31 Ağustos 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 6

«—— 6 — VAKIT 31 Ağüstos 19 Başvekilimizin ndan başka eketin imar ve inkişafı için mut işler yapac: İşte yedi senedir cümhuriyetin ver diği munzzam ittihan budur. Bundan da fazladır. İlk başvekil olduğum vakit elde bulunan bütçenin üçte birinden fazlasını köylü veriyordu. Anadolu or- tasında teessüs etmiş bir köylü hükü- meti olduğumuz için evvelemirde onun; yükünü hafifletmeğe cesaretle teşeb- büs ettik. Aşar vargisinin ilgası Mali bünyede yapılmış büyük, korkunç bir ameliyat idi, Mali noktai nazardan teh- Jikeli bir imtihana maruz olan her han gi bir hükümet ancak idealist bir köy Dü aşıkı olmak hasletile bütçesinin sirlardanberi alışılmış üçte biri Üye-i rinde, böyle bir tecrübeye girişebliridi. Eğer bu büyük ameliyatın sarsıntılar olmuşsa bunu tabii görmek lâzımdır. Eğer Vu sarsintiları nihayet iktihâm edebilmiş isek bundan bir köylü mille.| ti müftehir olmak mevkiindedir. İstikraz şartları müsnit olunca... Bütün bu dediğim geyler yapılmakla beraber gecen on sene zarfında müsait şeraitle istikraz yapılabilirdi diye mu- arızlarımın söylendiğini işitmiyor de Zilim, Bize zararı olmıyan şeraitle par Ta geldi de bon bunu kabul etmedin mi demek istiyorlar? Her halde müsait şeraitle gelen parayı reddedecek kadar işten anlamaz değilim.Bu gibi hayalâta bilerek veya bilmiyerek hakikat hari-| cine düşenleri doğru yola gelirmeğe çalişmak icin bu mütenrifeyi dahi izah edeteğim. Harbi ümnmiden sonra - Avrüpada' hangi devletler ne şartla istikraz ya pabildiler. -Bunun yakından Mütaleaa' iğrendirici bir seydir. Hem, hiğin şimendiferlerimizi yap mak için Avrupa sermayesi teğne ol: süh? Bunlar iklısadi teşebbüsler Mi dir? Bente iktrsadidir, ama muarızları mın ve sermayeden anlıyan mültehts- sıslarm sözlerine bakılırın iktısadi de Zildirler. Eğer iktısadi değiller ise tali sermaye bunlara heves etmica 1923-1928 Sermayecilerin rihhiyetine göre ve sermaye gelmesine müsait olmuk nok» tai nazarındân Türkiyenin geçirdiği son yedi seheyi beraber mütalea ötmek ister misiniz? 1923 — Sulh-imzası, Cümhurivet ilâ m, hanedan müessesesi İstan Ja dü- rTuyor, Cümhuriyet ve hanedan hangisi diğerini yiyecek belli değil, Muahele tasdik olunmamış. 1924 — Sonbaharında müahede tw! dik olunuyor, hanedan memleketten çı kazılmış. Din ve devlet işleri ayrılmış, Bu icranim aksülameli ne olacağı bel: li değil, Bu dahili vaziyet harici mese Jeler bir kaç tane. Bilmem ehemmiyet- siz mi? Yunanlılarla ihtilâf, Musul me- selesi ve bunda sulha varılabilecek mi, şüpheli. Talya ile aramızda hiç yoktan ye nereden geldiği belli olmıyan sui te.| fehhümler alevli harici borçlar halle Tunmamış. Anadolu hattma vaziyet et- miğir. Suriye hududu hallolunmâmış, 1925 — Şeyh Sait kıyam. Seferber. lik. Bütün harici meseleler baki. Cim hüriyeti müdafaa için istiklâl mahke- meleri kurulmuş ve istiklâT mahkemele- Timn meydana çıkardığı meseleler &- kıllara durgünlak veretek kadar karr| 1926 — İstiklâl mahkemeleri devam ediyor. İtalya ile swi tefehhüm tama- mile zall olmuş. Diğer bütün meseleler had devrinde, Acap bu seneler #ermaye gelmek için pek mi müsait idi? 1926 da davletin yakından temüsta bulunduğu bir müesseseden altı ay va- de İle on milyon lira istikraz etmek is! tedim. Cevap olarak on milyon liralık rehin ve evvelemirde borçlur meselesi. nin hallini teklif ettiler. İhtiyaç znma- nında istikraz şeraitinin ne olacağımı anlamak için bu bir misal değil midir? 1927 — Musul meselesi hallolunmuz.! İtalyanlarla münasebetimiz iyilesmiy. Borçlar. Anadol hattı, Suriye hududu ye ilâahirihi duruyor. 1928 — Borçlar ve Anadolu mesele leri hallolundu. Sermayedarların ta- birinci kredi icin en büyük sâni tesviye edilmiş oluyor. Faknt sene 1928. Kredi e . . . . Sivasta irat ettikleri nutuk mize zarar veren bu meseleleri niçin bu'dile istiklâl mücadelesi semerelerinden| memleketin imarında bugün şimendi-letçi olarak balın seneye kadar açık tuttun diye bana'elde bir posa kalmamış olacaktı. Bulfer, yarın su, eletrik v.s. için senede o-|metalibine yetişemiyoruz diye kusurl” itap eder misiniz? İvaziyet mi doğru sayılacaktı? Bfer)tuz milyon lira serfetmekten çekinmez.) yuz. Devletçilikten büsbütün Beni teşvik edenler arasında !simiz satranç oyunu olsaydı muarız- siniz. Bu parayı arttıracaksmız ve onu|her nimeti sermayedarların si Fethi B. de vardı larima bir defa oynatır ve neticeyi ken) yüzlerce sene sarfedeceksiniz. Yükselİden beklemeğe sevkini li memleke” Anadolu hattı mübayaasını nldilerine gösterirdim. Teessüf ederim kil medeni ileri bir millet olmak davasıjtin anlıyacığı bir şey midir? , ben ilk iş olarak düşünmedim. Bence) aiyasetie bu er vesta oyuncak mıdır? şimendifer politikası herşeyden Yİ a ee balli gelmemiştir. & Müller'in raporu yeni inşaat politikası idi. Anadolu hab) SİN atam daşlarım, büraye kadar size) Mlsyö Müllerin raporun benim po tinin mübayaasına ben fırka arkadaşi litikam aleyhinde bir hüccet zannetmek larımın ibramile bidayette hatta zorla temayül ettim. Bana şimendiferde esas, İpolitikam ne olacağını sordukları va- İkdit bir karış fazla şimendifer demiştim. Yeni inşaat gibi muazzam bir masrafa girerken eski şimendiferleri devletleş- 30 milif mevcudiyet, milli vahdet, milli i tikbal vazifesi olduğünü, bunun masj Müller mali sıkıntılarımızın ana we; İraflarım hariçten uzun vadeli beplerini iki noktada hülâsa eder; mü larla temin mümkün olmadığını vejdafasi milliye masrafları ve şimendi- masrafın ancak devlet bütçesinden te.|fer masrafları. Demek ki M. Müllerin Sivas burada dururken sahiller lerini hariçten tedarik ederlerdi. HU” tirmek gibi diğer bir masrafa girmek ibi bil ib ihtisası haricinde bulunan milli süda- dağuna isbat etmiş bulundeğ . simmendi i p Ode istemiyordum; fakat arkadaşlarımın faa mili er noktülarında|5©n bana Ankaraya geldiği zaman ısrarı nihayet beni İkna etti. Anadolu K çel an kanaat hanil olerea meli ida; sa unundan ekmek yediklerini hikâye hattımı bir gün evvel satım almak için nederim. beni ısrirla teşvik edenler arasmda! Ucuz mu, pahalımı? muhterem müarızım Fethi B. de il dı, Bu hikâyeyi nakletmekteh im dım, Anadolu hatirnin saten alrnı pa gerede ee nn kadm bir hata yoktur. Milli girmendifer mese- Bemelerdi i bil olmalarına ihtimmi vere-|” bir muvaffâkiyetten dolayı kendilerine şimdiye kadar bu Sivas hatların mas imi ii teşekkür etmektir. Fakat bu teşebbü:İ rafları kilometre başına 70,75 bin ira letleştirmekle başlamak bana bida; ? çifte müşkülât yaptı, Iktiham etmeki dinden bahsolunuyor..Bünumla losa dahilinde olan suhuletleri göstermeğe müyesser olunca çifte müvuffakiyeteldeli istikrazla karışık büz şirketlereldaima amade olduk. Fakat silâhları erdim. Şimendiferleri devleti: yaptırdığımız işler ima eğilmek İstenil-| mızı her milletten evvel terketmek Sı kün oldukça her yeni hattı devlete masİ Bu şirket ağır fniz ve komisyonculuk| harici münasebalında hiç bir milletten letmek vazifemdir. Devlet eline geğen|kârina ve Avrupanın zengin mali mem-jdaha az sulhperver değildir. Fakat bu şimendiferlerin hiç bir menfaat ve şartİleketlerile temas suhuletlerine rağmen|gün yavalarımızı müdafaa etmek için sükereye söpkerlerdi. Bö pahasına devlet elinden çıkarılmasına para bulamadı. İnşanta başlıyamadıltasavvur olunabilecek (vasıtaların Sİ im e ee mantı ve # İasli muvafakat etmiyeceğim. Geri git ve mukavelesi fesholundu. Şikâyet olu'|başında eli silâhlı çocuklarınızdan başi Zankülü sö günleri! * mek, bir zaman kabul edebiledeği/nun ağır faiz ve komisyonculuk “ “ii N miz bir adet değildir. Kusursuz olduğum bir i okta daha Ayhi mahiyette bir muameleyi lar yuvalarımızın emniyeti için ma. ” İsveç grupuyla yaptık. Daha ilk senede) sız bir tılsım keşfetmişlerse pek merak: Harici borçlar meselesini 1928 Çıkan tatbikat müşkülâtı le olacak olan bü müsalı dinlemek ha: sine kadar niçin halledemedini? Nİ binaenaleyh, onam fais ve komisyonla sevki oincakter, — - da küsürsüzum, Bu İşin haline muartzİ na taallik eden şersitten tarafı larrmin da itiraz edemiyeceği en mülvİ sarfı nazar etmesini intaç etti, Bu Şimendifer plitikası İka adamımızı memur ettim, NeticeYe) peşin paralı işe döndü. Şikâyet olunan) ( Aziz vatandaşlarım, şimendifer po-|. varmak için bu milletin takati fevkims) deki hudutlara kadar fedakârlık göze! laldım. O derecede ki 1928 de kabul edi.) | Ulukışla ve Balıkesir hatlarını bir)kar elde ettiğimiz neticeler ancak” E len şeraitin gayri kabili tahamcül olkl Alman grupuyla o kararlaştırdık. Bulhara şayandır. Bir gün geçiriimedi, hie' |duğu bir sene sonra büyük bir tarakâl sirket işlerine muntazaman devam et-İbir fırsat kaçırılmadı. Beyhude haya ile meydanâ çıktı, mektedir. Bu iş bizim bugün tatbikatta)lâta düşülmedi, hatlar en ucaz ve rülim-| Bu sene Suriye hudutları meselesini! olan şimendifer programutızın altıda|kün olan çareler içinde millete en fly İde hallettik. birinden biraz fazladır. Bu kadar mahldah usüller takip olundu. Hükümetin/” 1925 nihayetine kadar geven bü se-|ğut ta olsa ağır faiz ve komisyonculu.| mali siyasetini iktiham etmek için, ana! nelerde bu inkilâp, tslâhat ve bir çokldu niçin göze aldım mi diyeceksiniz? hariciye meselelerinin o hallolunduğul Bu seneye kadar şirkete verdiğim pâ- memlekette sermâyenin münhaSFAnİ adan çok daha fazlasını şirket mem- gelip çalışması için hikâye ettiğim $0İlekete getirmiştir. Hiç olmazsa bu ge-İnat edilerek çıkarılan bütün neticeler tait pek mi müsaittir? çen dar, kıtlık, parasiz zamanların mâş Bu seneye kadar üç dört sene pek kw) külâtmi bu tedbirle biraz ehvenleştir | Zannediliyor ki şimendiferden vazgec rak ve kt mahsul seneleri geğirmiş ol miş olmak bir fayda değil midir? duğumuzu unutmayınız. Bütün dünya! nm zırai mahsuller üzerinde bir bul» tana girmesinin kıtlık senelerimizin çrketis ğin keza vadeli akin aksülümellerinin ve harici böorçlarda etlere yaptığım 'katimi tahrik ediyor, takat fevkindeki fedakârlklarımızın| mukavelelerinin tesiri hiç olmamıştır. tesirini 1999 da hissediyoruz. Mr ar > AŞ ra buhranı seklinde tebarüz eden 1979 yüklettiğimden şikâyet olunuyor. Çok) Büyük politika mücadelesi yapmak İğor zehri bu kabildendir. senesi hadisatı sizin İstediğiniz şeraitle| gösterişli bir fikir olmak Üzere bir çoklistiyen muarırlarıma bu memleketin)dar hiç'bir sermayedar bana ei İsermayenin gelmesi için müsait olmaz. neslin istifade edeceği işlerin bir çokldört köşesinde bittecrübe gördüğüm söylemedi. Şartlarının, karnı #ök, sa bunda hayret edilecek bir şey yoko|nesle yüklenmesi lüzumundan bahsolu-|bir hakikati göz önünde yapar, kanaatkâr bir mermieimar kalmadı. EN seyon tavsiye ederim, Aşarı kaldırdığımız za iğililceek şartlar olması Zi ici istikrazin bir Uzun vadeli istikraz demek olan bulman samimi olarak tereddüt ve itirazı! "için Mizetadır. Ba geçen senelerd€ lm a > ŞEZ | iedbirin şimdiye kadar tatbikina mad:biz köylüden gördük. Thtiyarlar bu ka. sermaye getiecek adamın düşünebile yapılamazdı nuz harici istikrazla bittabi milli mev-İhikmet kalmaz. Fakat ben size haber) cağından endişe etmişler ve yer yer bir)da alacaktıları zorlar, görü kararmi$ cudiyetinizi muhafaza ederek şimendtl|'vereyim ki imkân olsa da bizim bu nes-| iki sene aşar zamanı tekrar vergi alın.İbiçare bir adam olması Tâzımdı. İs ferlerinizi yapmak isteseydiniz işte kule yüklettiğimiz yükleri gelecek nesil.İmâk ihtimalini göz önünde tutmuşlar.| Paşanın muvaffakiyeti her ne pahas” güne kadar hada bir metre için Makal bu kadar tahammül etmeğe|dir. Devlet denilen şeyin ne İle idate|ns olursa olsun evvelâ böyle bir vafi varmamış olacaktınız. mecburdurlar. Bizim nafia işlerine tah-| olunduğunu köy ihtiyarları hiç rm Ed düşmekten milleti korumuş old?” Bütün sıkıntıları ikliham etmişiz.İsis ettiğimiz para aşağı yukarı otuzlsa bizim kadar bilirler. Bu memi sedir. Biri diğerinden mulâk bütün liradır. Eğer yüz sene bu par«:| tin her köyünde bir başvekil oturdağu-| Para tedarik ederiz, fakat meselelerimizi halletimişiz. Memleketyr sarfetsek bu memleketin ihtiyaçları-na hesap ederek söz söylemeliyiz. Bugün dahi bes on milyon ingiliz 1“ deten imkân olmadığına kani oldu ise-|dar büyük bir vergiden sarfı nazar o. ceği şartları kabnl edebilecek ndan dahilinde milletin müdafaası, vatam-inı temin etmek için açık İş buluruz. İktisadiyatta mutedil rasi derhal tedarik edebilmemiz idaşm hakkı için lâzım olan masraflarl(Yüz senede kaç neslin ne kadar İşi var- elimizde çareler vardır. Onları ban #i5€ temin etmişiz. Fazla olarak büyük mit-İder? devletçiyiz. söyliyeyim: birisi şimendiferlerimi” li vahdet, milli mevcudiyet vasıtası o- lan simendiferlerden tam 1800 kilomet- re millete maletmişiz. Bütün bunla hata imiş öyle mi? Ya, bu bir metre şimendifer yapmamış olacak: tı, memleketin imarı için milletin fenni, ne mali hiç bir kudreti tezahii olmal Liberalizm nazariyatı bütün memledir; size şimendifer yapacağım di* medeni bir millet ketin güç anlıyacağı bir Şeydir. Biz ik'| gelecek olan bazı adamlar şimdiye kW davası twadiyatta hakikaten mutedil devletçi'İdar satn aldığımız ve yaptığımız gi Senede sarfettiğimiz otuz milyoniyiz. Bizi bu istikamete sevköden bülmendiferleri evvelâ elimizden alıp de©. senede üç milyar lira yani üç yüz!memleketin ihtiyner ve bu milletin fikri| yapmak İcin beklemektedirler. BayÜ” hefiyon İngiliz Tiran eder. Düşlinünüz| temayülüdür. Memleketin ihtiyaçları'ka şimendifer servetiniz otuz miiyTi bü memleketien daha küçük dünya-İiçin herkes ve her ver hazineden çare İngiliz lirasına yakındır. Buna karpi' İ etmiyecekti, hariçten ya milli şeraitlda bir çok memleketler vardır, bir selarar. Elektriği yapılmıyan şehir, lima-İolarak size sw tekiifi yapabilideri w kaygyasana düsülerek hiç para balumİnede üç yüz milyon İngiliz Virası millilnr fena olan ver, i$ bulamıyın adam'oluz miyon, kimisi eski yilekğ, KİN mamış, ya hariçten para tedariki der|ihtiyaçları için sarfederler. Biamenleyh|hükümeti muatap tutar. Mutedil dev-İçarık çürük olduğundan yirmi milyo”