22 Mayıs 1930 Tarihli Vakit Gazetesi Sayfa 2

| | | i e m Âdem ve Abtullah, Sadettini — >? — VAKIT 22 Mayıs 1930 Yeni iktısadi proğramı aynen neşre sadi program bugün balk fırkası meb'uslarına dağıtılmıştır. gram aynen şudur: Iktısadi progrâm. — 1930 — Mukaddime Madde 1 — Halkın maişetini kolaylaştırıp (refahını (o temin etmeğe çalışmak (o devlelin başlıca vazifelerinden olmuştur. Bunun için zamanımızda millet iktısadiyatını tanzim esasına isti- nat ve bu gayeye teveccüh et- mek hükümetlerin birinci dere- cede ehemmiyet verdikleri me- selelerdendir. 2 — Mili iktısadiyat için de bizzat dahili asayiştir. 3 — Adalet devletin bütün bayat ve faaliyet şubelerinde olduğu kadar ve bilhassa iktı- sadi hayat ve faaliyetlerin teme- lidir. Yeni kanunlar ve âdil hâ- kimler iktisadı teşebbüs ve in- kişafın başlıca muhafız ve mü- şevvikidirler, 4 — Harici emniyet ve mü dafaa vatandaş için kâfi hudutta olmadıkça herhangi bir maişet ve iktisadi faaliyet teşebbüsü kararsız ve vüs'atsizdir. Vatan- daşın harici bir tehlike tehdidi altında maddi ve bahusus ma- mevi vasıta ve kabiliyetlerini fa- aliyete getirmesine huzuru, cesa- reti ve yarını bekliyecek sabrı ve intizarı kalmaz. Dahili emni- yetsizlik ve müdafaasızlık hissi altında maişet ve iktisat, mu- vakkat harp devrelerinden ziyade sarsılır ve zarar görür. Umumi mülâhaza 5 — Her nevi yollar milli | iktisadın ilk umumi ve müşterek vasıtalarıdır. 6 — Şimendifer, sürati, nak- liyat kabiliyetinin yüksekliği ve intizamı ile ve Türkiyenin coğrafi ve hususi yaziyetine göre birinci ehemmiyeti haizdir. Demiryolları tarifelerinde ve hesaplarında her şeyden evvel milli iktisadın ih- tiyaçlarına uygun olmağa çalış- mak mecbnriyetindedirler. Hususi kâr mülâhazası şimen- | difer işletmesinde tâli bir ehem- miyeti haiz olmak lâzımdır. Bu şernit ancak şimendifer işletme- sinin bir devletin umumi bizmet- lerinden sayılması esasi ile temin Ankara, 21 (Telefon) — İktı | Pro- | ilir, 7 — Yollar, bilhassa şimen- difer istasiyonlarına ve limanlara götüren istikametlerde iktisadi İnkişafın mübrem damarlarıdır. Araba ve otomobil nakliyatına müsait olan geniş bir yol şebe- kesi bilhassa yayvan bir ziraat sahası olan memleketlerde istih- sale ve bahusus istihsali kıy- metlendirmeğe Obaşlıca vasıta hemen bir otomobile atmışlar, otomobil Galataya döğrü hare- ket etmiştir. Tam Galatasarayın | önünde otomobil | birdenbire durmuş, şoför “adam öldürüyor- lar,, diye bağırmıştır. İki sarhoş otomobil içinde Sadettini biri kalbinden olmak üzere üç yerin. den yaralamışlardır. Polisler ye- tişinciye kadar Adem kaçmış, Aptullah elinde bıçakla kaçar- ken yakalanmıştır. | Sadettin biraz sonra ölmüştür. Âdem dün akşam saklandığı yerde yakalanmıştır. Müddei u- | mumilik tahkikatı bizzat idare etmektedir. | Programin ihtiva ettiği esaslar . Müstakbel istihsal ve iktisat seferberliği nok- tasından çok mühim ve çok şümullüdür süratle semeresini gösteren va- sıta addedilmelidir. 8 — Türkiye için müstacelen 5, 6 limanın modern bir tarzda slâhı ve vüğüde getirilmesi ilk ve mübrem ihtiyaçlardandır. 9 — Deniz seyrüsefer o Tür- kiye için kedi sahillerinin bü- tün ihtiyaçlarını temin edecek ve memleketimizi başlıca pazar- lara bağlıyacak bir kudrete sür- atle getirilmek lâzımdır. 10 — Posta, telgraf, telefon gibi muvasala vasıtaları milli iktı- sadın da esaslı o vasıtalarından- dır. Her nevi müvasala vasıta- ları devletin ve milletin umümi hizmetlerinden sayılmak lâzımdır, 11 — Türkiye coğrafi vazi- yeti itibarile karadan denizden ve havadan büyük bir iltisak sahasıdır. Bu sebeple transit muamelâtı milletimiz için husu- si bir maişet ve servet vasıtası olabilir. Kolaylık gösteren. vası- talar idare ve gümrük tedbirleri ile transit teşvik edilmek lâzim- dır. Serbest mıntaka ve liman- lardan memleket çok istifade edebilir. İstanbulda ufak mk: yasta tecrübe ve tatbik edilen bir serbest mmtaka usulü bu bapta sakınılacak hiç bir mah- zur olmadığını meydana çıkar- 12 — Kezalik turizim, her vasıta ile teşvik edilecektir. 13 — Türkiyenin ( erazisinin tabiatı bu güne kadar garp aksamında daha çeşitli ve da- ha verimli mahsulâta müsait görülmüştür. Halbuki şark mın- takalarının (Oo bereketi ogarplan da fazla olduğu sabittir. Şarkın münbit ovalannın istihsal için istismar edilmesi milli iktusadn ana tedbirlerinden addolunmak lâzımdır. Sür'atli istismar için hükümet yardımına ihtiyaç gösteren mu- bacirlerin şimendiferleri takiben o havalinin münasip yerlerine yerleştirilmesi (o lâzımdır. Bu muhacirlere ilk seneler için askerlik hizmeti ve sayım vergi- si gibi bazı doğrudan doğruya vergilerde maafiyet gibi kolay- lıklar da göstermek mukarrerdir. 14 — Topraksız köylüyü top- rak sahibi etmek milli inkişafın tetbirlerinden oaddolunmak ta- biidir. Kezalik göçebelerin ve seyyar köylerin arazi ve ikameti temin edilerek daimi müstahsil haline getirilmesi zaruridir. 15 — Milli paranın kıymeti- nin kararsız ve değişik olması iktisadi faaliyetleri gerek istih- sal, gerek istihlik sahasında emniyetsiz kılan mühim bir â- mildir. Mili para kıymetinin eksilmesi sun'i oyunlardan ve hilelerden sarfı nazar esasen milletçe alış verişin açık oldu- ğunu gösteren miyardır. Binaen- aleyh milli para kıymetinin tu- tulması milletçe istihsalin ve ha- rici satışın ithal masrafını ka- patmasına bağlıdır. Bu açığın kapanması için esa- sen fazla istihsal edip satmak ve ecnebi malı istihlâkinde ıztı- i mıştır. rar hududunu geçmemek lâzım- dır. Milli para kıymetini koruma- nın ve milletce alış verişin safa- hatından zemanmda ve doğru olarak haberdar olmanın ve İcap eden tedbirleri vaktinde bulma- nın ve tatbik edilmenin dahilde ticari tediyeleri kolaylaştırmanın vasıtası milli ve müstakil (Cüm- huriyet merkez bankası ) dır. 16 — Vergiler milli istihsal ve satışta bazen mühim tesiratı haizdir. İktisat ve istihsal nok- tai nazarından menfi tesiratı olanların tadil ve hatta ilgası lâzımdır. Vergi ve resimlerde yalnız ümümi idarenin mevzuati- nı düşünmek kâfi değildir. da- rei hususiyelerde, belediyelerde mabal'i ihtiyaç ve mülâhazalarla konulan resimlerin umumi ve iktisadi zararlar verdiği bazen görülmektedir. Kaide olarak iktisat vekâletince evvel emirde tetkik olunmak ve mütemadiyen kontrol edilmek lâzımdır. Bazı maba'li oktrova ve liman ve müruriye resimleri tahsisen bu cümledendir. 17 — Devlet inhisarları milli iktısat noksasından zararlı olma- mak şartile hazinenin varidat menbalarıdır. Ancak inhisarlar ekseriya dahilde istihsali hima- ye eden mümkün ve lâzım bazı sanayii tesis eyliyen ve fili inbi- sarların pahalılığına karşı vatan- dâşı müdaf n birer iktısa- di cihaz çalışmak Oimkâ- nına malikdirler. 18 — Gümrük tarifesinde ha- yatı beyhude pahalılaştıran vari- dat mahiyeti görmek yanlıştır. Gümrük tarifesinde başlıca si- yaset ve zihniyet istihsali hima- ye ve takviye, lüzumsuz, fazla istihlâki tahdit etmektir. Dahil de yetişmiyen ve istihlâki zaru- ri olan mevadi bilâkis pahalı- hktan kurtarmak lâzımdır. 19 — İstihsal masrafı milli iktasatta daima düşünülecek e- saslı bir noktadır, Bu meselede Türkiyenin çalışkan smfının ka- naatkârlığı ve yaşayış bedelinin azlığı gibi kolaylıkları vardır. Diğer taraftan istihsal masrafını ni — esaslı müşküller müşküller kredi rağ e yüksekliği, nak- liye vasıtalarının azlığı ve paha- lılığı, limanlar müşkilât ve mas- raflarının fazlalığı ve alelâmum git emek ve masraftan az ha- sılat almmasına sebep olan bil gisizlik, teşkildisizlik ve iptidai usul ve vasıtalardır. Umumi harplerin ve keşme- keşlerin herne bahasına istihsal olunsa bol kazançla (satmak devri artık nihayete eriyor. faz- la istihsalât her tarafta fiyatla. rı kıracaktır. Alışıldığından kı- rik olan bu fiyatlar arasında satış rekabeti yapmak için cin- sinde iyilik ve istihsal masrafın- da azlık başlıca çaredir. Yoksa milli iktisat yakm istikbalde büytik tehlikeye maruz kalır. — Sıhhat ve içtimi mus venet vekâletinin faaliyeti milli iktisadın da başlica bir mesnedi sayılmak lâzımdır. İnsan kabiliyeti şüphesiz istihsal ve iktısat va- sıtalarının en esaslısı ve en kut- retlisidir. Bu günkü fenni ve sıhhi tedbirler insanı atıl kr- lan marazi (o#ebeleri sür'atla bertaraf etmeğe muktedir ol- dukları sabittir. 21 — Mili iktisat bahsında Maarifin tesiri bilhassa tebartiz ettirilmeğe şayandır. Bu tesir umumi terbiyenin © arttıracağı kabiliyet noktai nazarına mün- hasir değildir. Bundan fazla olarak bu günkü istihsal ve satış ve istihlâk her sahada ve her teferrüatta hususi bir bilgi halini almıştır. Bir nebatın di- kilmesinde ve 'bakımında, has talıktan korunmasında, mahsu- lün temizlenmesinde, işlenme- sinde, satılmasında mutahassıs gibi yetişmiş olmak kabiliyeti lâzım geliyor. Hülâsa asri, milli istihsal her sahada fennin delâletine ihtiyaç gösteriyor. Bundan maarifin her tabakasında iktisat ve istihsal faaliyetine yardımcı ve uygun olması zarureti meydana çıkmış» tır, milli iktisatsahaları Ziraat 22 — Son tahrirler Türkiye- nüfusunun 9 küsur milyonun maişeti ziraatte aradığını göster. miştir. Memlekette istihsâlin art- ması ve kıymetlenmesi temel olarak her şeyden evvel ziraat sahasında beklenebilir. Sanayi erbabının ve istihlâk ithalât tüc- car ve mütevassıtlarının ve şehir- lerin refahı ekseriyet olan çift- çilerin satın almak kudretine bağlıdır. Milli servetin artması birikecek fazla kazanç görünme- si ziraatin verimli olması saye- sinde mümkündür. Hazinenin kudreti ve devletin her iktisadi sahada ve umumi hizmetlerde vüsatinin artması halkın vergi vermek takati ile artabilir. 23 — Ziraat hayatında mahal- Ni emniyet, kayıtsizlik, tecavüz çiftçiyi muztarip eden ve şevki- ni kıran ve çiftçi (o evlerinin huzurunu bozan mühim bir se- beptir. Fidanlığı bağı veya tar- lası komşusunun hayvan salımı- na uğraması hayvanının veya çiftçi edevatının. çalınması gibi hadiseler çiftçiyi çok müteezzi etmektedir. Canavar uğramasına karşı köylü ancak müşterek alâ- ka ve gayretle çare bulabilir. Zirai emniyet cümlesinden o- larak bu tedbirlerin tatbiki dev- letin bütün idare memurlarının bilhassa hassas ve dikkatli ol- malarına, muhtar heyetinin cid- diyet ve adaletli vezife ifa et- melerine ve irşada tabidir. Ge- lip geçen göçebelerin zarar ver- mesine karşı da köylü ve çiftçi himaye olunmak lâzımdır. 24 — Ziraat hayatının her sahasında çiftçiyi ezen ağır yük kredi azlığı ve bahalılığıdır. Bu yüzden çiftçi yeni vesait tedarik edemiyor. o Çalışmasının müte- DA diyoru z hammil olduğu derecede miyor. o Mahsulünü tedbirleri kâfi derecede ri yor. Mahnı vaktinde değeri satmâk için sabredemiyof nihayet satışından ağıf “e küinü çıkardıktan sonra ile geçinecek bir bedel Ti edebiliyor. o Nadiren eline f5* para geçerse alacaklısından K” tarmak veya hayatın nadit | fırsatından iki gün ininde mek hırsı ile hemen onu tan kendini menedemiyor. Umumi hayatın acuzlağa b, ş zarar gittiği ve gitmesi ME diği yakın istikballerde mah” vi lün kendini geçindirememek likesi de vardır. Ziraat kı de devletçe acil tedbir ziraat bankası sermayesini! * tırılmasıdır. Ziraat bankasi sermayesi 100 milyon liraya karılmak lâzımdır. 25 — Ziraat bankasının usullerinin de tetkiki Mevcut usulde mahzür sade mütevazi çifçinin bankadan. pılıncıya ve yapılncıya bankanın emin bir surette (i ve çiftçi ile temasını temis" Hzımdır. vasıtaların başında pulluk Z Malümata göre bu gin Ü tçilerimizin ancak üçte biri lak kullanır. Pulluk aynı ve zamanın veerimini miktarda arttırmaya 27 — Topragın gübre ibtij gittikçe mühim bir mesele alıyor. Bu ihtiyaç hayvan tarının artmasını, gbrenin rakat olarak " geçilmek için tedbir almma! sun'i gübre tedarikinin tesbil ** rimini talep eder. 28 — Atla ziraat her gör teşvik edilmek lâzımdır. al ziraat ayni emek ve zamanı" a bir bahsi tahminin öştünde ğaltır. memleketin birçok e ei kendiliğinden e Sulama tedbiri çsaslı inkişaf vanıtalarmdaffı. Sulama tesisatının sırası ve İ yi recesi ayrı bir proğrama tutulacaktır. 30 — Nebati ve hayvani Bİ - talıklara karşı mücadele gi bir suretle tesis ve tevsi lâzımdır. Bu keyfiyet her — sul için hususi teşkilât ve ©” tüler istemektedir. iz 31 — Keyfiyetin deği yani iyi tohum ve iyi kullanılması verimi arttıran başlıca tedirlerdeti. | Bu husus nebati ve bayanl faaliyetine en vasi miys” ihtiyaç göstermektedir. Hay nat ve nebati masa a mühim cinsleri üzerinde” HÜ Bi feriden çalışılmak lâzımdır lüzum her mahsul için ay uğraşan istasyonlar tesisle damızlık her cinsten görüle” ğ kayan kiline mütevekkiftir, mahsulât her noktai devletin hususi takayyüt lâtına muhtaçtırlar. ( Devamı 5 inci sayfada İ