15 Haziran 1934 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 6

— 6— VAKIT 15 HAZİRAN 1934 © İranın coğrafi vaziyeti ve hudutları Büyüklük - Nufus - Ehemmiyet - Ingiliz politikası - Sovyetlerin kaygusu - | İran km büyük bir kıs- mun ihtiva ede günkü devleti hazer omg ön Asya'da- ki dağ kuşağı, Irak ovası, ti g5 ri tile teması yoktur. Bununla beraber Asya kıtası- milletler İran'ı zaptetme! <azibesinden © kurtaramamışlar- dar. ve eriyen beri İngil- tir. Gez di İran! lik olmakla beraber gene Okya' nus'un münakale dan zaktadır, yani bugi noktai nazara göre klein ei e il meselesin- den vs birbirlerile çarpışma- 1 i hususi vaziye- ya Steplerine sahip olan Rusya ile Hindistan'ın ve Irak'm müdai r düşünen İngiltere İran'ın siyasi ve iktisadi ahvalile kadar olmak is- utları muh- telif muahedelerle tesbit edilmiş- Bitmesi Da yalin Iç ima kendilerini o memleketi istilâ | sulh muahedesile tayin olunmuş tur. İran'ın yalnız cenup hudut. dı du şah Abbas'ın yafatından Basra | Körfezi ve Efganistan LE a kâindir. İran'ın a kıt- MEŞMET 9 “HORASAN Meşrutiyet Devri Ingiliz - Iran ve İngiliz - Rus muahede: leri 21 şubat 921 darbei hükümeti Şehinşah Hz.nin Başkumandanlık ve SAlalliye nazırlıkları İran mücabitlerinin d içti- maa davet! iş ve fakat üç ay sonra kendisi vefat ederek yerini Mel aha bırakmi G li şah bi aa davet etmişti. Bı ibtilâlcilerinin tazyiki üzeri- ne mecburiyet altında yapmıştı. Şah Mehmet Ali Rus'ların telki- natma kapılarak Şubat 1908 de içtim: İran reyn adalarına kadar ir in. di buraları İngilizlerin. ai altında bulunı dır. da a mesir İri iel İran memlek yüze takriben 1 647000 Bilime irabbardır. Şu hesapca İran melekti arazi itibarile Alman- elimi ge elle ii. vi İran memleketi e yn Bitüm deliği meclis yerine kırk azadan mürek- 85 bir graği Adyieğ telli Girdiş- gi hâdise İran milliyetperver- terialil Tebris'te isyan etmelerine ve cenupta Tl “İp Mz Tahran üzerine yürüm: se- vi olmuştu. a alen. leri 13 Temmus 1909 tarihinde nihayet Tahran? I bigi ve — ada amli ii ni rlerin- Rus za aranda e cilek e ncak s arazisine nisbetle çok seyrektir İran'da he- nüz nufus tahriri İran'lıların on ile pe bir mafana pi olduk- ğa muvaffak olmuşlardı. Bunuı üzerine Mehmet Ali şah Tahran'- daki Rus Perağiru ilticaya mecbur kalmı Şahın gi ann .— İran, Rusya devletile İk müstemlekeleri arasında sıkışmış olan bir d İikerile emmiyeti ehemm Rusya a ini Hindistan hudut- larından uzak bulundurmak idi. Umumi har dar Rusya dev- leti ise bilâkis İran'ı parça parça i ikine ilhak etm e artmamasına dikkat et- mekten ibarettir. Son zamanlarda İran'ın tak- sim edilmesi gayesinin yerine İ- an'da iktisadi nufuzlarn arttı. mma yn mücadele edilmeğe başlanı r. Bu iktisadi u mü ll son on sene zarfın- da İran'ın tarakki ve teceddüt yo- lunda attığı büyük adımlar sebep a) olmuştur. İranlıların milli asri- Gi yolunda gösterdikleri azim ve emleketi ecnebi mü- dahalelerinden kurtarmağa muvaf fak olmuştur. Eski (idarenin or- tadan kaldırılması ve İran'ın ikti- saden asri bir devlet haline geti- b silme arzuyu kavisi İran Şehin - şahı Hazretleri | tarafından mu- vaffakıyetle hakikate - kalbedi: mektedi edir, / | imali Rusyaya ve cenubu İngil etmesi narak yerine 13 yaşmdaki oğlu SARK şah Pa Kacar ailesinin reisi olan Esadülmülk te naibi hü- kümet ilân ri hmet Ali şah o sene Eylülde İran'ı terket- iş an "nm yardımile iki defa tahtına avdet tmeğe teşebbüs eylemiş ise d muvaffak olamamıştı. İran hükümetinin Muzafferet- tin ve Mehmet Ali şahların salta- nat söenlatında ne kadar itibar- dan düştüğünü 1907 senesind Rusya ile İngiltere arasında akde- dilen İran muahede: t eder. mu ahede mucibince iran, şi- si 1spa ak üzere a e dai- resine taksim edilmiş tali ye ait olm 3 nesin - de Rusya ile İngiltere arasında ak| tedilen İran muahedesi ispat e - der, Bu muahede mucibince İran, iki nüfuz tereye ait olmak üzere i bu hu- m edilmiş ükümetinin muvafa * kati bile alınmamıştı. Halbuki muahedenin güya İran . işlerine müdahale etmemek için aktolun- duğu ileri sürülmüştü. Hakikatte İse İngiltere ile Rusya, İran yü vi Şehinşah Hz. Harbiye azırı zünden çıkan a hallet- mek maksadiyle uahede sini kil ve sü ği - tmişlerdi. Bununla beraber yeni anlaş - ma er a - Rus ihtilâflarını or- an kaldırmamış, bilâkis onla- ri İpi ingiliz ve Rus sefir leri Tahranda daha şiddetli bir şekilde entrikalar çevirmeye baş- lamışlardı. ran hükümeti 1907 mua - hedesini şiddetle Miyan hal - de 1911 senesi EE iri sr dev- leti dahi onu tasdi nihayet Rusya ile ir 1512 senesinde İran bükümetine mez - kür muahedeyi > nü ettir- meye muvaffak ardı. Bu muahede, Eski Rusya Galiğini a it olan muahedel Sovyetler ta rafından feshedilmesi ü ii an cak şubat 1918 de hükmünü kay- betmişti. umi harp senelerinde İran memleketi bir taraftan Rusların ve diğer taraftan İngilizlerin iz- acatı gym çok sıkıntı çek - meye mecbur olmuştu. İran hü - kömeti ral ilân i halde şimalde Rusların ve cenup tn İngilizlerin asker geçirmele - e tahammül etmesi lâzımgel - mişti. 1917 senesine şimali İran tevsi ederek Baküya k ışlar ve Gürcistana bile ko li Hatta ir ir ara şekkil bi çmişi Fakat İn anlılar bu ecnebi ida- resine tahammül edemedikleri i- çin birçok yerlerde ingiliz idare- sine karşı kıyamlar vukua gel - mişti. 1918 senesi sonbaharında İngilzler cenuptaki Oaşgar ka- bilesiyle iki defa çarpışmıya mec kalmıştı. İranın garbında Ru- miye gölü civarında Geldanilerle kürtler arasında çıkan büyük ih - tilâfa da mâni olamamışlardı. Bu ihtilâf yüzünden Geldanilerin İ- randan İraka muhaceret etmeleri lâzımgelmişti. 1918 ilkbaharında Avrupa cephelerindeki ordular biribirle * riyle son çarpışmalarını yapar! ken ve Sovyet idaresinin birle * mesi üzerine Rus nüfuzu İran üze e m mürekkep yeni bir hü” ümet mi ilk işi cenubi ni im noktasını e! i harp bittikten sonrâ İngiltere devleti Hindistan yolu * için lort Gürzonun arzusu ü memuru Sir büzlbilz kğ sölbetelek lâzımgö iyordu. İran milliyetperverleri bu mü” ahedeyi şiddetle reddetmişler — Vuskuddevle kre erden rüf" vet almak suretiyle hedeye Gel koyduğunu iler! mua” , cek bir ekseriyet me zannediyorlardı. 5 Bu (o hadiseler (o kar — İran © demokratlar eli ei di o başlarına düştüğ wi lıyarak | Ziyaettin hanı öğ ran kumandanlarından üm * nın idareleri altında top inde lar 1 şubat ali Tahran hükümetini düşür! va ğ di. Ziyaettin han yeni a ilân tihabatının hükümsüz! linda etmiş ve kendi riyaset! Rıza ha” bir kabine yag edere ağ nı ordu başkum da (Devamı 7 Li ti alanda) ET reunermuim EEEFRLFHEREBEFEFE - mlm EE