31 Ağustos 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 5

Böşvekil imizin Siva — —— sta irat 5 nutuk — VAKIT 31 Ağustos 1930 — ettikleri Hem bir vatan müdafaasının esaslarını ihtiva, hem de muarızlarına Sevgili vatandaşlarım; Vatanın büyük bir muvaffakiyet günü sizin hususi heyeceninizr tahrik ederek ayrı bir kıymet almıştır. İzmir için ve Erzurum için kıymetli olan Sı- vas şimendiferi sizin kapmızdadır. Se.| vincinizi tamamen aniryorum. Ben, den daha çok heyecan içindeyim. Sizi tebrik etmeğe ve sizin vasıtanızla bü! tön memleketin sevinmeğe lâyık bir muvaffakiyete erdiğini ilân etmeğe! geliim. Bugün eski ve asil Sivas tari. binin terakki ve itiliya doğru başlıca) bir yükselme noktasıdır. Bu noktaya gelmek için yedi sene- denberi istirap çekiyorum. Öyle günle rim oldu ki artık bezip bizar kaldığım, hayata ve siyasete bugünü idrak etmek geyretile yapıştım ve sarıldım. Bu ne tice, benim için büyük gayelerden bi- rİ idi. Tabit daha büyük gayeleri kabili gösteren ve bu ümitle millete ve onu idare edeceklere yeni bir can Yerecek olan ilk bir gayedir . İsterdim ki bugün yalnız milli mu- vaffakiyet, milli sürur hülâsa mili bayram tezahüratile iktifa edelim. Hal büki size bu büyük bayramın hakika ten sevinilecek, beyenilecek bir eser olduğunu anlatmak mecburiyetinde- yim. Hiç olmazsa bu masum ve güzel €serin millete bir fenalık etmemiş ve feride de bir fenalık etmiyecek bir mah sul olduğundan hesap vermek mevki indeyim , Wstikbalin güler yüzünden eminim Hayatımızda fenilere nasip olacak büyük muvaffakiyet günleri yaşadık. Pakat, bu günlerin çoğunda derhal sert tenkitlerle karşılaştık. Ancak bir çok zaman geçtikten sonradır ki yapı. lan işlerin fenalık olmadığı. zahir ol. müş ve milletin aklı selimi Jütufkâr takdirile bizi teşci etmiştir. Sivas si. “ömendiferi'için de istikbali güler yüz Büstereceğinden eminim.” Fakat bugün Pp vermeğe ve Sivas gimeridiferirii milleti yedi senedenberi sıkıntı içinde! bir kâbus olmadığım isbat et- Meğe davetliyim, Evvelâ, şunu söylemeliyim ki bizim politikamızın ana hatları, Türk tari hinin seyri, istrapları ve ihtiyaçları! BÜZ önünde bulundurulmaksızm an. lüşlamâz. Biz hizm gördüklerimizi Yalnız okuyarak ve ya düşünerek bülup Sikarmadık, Bilhassa memleket, kendi İtiyaçlarmı bize 25-30 senelik didinme Yollarında her gün başımıza vurâ vura m etmiştir. Aklirmız ermeğe başla. “iğ gündenberi bu memleketin asgari! - Rumeli hududunu Anadolu hu duduna bağlıyan bir şimendiferin has- Tetile tutuştuğunu biliriz. Şimdi, şimen fer geçmeğe başlıyan toprakların al nda İstanbullu, Sivaslı ve Vanlı yüz lerce Türkün kemikleri yatıyor. “SU kadar insan memleketin hesapsız Serveti, ilâç, ve ekmek taşıyan kağnılar nde gömülmüştür. Ankara-Erzrum hattı olsaydı. İstiklâl mücadelesi esnasında B.M. Meclisinin kurulmasına karşı şahlanan Padişahın ifsadatını tenkile yarıysa başlıca vasıta Konya - Afyon - Eskişe- hir - Ankara gibi elimizde kalan beş al- «Yüz kilometrelik" demiryollarıdır.| Gene bu kadarcık hat, istiklâl mücade lesini “Devlet ve büyük ordu teşkili kararımı, büyük hummalarile sarst- an İnönü günlerini millete nasip etti. Eğer Ankara - Erzurum demiryolu Mevcut olsaydı Avrupanm Sakarya se ferine girmesi şüpheli olurdu. Çünkü| Ankaraya gelip demiryollarına hâkim “lduktan sonra modern, milli bir der- let kurmak davasını haykıran B.M. Meclisini, arabadan ve heybeden başka Yasıtai nakliyesi olmıyan bir aşiret Mline getireceğini zannediyordu. | Sakarya muharebesi esnasında mü- #madiyen düşüncemizi iğneliyen teh:| büsbütün boş ve açık kalan Konya endiferinin tahrik olunması ihtima İĞ. Netekim, Sakaryayı kazanır ka- maz bütün orduyu Konya şimendi- Üzerine naklettik; ancak bu sayede| mu besledik ve kat'i günlere kadar bek ki mükemmel bir cevap rine yerleşecek bir ibret dersi telâkki, liyebildik. Bu bekleyi, hâzin olduğunu, nice babayiğitlerin an. layışları ve sinirleri bu günlerde nasıl posa haline geldiğini hatırlarsınız. Hesaba hacet yok Dist hudutlardan sipere selâm gt tiren kağnıları altı aylar beklemişizdir. Hiç, Diyarbekirden, Yandan, Erzura; dan bir insan kafilesinin veya bir öküz! arabasının Akşehre kaç günde geldiği. ni hesap ettiniz mi? Hesaba hacet yok. İçinizde bu tecrübeyi bizzat kendi nef. sinde yapmış olanlarınız, kadın ve er. kek çoktur. İstiklâl mücadelesinin mühim bir te. cellisi daha hiç unutulmamalıdır. O da bu memleket, bütün sahillerinden istila ya uğramış, en zengin mamureleri e linden çıkmış olduğu halde işte bu yol- suz, ağaçsız orta Anadolunün insanları ve vasıtalarile kurtulmak ıztırarına' düşmesidir. Sabittir ki İzmirin servet ve emniyetinin her tehlikeden azade oJ- masmın başlıca vasıtası, Sivaslının yir-| mi dört saat sonra İzmiri müdafaa e decek' bir imkâna malik bulunmasile tahakkuk edebilir, Milli devletin Ankarada kuralması istiklâl seferinin bir zarureti idi, Bü. tün vatan kurtulduktan sonra da, mil. let Ankarada kalmak kararını muhafa. za ve İlân etti, Yedi senedir ilerliyoruz; cak... an; 923 te Ankarada kalmak ne demekti bilir misiniz, bir çıkmaz sokağın niha. yetinde hasretli gözlerini denize çevi- rip zorla bir kulübede barınmağa çalış. mak demektir. Anadolu İçine o zama na kadar gelmemiş olanlar Ankarada kendilerini Pamir yaylasma çıkmış! seyyah zannediyorlardı. Halbuki Efen- diler, bir defa haritaya bakarsanız An- kara bu memleketin ortasında bile de- ğildir. İstikbalde çacuklarımız Anado- lu ortağına geldikten sonrâ niçim.; bi? üöşedeki Ankarayı intihap ettiğimizi öy SiyamıyilliktaYdır. Yedi sene denberi ilerliyoruz, ancak Sivasa gel- dik, hudutlarımıza varmak için daha bir o kadar yürümeğe mecburuz. Evet, Ankarada, devlet merkezi kur- mak ilk nefeste ve ilk iş olarak bu çık- maz sokağı, açmak mecburiyetini kabul etmek demekti. Yol mahrumiyeti bu milletin asır. lardanberi en köklü derdidir ye B.M, meclisinin ilk günlerdenberi meşgul ol. duğu bir ihtiyaçtı. Her vatandaşın ge. nede 8-10 gün bilfül çalışarak vatan yollarmı vücuda getirmesi hakkında B.M, meclisinin kanunu bu zihniyetin eseridir. Memleket halkı, geçmiş idare adamlarmı yol faaliyetile ölçe gelmiş. lerdir. Bu güzel Sivasın, merhum Ri. fat Paşaya olan minnet ve muhabbeti merhumun (yaptırdığı yollardandır. Her vilâyet böyledir. Milletin ihtiyacı. nı kendisinden öğrenme kabiliyetinde olan adamlar için bu misaller birer program addolunabilir. Bundan 50 se ne evvel bir memleketi toplamağa kâfi gelen yol, birinci derecede bugün evve.i lâ ana demiryolları şeklini almıştır. Diğer bütün yolların ehemmiyet ve kıy. metleri aslâ tenakus etmemek üzere, Mili devletin ilk duyduğu mecburiyet Ankarada kurulan milli devlet, sulh ten sonra bir iktısat ve siyaset sahasın. da derhal istifade edeceği kudretin şimendifer ve demir yollarile bağlı o- lan vatan aksamından ibaret olduğunu! gördü. Bu kısımlar, bütün vatanın üç. te biridir. Milli devlet ilk ve mübrem vazife olarak bütün vatan aksamı bir gayede maddeten, toplıyacak bir çare bulmak mecburiyetini duydu. Büyük millet meclisinin Gazinin ri. yasetinde toplanan ilk hükümeti 336 da dünyanın bütün ateşleri başma yağar. ken, yarınki mevcudiyeti hazin bir şüp- İhe altında iken vatandaşlar yalnız ya. lın ayak ve sopa ile müstevlilere karşı koymağa çalışırken bütün membaları elinden gitmişken, ve hazinesinde bir tek lirası yokken, ilân ettiği ilk prog. rammda Ankaradan Yahşihana şimen difer temdit edeceğini söylüyordu. Bu hazin hadiseyi, nesillerimizin zihinle- $ günlerinin ne) etmez misiniz? Mill mücadelenin silâh safhası tam bulduktan sonra daha sulh olma- dan evvel B.M, meclisi bilemek lâik şa vâsi mikyasta şimendifer € le) bilmek için Çester mukavelesini yaptı. Bu mukavele, sulh müzakeratını o ka- dar zehirledi ve müşkülüta uğrattı ki bir aralık bu yüzden sulh şüpheli aw- lar geçirdi. Sulhu tehlikeye düşürecek kadar B.M, meclisi hükümetlerini te sebbüslere sevkeden ihtiyaç elbette gayri kabili tehir olan başlıca ihtiyaç olmak gerektir, Bütün bu #öyledikle rim, bu memlekette şimendifer lâzım mı, değil mi? yapılmasa demiyoruz. tarzında mülâhazelerden başka bir şey çok daha fazla bir şey olduğunu gös- termek içindir. Milf devlet için şimen- difer ihtiyacı millt vehdet, milli müda- fan ve milli siyaset meselesi, asırların mubassalâsı olan mdll istiklâliri muha- fazası meselesidir. Şimendifer ihtiyacı milli varlık haline gelmiştir Bir millette, milli vahdet ve mevcu- diyetin çaresi olan tedbir her mülâhi za ve her ihtiyaca taksddüm eder. Bu teşkil etmektedir yet, milit istikbal meselesi olarak te-;bir inşa devresi. Bağdat hattının nasil veccüh etmistir? İsiyasi maksatlar ve ihtilâtat bahasına Eğer vergilerimizin ağırlığı, çekti-) meydana çıktığını bilirsiniz. ğimiz sıkmtılar bu en zaruri ihtiyaçtan Görüyorsunuz, o şimendiferlerimizi doğmuş ise, milletin varlık meselesilsizin istediğiniz süratle milli ihtiyaç İçin fedakârlık ettiği meydandadır. noktai nazarından kabili tahakkuk ol Varlık meseleleri maatteessüf fedakâr- duğunu ümit ettirecek mazide hiç bir lıksız, sıkıntısız tahakkuk etmiyor. Var| misal yoktur. Benim gibi hadiselerle, lik meselelerinde fedakirlığa, sıkıntıya! hakikatlere hayalsiz, yaldızaız çırçip- tahammül etmiyen milletlerin halin ık göz dikmek cesaretine malik olan den, akibetinden misal getirmemi ister) her hangi mes'ul adam benim tuttuğum me? sade yoldan başkasını takip edemezdi, Size ispat edeceğim ki.. Şimdi, beni tenkit edenlerin diğer Şimdi size gayri kabili tehir olduğu|hayallerine cevap vereyim: Şimendifer sabit olan şimendifer ihtiyacının bu) hatlarını gene devlet tarafından yap- geçen on senelik milli hayatta devlet|trmak, fakat, parasını istikraz ile ha, hazinesinden başka bir süretle teminini! riçten ve münhasıran bir muamelel ma» gayri mümkün olduğunu isbat edece-jliye olarak tedarik edip sarfetmek ni- ğim. Yani şimdiye kadar hazineden şi-|çin mümkün olmamıştır? mendifer yapmak yerine uzun vâdeli, | e ola g 1 “ ecnebi istikrazı ile şimendifer yapmak! niçin mümkün olmamış olduğunu göste) (Ben Lozandan şu müşahede ile dün düm. Türk milletinin askeri ve siyasi receğim. Evvelâ şurasını bilmelidir ki bir milletin gayri kabili tehir olan mil-| sahalarda kazandığı muvaffakiyetlerin bahşettiği milli haklar teslim olundu. Mi ihtiyacının temini evvelemirde o dev- letin hazinesinden aranmak gayri ki-| Fakat Ayrupa mahrum edildiği bütün bili içtinaptır. İhtiyacınız tehir edilmez) imtiyazları Türk milletinin geçireceği se, âlemin o ihtiyacı bir gün geçirmek-| mali buhranlar sayesinde kâmilen İs tirdat etmek ümidinde idi Bu bir tah- tedbirin bir gin tghiri, affolunmaz, ta mir olunmaz bir hatadır. Milli vahdeti tehdit eden tehlikele- rin ne vakit zuhur edeceği kestirile mez. Bazan bu tehlikeler mütemadi ve tedrici tesirat ile milletin bünyesini yıpratır; bazan de hiç yokmuş ve hiç gelmiyetekmiş gibi uzun müddet avut- tuktan sonra bir gün ansızın çatar ve) hazırlıksız gövdeyi bir çarpışta çansız bir leş haline getirir. Demek istiyorum ki, milli varlık ve. milli vahdet meselesi haline gelen Şi- mendifer ihtiyacımı bugün bir tehlike- nin meydanda görünmesi onun taci edilmemesini teşvik etmez. Bilâkis her göçen sakin senede niçin daha çok İŞ yapamadık elemi ve hicranını kalplerde! uyandırır, Osmanlı imparatorluğunun “hastı adam, sıfatmı takınmasından ölüm dö- şeğine yatması altmış sene sürmüştür. Altmış sene bir hasta adamı çok daha İzinde bir hale getirmeğe kâfi iken bilâ- kis onu, hastalık Jâftan ibarettir, bu böyle ilânihaye sürer, tesellisine kap tırmıştır. Millt vahdet, milli mevcudiyet me- seleleri tehir kabul etmiyen şeylerdir. İSivasa gelmek için işte bu kadar tenkit edilen masraf ve sıkıntılar iktihamile beraber yedi sene geçti. Hudutlara var- mak için belki bir yedi sene daha geçe cektir, Bu kadar İstical ve telâşımızla ancak on beş senede hallolünabilecek| bir meselenin daha kaç sene sürünce meye tahammülü olduğunu kim, hangi cesaretle ve neye güvenerek iddiz ede bilir? Altmış senenin bilânçosu burada vatandaşlarıma bilâkis bu kadar zamanda niçin daha çok iş ya- pamadığımın hesabını vermek isterdim. Türkiyede ilk şimendifer inşaatı 1860 ta başlamıştı. 1920 de BMM. dar hat- larla beraber cem'an 4000 kilometreye yakın demir yolu buldu. Demekki 60 senede bu memleket vasâti her sene 66 kilometre demiryolu elde etmiştir. Hep- si ecnebi malı, hiç biri mill ihtiyaç nok: İtal nazarından yapılmamış... Bu nok: talardan sarfı nazar ediyorum. 920 den bugüne kadar vücuda getir- diğimiz hatlar 1900 kilometredir. Sene de 190 kilometre yapmışız. İmparator” luk takatının üç misli, ve hepsi mitle- İlin malı, ,,. Satın aldığımız şimendiferi hatları va baştan başa harap bir helde dimize geçen eski hatlar tamiri hariç tir... Görüyorsunuz ki, zamanı böş ge çirmemişiz. Bu hir iki mülâhazadan sonra, der- hal ve tekrar asıl benim bugün isbatı İ na davet olunduğum davaya avdet e deceğim. Şimdiye kadar isbat ettiğimi zanne- diyorum ki, şimendifer politikası milli devlete bugün mü, yarm mı mülâhaza» sına tahammülü olmiyan ilk gayri ka İlerin nihayet mebdeini kestireblirs sizin temin etmeğe çalışmasında ne 8€ min değildir. Bu sözler, en salâhiyel- bep vardır? Eğer menfaat fikri, âlemi; tahrik edecekse sizin sabırsız ve bir)... ömizrünn; büz . söylenmiş açık fikirlerdir. Avrupanın gün teahhüre tahammilisüz bir vaziyet- te görünmeniz, onu.ne kadar ağır çe), .., » BE . lerini, Türk milletine karşı sabit nl taleb Sik ede EİN AERMAİMLİ | yeke Şriae afetmejtaği, TELİ çıkmaz bir yoldur. Milli mücadele sa ve bu pazarlıklar sizin için bir gün te- Imıyan senelerin tesa- psa — halarında her millet, esaslı imtihanları kendisi vermeğe mecburdur. Binaen düfüne terketmez mi? Demekki, gayri kabili tehir milli ih- " tiyaç için milletin ancak bilikaydü şart aleyh, biz Avrupanın hitabını realist tasarruf ettiği kendi kesesinden para|€ bir imtihan daveti şeklinde ve tabif telâkki ettik. Geçireceğimiz mali imtihan geçiril. araması gayet tabiidir, memiş çetin bir şeydi. Bize kadar gelen Sonra bu imkân filen de tecrübe o- lunmuştur. 922-923 senelerinde yapılan takriba 100 senelik mali tarihi hatırlar mısmız? Sultan Hamitten evvelki za» ve bize sulh müzakeratınm o kadar manlar inanılmıyacak derecede fahiş İmüşkülâtına malolan Çester mukave- faizlerle istikrazlar, israflar ve iflâslar lesi tahakkuk etmedi. Çünkü, mukavele sahibi onu tahakkuk ettirecek vesaiti geçti. Sultan Hamit istikrâz yapmadı. O, mütemadiyen borç ödemeğe çalıştı. dünyanın dört Köşesinde aradı, fakat Borcu kontrol eden Düyunu umumiye bulamadı. iy a A İl m ammemnler. ek İc vaziyet aldı. Sultan Hamit, harice kar» fırsat geçmişti! Bu Sivas hatlarının ecnebi sermaye e bu tedbirleri aldıktan sonra dahilde sile yapılması İmkümii Hizzi mü alel on fena bir mali idarenin bütün fen» simesi için, benim pollü Gigi lıklarını mübah gördü. Maaş vermiyor miyen muhterem aa Sİ dn, Vatandaşın alacağını vermiyordu. imân ve fırat vi iden evvel) Devlet hazinesi vatanın müdafaası vesa, Sira Der o irketine serili, |itİRİ ihmal ediyor, vatandaşların sib» Hali Soma Zenle Ç ir. İhati ve memleketin imarı için ise hiçbir ti. Lozan muahedesine göre ayni inşa- Abe taaninya due “TİMENE KİŞ; at şirketle tekrar görüşülecekti. Eğer| va2''e tanımıy ş ma > bir anlaşma olmazsa, şirket tazmin 6- takriben 1000 kilometrelik dar ebatta decekti. Eski mukavele tasfiye olunu-|çürük bir şimendifer hattını Hicaza yâr Caktı, İlk başvekâletimden çekildiğim| pabilmek için herkesin İanesine avuç vakit başvekil Fethi ve Nafıa vekililaçtı. Bu mali siyaset, harici tatmin et Feyzi Beyler Sivas hattını Reji jeneral|ti, dahili tam bir ümitsizliğe düşürdü. İ şirketine yaptırmak için ciddi ve sami-İve “Hasta adamın,, btsabı görüleceği mi olarak imkân aradılar. Tekrar baş kat'i günlerde vatanı muhtaç olduğu vekil olduğum zaman, hattı, bahsolu-| vaziyet ve vesaitten taahrum bulundur. nan ecnebi sermayesile yaptırmak için |du. gayri kabili tahammül ağır şerait karşı) © Meşratiyette vatandaşlar maaşları sında bulunduklarından imkân (hasıl nı ve haklarını alnından duramazlârdı. olmadığını söylediler. Bugünkü mua- |Zaten meşrutiyet ihtilâlinin ameli mü- rızlarımın yaptıkları bu tecrübe de harriklerinden başlıca bir nokta bu idi, nim gün geçirmiyerek e e Maaş verebilmek için meşrutiyet ida- den çare aramamdaki isabeti resi hariçten para aramağa ve şimen- gösterir. e, imiz diler yapabilmek için de devletin mu- Zaten istediğimiz bir işi istediğimiz), ., yn, pazdat hattı siyasetine müddet gartmda ecnebi sermayesine, e. ea ar kald yatırabilmek için o sermaye Üzerinde; "*P'etme$ K > bu kadar mutlak bir hâkimiyeti nasıt| tasavvur edebilirsiniz? Hatta işrketlerin yapacağı böyle iş- Cümhuriyetin verdiği mus azzam imtibrm.. Görüyorsunuz ki ben Lozandan dön düğüm zaman Avrupa Türkiyenin ma- li tarihini daima bir bataktan diğeri İne düşmeğe mahküm olan içinden çıkıl. maz bir vaziyette tasavvur etmekte haksız değildi. Ya memleket kendi ve saitile kalacak, maaşını veremiyen, yan Aydın hattı hangi maksat- larla yapılmıştı ? mış yakılmış harabeler içinde hiç bir Haydarpaşadan İzmite - şimendifer/imar yapamıyan vaziyette, ? inşası 1871 ağustosunda başladı. BDu/midi içinde kendi kendine çi hattım Ankaraya gelmesi 1592 nihaye-cek yahut yaşıyabilmek için Avrupanın tindedir. Tam yirmi bir sene... Aydın) karşısmda diz çökerek istiklâl mücade. hattı Süveyş kanalı açılmadan evvel 'lesinin bülün neticeleri pahasına ek- bir Basra hattı ve Hindistan yolu mak-|mek parası arıyacaktı, Biz işte bu malt İsadi da mündemiç olarak 1856 da baş-İmeseleyi halletmeğe mecbur idik. İstik. ladı. Bugün Ayd battı 600 küsur ki-jlâl mücadelesi neticelerinden hepsini lometredir ve bu hale ancak 1912 sene-|muhafaza hatta takviye edeceğiz. Mem Fakat, devam ve hitamını mukavele ile kestirmeğe çalışsânız bile hakikat ve tatbikatta techhürat tasavvur olunmaz hudutlara çıkmaktadır. bili tehir, milli vehdet milli mevcudi-jsinde irişmiştir. Tam 50 seneden fazlajleket dahilinde herkesin hakkını mun