir sefer- | de Şahsevenleri ve kürtleri itaat altına pe mu| — İra a 923 tiyarlardır. Bunların te daha zor bir vazife dedi te e») yüz bi derek memleketin cenup tarafla | rında da sükün ve asayişi temin! dir. lranda yaşıyan kabileler Şehirlerin nufusları iŞimalde ve Azerbaycan'da göçebe ha- linde yaşıyan Türk kabileleri da eski bir İran kabilesine men - sup olduklarını kabul etmek lâ * Bugün İran'da başlıca unsuru | ın o kabile büyük bir iyarlar en zi- ade at yetiştrimekle şöhret ka - reisi, 1909 ihtilâlinde | rol oynamıştır. Baht de şarkta Mongol, tatar ve Türk- men ırkları ve garpta Türk ırkı! isleri ua e mevkileri isil el 1930 da en ziyade göze çarpar. Mazende- 3 bir Türk Mongol kabilesi var - dır. Bunlar Hülâgü han tarafın - dan Kâşgardan cenubi İrana geti ufusunun üçte birini gö- ” çebe killer teşkil eder. Bu © rilmiştir. yi gün Buşir çebeleri mı Türk, tatar) ile İsfahan arasında otururlar, Mana la mensup-| nüfusları takribeı kişidir, turlar. Gi amli İran İisanı- Kaşgaylar fevkalâde harpçu bir millettir. . Şimaligarbi n Türkçe v m İrak hududuna emar w an mahallerinde Benilam ve Kâ- denilen arap eb oturur lar. Bunların reisleri olan Muham hi de Rıza han e “ zam bir surette e A-) dan mağlüp edilmiştir. Şeyi | e, Tahranda mi yaylâsının vaziyetinden İmıyan yerliler halinin kısmı azamı şima garp- ve cenubu garbideki eo rp Ea ovalarda Horasanda mali İranda şark tarafındaki arazi az inik birçok le. kabileleri var - dur. İran'ın geçirdiği harplerdeki ie Maamafih bu kabilelere şark ve İran'lıları kale şeklinde ku - araflarnda da tesadüf edilir. BUR en toplanarak ki nler en ziyade a yaşamağa mecbur etmiştir. Garp tirmekle meşgul imdi Tate Gres birer tica-| göçebe halinde yaşarlardı, fakat ret merkezi olduğu halde şarkta| son zamanlarda şehirlere yerleş- kalan şehirler, m Meşhedike-| meye başlamışlar Miktarlari bir de, birer ziyaretgâh halinde malüm değildir. Türkçe bir dia - kalmıştır. Şehirlerin büyüklüğü a- lekt kullanırlar. Bunların en ma- ” 2 ei akkamlardan anlaşıl.) ruf Kabilesi Afşarlardır İranı 0000 4 Azerbaycai öçebe halinde birçok Türk kabi- teli -aşarla! n devre kadar kişi İrandaki erode akl teş - Isfahan şehrinin nufusu 80000| kil e v.s e kabileler - den birisine mensuptu, bu kabile- ler daima ei ws ve sü - künet içinde yaşar Bunların içinde Tahranın şimalinde yaşı * erimi mw rene harpcu kalmış - ya şehrinin nufusu 21 Tebriz şehrinin nüfusu 150.000 işi Hemdan şehrinin nufusu 70000 kişi Meşhet şehrinin nüfusu Kermanşah şehrinin nüfusu 60 bin kişi. Şiraz şehrinin nüfusu 3000 kişi fusu 30000 | : reeder ii 30.000) ri Bunlar ırk itibariyle çok Kirman şehrinin nüfusu 35.000| a Oturdukları arazi suldar olmadığı için hepsi fakir Rişt şehrinin mülsu “OX, Peh| na Ekseriya şakavetle levi şehrinin Düfusu 65.000, Bu | geçindikleri için İran hükümetine şir şehrinin nüfusu 20.000, Ben - sık sık müşkülât çıkarırlar. der Abbas şehrinin nüfusu m » iletinin hayat kuvveti biri kişidir. İranda tahminen dört ilâ ai sıhhi Türkiye hududuna yakın ik : sl çok gimer el . azla Örün için tk . “e maktadır. liye heyeti de İran maliyesini 1s-| de yaşarlar. Muhtelif ear mekte olduğundan yakın bir zi - — ayrılan bu kürtler mi manda Rıza han hazretlerinin muharebe ederek geçinirler. asri vasıtalara müracaatla çocul a büyütmenin yol dınlarına yol ya için çi - zumu olan evleri vermişler ve du yurtları Puştiku dağlarının her i > yolda büyük adi nlar ataş. e Kürtlere hemhudut olan ara - aşarlar. (Bunların İran nüfusu mezhep itibariyle insanlardır. Eski İran rıkları ara- aşağıdaki surette taksim edile » sında en temiz kalanlar Lurlar - bilir: dır. Şiilerin adedi 10.000.000 kişi, nın en kuvvetli kabilesi bah pelin adedi 1.000.000 kişi; adedi beş Farsilerin adedi 12.000 kişi, Ya * kadardır. Bahtiyarların | hudilerin adedi 25.000 kişi, Er « nereden geldikleri malüm değil »| menilerin adedi 30.000 Konuştukları lisanın İran gis) turi ve Keldanilerin adedi 13 bin vesi olduğuna bakılırsa onların kişidir. meki
