25 Mayıs 1932 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 12

HAYAT KITABI. — 764 mını TARİH EU KİTART —Cümhuriyet devrinde siyasi cereyanları— Teşkilâtı esasiye kanununda tadilât Teşkilâtı esasiye kanununun esasını Ankara meb'usu Mustafa Kemal Paşanın Büyük millet meclisine verdiği bir takrir teşkil eder. Bundan sonra bu esas dahilinde 20 kânunuevvel 1921 teşkilâtr esasiye kanunu vüs cuda getirildi. Bu kanunda milli hakimiyetten bahsedilmekle (beraber saltanat ve hilâfetin kaldırıldığı sarahatle zikredilmiyordu. Cümhuriyet kabul edildiği zaman teşkilâtı esasiye kanununa “Tür- kiye devletinin idare şekli cümhuriyettir,, kaydı girdi. Bu suretle milli ha» kimiyet daha tam ve vazıh olarak ifade edildi. 24 mayıs 1924 te daha esaslı ve şümullü bir teşkilâtı esasiye kanunu kabul edildi. 10 nisan 1928 de dinle devleti biribirine karıştıran fıkra kalktı, Cümhur reisi ve meb'usların yemin: şekli değişti. Evvelce yemin edilirken (Vallahi) denirdi. Şimdi (Namusum üzerine söz veririm) denilmektedir. Bu günkü teşkilâtı esasiye kanunumuz bütün dünya teşkilâtı esasiye kanunları yanında millete en çok hak veren bir kanundur. Bu kanunun esası kuvvetlerin vahdetine istinat eder. Büyük millet meclisi devlet haki» miyetinin bütün teşri ve icra salâhiyetlerini haizdir. Cümhuriyet Halk Fırkası Anadolu ve Rumeli müdafaai hukuk cemiyetinin şerefli bir mazisi vardı. Onun istinat ettiği esaslar milli hakimiyete müstenitti. Müdafaai hukuk cemiyeti harp sonuna kadar umumi mahiyette bir toplanma temin ediyordu. Halbuki harpten sonra mecliste daha disiplinli, daha vazıh fi- kirleri ihtiva eden bir fırkaya ihtiyaç vardı. Gazi bir çok tetkiklerden ve memleket içinde seyahatten sonra fır « kanın esaslarını tesbit etti. Fırkanın kat'i şekli 11 kânunuevvel 1923 içti- manda kabul edildi. Halk fırkası, Türkiyede halk smıfları arasında mücadele olma « masını esas itibariyle kabul etmiştir. Fırkaya göre imtiyaz o iddiasın « da bulunmıyan herkes halktır. Bir smıfa, bir zümreye münhasır değildir. Halk fırkasının reisi Gazi Mustafa Kemaldir. İkinci kongre Gazi- yi daimi reis olarak seçmiştir. , Halk fırkası şimdiye kadar Ankarada üç büyük kongre aktetmiş « tir. İkinci kongrede Gazi 36 saat süren bir nutuk ile Türkiye ve dünya tarihine ait çok mühim hakikatleri ifşa etti. — Fırkanın Porgramı — Halk fırkasının üçüncü büyük kongresinde (10 mayıs 1931) de halk Mayatıkımbarası muzu TARİH EL KİTABI muz 76İ ms kik olundu ve halledimemiyen meseleler de bizi tatmin edecek şekiller bulundu. 1 — Kapitalasyonları: Adli kapitalasyonlar kaldırıldı, bunun yerine ks3 sene müddetle bitaraf devletler tâbasından adliyelerde bir kaç hu * kuk müşaviri (bu hukuk müşavirlerinin icrai hiç bir salâhiyetleri yaktu. Adliye vekiline rapor vereceklerdi) ile karantine dairesinde üç Avrupalr tabip, Türk memuru olarak istihdam olunacaktı. — Kabotaj hakkı, kâmilen Türklere geçti. Kabotajla meşgul olan ecnebi şirketlere işlerini tasfiye için iki sene mühlet verildi. 3 — Sulh müahedesinin tastikinden altı hafta sonra boğazlardaki iti * lâf orduları ve donanmaları Türk hudutlarını ve Türk sularını terkede “ ceklerdi. Lozan müshedesi bu şekli' aldıktan sonra 24 Temmuz 1923 de tarafı “ mızdan tastik edildi. Lozandan Cümhuriyetin resmen ilânına kadar Birinci Büyük millet meclisinin son zamanları : Büyük Millet Meclisinde bir muhalçfet zümresi vardı. Bu zümre, bü” yük taarruzdan evvel, kat'izaferin istihsal edilemiyeceğini iddia ediyor * © du. Sulh müzakereleri esnasında ise, Lozan müzakerelerini siyasi hırslara alet olarax kullanmak istiyorlardı. Hattâ muhalefet o raddey? gelmişti ki, Büyük Kurtarıcıyı ikinci bir intihapta mebus yapmak içi” Meclise, mebus itihabı şartlarını tadil edecek mahiyette olarak iki mu” balif mebus tarafından bir teklif yapıldı. ö Bu teklife göre, Türkiyede mebus olmak için Türkiye hudutları da * bilindeki ahaliden olmak yahut intihap dairesinde en aşağı beş senede beri mukim olamk şart tutuluyordu. Gaziyi istihdaf eden bu teklif, kabul edilmedi. Bütün balk, bu tek” lifi nefretle karşıladı ve protesto etti. Intihabın yenileştirilmesi Bir tarafta sulh müzakereleri en hat devresine girmişti. Harpte ok duğundan daha ziyade tesanüde muhtaç (bulunuyorduk. Binacnaley memleketin yeniden kuvvetle temsil edilmesi için yeni bir intihaba “ Uyaç vardı. 1 nisan 1932 de meclis yeniden intihap yapılmasına kar verdi. ikinci büyük millet meclisi Yeni intihabata başlanacağı zaman, Gazi müdafaai hukuk cemiy© ti namına bilâhare halk fırkasının esas programını teşkil eden” doku$ uwmdeyi intihap beyannamesi olarak ilân etti, Doküz umdede Gazi tarafından daha evvelden (düşünülmüş olar hilâfetin ilgası, şer'iye vekâletinin O kaldırılması, şapka giyilmesi, tek” ke ve medreselerin o kaldırılması gibi kararlar zikredilmemiştir. Çü” kü cahil ve mürtecilerin halkı zehirlemelerine meydan vermemek lâz bir er ME vi bük