23 Eylül 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 2

v lince hükümet AKIT bütün tafsilâtı vere cek ve Meclisi âli de ona göre ka k Hükümet — — 2 rar verec« hanın ava addeder “fendim kanun lâyihası ğu encümene tevdi edilmiş» tir. ıkni ve parlak misallerle zikre- ebilirim. (Bravo ve aferin sesleri) misali olmak üzere Meclisinde Erciş, Van, Adilcevaz ve Ahlat halkının gösterdikleri kahramanlıkları sureti mahsusada Büyük Millet İİİ mmm mmm ki medeniyetten bedeviliğe ve ipti- dailiğe doğru gidiyorduk. . Bu iki bu lâyi- Bu kahramanlıkların bu cümhuris| sebebin ikisinin de kaldırılması lâ- ilini kâmilen tasrih ets yeti mal etmiş olmanın mütebariz|zımdı. Ağrıdağında bunlarla bu ik sebebin bütün noksanlarmı kendi İmevcudiyetlerinde timsal haline İgetirmiş olan bir avuç halktır. Ağ- rıdağı eskiden Çarlık Ruspası, İran Müteakiben Gümüşhane meb'u-/yad ve tezkâr etmek isterim. (Bra-|ve Türkiyenin mültekasmda bulu-| su Cemal Hüsnü ğine tayini dolayi. lığından istifaname yeniden bir zatın kümete tebligatta b okunmuş cağı riya-| bi kai inkisara uğradı. Büyük in Bern elçili-)ve sesleri ve alkışlar) Tecavüzatın|nuyordu ve dağın büyük bir kısmı B.M. M. aza-|Türkiyenin komşularile münaseba-| Türkiyenin değildi. Bu arazinin hu vejtını ihtilâtata sevkedebilmesi faali-Isusi menaati vardır. tihabı için bü-|yeti de ümit ve itimat ettiğimiz gi-/Yanlar yazın karlar eridikçe kar- Burada yaşı» larla beraber zirveye kadar çıkar- set tarafından bildirilmiştir. Bun-|komşularımız Türkiye ile iyi dost-ilar ve kışın kar bastıkça eteklere dan sonra İsmet Paşa Hz kürsüye gelerek atideki bey anatta| yeti noktalarından aramızdaki mu-|esnasında maişetleri bir ti kavelâta riayet ve serserierin bek- yaylalarda iptidai ziraatten diğer yulunmuşlardığ tekrar/luk iyi komşuluk, hudutların emni-| inerler ve bütün bu geliş ve gidişler taraftan “Bu yüksek foplanıştan istifade|ledikleri ümitlere herhangi komşu|taraftan da etrafa sarkıntılık yap- »*derek içtimaa fasıla verdiğiniz za- manlar zarfında memlekette hadis olan büyük vak'aları tafsil etmek isterim. Bu'sene Şark vilâyetlerin- de mühim taarruzlar ve kıymalar|yeceklerini kendilerine ihtar etti-) karşısında bulunduk. Hudut hari-| cinde fesalçı ve ihtilâlci bir çok teş- kilât senelerdenberi yaptıkları ha-| zırlıklarını bu sene ikmal eyledik: leri zannında bulunmuşlardır. Bu teşekküller bir kaç senedenberi iç- ten içe çalışmalarının memleket dahilinde milli birliği az çok sar-| sacağını ve belki kendi taarruzları-|h, na iştirak edecek bir çok aksamı vatan bulunabileceğini zannetmiş lerdi. Kezalik hudutlar haricinden vuku bulacak taarruzların Türki. yenin komşuları ile münasebat vahim ihtilâtata sevkedebileceğini tevehhüm etmişlerdi. Bundan baş- ka fesatçıların bu sene için hazırla- dıkları taarruzları tehir etmemek için başlıca iki sebep olduğu da tev sik olunmuştur. Bü sebeplerden bi- risi şimendifer şebekesinin henüz ilk kısmı tamamlanmadan evvel| hazırlıklarının neticesini anlamak:| tı. İkincisi memleketin bir köşesin- de bulunan Ağrıdağında | seneler- «enberi barmmakta olan fesat oca- ğınm ortadan kalkmasına imkân vermeden umdukları neticeyi al- maktı. Bütün bü hareketler bilin- raekte ve yakından takip edilmek:| moidâ Bu dabaptahtında' haziran! sonundan jâtibaren hudutlarda inti-| zar edilen büyk taarruzlar ve kı- yamlar oldu. Hemen her huduttan yekdiğerini müteakiben memleke- timizin dahiline müsellah çeteler girdi. Boş buldukları yerde hâkim olmağa çalıştılar. Halkı kendile- rine iltihaka icbar etmek istediler. Bu suretle kıyamı müteakiben tedricen bir kaç vilâyetimizde u mi bir hale getirmeğe çalıştılar, Bütün bu emelleri her noktasmda verdi. Kat'i husranlar verdi. (Alkış; asiler için ayrı ayrı maküs neticeler lar) İran hududunda vukubulan te iavüzlerle hadis olan Zeylan kıya- mı mütecevizlerin ve onlara iltihak etmek gafletinde bulunan bir kısım bedbahtlarım tamamen tedip tenkil olunmasile neticelendi kışlar). Bu bitmesi ancak 20 gü Bundan sonra İrak Barzandan bazı çet ler. Geniş yüzlerce dat eden hududun herhangi noktasını boş bulmak Fakat bu boş bulunarak girilen yer de az bir zamanda Cümhuriyet| kuvvetlerile karşılanıp onun kuv- vet ve satvetile ezilmeleri de gecik- medi. Tahayyül ettikleri ümitleri kendilerile birlikte imha edildi. Bundan sonra Suriye hududundan bir kaç noktada tecavüz oldu. Bu cavüzlerle hadis olan Zeylan kıya- ve mu ve N “ saması ve! kadar sürdü. hududundan! r içeri girdi-l ilometre imti- bir areketin değildir. kalması ve ümitlerinin kirılmasile neticelendi. Tecavüz edenler dahi- linde ümit ettiklerini de asla bula- madılar. Umumi bir mahiyet ala- cak herhangi bir netice görmeden şurada burada bir iki köy kendile- rine iltihak etti ve cezasını çeki Asilerin bir çok propagandalar ne ticesinde ümit ettikleri vâsi mikyas taki mahalli kıyamlar tahaddüs et- medikten maada bilâkis vatandaş- lar Cümhuriyet ve vatani birliği müdafaada müsellâh kuvvetler de- recesinde gayret ve tehalük göster: diler (Alkışlar). Şark vilâyetlerin- de ekseriyeti mutlakanın v cümburiyeti müdafaa etme du ile beraber çalıştıklarını bir çok! * senedenberi larımız bu mütecavizler tedip olun duktan ve yerlerine firar ettikten sonra hiç yüz vermediler. Ve hare- ketlerine kat'iyen müsamaha etmi- ler. Hatta bir çok yerlerde takip ve nefyedildiler bu hal Türkiyenin beynelmilel münasebatta haiz ol- duğu itibarı gösterdiği gibi kendi» sinin diğer komşularma karşı sadi- kane ve halisane emniyet, dostluk ve iyi komşuluğa müstenit hattı reketini fesatçı anasıra kendi. n bizzat müsait olmaması tar faaliyetinin mukabelesi addoluna- bilir. Bundan sonra Ağrıdağı ha- disatı başladı. Tecavüz sebeplerini asnif ederken bi: in de bir kaç Ağrıdağı yerleşmiş olan şekavet ocağının Cümhuriyet kuvvetleri elinden kurtarılması ar- zusu olduğunu söylemiştim. Arka- daşlarım bizim senelerdenberi şark vilâyetlerinde gösterdiğimiz gayret ve mesai geçmiş zamnlar siyaseti- nin tasfiyesi mücadelesi ve milli vahdetin vatanın o parçasında da tesis ve istikrari meselesidir. Bili- yorsunuz ki Hamidiye alayları teş- kilâtı ve saire şeklinde şark vilâyet lerimizde eskiden imtiyazlı, mükel lefiyetten azade bir kısım sınıflar vücuda getirilmişti. Cümhuriyetin' teesaüşü ile imtiyazlı-amıflar kalk» mış, mükellefiyete bütün vatandaş lar müsavi bir hale gelmiş olunca hususi vaziyette bulunanların men- faatleri tabiatile muhtel olup ken- dilerini cümhuriyet idaresinin mü- sayatperver kanunu ile tatmin et mek müteassir bir hale geldi. Bu- nun aksülâmelini tabii görmek lâ- zımdır. Cümhuriyetin bütün vatan daşları müsavi tutan bütün vatan: daşlara ayni hakkı veren esasi pren sipten vazgeçmek bizim için imkân haricindedir. Bunun karşısında menfaatlerini muhtel görenler Cüm huriyetin kanunlarma © bilâkaydü şart itaat etmeyip mukavemette is- rar ederse kendileri için emellerine nail almamak ve yahut mahvolmak mukadderdir. (Alkışlar) Biz cüm- huriyet ülkesinde, her yerde temil vatandaşları kanun karşısında ve mükellefiyette kanuni müsavatı fi- len tatbik etmek mecburiyetinde- yiz. Cümhuriyetten evvel bizde Zey landa, Ağrıda ve diğer bazı yerler- de kurunu vustat feodalite ve aşi- ret teşkilâtı vardı. Fazla olarak bun ların rütbeli rüesası da vardı. Ade- ta bunlar bulundukları yerlerde de rebeylik ve hatta birer ufak hükü- met halinde idiler. Devlete karşı o- lan vazifeleri, merbutiyetleri kadar zayıftı. Ve gittikçe zayıflamıştı. Devlete karşı vergi ve bittabi asker lik mükellifiyeti de yoktu. İdare ve kanun nazarında kendileri hu- susi ve mümtaz bir vaziyet ediyorlardı. Ağrı dağındaki ral de böyle idi. Bu sistemden vatan iki surette zarar görmüştür. Birisi bu teşkilât altında bu zihniyetle yaşı- yan kümeler gittikçe iptidai bir hi le geliyorlardı. Devletin mürakabe- inden nüfuzundan, & kanununun- n himayesinden ve medeni ter-! biyesinden uzak ve kendi kendile- rine yaşamak kendilerinin seviyesi ni gittikçe düşürüyordu. İkikcisi bu kümeler etrafında yaşıyan vatan- daşlar bu fili imtiyazlardan istifa» de etmek için gerek zihniyetleri ve ğerek yaşayışları itibarile onlara iltihak ve imtisal etmeğe yelte yorlardı. Biliyorsunuz ki milliy. ten kaybediyorduk, görüyorsunuz iddia) .İştyacağına dair olan itminanla mü- maktan ve çalışan halk emvaline| tecavüz etmekten ibarettir, Bu son İsenelerde Ağrıdağı hudutlar hari- cinde çalışan siyasi mürteci ve da-) ha ziyade müfsitlerin de ayrıca makarrı olmuştur. Vaziyetler tabii! memleket karşısında bu hudut üze- rindeki hususi vaziyetler kendileri- İnin silâh ihtiyaçlarmı tatmin için) müsaittir. İşte, bir kaç senedenbe-! ri mübalaga ile işaa edilen bu va- ziyet hariçte bulunanlara ve bizzat| Ağrıdağında bulunanlara mukave-| met olunmaz bir kuvvet oldukları vehmini telkin etmişitr. Bazı tet- kiklere göre Zeylan kıyamından sonra muhtelif yerlerde vuku bu-| lan işaalar propagandalar ve diğer! hudutlarda tecavüz olunacakmış gibi gösterilen gayretler kuvvetle- rimizi Ağrıdağına sureti mahsusa- da cemedip de bu şekavet ocağma! kat'i hareket yapmaktan bizi alı- koymak gayesine matuftu. Nihayet; Ağrı hareketi ilk haftasında kat'i cereyanını aldı ve takriben bir haf- ta kadar süren askeri bir hareket- ten sonra Ağrının girilememiş hiç bir noktası kalmadı ve Ağrıda ba- rmanalar hemen kısmen imha edil- di, kısmen firar ve kısmen iltica et- tiler. Hulâsa şekavet ocağı halinde bilhassa hariçteki müfsitlere sene- lerdenberi ümit veren bir yuva aş- tırılarak tamamen ezildi. Bu seneki taarruzları ve kıyamı idare eden zihniyet te memleketi seferberlik gibi tedabire (sevkederek O ha- diseden azade olan kısımları sureti mahsusada yıpratmak hedefi de takip edilmiştir. Arkadaşlarım bu hadisatı bastırmağa memur edilen kuvvetlerimizin gerek ordu ve ge- rek jandarma kuvvetlerimizin ha-| zari kuvvete ve az bir mevcutla ha- kiki bir sefer hayatı göstermiş ol- duklarını zikretmeliyim. Anacak, onların kahramanlığı ve her tehlike ye vaktinde yetişen ve her tehlike- yi kat-i surette bastırmak için aziz hayatlarını hiç bir şeyden esirge- miyen zihniyet, krymet ve cesaret- İleri vatanı kendi aleyhinde ümit besliyenlerin bütün tahayyülâtm- dan masun tutmuştur. (Alkışlar) tahammül etmeğe mecbur olduğu- muz fedakârlıkları istikrar ede- mem. Jandarma ve ordudan zabit ve nefer olarak şehit verdik bunlar İölçülmez zararlardır. Harekâta sah ne olan yerler hatta mütecavizlere iltihak etmek betbahtlıklarında bu lunan bazı mahdut yerler hasarata ve tahribata maruz kaldı. Fakat, İzayiatımız elde dilen neticeler va- İtanm tamamile milli vahdet ve İciümhuriyet hudutlarının emniyeti noktai nazarından alınan semereler le gayri kabili kıyas olacak kadar azdır. Buraya temas etmekten mak İsadım şehit olarak bu uğurda hayat larını veren evlâtlarımızın namla- rını hürmet ve tepcil ile yadetmek| ve onların cümburiyeti müdafas ederken gösterdikleri gayretin va- tanlarına cümhuriyetin ilelebet ya- kâfat almış olacaklarını huzurmuz- da tekrar eylemektir. (Sürekli al- tmamak için şöyle hulâsa edebilirim. Eğer Tür- kiyenin beynelmilel münasebatında! ihtilâtatı düşünmüşlerse bu ümitle- ri tamamen kırılmıştır. Bilâkis, ilti. ca ettikleri memleketler Türkiye ile dost bulunmak ve aradaki mu- kavelâta riayet etmek gibi müteka bil taahhüdünü tuttukça kendileri Türkiyeye tecavüzde takip olundu: ğu gibi fesat ilka etmek için iltica İLME e Fethi hbev A (üst tarafi i inci kalkıncaya kadar istas yonda ahbaplarile o konuşmuş- tur. Serbest Cümburiyet fırkası lideri gazetecilere — Meb'usluğa intihabından sonra meclis müzakeralına işti- rak etmek üzere Ankaraya gi- diyorum. Bu içtimain çok heye- her halde kabili sayfada) B. tren canlı olacağı tahmindir. Bugünkü gazelelerden birisin- de meb'us B. lerden birisinin adli- ye vekili beyin kabineden isti- fası münasebetile kaç söz vardı. Bu zat demiştiki Mahmut sat beyin çekilmesile yeni fırka İsmat paşa kabinesine yegâne hücum vesilesini kaybetti. Fethi beye beyanı teessür etmek lâzımdır. Fırkam İsmet Paşa kabinesini teşkil eden zevata değil, Ismet Paşanın umumi siyaset ve resine bücum ediyor. Bu itibar- la biz hücüm noktamızı kaybet- medik. Zaten İsmet Paşa kabinesin- de istifaların başlaması da fırka- mızın kuvvetine bir delil değil- midir?,, Fethi B., S.F. dan bir meb- usun iştifası haberinden malü- matı olmadığını söylemiş, “Mec- lisin (o fevkalâde içtima çok sürmez ve teşrinitaniden evvel biterse aradaki tatil devresinde tekrar İstanbula gelebilirim. ,, demiştir. Tren kalkarken Fethi B. va- gonun penceresinden teşyicile- ettikleri yerlerde fesat ilka imkâ- sından mahrum kaldıklarını gör- müş olacaklardır. Memleket dahi- linde i mikykasta halkı tahrik etmek ümidi de vatandaşlardan kat'i ve hatta müsellâh cevabı vasi in, r r © re çk PR in külfet ihdasile önüne geçi- lebileceğini zannettikleri kıyamlar ve taarruzlar cümhuriyet kuvvetle- rinin hazeri mevcutlarile hatır ve hayale gelmiyen şiddetle imha e- dildi. Cümhur devletinin bu bü- yük muvaffakiyeti cümhuriyet kuv vet ve kudretinin harhangi bir te- cavüze karşı gerek vatandaşları ve gerek orduları tarafından müdafaa edilebilecek bir halde bulunduğu” nun kat'i bir deililidir. Bu semere- lerden dolayı millet meclisini fah- rile tenvir etmeği ve memnuniyeti- ni tahrik etmeği bir vazife addet- tim. (Şiddetli ve sürekli alkışlar) Bundan sonra şark havalisinde ha- riçten müsellehan hudutlarımıza ge| çerek halkı kıyama teşvik eden asi lerin en lâzım tedbirler alınarak sür'at ve katiyetle tedip ve imhaları hususunda büyük mu- vaffakiyetleri görülen Kıymetli ku- mandanlar elindeki ordu ve jandar ma kuvvetlerile ve bunların hare- kât ve icraatını teşhil ve yanyana cümhuriyet ve vatanı müd den yerli halkın kahraman ve fedakârlıklarının hakkındaki tak- rir alkışlarla kabul olunmuştur. Ruznamede müzakere edilecek mevat olmaması dolayisile meclis perşembe gi toplanmak üzere içtimaa nihayet verilmiştir. ktısat encümeni tetki- katını bitirdi Ankara, 22 (Telefon) — Iktı- sat encümeni mali kanun lâyı- hasının müzakeresini bitirdi. Lâ- yiha yarın encümenine gidecek- tir. Iktısat encümeninde bu mu- amelede kullanılacak kâğıt para- nın tahdidi teklif olunmuş, ka- bul edilmemiş, yalnız lâyihaya, te-| davüle çıkarılacak kâğıt paranın | tedavülde bulunanların O kanun | evsafım haiz olması, (bunların ve bunlarla satın alınacak ecne- bi dövizlerinin miktarının hafta sonlarında hem maliyece, hem depozitir banka tarafında ilân edilmesi yolunda Kir madde ilâ- ve olunmustur. söylediği bir | ida- | .i vaktinde! nkaraya gitti anma rini selâmlamış, dostlar; 9 Fethi Bey,. diye bağırmıştır. BU arada bir zat ta “Yaşasın hür” riyetl,, diye bağırmışlır. ISTANBUL MERKEZİNDE Fırkaya mensup meb'usları" ekserisi meclis müzakeratına iştirak 'etmek Özere Ankara)# gittikleri için dün Serbest Cüm” huriyet fırkasında hiçbir fa#* liyet yoktu Fırka meb'uslarından bulda yalnız Haydar bey İ mıştır. N Istanbul merkez ocağı heyeti eşkisi gibi Nazlı hanında fanli” İ yette bulunacak, fırka merke” inin Ankaraya raklinden #08 ra Kalmis apartımanına taşın” caktır, FETHİ BEY ŞİKAYET ETMİŞ Ankaradan gelen bir haber İgöre Fethi B. Başvekâlete bir mek" tup ile müracaat ederek son sey# hati esnasmda memurların “ fıri namına çalıştıklarına şahit olduğu” inu, halbuki memurin kanunu mu” bince memurların bitaraf olmalar" ve hiç bir fırkaya intisap etmem© leri lâzım geldiği ylemiş bun meydan verilme: ni rica etmif tir. | Başvekilimiz buna cevap vermit ve fırkaya mensup ve fırka namın* İçalışan hiç bir memur olmadığın İbildirmiştir. Fethi Beyin oMeclist€ bu meseleyi mevzuubahis edeceğ' İrivayet edilmektedir, Istan” kal -İNELERİ TENKİT EDECEKLER Ankara, 22 Serbest -fırk# Mecliste tenkitlerini itidal ve #8 kün ile yapmıya karar vermişti” Fakat kendisine vergilerin maıl gi zaltılabileceği, inhisarlardan ceP” lerini dolduranların kimler olduğ” sul'istimaller hakkında bildikiet” nin-neden ibaret bulunduğu sorfW" lacak olursa, :6 vakit cevüplarıMi açıkça verecektir. Serbest Fırka azası bir kalemd? bütçede yirmi milyonluk bir tasâf” ruf yapmak mümkün olduğuna k8 nidirler bu paranın derhal tasarrsf edilmesini istiyeceklerdir. Bu t# sarrufu temin için bir nevi israf dedilen şu maddeler üzerine na38' Ir dikkati celbedeceklerdir: 1 — Barem kanunu, Z — Avrupa seyahat masraflari 2 — Meb'usların aldıkları pars nın yüksekliği, 4 — Vekillerin aldıkları paral# rın yüksek! 5 — Hariçten yapılan mübay# atta verilen komisyonlar. ANKARADA BİR İÇTİMA Ankara, 22 — Serbest fırka ef" kânından bir kısmı buraya geldik" İleri için umumi kâtip Nuri B., me! usları Sakarya otelinde içtimaa d8' vet etmiştir. S. fırka paramız hek" İkımdaki kanun lâyihasma itiraz e” miyecektir. Umumi kâtip Nuri B. bu hususta şunları söylüyor: — Biz kanunu tasdik edeceği” Lüzumuna ve şimdilik faydalı Ol duğuna kaniiz. FIRKAYA GİRENLER Ankaradan gelen bir telgraf? göre Edirne meb'usu Faik Beyi" fırkaya girdiği çıktığı söylenmek” tedir. Vaziyeti meşküktur. Diğer taraftan Darülfünun gö hiyat fakültesi müderrislerin! Yusuf Ziya Beyin de yeni fırka?” girdiği ve Fatih kazası teşkilâtı"* memur edildiği söylenmektedir. Jandarma kumandanı orduy# alındı Vilâyetimiz jandarma kuma” danı Halil Fikri B. terfi için #18) İgörmek üzere ordu emrine al yerine Van jandarma kumanda” binbaşı Hüsnü Bey tayin edilmi#” tir. eN 9 uncu sayfada) (Telgraf habirlerimi