25 Nisan 1932 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 8
— 8 - VAKIT 25 Nisan 1932 Ni Ziraat Çocuklara mahsus HAYAT KITABI hayat-kumbarası .— 188 TARİH EL KİTABI mmm devirde devletin idaresind: müessir olan valide ve zevce sultanlar vardır ki, hakikaten saltanat sürmüşlerdi. Kanuninin gözdesi, Rus Hurrem sultan, Ill üncü Muradın zevcesi Venedikli Safiye sultan, | inci Ahmedin Hazekisi Kösem sultan bunların meşburlarındandır. — Murat IV ve Köprülüler — On yedinci asrın ilk zamanlarında, Osmanlı devleti | inci Ahmet ve İl inci Osman gibi ç ların, İ inci Mustafa gibi bir delinin elinde kalmıştı. Bu devirde ihtilâller, isyanlar çoğaldıkça çoğalıyordu. Yeniçeri ve sipahi isyanlarma (bazan vezirler, şeyhülislâmlar, ulema da ön ayak oluyordu. Dördüncü Murat padişahı olduğu zaman (1623) çocuktu. Yeniçeriler onu da hal'etmek, katletmek istiyorlardı. Fakat mem * leket anarşiden artık bıkmıştı. Bir kurtarıcı bekliyordu. Memleket aha- isi saltanat etrafında toplandı. Murat 21 yaşına geldiği zaman Yavuz Se- limin azmini andıran bir şiddetle işe başladı. Bunun tesirleri derhal gö” ründü. Vaziyet halâsa yüz tutar gibi oldu. Murat 30yaşında öldü. Şair Nef'i, Koçi bey, Yahya efendi, Kâtip Çelebi bu devirde ya» şadılar. Bağdat köşkü bu zamanda yapıldı. Murattan sonra Deli İbrahim, (1640 — 1648) ondan sonra bir ço- cuk olarak tahta çıkan dördüncü Mehmedin ilk zamanlarında dahili ka « rışıklıklar gene şiddetlendi. Maliye pek berbat bir hale geldi. Artık me- murlar ve askerlere maaş verilemiyordu. Tarhuncu Ahmet paşa namında bir sadrazam, (1625) te devlete bir bütçe yapmıya çalıştı. Ahmet paşa « nın yaptığı bütçeye nazaran devletin 24000 yük akçesi (bir yük 1000 ak « çe, bir akçe imparatorluğun son devrinde bir gümüş kuruş hesabile) va ridatı, 25,000 yük akçe masarifatı vardı. Tarhuncu mevkiinde çok kalamadı. Öldürüldü. Bundan sonra bir çok sadrazamlar geldi. Fakat işler bir türlü tanzin, edilemiyordu. Nihayet işler pek berbat bir hale gelince Köprülü Mehmet paşa sadaret makamına getirildi. Mehmet paşa şiddetle ordunun intiza « mını iadeye muvaffak oldu. Köprülülerden, Mehmet paşadan sonra oğlu Fazıl Ahmet paşa, 27 yaşında iş başına geçti. (1662) 40 yaşında öldü. (1676) Onun yerine Mehmet paşanım damadı Karamustafa paşa geçti. O“ Tevakkuf devrinin kükümdarları : Tevakkuf devrinde İl üncü Murat, NI üncü Mehmet, I inci Ahmet, Tinci Mustafa, Il inci Osman, | inci tekrar Mustafa, dördüncü Murat, 1 inci İbrahim, döndüncü Mehmet devlet reisliği etmişlerdir. — uu TARİH EL KİTABI 185 mam Sokulludan sonra yerine geçen paşalar arasında kıskançlıklar aldı yürüdü. Sokullu zamanında başlıyan İran harbi devam ediyordu. Maliye * berbat bir haldeydi. Askere maaş verilemiyordu. Çare olarak paraların hakiki kıymeti azaltılarak, itibari kıymetini muhafaza etmek istediler. Yani içinde kıymetli maden miktarı az, kıymet- siz maden miktarı çok para bastılar. Bu suretle piyasa alt üst oldu. Maaşlılarla esnaf ve tüccar arasındaki kavgalar başladı. Yençeri or | dusu sıkıntılı vaziyetten ve iyi kumandanlardan mahrum olduğu için in « zıbatımı kaybetti, Muhtelif asker ocaklarının çıkardıkları uygunsuzluklar cezasız kal « dığı için bunları isyanlar takip etti. Dahili vaziyet bu haldeyken hariçte yeni muharebelere teşebbüs edil» di. Üçüncü Murat zamanında Avusturyaya bu şart dahilinde harp ilân olundu (1591). Bu harpte Erdel, Buğdan beyleri de padişaha isyan etti * ler. Bu suretle cephe birdenbire genişiedi. Ordu muvafak olamıyordu. Üçüncü Murat yerine üçüncü Mehmet (1596) Eğriyi zapt ve Haçova muharebesini kazanmışsa da süratle pa * yitahta dönmesi zaferden istenilen neticeyi temin edememiştir. Tiryaki Hasan paşanm Kanije müdafaası da bir netice vermedi. (1603) te İran da yeniden harpilân etti, Gerçi Avusturya orduları mağlâp edildi. Budinle Viyana arasında Zitvatorokta muahede imzalandı. Bu muahedeye göre elden çıkan yerler istirdat edildi. Kanije, Eğri, Türk arazisine ilhak olundu. Mukaddes Roma Cermanya imparatoruna o zamana kadar Türkler Nemçe kralı diyorlardı. Sa muahedenin imzasından sonra kendisine Roma çasarı unvan! verildi. Bu muahededen evvel imparator her sene Osmanlı hazinesine 200 bin altın vergi veriyordu. Halbuki bu muahedede verilecek vergi miktari kaldırıldı yerine imparatorun gayri muayyen miktarda hediyeler gönder * roesi usulü kabul edildi. Eyi ae XVI inci asırda Türk devletlerinin umumi vaziyeti On altıncı asır Türkler için mühim bir asırdır. Süleyman Kanun orduları Viyanaya yaklaştılar. Timurluların saltanatı da Hindistanın bü” yük bir kısmını zaptetmişti. (1526) da Osmanlı Türk ordusu Muhaç mw harebesiyle orta Avrupaya girdi. 526 da Babür de Panipat muharebesi * le Ganj, İndüs, ve bütün orta Hinde hâkim olmuştu. Fakat on altımcı asırdan itibaren her tarafta inhitat başladı. Hiristi yan Avrupa mukabil taarruza göçti
