13 Kasım 1932 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 4
Mü e üm İM iii “ISTILAHLAR Dilin zenginleştirilmesi Türkçeden teknik ıstılahlar yaratmak hususunda ciddi hareketler ... Muharriri: HAMİT ZÜBEYİR (Dünkü sayımızdan devam ve son) | göze çarpmaz. Fakat ilim ve ede- Dil inkılâbınm üç yönü, veçhe- | biyatı çok işlenmiş bir dilden nis- si vardır: peten ihmal olunan bir dile ter - 1 — Dili zenginleştirmek, cüme yaptığı zaman tercümeci 2 — Dili yabancı unsurlardan ' dil inkılâpçıları sinifina katıl - arıtmak (Tasfiye) mıya mecburdur. rm Medeni ve harsi sebepler Dili yenileştirmenin Yazi'dili- Medeni inkılâp zamanlarında nin bütün sahasmda birden baş - yabancıların ilim, san'at, iktisat, laması da icap etmez. Macarlar | ticaret ve içtimai fikir âlemile ta- başta ilim dilini yenileştirmişler; | san rehberler kendi vatandaşla- ikinci derecede edebi dili yükselt ; Da Mimiröün yaziknükz sipayanik, derecesinde mişler; üçüncü derecede resmi | mahkeme ve idare dilini lâtince ve almancanın tutsaklığından kur tarmışlardır. Dil yenileştirici tedrici tekâ - mül prensipine dayanarak söz söyliyen muhafazakâr daima karşısında bulur. Dil yenileştirici- lerin faal hücum ve muhafaza - kârların şiddetli müdafaa ve mu- kabelelerinden dil münakaşası ve binnetice dil savaşı doğar. Her dil inkılâbı için bu mukadderdir. Macar ilim akademyası aza « sından Tolnai Vilmos (Dil yeni - İeştirme) atlı mühim eserinde dil inkılâbınm sebeplerini O zirdeki veçhile izah etmektedir: —i— Dahili sebepler 1 — İfade olunacak mefhumun sayısı tabii dil tekâmülünün öl - gülerini aşar. Mevcut lisan hazi « Mesi şuurumuza giren kalabalık yeni fikir ve hayalleri ifadeye kâ- fi gelmez. 2 — Yazı kendisi de dil inke lâbmna yardım eder. Konuşmada sözün vurgusu, sesin inip çıkışı ve jestlerle ancak anlaşılan ma - paları muharrir, elinde mevcut imkânları daha serbest kullan - mak suretile ancak telâfi edebi « lir. Yazmak yenileştirmek demek- tir. Pek eski zamanlardanberi ya- zıcılar mevcut lisan hazinesinin daima kifayetsizliğinden şikâyet edegelmişlerdir. pi Harici lisani sebepler Yabancı bir dilin hakimiyeti ile mücadele Avrupada kilise ve idare dili olan lâtince, milli dillerin inkişa- fına engel oluyordu. o Lâtinceye karşı mücadele başladı. Fakat ye- rine birden milli diller kaim ola- madı, İlk istiklâlini kazanan fran sızca, İngiltere, Almanya, Rusya ve Lehistanda lâtincenin yerini tuttu. Finlerde ise ana dile uzun müddet İsveççe tahakküm etti. Macarlarda lâtince yerine alman ca kısmen fransızca ve ingilizce kaim oldu. Lâtinceye ve lâtince - için ana dilden ıstılahlar yaratır- lar; meclisler kurulur, broşür, gazete ve mecmualar çıkarırlar. Bazan yeni bir mefhuma ana dil- den uygun bir söz bulmak için müsabakalar açıldığı görülür, Yatancıları örnek alış Dil inkılâbının bir çok millet- lerin medeniyet tarihinde feyizli bir devir açtığı malâm bir haki - kattir. 18 inci asrın Alman dil ha reketi Macarlar'da dahil olduğu halde bir çok milletlere örnek ol- muştur. Bedii sebepler Şair, dile yalnız ruhundaki hislerin ifade vasıtası olarak bak- muıyor, belki kendiliğinden de kıymeti haiz bir san'at malzeme- si olarak takdir ediyor. Dikkat olunmuştur ki, büyük dekalardan sonra gelen taklitçiler san'atın yalnız dahili kıymetini değil ay- ni zamanda harici ifade vasıtası olan dili de eskitmişlerdir. Ruhtaki kıymetleri ifade için dile yeni kaynaklar açacak yeni usuller ve imkânlar bulacak olan yeni şahsiyetlerin gelmesi lâzım- dır. Büyük edipler üslüp ve lisan- da yenilikler yapmış olan insan - lardır. Ilmi nazariyeler İlmi prensiplere müstenit na - zari bir kanaat de bazan dil ye - nileştirmeyi andıran hadiselerin sebebi olabilir. Her devrin dil hususunda aşağı yukarı bir ilmi kanaati vardır. İştikakçılar unu - tulmuş yahut yarı unutulmuş söz köklerini çok defa da mefruz söz köklerini ortaya atarlar. Muhafa- zakârlar doğrusunu gösterelim derken haberleri olmadan kendi- leri de bazan dil değiştiriciler sı- nıfına katılabilirler, Siyasi sebepler Bir dil birliğine mensup insan- ların milli varlığı dil inkılâbma bağlı olduğu zamanlarda bu me sele siyasi ehemmiyet kespeder. Her dil inkılâbı böyle siyasi ve milli ehemmiyet : Fransızlarda Pierre de Ronsardın dil yenileştirme hareketi ve Mal - herb'in savaşları dar ve alelâde hudutlar içinde mahsur kalmıştır. Almanlardaki 18 inci asır dil in- kılâbı da edebiyat hudutlarını aş- mıyor. Napolyon harplerinin son- larma doğru ancak milli mücahe- de rengini alıyor. e Macarlardaki dil hareketi ise milli şuurun uyan dığı ve Macar milletinin istiklâli için çarpıştığı bir devirde milli nin yerine geçen yabancı dillere karşı re tasfiyecilik (pu » risme) cereyanını doğurdu. İşin tabii icabr bu ana dili genişlet - mek demekti. Terciimede güçlük Bir birinin tamamile karşı olan iki dili bulmak güç ve end imkânsızdır. İki dilin ayrılığın - dan mütevellit müşkülâtla kıvra- nan tercümeci ister istemez yeni söz ve yeni şekiller yaratacaktır. Tercüme ettiğimiz dilin. tekâmül | VAKIT matbaa hatası olduğu farkına va” wlmadan yapılan, bir âlim tara - fından yanlış okunduğu için yan- ış öğrenilen söz kılıflarma da dilde raslamak mümkündür. İ o Yeni sözleri tamim eden vası - talar şunlardır: Kitap, gazete ve mecmua, i mektuplaşma, umumi Jügatler, ıstılah lügatleri, mektep kitapla - rı, muhavere, vaız, hutbe, nutuk.. ! Yeni sözleri tervicin başlıca yolları da şunlardır: 1 — Eski dil hazinesinden ge - len kelimeler alarak eski mana - larında yahut eskiye yakın mana- larda kullanmak, Misaller: İltima yerine Yalalabımak (A- sık paşa 257) İnfial yerine küsü (Sübeyl Nevbahar), Abir, yerine bitirim (Velet Çelebi) (Türk di- li). Biat yerine elalmak (Velet rine deprenik (o (Kodatkopüblik) Nispet yerine oran (Zenker 116) Gaflet yerine usanlık (Velet Çe- lebi) (Türk dili), Civar yerine yö re (Surcimelik tefsiri). Aksiseda yerine Yankı (Zenker). Muhtasar yerine ölümcil (Zenker 130). 2 — Halk dilinden kelime ter - viç etmek. Misaller: İstida yerine dilekçe (Anado- lu). Ekonomik yerine atımlı (An- kara). Hareketi mezbuhanede bu- lunmak yerine devşinmek) (Ce - nubi Anadolu). Beddua yerine ilenç (Anadolu). Mütereddit ye - rine ikircim (Edirne). oTaaccüp yerine tanlamak (Ürgüp). Çarh Çelebi) (Türk dili). Mahlâkat ye | ein Köy cinayeti Bir para ve kız verme meselesi Bartın hususi muhabirimizden : Elmakıran köyünde bir cinayet olmuş, Zaim oğlu Şükrü isminde | bir köylü, Molla Halil oğlu Os- manr sopa ile öldürmüştür. Zaim oğlu Şükrünün kızlığı E- mine aynı köyden Koca Bekir oğ- lu Hasaımın yedi senelik nikâhli- sıdır. Fakât Şükrü Hasandan 100 ira ağırlık istediği, Hazan da bu parayı vermemekte inat ettiği i- çin ihtilâf uzayıp gitmiş ve baba- lığı kızı vermemekte musır kal- mıştır, Nihayet Hasan nikâhlısını ka- çırmayı düşünmüş, gece, Koca | Bekir oğlu Hüseyinin mısır ime- cesinden dönen Eminenin önüne arkadaşı Osmanla beraber o cık- | i mış ve onu kacırmak istemiştir. Kızın yanında bulunan babalı- ğı Şükrü, kardeşi Kurtçu oğlu Ahmet ve anası Kezban, kızı ver- i mek istememişler ve iki taraf kavgaya tutuşmuşlardır. Bu sıra- da Şükrü, elindeki kalın sopayı | Hasanm arkadaşı Molla Halil ! oğlu Osmanm kafasma indirerek | onu yere devirmiştir. Kurtçu oğlu Ahmet de ona yardım etmiştir . Osman yarayı aldıktan sonra | ölmüştür. Bir ihtiyarla bir ço- cuğun uğradığı kazâ Dün saat on dörtte şolör yerine dönerge (Konya ve Sivas). Tayip yerine kınamak (Kütahya, Ankara). Tarsin; iyerina;barkit - mek a Bolu). | Alet yerine aygıt (Anadolujulj Hisse, nasip yerine düşerge (Ce - nubi Anadolu). İttikâ yerine söy- kenmek (Cemubi Anadolu). 3 — Dilde mevcut şekilleri ör- nek alarak türkçe söz köklerin - den terkip suretile yahut lâhika - lar yardımile yeni sözler yapmak. Halk arasında bu gün dahi kullanılan göz aydın örneği üze - | rine bonjour karşlığı olarak gün | aydın; bonsoir karşılığı olarak tün aydın demek gibi. İ Yabancı dillerden tercüme Sanayicilerimizin daha evvel- ce gösterilen ıstılahları buna mi- sal teşkil eder. Tercümelerin top- lu olması şarttır. Tercümede ec - nebi dilin ruhunu getirmemek ya- ni gallisizm ve jermanizme sap - mamak lâzımdır. En çok bu saha- da hata yapıldığı görülmüştür. Üstat Samih Rifat beyefendi Kurultayda Millet'ye istinaden çehlerin dillerini adeta yeniden sun'i olarak yarattıklarını izah etti. Macarlar bu hususta ikinci misaldir. Macar dil inkılâbımın kahramanı Kazinezi'dir. Kazinezi gelme - miş olsa Macar dil inkılâbı geci - kebilir yahut büsbütün başka bir mecra alabilirdi. Bu misal bizim için kıymetlidir. Zira macarca geniş manasile türkçedir. Her iki lisanın ruhu birdir. Macar dil in- kılâbından alınacak dersler baş - ka dillerle olan mukayeseye ben- zemez. Türk dili onarimi bugün bir devlet ve millet meselesi ol - muştur. Onu başarmak için bütün şartlar mevcuttur. Medeni inkişaf la onun ifade ve aynası olan dil elbette beraber yü: in ei ideali | Mustafanın idaresindeki otomo- bil, Beşıktaştan Ortaköye gider. ! ken, bir kaza olmasi Otomobil, cadde üzerinde, bir | taraftan bir tarafa geçen altmış | yaşında madam Amelya ile elin- den tuttuğu allı yaşındaki Ar- tne çarpmış, ikiside hafifçe | yaralanmışlardır. Şoför yakalanmıştır. Ha At pazarında kavga Dün öğle vakti At pazarında Hidayet, ibrahim, Emin, Yaşar, bir abır meselesinden kavga et- mişler, Kavga esnasında Emin yaralanmıştır. Eminin tedavisine başlanmış, kavgacılar yakalanmışlardır. Balya madeni Balya, 11 (Hususi) — Maden faaliyetini tatit edelidenberi Bal- ya sönmüş, adeta suyu kesilmiş bir değirğemene dönmüştür. Es- kiden insan kalabalığından ge- çilmiyen çarşıda şimdi kimsecik- ler görünmüyor. Mamafih maden şirketinin vaziyetini düzelterek yeni baştan faaliyete geçeceği ve Balyanında eski haline gele- ceği tahmin edilme tedir. Maden direktörü M. Mezzen, meclisi idare âzaları iktisat ve- kâletile temas etmek üzre bir kaç gün evvel Ankaraya gitmiş- tir. Bu sefer bir anlaşma temin edilerek madenin faaliyete ge- çirilmesi muhtemeldir. Ez Harp Malülleri Cemiyeti Umu- mi merkezinden: 1 — Sabık kuleli iaşe zabiti malül yüzkaşı Abdürrahman be- yin vekâletten gelen evrakını al mak için derhal cemiyete gel mesi; w 2 — Cemiyete müracağt saat” leri her gün İlden 15 e kadar” YY İİ 20 & Fransız irt | * $iin Ar 1 Sterlin 140— | 1 Pezeta 1 Doler nzso) 1 Mark 10 Liret tın —) 2 zel 1 Pengö 20 & Beiçikm 17— | gp vey M0 Deahmi | S7— | şo Dinar İK e m 20 Leva MAİ 2 Aim 1 Fiori 85— 20 Kuron Çek 54... Çek üatları Para tse e b 1 13 Teşrinisani 1 Kalpt MARIHA EGGERİ GEORG ALEXANDZ 0 Z Istanbul Belediy© Darülbedayi Şehir Tiya""” Termsilleri : Bugün akşam İSTANBUL i saat 21,30da iğ Püzüblüsi *- ie Tl Perşembe rl e İl İn li yl Komedi 3 perde Yazan: Musahip zade Celâl Bey | Halk gecesi “Mukul © (Satış Kuruş Ve 04135) “rit Milâno 9.2194 | Bertin Bese 241— | Vara | Atinn 82,6195 7-,t i Cenerre 2.4873 | Bükreş | 06.09 | Belgrat l 14777. Zoşkove 913 1 Feke 22,50 | Çimento AF ti ezeebeyee iğ 810 İtalya 133 | Şark m. 755. | Telefen 1. dakin 95,50 / Elektrik Şark Diyolları 5,20! Tramsey D.Muvahhide 5825) Tümel Gümrükler 5.60 | Rahitam N Saydi mahı O 420) inadou? 4,50! Anadolu Mİ Bağdat Askeriye — LA Mümessili ETEM | Beyin son ef romanı çıkt Göz YAŞLA Gün doğuşu ii Gün batışı 16,58 5 İ Sabah aman 601 gt | Öğle mama o İLK | İkindi saman — T4ğ6 pi Akşam maması 16.58 46 Yatsı namaz OİA — çŞM, İmsak 40 "205 > Yılm gecea Vo, ge ll ei Yüm kalan OX 5, , günleri ÇO i ya zl HAVA — Düs ed T rt 18 derece dak, Wag0n b Ii olacak ve rüzgâr oda : Mağanii
