21 Haziran 1931 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 2

—2 — VAKTT 21 Haziran 19 larin tarzı hareketini tasvip et- miş ve 13 haziran 928 tarihli mukaveleden ( feragati red ile ancak halihazır vaziyetinin haklı ve meşru gösterdiği muvakkat hafifletme tedbirini kabul - ede- ceğini ilâm eylemiştir. Konferans, bâmillerinin tema- yülâtı hakkında şimdi daha doğ- ru-malümâta malik olan Türkiye hükümetinin yukarki esaslar da- hilinde Osmanlı borçlarile mü- nasebettar bütün menfaatlerin himaye ve siyaneti namına Şşa- yam arzu olan bir uzlaşmıya vusulü temin maksadile yakın bir 'atide (müzakerata tekrar başlanmasına karar vereceği ümidini izhar etmiştir. Birlikler Osmanlı borçların- daki hisselerini henüz kabul et- memiş olan Yugoslâuya, Bulga- ristan ve Yunanistanı bu işi daha ziyade (EU keciktirmemeğe sevk ve ikna için metbu hükü- melleri ve mensup < oldukları memleketler (o efkârı umumiyesi nezdindeki (© mesailerini taz'ife karar vermişlerdir. Nihayet bazı hükümetlerin Osmanlı borçlarındaki hisselerini resülmal şeklinde esham itası su- retinde ödemek niyetinde bu- lunduklarını nazan itibara alan konferans, verecekli memlcket- lerin mevcut mukavelât ve mu- ahedatı tatbik etmemelerinden doğan borsalarda Oesham ve tahvilât fiatlarının düşüklüğü ile tezahür eden şimdiki gayri tabii ahvelden dolayı bu tarzda bir azlaşmaya yanaşılmıyacağı netice- sinde karar kılmıştır. örnek aldık. i Bu lügatta, Alemler o çıkarılırsa, doksan beş binden fazla kelime var. dır. Bu kelimeler “umumi söz, ve ( ol: üzere iki sınıfa ayrıla. oni Ahed Sözlerin leğalkinl ya öz tüMŞEİahut türkçeleşerek konuş ma diline geçmiş kelimelerden olacak! tır. Her hangi bir mefhuma bu saha- da tam karşılık olacak bir kelime bu- lamâdığımız zaman türkçe kelime kök: lerinden mevcut türkçe Whikaların da yradımile benzerleri dilde bulunan mürekkep kelimeler kalıplarına uygun! mürekkep kelimeler yapılacak yahüt memleketin bazı kısımlarında yaygin olarak kullanılan fakat yazı diline geç: memiş kelimelerden istifade olunacak; bu suretle yazı dili ile halk dili ara sında ayrılığn giderilmesine çalışda- caktır. Bunları yaparken (dilimizin zamanla kazandığı incelik (ve ahenk şivesini bozmamağa dikkat etmek baş- Irca özendiğimiz noktadır. Istılâhlara gelince, başka milletle. VAKIT ın Tefrikası : 9 Kızılcık Dalları YAZAN REŞAT NUR! bozulmuştu. Üşüdüğü, çok su iç- tiği, fazla kederlendiği veya se- vindiği zaman idrarını tutamaz- dı. Nihayet bir romatizması var Her kış biriki defa yatar diz kapağı kendi tabiri üzere “köpek kafası kadar şişer sabaha kadar yandım anam çağırır,, dı. Maamafih Tahir ağa ziyade yazlardan şikâyet eder, baharda yemiş < ağaçları çiçek açarken adamcağızı korkudan art tutardı. Bunun sebebine gelince, pek # 31 pin dillerinde karşılıkları bulunan mef) fhamlar için bizde (o karşılık bulacağız.! Milletler arasında müşterek Kelimeler.! Te ifade olunan mefhumlar için bizde ayni kelimeleri dilimizin ahengine uy- duracağız Yapacağımız yeni türk lügati, mev-| cut türkçe lügatlerin birçoğu gibi yak) nız kitap ve okumuşlar türkçesinin lü-! gat kilabı olmaması, memleketin her itarafıma yayılmış olarak © konuşulan! bütün kelimeleri içinde (toplaması e- sastır. Türkçe lügatin tertibile meşgul o lan komisyon (A) harfile (B) nin mühim kısmını hazırlamıştır. Bu kw sım umumi heyetin tetkikinden geçtik»! ten sonra neşre başlanacaktır. Istılâhlara karşılık bulurken umus| mi kelimeler de olduğundan daha ge- niş hareket edeceğiz, çünkü ıstılahlar| esasen vaz'i kelimeler olduğu için on-| İları değiştirip » türkçeleştirmekle iliya din mukavemeti mahzuru azdır. Orlaya koyacağımız eserler birkaç! sınıfa ayrılır: Istilah Jügatları, fran sızcadan ve sırasile başka büyük dil. lerden türkçeye alınan lüzatlar, yeni) türk lügati, İ “stlah Tügatları, her biri bir Mim İşubesine ait olmak Üzere ayrı ayrı neşi redilecek ve yeni konulan karşılıklarla! beraber eski mukabilleri içinde bulu- nacaktır. Böylelikle ilim dilinin nası! sadeleştirilip kolaylaştırıldığı bir ba- kışta görülecektir. Bu neşriyatı, o İ- limlerin mutahassısları ve memleke- tin bütün mütefekkirlerine dağıtıla-| rak mütalenlarını (İstiyeceğiz. Türki ilim dilini kurarken bütün ( salâhiyet sahiplerinin fikir ve reylerini ( #hmal etmemekliğimiz tabiidir. Bu büyük iş bütün milli kabiliyetimizi o kullan” makla ancak başarılabilir. Istelah lâgatlarının ilki olmak Üze- re (Bitki biliği—nebatat) ( ıstılâhları bulunmaktadır. Yakında çıkacaktır. Fransızcadan türkçeye lügatın ilk formaları hazırdır. Bu lügat mevcut lüzatlardan farklı olacaktır. Her ke. menin omanasten ince farklarına kadar (derinden derine araştırılarak tetkik edilmektedir. Her hangi bir Fransizen kelimenin hizasına (o mana- ları birbirine yakın birçok ; kelimel- leri sıraya dizmek usulünden kaçını- yoruz. o Bu kelimenin tam türkçe mev-| cut karşılığı yoksa teklif ettiğimiz ye ni kelime ile beraber şimdiye . kadar kullandan karşılığı da yazacağız. Tek- lif ettiğimiz yeni kelimelerin hepsini birden tutacağım ve dilde yerleşe ceğini iddin etmekten uzağız. Başka milletler dil sadeleşme ve düzleşmesi. nin masıl ove ne yollarda (tahakkuk! ettiğini — bilenler, ortaya atılan her yeni kelimenin mutlaka yaşamıyacağı. nı, zamanla daha iyi başkalarının o. İnu atıp yerine geçebileceğini (o ve asıl ehemmiyet şu veya bu kelimede olma». yıp dil inkılâbının hâkim ruhunda ol- duğunu takdir ederler. (Bizim inan dığımız, bağlandığımız bu ana fikir. dir. o Mevdana getirdiğimiz örnekleri beğenmeyip daha iyilerini (obülanlara bu büyük milli işin o kiymetli yardımı. Kızarıp kızarmadıklarını anla- mak için (bir tarla karpuzu çivi ile delerler, yarın kayık yüz- dürmek için bir teneke gazı Azar ve dayak yasaktı. Buna mukabil yaramazlıkların, kazalar» rın, zarar ziyanları bütün mes'uli yeti lalaya yükletiliyordu. Tahir a- ğa ihtiyar halinde deli güllabicili- gi ettiğine, tık nefes göğsü, hasta ayaklarile yumurcaklarm peşinde telef olduğuna o kadar yanmıyor- du. Ancak çocukların başına gök- ten taş düşse büyük harırm ondan biliyordu. Piçler biribirlerini su- ya atarlar: “Kabahat Tair ağada.,, cam kırarlar: “Lala gözün gör mü idi?,, bahçenin bir köşesinde kuru otları tutuştururlar: “Bunak yine nerede uyuyordun bakayım?,, hay- di diyelim ki bu işlerde kendisinin az çokbir taksiratı olsun. Ya çocuk lar ishal oldukları yahut gece ateş- lenip sayıkladıkları vakit'bile hanı idiye aldığımızı söylediğimiz Laronsse'lemiş, halta genç ediplerin aruz vez- fena havalarda çocukları masal-|)mefendi lalanın üstüne yoruyordu cıları diye şükranla Obakarız, fakatlve san'at) ünvanı altında neşrettiği! dili kendi alışkınlıklarına © esir etmekİsıra makalelere (Overdiğim o cevapta! istiyen dünebağlların seslerine kulak.|fikirlerimi o bugünkü kandatime pek! larımız tıkalıdır. yakm olarak O açıkça söylemiştim. Bugün elde dolaşan lürati Osmani,İSelânikte büyük mütefekkir Ziya Gök. lüğati Naci, kâmusu türki, yeni türk.Jalpin etrafında toplanan yenç © mu çe lügat gibi kitaplardan kelime çer-harrirlerin canlandırmak (istedikleri çevesi en zengin olarak kâmusu türki-|yeni lisan cereyanınıen candan alkış. de öz türkçe ve yabancı asıldan keli-İlıyanların birisi ben olmuştum, O za melerin umumi miktarı kırk bine var./man 1377 Selânikte hususi bir edebil, maz. Yukarıda medeni (bir dildeki'yat ve lisan “toplanmasında Yeni li. mefhumlar kadrosunu gösterir örnek|san cereyamı hakkında fikimlerimi söy.| Universelledeki — kelime sâyisina gö-nini muhafaza (o elmek imkân: hakkın re aradaki boşluk (büyüktür. oBunu'daki düşüncelerini doldura bilmek için kelime malzemesi ni ve. güzel türkçe bulmak lâzımdır. İşte kitaptan ve a)milli vezmi ile terennüm edebileceğ'ni ğızdan (o kelime derleme işinin ehem-.'ileri sürmüştüm. «Bundan sonra türk miyeti böylece meydana çıkâr. derneğinde ayni Türkçe yazılmış eski kitapları tal rıyarak (onlarda bulunan ve bugün)kanaatim (eski ve sarsılmaz bir ma. artık kullanılmıyan kelimeleri ve lâhi.'hiyettedir. o Ancak dili sadeleştirmek 1 kaları çıkarmak bu kelimelerin buzün fikrini anlayış tarzında belki başkala- yerini tutan yabancı - kelimelere nasıl|rile birleşmiyen noktaları olabilir. ince mana farklarile tekabül ettiğini) (Bence dilin sudeleşmesi ile beraber min ancak (kendi | kullanılan kelimeleri ilmi bir usul'ile,|te en çok ilerlemiş diller derecesinde istimal sahaları gösterilmek ( şartilelve berrak surette ifade etmesi toplamak, gene ayni suretle (o tertiplderecede (ehemmiyetli bir o gayedlir. ve tasnif etmek lâzımdır. Sonra garp türkçesinin incele, incele Bu derleme İşi çok zaman ve emek|bugün aldığı ahenk kiymelinden işidir OLügati yazmağa başlamak için'küçük şeyi bile feda etmek (istem. bu dil tarama işinin neticesini bekle) Eğer türklehçeleri o arasında bir bir. mek belki mantıkidir; fakat amelillik vücut bulacaksa ona O çalışmiânın değildir. Bnun için biz her iki işe bir.'yolu, dilimizin aldığı ince-ve güzel şe- rı bütün intikal hadiselerini 15 den başlayıp devam etmeği (omünasip|kiklen fedakârlık değil, garp lehcesi- bulduk. ni bütün türk lehçeleri arasında öğ- Kitaplardan şimdiye kadar derledi-|renilmesi en çok faydalı olacak hale ğimiz kelimeler takriben on beş binjgetirmektir. kadardır. o Ağzımızdan derlenmiş fiş| Dilimizin kelime ler de bu miktara yakındır; karşılığı olduğu ve şimdiye kadar di-mamile O türkçeleşmiş kelimeleri de limizde kullanılan arapça (ve ucemceliçine alacak bir ölçüde görmek isterim. kelimelerle muvazi olarak fişlere ge Benim gözümde (mektep, kitap, ka- girilmiştir. Ağızdan derleme İşini da:İlem, defter. . Gib; kelimeler türkçe- ha düzeltmek ve genişletmek için birldir. Çünkü kime söylesek bunları an- talimatname ve kelime defterleri ha-llar. Bugün dilimizde kullanılmıyan zırlayıp (o bunları memleketin her kölyahut kullanılışı tamâmile yaygımlaş- şesine dağıtıp (genç münevverlerin;mış olan öz türkçe kelimeleri odirilt- yardımını istiyeceğiz. Bu işlerin istemek, umumileştirmek mevcut kalıp- diği emek ve zamanı uğraşanlar bilir.lara göre türkçe kelimeler yaratmak Ancak bunlardan başka türk gra-'iyi bir şeydir. meri işile de meşgul olmaktayız. Türk) tervici elfaz denilen bu-işi bilhassa u-)! grameri için arkadaşlardan Ahmet Cevat Beyejyatla yapmak ;ve. bunları, famumış kıy) &©n€ zihinlerde havale edilmiştir. Hazırladığı gramer) metli kalemlerin yazılarında ölçülü ve| birleşmiş başka şekiller lâyihasınım birinci cildi neşrolunmuş- sürekli surette kullanmaları yolu ielii tur. İkinci cildi de bu yıl bitecektir. yerleştirip halka tanıtmak lâzımdır. Bu lâyiha hem encümence tetkik edil. dikten, hem de mütehassısların te' kinden sonra kat'i şeklini alacaktır. Görüyorsunuz ki encümen beş dur- muyor. zu çabnk semere verir cinsten değil dir. Türk dilinin güzelleşmiş ve zen-|vicuda getirerek maksada gin bir dil olması için çalışanlardan)der. el çabukluğu beklenmemelidir. Istılâh bahsinde yeni kelime ve ş& mesi İşine ancak zarar verir. Kendim çok eskidenberi dil sade|kil konmasında ölçümü çok geniş tu-İvererek teyit etmeği de ister leşmesinin en hararetli — taraflısıyım.)tarım. Çünkü yukarıda söylediğim gi-.kat o bunları toplu halde karil#” gi (Törminolorie) O esasen bir İisan!kidine Her ilmin ıstılâhları ken-| mıştır. Şimdilik gerek encüme kıymetli bir muharrir veldi mütehassısları ve meraklıları arasın|rek şahsım hakkında kendi kur” sabitleşir.|rının istinatlarını yapanlar bü Meşrutiyetin ilk senelerinde büyük şa-)bi ir Cenap Şahabettin Beyin kardeşi.İdemektir, kendisi de muallim olan Ali Nusret Beyinlda kolayca yayılır. Ve (Serveti #ünun) da (lisanı müzeyyen| Yenj wtılâhlara göre yazılacak o ilim'de devam etsinler. reler değil bu senin dilin öldüre-|bi kurda kuşa emir mi ederim ki cek.. İzin ver bari de memleketelarılara bu yumurcaklara dokunma: gideyim.,, diye meraklanıyor, ba-İyın diye tenbih — ayari Me gülünç bir! m başında sırt üsi şekilde ağlıyordu. yatıp Daha fenâsı küçük hanımlar, Oo Evet cezanın her türlüsü çocukların anneleri de lâlaya sa-'tı. Adamcağızm elinde bir tek va-i taşmağa kalkıyorlardı. Fakat otuz'sıta vardı: Çocukları yalanla kan- bu kadar seni i konakta üç dırmak. Meselâ onlar uzak bir yere nesle lalalık etmiş olan Tahir ağa' gitmek için tutturdukları vakit o) onlara pek kulak asmıyor, daha ol gün biraz sonra güneş tutulacağını mazsa, ki büzerek: dan.. Daha pisliklerinizin kokusu'kuyusu civarında parmaklarımdan gitmedi... Adam mâni olmak için orada bir evliyal olmuşlar da insan azarlıyorlar,, di ke e hatta © ye yanından kovuyordu. yı gö: dane Hanımın büyük kızı Fahriye-|çecek,, diye sokak tarafına, sokak yi arı sokmuştu. OKızne kadarlta başa çıkamazsa “zırhlılar yahut! yaramazsa o kadar da korkak ve|yarış kayıkları geçecek,, diye deniz), yaygaracı idi. Öyle feryat etmişti|kenarına götürmek.. Ne çare ki ki bütün ev halkını etrafına topla-|fazla kullanılan ilâçlar gibi zaman la, yalan dolanla bir dereceye kalya! Nadide Hanım böyle bir şey dar a mümkündü. olduğu vakit “Bunak! çabuk söyle Yazları hava tebdiline gidildi-!çocuklarıma ne yedirdin bakayım... ği yumurcaklardan herbiri bir a- (çabuk söyle.,, diye adamcağız: yaklı canavar kesildiği (o zaman'kabir sorgusuna çekiyordu. Lala onları nasıl zaptedecek, oh- dıt önünde karanın otunu, denizin pisi mış, bu arada hanımefendi de âde-lile bunun da tesiri azalmıştı. Adam ti üzere yine İalaya çıkışmağa baş-İcağız şimdi “sofraya oturdular.. nın derim.. aman derim.. hele u-İatıyorsun lala,, diye bağrışıyorlar-i encümende biti, fikirlerle çalıştım. Ne Bunlardan anlaştlır ki: Bu husustaki dördünü slacaklardır. umumi İntikallar, umumun hadim cemiyetler, ibadethaner& 078, çok dikkatli bir tasnif | ve tertip ilelifade kabiliyetinden en küçük Şeyi bi e kl göstermek, memleketi nher tarafındalle kaybetmemesi, bilâkis medeniyet bütün ölen asker, jandarma ve polis © *“nm karı ve ana ve babülarmA “- eden hütün mallar vergiden “Sİ” tinda varidat İmemurluklarma * 8 İmeleri mecburidir. Bildi! (25) ten (100) liraya kadar çerçevesini özl za alınacaktır. bunlar;jtürkçe kelimelerle beraber bir gün ta. Maarif eminliklerinin Eski tabir ile içat ve)” aştha Hazirtamik YE mumi kelimelerde çok dikkat ve ihdi.)vr kolaylıkla öğretir. tılâhlar dilinin değişmesi için &” Bunda yapılcak ifrat dil sadeleş.|Fakat umumi kelimelerde Yi beklediğimiz fayda yerinelnun aynj değildir. İşte bu yeni keli.jmüessese olan umumi dilin meleri o güzel eserler içinde birleşti.İre değişmesini Ancak üzerinde çalıştığı mev|rip işletme işidir ki, * yeni türk lüga-li mümkün tinin en kuvvetli vö tanlı | şahitlerini| Bu sahadal şuurlu ve yorulmağ hizmet e.İmekle - uzun müddet çalışmak * z dır, boği tanmadan söylediğine bakın.. Ben|dr. Güneşte yânmaktaii gi Yandım Allah.. beni çektiğim cezi! Hazreti Süleyman aleyhisselam gi-!cuklarma benzemişlerdi. ei idiyen düşüp kalkmaktan, i GE » güşmekten avuçları patlıyor, vereyim, diye ba- leri, kolları, bacakları tül parmaklarında kina koymuf “©. yasak|E TI, 80 lebileri, Arabistan fıstıklarile durduklarından vücutleri ki gözlerini istihfaflalortalığın zifiri karanlık kesileceği|dönüyor, yüzleri inceliyor, b “Haydi defolun başım-ini temin etmek.. Tarladâki bostan|rı sivriliyor, zaiflikten ol” dolaşmalarına|kıl basıyordu. “İnüyordu. haydi yemeğe gelin,, yahut “Hay-|9un Birkaç günden beri ayakta ha-İdi haminneniz para verdi.. İskeleye|2!” İhtiyar adam: “Be hanrmefen|fif bir grip geçirmekte olan Tabir)gezmiye gidiyoruz,, diye ne tabitlla lar türlü yaramazlıktan başkaldi.. Ben ne edeyim.. yumurcaklarlağa artık isyan bayrağını açmış,hakikatleri haber verdiği zaman ço|Yetini « in yüklü; akla gelmez hainlikler (Ode var-Jsöz anlıyorlar mı? Senin gözünün)|hastalıktan kısılmış sesile: “Ama-|cuklar arsız arsız “yalan... sen yine|mes uliyetini hafifleti; Veraset vergisi ? 7 Encümence lâyihanın müz keresi ikmal K * Ankara, 20 (Telefon) — Versi | TN | # ntikal vergisi lâyihasının n Encümen, veraset tarikile hakkını alan mirasçılardan (00) VEN Z dun aşağı olanları nisfı, 5050 tenkit ederek YE gaz merden dörtte birini,(70)el lanlar sekizde biri; mülkiyet hi leri mülkiyetle berber intifa. oldukları takdirde 50 y. nesfını, (50 — 60, ari Umumi ve mülhak, hususi e belediyeler ve köy orta veraset tarikile ev eşyası, furuğ, kari ı “<a telâffuzları, cümle içinde o manaları,(her fikri ve hissi'farklarile, en açık ak bremen. beril yi AYDİ yi mutat olmıyan bütün menktl 4 ar, harpte ve eşkiya milis: z Resmi memurların muttali ki i kar Ankara 20 (Telefon) — ledilecek maarif eminlikleri zifelerinin bir kısmının müdürleri, diğer bir ki valiler tarafından yapılacağı l kındaki Jâyiha meclise geldi k maarif encümenince möz# edilerek aynen kabul edi itapları ve mekteplerde ve! er yeni yetişecek nesle bu Büna mukavemet * almiş çin bir neslin değişmesi bütün Yaşıyan © istemek ancak “ig yapmağa uk Bu sözlerimi bazı kelime 0 arzetmek zamanı çok j ı bezleri sallanıyordu. Bu kadar hırçınlığa karınlarını bahçenin ham kak satıcılarının mısırl3”” gi | erenleri Usluluk nasihati v geçen gece evliyallenmek için burunlarını kısıp üğüne yemin et-İrini çıkardıkları zaman ağ Gülsüm gelmeden iki gün ev-Jmek... deniz kıyısmda bir yolsuz-|da şekerden simsiyah ol vel gene bir kavga olmuştu. Dür-|luk icat ederlerse “şimdi mızıka gel dişi gibi sivri ve kırıklı lam ş 7 ” (Evin ğu) ve öteki &9yf | n bir Se bla ve oyun 1 daşı sıfatile gruba giren Gül ziyade lalanın işine yaradı. / çocukları idare etmek şöyle (if kendisi onlardan beş beliğ) deli idi. Ancak şu vardı "ği arasıra bazı vak'aların ” ini Gülsüme yükliyerii. U j 7 me i h A