8 Eylül 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 6

VAKIT 8 Eylül - Fethi Bey şimendiferden, inhisardan, is aç << lb tikrazdan ve mübadillerden bahsetti R PO skn ye EŞ AŞA pey (Üst tarafı 7 inci sayfada) © söylemek isterim: Büyük reisimiz Gazi Hz.ne takdim ettiğim mektupla kendilerinin lütuf bu- yurdukları cevap fırkamızın nasıl doğ duğuna en kat'i bir sarahatle hüküm © vereceği için ayrıca tafsilâta girişmiye| i ceğim. MilN hakimiyetin en yüksek tecellisi olan cümhuriyetin beklenen bütün fe- - yizlerinin tamamen inkişaf edebilmesi! - için muayyen fikirler üzerinde yürü: yen iki fırkanın karşı karşıya gelerek © lerai kuvvetleri murakabe etmeleri - şarttır. © Her şeyden evvel gayemiz cümhuri- yeli, büyük dâhimizin bu büyük eseri. ni hal ve istikbalde geçici tesirlerden kurtararak sarsılmaz bir surette mem-i - Teketimizin sinesinde ebedileştirmektir. Cümhuriyetin ruh ve esası serbesti münakaşadır. f Bu esasa fırkamız samimiyetle, kat” iyetle merbuttur. Türk milletinin haya ti menfaatlerine taallâk eden mlinaka şalarda şahsiyat sahasından uzak kal- mak, nezahetten ayrılmamak, muarız- © ların fikir ve kanaatlerine hürmet et- — mek lâzımdır. ” ız bu esasları dalma hatırda — bulundurmağı kendisine vatani bir — borç saymaktadır, Fırkaya kanaatlerile iltihak eden ar kadaşlarımın da buna riayet etmeleri. ni bilhassa rica eylerim. Efendiler. Diyebilirim ki türk mille. © timin umumi menfaatlerine samimi su- rTette merbut olan bütün vatandaşlar fırkamızın teşekkülünü faideli ve vata © Nİ bir iş olmak üzere telâkki etmişler. o dir. Fırkanın teşekkülünden memnun ol- mıyanlar da yok değildir. Tek fırkalı İditreriin intağ ettiği o mes'uliyetsizliği © , Bö götükler”bu yeni teşekkülü men- faatlerine muvafık bulmuyorlar, fırka mıza dil uzatmaktan hâli kalmıyorlar. Bize gayri meşru bir fırka olduğu” muzu, bütün vergileri kaldıracağımızı . fes giydireceğimizi, eski arap harfleri- - mi inde edeceğimizi atf ve isnat etmek- ten çekinmiyorlar. Miçbir zaman ağzımdan çıkmıyan © sözleri bana isnat ederek fırkamızı za- © yıf düşürmeğe çalışıyorlar. Efendiler; fikrini şahsi menfaat addeden bir te- şekküldür. Bilâkis inhisarlardan hal © kın zararına olarak ceplerini doldar- mak istiyenlerin gayri meşru hareket- lerine karşı mücadele edecektir. İrtical fikirlere karşı eidalde ön saf- ta bulunmak hak ve vazifesini kullan- — makta ve yapmakla kendisine takad- düm edilmesine dahi razı olmıyacaktır! © Biz, türk milletinin takati dahilinde olan bilcümle mali fedakârlıkları seve seve ifa edeceğine kaniiz. © — Halkın tahammülünü aşan bazı ver. gilerin tahfifi prensiplerimizdendir. Bu nu “bütün vergilerin kaldırılmasını is- tiyorlar” suretinde ifade etmek fırka- mıza karşı suiniyetle hareket etmektir. © Cümhuriyete imanları gevşek olan © bu gibileri İkna İçin emek sarfını ve — efkârı umumiyeyi işgal etmeği lüzum- - Suz görmekteyim. © Efendiler! bu teşebbüsü doğuran fi- kir ilerlemektedir ve ilerliyecektir. Çünki bu teşebbüs hayati zaruretin tevlit ettiği bir eserdir. Memleketin her tarafından vaki olan mütevali teşvikler, tergipler, tuttuğu- iz yolun doğru olduğunu ispat eden kuvvetli delillerdir. Fırkamızın te- ikülünün şimdiden hayırlı faideleri ve cümhuriyetin nekadar feyizli bir i-Jkalmaktadır. dare sistemi olduğu filen sabit olacak. İkinci müteahhitlerin temin ettikleri tır. kazanç bunun haricindedir. İşte bu gi»! in tasrih buyurdukları mahiyette de- idir. Liberalism mesleği devlete ait Başlıyan serbest münakaşa, hükü-|bi ağır mukavelelerin, kısa vadeli mu:İolan vazifeleri devlete, efrada ait olan met üzerine tesirden hâli kalmamış ve|kavelelerin bugünkü nesli tazyik etme- vazifeleri de şahsi teşebbüslere terke. muhterem Başvekil fırkamızm intişar/si ve halkın cebinden demiryolu inşası'den ve bu teşebbüslerin inkişafına en- eden tenkitlerine Sivasta uzun nutkulişin çıkan paraların israfa ve zararaİgel olacak müdahaleleri ayla teeviz et: ile cevap vermek lüzumunu hissetmiş. uğratılması bugünkü demiryolu siya-|miyen bir meslektir. Halkin her şey tir. setine karşı yükselttiğimiz İtirazları hükümetten beklemesi arzu olümniyan Fırkamız programının izah sırasın-| teşkil eder. bir haldir. da intişar eden fikirlere bir cevap olan| Yapılan demiryollarının bir taraftan! Bu halin memba da ötedenberi hü- bu nutku huzurunuzda tahlil etmeği|sağlamlığı ve verimi nazarı itibara alı.|kâmetin her şeye müdahale etmiş ve faydalı görmekteyim. nır, diğer taraftan bütçenin bu mak-İdertlerin serbest inkişafına meydan Bu tahlili yaparken ayni zamanda) sada ayırdığı ve ayıracağı paralar top-| vermemiş olmasından mütevellittir. fırkamız programının temel noktaları) anırsa o zaman demiryollarmın paha.) Esasen her şeyi hükümetin yapması- kendi kendine taayyün etmiş olacaktır.| 1, mı, ucuz mu yapıldığı sabit olur, O|na imkân tasavvur olunabilir mi? Av. Efendiler, İsmet Paşa Hazretlerinin Muhterem Başvekil demiryollarına |rüpanın büzünkü inkişafı sermaye ile nutuklarında mevzubahis eylediği ha-senevi tahsis ettiğimiz vasati (30) mil|mesainin faaliyetinden mütevellit bir susattan başlıcası dmeiryolları mese- yon lirayı haklı göstermek için bizden hâdise değil midir? lesidir. Bu nutakta Serbest Cümhuri-| küçük birçok memleketlerin milli ihti Halkımızın kabiliyet ve şuuruna da yet fırkası alelıtlak demiryollarının ya yaçları için senede (300) milyon ingi- ha ziyade emniyet ve itimat etmek Jâ- pılmasına muarı? gösterilmiştir. liz lirası sarfettiklerini söylüyorlar. |x1dır. i Hayır Efendiler, demiryollarının ge Böyle bir parayı serfedecek kabili: Halkın muhakkak bir temayülü var- rek vatan müdafaası, gerek iktisadi yette olan o bahtiyar küçük devletlerin sa giriştiği işlerde müdahaleden azade noktai nazardan faydasını inkâr etmek isimlerini bilmek isterdim. E ER, © serbest hareket edöbilmesidir. Dev- sela hatırrmizdnn geçmemiştir; trc hayallere kapıldığımızı zannede Mİ Mei Mi v2 Bizim iddiamız demiryollarının ga- münferiden yapılması ka mıyan rek rikkate gelen muhterem paşa haz yet ağır şartlarla yapılmakta olması)... hiç ol kendilerini bu gibi işleri başarmak ve halkım şahsi teşeb- dir. Muhterem Başvekil demiryolları- ni imi büslerini kolaylaştırmak ve.teşvik et- ni li 'lesi olduğunu idrak ebeliği Yaa ye mek için umumi tedbirler almaktan i- rte ig muhafaza buyurmal: idiler. eden halkımızın her türlü sıkmtıya kat) cihetten türk milletinin iktasa- baret olmalıdır. İşte Sivas nutkunda lanmak suretile fedakârlık ihtiyar et- dl kabiliyetini ve inkişafını göz önün: tebellür eden siyasetle aramızdaki di- ttiğinden bahis buyuruyorlar. Halkın e ğer bir fark ta bundan ibarettir, * de bulundurmak milli servetin yüksel. dişinden, tırnağından, güçlükle elde mtsiDe veya Mo 01 e Ecnebi sermayesi meselelerine gelin. edilen bu paraların büyük bir dikkat) ina etmek bir hükümetin en mühim > muhterem paşa hazretleri soruyor. ve itina ile ve tasarruf gösterilerek sar dendir. Demiryolları vE eya "Pİ Para geldi de kabul etmedik mi? fı iktıza etmez mi?.. eml esti iyetli ise iktısadi Ben de bilmiyorum. Bugünkü şerait Halbuki Başvekil paşa Sivas hatları.| çaziyetimizin sarsıntıdan muhafaza et i nın ağır faiz ve kumüsyonla evvelce male İlmi m altında istikraz yapmak imkânsızdır. MİMİ, . * Binaenaleyh muhterem Başvekilin bu bir Belçika şirketine verildiğini kendi. Hatta irin kü bu: ikinci vazifdİ soldaki ig N £ diyebil yı suslini hangi muarızlara tev. leri ifade ediyorlar. Demek ki bu şirke gz ydi lr, cih eylediğini tayin edemedim. | Liberalism sistemi paşa hazretleri'lolan bu inhisardan halkın, esnafın *© tüccarm mütemadiyen şikâyet etmesi i fırkamızı bununla İştirele sevketmiş tir, Fakat memleketin ticaretine ve umu" mi inkişafına taallöku aşikâr olan bağ hisarların tüccarın mütevali şikâyet lerini mucip olması fırkamızı bununl& iştiyale sevketmiştir. Ağır gelen vergilerin tahfifi madde si mevzuu bahis olduğu istihsalâtım'£ maliyet fiatını artırarak rekabet imkü" nı selbile istihracalımıza sekte veren ve hayatı pahalılaştıran vergilerin tak fifi murat olunmuştar, Programımızda mevcut olmıyan şe?” lerin tarafımızdan iddia olunduğunU zannederek bu iddiaları birer birer red ve cerhe kalkışan Başvekil Paşa Hr. | bugünkü iktisadi sıkıntıya sebep olan yeni vergiler pahasına siyasi (okunma | mıştır) hakkı kaldığı, bunların müt» İ hassıslara taallâk eden fenni bir isti kamette bir tekâmül halinde bulundı” ğunu söylüyorlar. Efendiler, bir hükümetin en mühir* vazifesi memleketin intibahına, halka mali siyasetine göre vergi işlerile me$ gul olmaktır. Bugünün en mühim me seleleri olan bu bahsi mütehassısların üzerine atarak teknik bir mesele halin de göstermek ve hükümetin siyasi işti" galâtı haricinde bırakmak nasıl müda faa olunabilir bir nazariyedir? Bu ver gileri mütehassıslar tadil veya tahfif edemezler. Bu doğrudan doğruya hü- kümetin mali siyasetinin mevzuunu te$ kil eden ve milli hakimiyeti alâkadar eyliyen en mühim esastır. Sivas nut kunda bu mühim meselenin bu şekilde rülmeğe başlanmıştır. Bu semereler gün geştikçe artacak/kumüsyon ücretile bu grupun elindelanlıyacağı bir şey midir? taahhüdünü ifadan âciz ve mali kabili- yetten mahrum kimselerden mürekkep olmasaydı bu ağır şerait türk milleti- ne yüklenmiş olacaktı, Bu yükten kurtulmağı sırf milletin talii eseri olarak hükümetle karşı kar- şıya gelip mukavele imza eden eşhasın (avantüriye) maceracı takımmdan İ- baret olmalarına medyunuz. Böyle al datıtı adamlarla mukavele yapmak ay- ni mahiyetteki mukaveleyi gene taah- hüdünü ifa edemiyeceği bilâhare anla- ğılan İsveç grupile tekrar etmek hal Fırkamız ne mürtecidir, ne de fırkaİkm her türlü sıkıntıya katlanmak su- istemiyerek darbe vurulmuş olacaktır.) tâsavvur olunabilir mi? retile ihtiyar ettiği fedakârlıkların mahalline masruf olduğuna dair kat'I teminat teşkil etmez. Ağır faiz ve kumüsyon şartlarını ha»| vi olarak İsveç grupile yapılan muka- velenin tadiline mecburiyet hâsıl oldu. gu ve muaddel mukavelenamenin pe- şin para usulüne tahvil edildiği malüm dur, Peşin para esasına müstenit olan bu muaddel şekli de gözden geçirelim: Evvelâ bütün işlerden masrafa mu. kabil grupa yüzde yirmi menfaat te min edilmiştir. Sonra lokomotif, vagon gibi pahal malzemenin İsveçten mubayaası ayni bayilerin tayin edecekleri fiatla mal edilmesi taahhüt edilmiştir. Peşin para esasma müstenit bir ta- ahhütte bukadar ağır şartlara katlan- mak mecburiyetinin nereden geldiğini anlıyamıyorum. Kütahya - Tavşanlı ve Ulukışla - Kayseri hatlarının inşasını deruhde e den Alman şirketlerile yapılan muka- veleye ne diyelim? Bu mukavele mahiyeti itibarile Bel- çika grupile yapılan mukaveleden da- ha ağırdır. Hazineden çıkan paranm yüzde otuz beşine yakın kısmı faiz ve bir ifade ile pek az ver tuttuğunu kay- detmek isterim. Yed! senedenberi ta kip edilen mali siyasetini bir muvaffa- kıyet harikası olduğunu ilân eden muh terem Başvekile son sene zarfında ne- kadar iflislar vukubulduğunu ve yal nız kazanç vergisinden dolayı nekadar ticaretanenin kapandığını sormak i* terim. a Bir mali siyasetin muvaffakıyet olup olmadığını o siyaseti idare “edenlerin iddiası değil siyaset yüzünden ticaret ve sanayide hâsıl olan refah ve bu re fahı gösteren istatistikler ispat eder. Mühim bir istihsal ve ticaret muhiti olan İzmirin muhterem halkının bu si" yaset yüzünden uğradığı tesrler kem dilerince malüm olduğurdan bu acıklı mevzu üzerinde fazla durmak istemi" yorum, Zira demiryolüna lâzımgelen masraf > yiarjet istikraz hakkı birtakım şart. lar çiftçiden, eshaftan, tüccardan Alları tâbidir. Esnsen bu şerait tahak. lınmaktadır. Demiryollarını emin bir kuk ederse harici istikraz yapmağa lü- surette hudutlarımıza kadar ulaştır. sum kalmâdan başka volla.Zan du mak için çiftçinin, esnafın ve tüccarın| memlekete hariçten para gelebilir. mali kabiliyetin dalma göz önünde Memleketimizde buzün faiz en aşağı bulundurmak ve vergi membalarını ko- yüzde on beştir. Hiçbir yerde para bu rumak lâzımdır. kadar pahalı değildir. Köylü ve esna Masraflar memleketin iktısadi ta £m yüzde kır ve hatta yüzde ellile hammül kudretini aşmca halkım fktısa:| tedarik etmeğe çalıştığını görüyo. Öp İİ İİ a nani ağlardaki gitme Elan O zaman, demiryolları siyasetine de|kâlkin iktisaden sıkılmamasına imkân İktısadi kanunlar öyle zaruretler ter.) * Başka yerlerde pek ucuz faizle iktifa lit eder ki bunlara karşı bigâne dur.Jeden sermaye, memleketimize ne için maktan ve bunların tesirlerine herhan) eeimiyor? di bir eseri i tabi olur “Bunun sebebini Kn de öğrenmek is- da bulunmaktan daha büyük haa ora. (erdim. Bütçenin kabili tehir masraf. iliği : i lardan tahliyesi, hakiki bir tevazün te- Iktısadiyatın bu gayri mer'i kuvvet.|sİSİ, paramızın istikrarınm temini şart.) İşte Efendiler, Sivas nutkunda gör a det” neticelerle| STR tahakkuk ettirilmesi ve bu ser-İdüğü noktalar hakkında fırkamızın hilmi yrd * öde iye i Era yes vaz temellerinin) fikrini izaha çalıştım. Bu nutukta bah za Ziya, | Sarsılmaz bir zemine kurulması, haricilsi geçmiyen mübadele meselesi üzerin Mİ kime istikraz sevdasına kapılmadan evvelİde de biraz durmak isterim. Şem a m eş sir işlerden inhisarlar bahsine) Yarım milyona yakın vatandaşları" İyorum: mızın mülkiyet ve tasarruflarının ta iktsat amillerini ve giri.» kuvvetleri| Efendiler, programımız göz önünde'|mamile ve kat'iyetle tesbit edilmemesi ni rencide etmek hususunda gösterece-İ dir. Biz posta ve telefon inhiserların- ve bu mühlin işin küçük ellerde keşme- ğimiz itinadan ibarettir. Bu noktada) gan bahsetmedik. Tuz inhisarlarından keş içinde bırakılması, iktisadi hayatı” biraz tevakkuf etmeğe müsaadenizi Cİ yahsetmedik ve hatta tetkikn muhtaç|mıza fena tesirler lerasndan hâli'kak ca edeceğim: olan tütün inhisarlarının ilgasından! mamıştır. Muhterem hükümet reisi nutukların|dahi bahsetmedik. Biz liman inhisar. Iktısadi hayatımızda mühim bir 98” da aynen böyle buyuruyorlar. Libera-İları kaldırılacağından bahsettik ve İS-İsur olan bu vatandaş kütlesinin mes lism nazariyatı memleketin geç anlıya-|mi kalkmış ve fakat hükmen kalmış 0-|keninden, tarlasından endişesiz. ve İ8 cağı bir şeydir. Biz iktısadiyatta haki İlan ve hayat pahalılığı üzerine mühim| tikbalinden emin olarak çalışabilmele" katen mutedil devletçiyiz, bizi bu isti tesirler iera eden şeker ve petrol inhi-| rini temin etmek fırkamızı ciddi suret" kamete sevkeden memleketin ihtiyaç. İsarlarmdan bahsettim. Liman İnhisa-|ş, işgal edecek olan meselelerden biri” ları ve bu milletin fikri temayülüdür.İ rınm menfaat noktai nazarından dev- Memleketin ihtiyaçları için herkes ha-İlet hazinesile alâkası “ olmadığını ben sineden çare arar, elektriği yapılmıyan|de biliyorum. şehir, limanı fena olan yer, İŞ bulamı-| Fakat şurası vardır ki devlet hazine yan adam hükümeti muatep tutar;İsi bu inhisarın tesisi için fedakârlık devletçilikten büsbütün vazgeçip her)ihtiyar etmiş olduğu halde inhisardan nimeti sermayedarların faaliyetinden! beklenen fayda tamamen hususi Şahıs- beklemeğe sevketmek bu memleketin!lara terkedilmiştir. Memleketin ticare. dir. Muhterem İzmirliler sermaye ve m& saisinin serbest inkişafı hedefini kem disi için gaye ittihaz etmiş olan fırka” mızın teşekkülü eümhüriyet tarihinde hiç şüphe yoktur ki bir tekâmül hatve sidir. Ahalisinin zekâsı ve toprağının ze” tine ve umumi inkişafına zararı aşikâr) ginliği haklı şöhret kazanmış olan is