28 Ocak 1937 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 5

28/1/ 1937 ULUS Hatay davasının halli şeklini izah eden Sandler raporunu Konsey kabul (Başı 1. inci sayfada) marâlarına tevfikan, korsey her iki hü. kümete tavsiye etmiştir. Konsey rei tarafından üç müşahit tayin edilmiş- tir. Bu müşahitler İskenderun sancağı. 'na gitmişler ve 31 kânunu evel 936 ta. rihindenberi orada bulunmaktadırlar. Diğer taraftan konseyin — yukarıda alınan kararının bir numarası — muci- bince Fransa ve Türkiye hükümetleri taportörün bir mümessilinin huzuriyle meseleyi halle iktiran ettirmek maksa. diyle Pariste konuşmalarına devam et. mişlerdir. Bu müzakereler esnasında Türkiye heyeti murahhasası — mesele- nin halli için şu yolda bir teklifte bu. Tuduü.: İskenderun. sancağının — tamamen müstakil bir devlet haline konulması, ve Suriye, Lübnan ve sancaktan mü. tekkeb bir konfederasyon teşkili. Bu konfederasyonun bilhassa atideki me- seleler hakkında salâhiyettar olması : 1 — Harici münasebetler, 2 — Gümrük ittihadı, devlet bu teklifleri münakaşa esası 'olmak üzere kabulüne müsaid olma ğint ileri sürdü ve her iki tarafın hu, kuki noktai nazarlarını muvakkaten bertaraf ederek vasıl olunacak - sureti hal elemanlarını madde bemadde pra- tik bir şekilde tetkik etmeyi teklif ey. dedi. Türkiye heyeti murahhasası bu me. todu kabul etmediği cihetle Paris mü- zakereleri bir neticeye iktiran etme. di ve her iki hükümet konseyin — içti. Mamna intizaren müzakerelerine diplo- masi tarikiyle devam ettiler. Bu aralık ve kânunu sani iptidasın. da taportör, meselenin tetkikine yeni. den başlamak üzere 15 kânunu saniden baren Cenevre'de hazır bulunabile- ceğini Türkiye ve Fransa hükümetle. rine bildirdi. Diğer tarafta talebi ve Taportörün mutabakatı üzerine evvelce 15 kânunusanide içtimaa davet edilen konseyin toplantısr 21 talik edildi. kânunusaniye Yeni müzakereler başlıyor Müzakereler Cenevre'de 20 kânunu- sanide tekrar başladı. Tetkikat bilhas- sa bir fransız vesikası üzerinde oldu. Bu vesika türk heyeti murahhasası ta- rafından dermeyan olunan hukuki tez- derin doğruluğunu / sarahaten reddet- mekle beraber Sancağın katı statüsü ile Suriyenin istiklâline değin tatbik olu- macak bir intikal rejimi arasında bir fark gözetmek suretiyle bir uyuşma ze- mini arıyordu. Bu telâkkiye göre 1921 itilâfının tat- bikini temin için kati statü Sancakta mandanın nevama devamını istilzam e- decek ve bu da meselâ Milletler Cemi- yeti tarafından fransız tabiiyetinde bir âli komiser tayini suretiyle ifade olu: nacaktı. İntikal rejimine gelince, bu rejim idari ve harsi mesailde, kıtanın gayri askerliği ve İskenderun Timanının istir mali hususlarma taallük eden türk ta leplerini tatmin etmekle beraber kat teğimi hazırlıyacak ve şimdiden Sancar #a farklr bir varlık - entite distincle » gekliverecekti. Fransa kükümeti konseyin ittihazmı münasip göreceği karara berveçhi. pe Şin muvafakat edeceğini bu münasebet. le ve katiyetle beyan etmiştir. Bir u reti tesviye bulunmasına matüf konuş. malar inkita etmeksizin (*) iptidat bir tetkika mevzu teşkil etmiştir Mahza işin hukukr safhası, müsbet hal ihtimallerine mebni mahfaz kılmıştir. Mütcakip konuşmalarda n kayeseli bir'etide girişilerek mutasav. ver iki bal şeklinin ihtiva ettiği müba yenetleri azaltmağa gayretle çalışıldı. bıra- Anlaşma tahakkuk ediyor İskenderun mıntakasının müstakbel #tatüsünü tanzime —matuf olan atideki (*) etmeksizin iki hükümet tarafın. dah meselenin başlangıcında ileri sürü- len hukuki tezler. DAt ——— —— €sas prensipler üzerinde tahakkuk edebildi: bir anlaşma Sancak başlıbaşına bir mevcudiyettir 1. — Sancak başlıbaşına bir mevcu- diyettir. - Entite distincte -. Dahili iş- lerinde tam bir istiklâle sahiptir. Aşa- ğrda 3 numarada yazılı ahkâm mahfuz kalmak kaydiyle harici işleri - Suriye devleti tarafından idare edilir. Sancak 've Süriye için aynı gümrük ve meskü. kât usülü mevcuddur. Türkçe, remi dil 2. — Sancakta türk disânı resmi bir disandır ve 10 uncu fıkrada derpiş edi den üsüle tevfikan diğer bir lisan isti Malinin şeraitini ve karakterini konsey tayin edecektir. Devletin hâkimiyet ve istiklâli 3. — Bu devletin hâkimiyetine ve istiklâline herhangi bir suretle halel itas edilecek mahiyette Suriye devlet tarafından münakit beynelmilel hiç bir itilâf ve keza aynı tesirleri haiz hiç bir beynelmilel karar Cemiyeti - Akvamın mukaddem ve kati bir muvafakati ol- maksızın Sancakta tatbik edilemez. Parlamentolar arası irtibat 4. — Hususi ajanlar Suriyenin salâ hiyetine bırakılmış işler için her iki taraf icrai makamları arasındaki lü- zumİu irtibatı temin edeceklerdir. Bu aynı işler için Sancak ve Suriye teşrif meclisleri bir parlamentolar arast irti batı tesis ve bunun şeraitini - tayi mek ihtiyarını haiz olacaklardır. Milletler Cemiyeti Konseyi kontrolu. 5. — Sancağın statü ve ana yasasma tiayeti temine matuf aşağıdaki şartlar dahilinde icra edilen Milletler Cemiye- ti konseyi kontrolu a - Fransız tabiiyetinde olmak üzere Cemiyeti Akvam konseyi tarafından ta- yin edilecek bir delegenin mahallinde bulunması. b - Statü veya anayasa ahkâmına muhalif icraf veya teşrii her kararı de- legenin azami 4 ay müddetle talik et- mek salâhiyeti. Bu takdirde delege der- hal meseleyi, bu hususta nihaf kararı verecek olan Cemiyeti Akvam konseyi- 'ne arzetmede mecburdur. €© — Türk ve fransız hükümetleri könseyin ittihaz edeceği kararlara ria- yeti temin için Cemiyeti akvam konse- yinin kendilerine yapacağı tavsiyelerin müktezasını ifa etmeğe amâde oldukla- rını beyan ederler. Konseyin kararr mefadına nazaran iki hükümet müştereken hareket etmek vaziyetinde bulundukları takdirde bu iki hükümet evvelemirde bu hareketin geraltini istişare edeceklerdir. AGayri askerilik hususunda konseyi hak ve salâhiyetleri bilâhare tayin edi lecektir. Sancakta askerlik meselesi 6 — Sancağın ordusu — yoktur. Hiç bir mecburi askeri hizmet orada ihdas olunamaz, orada hiç bir askeri tahkimat yaptlamaz, yalnız mevcudu ki- Şiyi geçmiyecek — olan mahalli — poli küvvetleri teşkil olunabilir, ve işbu po- lis kuvvetine lâzım olan silâhtan gay- Fi hiç bir esliha Sancağa sokulamaz ve orada bulundurulamaz. Teknik hususat bilâhare yapılacak bir anlaşma ile ta- yin edilecekti Muahede ve anlaşmalar 7 — Bir türk - fransız muahedesi akdolunacaktır. Bu muahede Türkiye ve Fransanın Sancağın tamamiyeti mül- kiyesini ne şekillerde temin ettiklerini tespite matuf ahkâmı ihtiva edecektir. İşbu teminat tarafeyn arasında yapıla- cak istişare sonunda totbik edilecektir. Türkiye da bir anlaşma yapılacaktır. mevzuu Türkiye - Suriye hududunun masuniyetini temin etmek ve Türkiye - Suriye ülkeleri üzerinde diğer memle- ket rejim ve mniyeti alyhine mütevec- cih her türlü teşkilât ve faaliyeti me- hetmek olacaktır. Suriye ve Fransa arasın. ve bunun etti İskenderun Timanı 8 — Sancak statüsti İskenderun li- manında Türkiyenin bu limanı transit ihtiyacı için en geniş mikyasta kullan- masına müsaade etmek maksadile ken disine tanılacak hukuk ve menafii tas- rih edecek olan bir maddeyi ihtiva ey- liyecektir. 9 — Statü ve anayasa, konsey bu hususta karar verir vermez - meriyete gireceklerdir. 10 — Konteyin karar ve tavsiyeli sülüsan ekseriyetle ittihaz edilecektir. Tarafeynin reyleri bu ekseriyet hesabı- 'na dahil değildir. İşbu metin Fransa ve Türkiye mü- messillerinin tasvibine iktiran — etmi . Bunda münsifane ve pakta uygun bir tarzı hal esasları olabileceği hak- kındaki işbu mümessillerin kanaatleri- 'ne ben de iştirak ediyorum ve bunları konseyin tasvib edeceğine de şüphe etmiyorum. Tespit edilen metinden bazı elemanların daha şimdiden istih- sal edilmiş olduğu anlaşılıyor. Diğer taraftan bazı nokat tasriha- t Ve kattâ mütemmim ahkâmı istilzam etmektedir. Ve nihayet diğer bazr hu- susata dair teknik bir etüd yapmak ge- rektir. Bu mülâhaza iledir ki tahdidi bir mahiyeti haiz olmaksızın - zirdeki cetvel tespit edilmiştir: A — STATÜ 1 — Sancağın tarifi; Balâda maruz esas prensiplerin 1 numaralısı, 2 — Hali hazır hududlarının tasdi- ki ve 12 eylöl 1921 tarihli kararname ile Sancaktan ayrılmış olan üç nahiye meselesinin tetkiki, 3 — Statüye, esas prensiplerin 3 numaralısının derci, * — Statüye, esas numaralısının derci, $ — Könseyin kontrolu, konsey de- legesinin salâhiyetleri ve saire - esas prensiplerin $ numaralısına müracaat - 6 — Askerlikten tecrid statüsü: sta- tüye, esas prensiplerin 6 numaralısının derci, Konseyin bu husuştaki — hukuk ve salâhiyetlerinin tetkiki - esas pren- siplerin $ numaralının son bendine mü- Tacaat. 7. — Ekalliyetlerin hukuk ve hima- yesi, istida hakkının istimali, 8. — İktisadi ahkâm, İskenderin - e. sas prensiplerin 8 numaralısına müraca- at - posta anlaşmaları, 9. — Meriyete vaz'ı ve ahıkâmı n vakkate, B — ANAYASA 1. — Kuval umumiye: prensiplerin 4 teşrii, icrai, kazal uzuvların ve bunların salâhiyetle- rinin esas prensiplerinin 1 numaralısı. 'nın çerçevesi dahilinde tayini, 2. — Usulü intihab, 3. — Lisan meselesi - esas prensip. lerin 2 numaralısına müracaat - 4. — Anayasanın tadiline müteallik ysul, 5. — Meriyete Var ve ahkâmı mu- vakkate, Yukarıda işaret edilen vazifenin ifa- etmeyi konseye teklife mecbur olduğumu zannediyorum. Kon- sey mandater devletle mutabık olarak konseye arzedilmek üzere işbu muhtelif mevzuları tetkik ve bilhassa - Sancağın statüi ve anayasasının tahriri tehassis bir kom'teyi tavzif edebilir. Ra- sina tevessül portörün, içinde kendi mümessilini bu- Tundurabileceği bu komite raportör mutabık olarak konsey reisi tarafından ihtisaslarma - binaen intihab edilmiş a. zami altı şahsiyetten mürekbeb olacak. 'tır. Komite arzu ettiği takdirdı cemiyeti kâtibi umumliğinin - salâhiyet- dar servisleriyle ve icabında daima man- dalar komisyonuyla istişare edebilir. Konseyin 16 kânunu evvel 1936 ta- akvam rihli kararına tevfikan tayin edilmiş o- Tan müşahidlerin vekâletleri - mandat - , işbu karara göre 21 kânumusani 1937 t rihinde hitama ermelid'r. Kendilerinden memdl faide nazarı itibare alımacak olur- sa bu müşahidlerin konseyden hitam bulacak yeni salâhivet almaları lâzım gelir gi görünür. Bu müşahidler raportöre, geri 15 mart 10937 tarihinde kalan vazifenin ifası hususunda faideli her nevi malümatı vermekle tavzif edile- ceklerdir. Müşahidlerin coğrafi faaliyet sahala. ı derpiş edilen tetkikatı karşılamak i- gin bundan böyle icabr nisbetinde tevsi edilecektir. - Cetvelin 2 numaralısına müracaat - . Bu müşahidlerin nisbeten kısa bir zamanda Sancağın statükösünü ve ana- yasasını tanzim için ve bilhassa ahaliye verilecek teminat hususunda mukteri e- demanları bildirecek vaziyette buluna. caklarından şüphe etmiyorum. Raportör, di doğrudan doğ- fade etti- mütehassislar komitesii Tuya teşriki mesailerinden Dış Bakanımızın beyanatı Cenevre, 27 ÇALA.) — Anadolu Ajansının hususi muhabiri bildiriyor: Konsey bugünkü toplantısında İs- kenderun meselesini müzakere - etmiş ve raportör Sandlerin - raporunu — tas. ib etmiştir. Bu münasebetle söz alan Rüştü A şağıdaki beyanatta bulunmuştur: — Raportörünüz ekselans Sand- der tarafından takdim edilen karar su. zetini kabul edeceğimi beyan etmekle cumhuriyet hükümeti namına - bahti. yarım. Aynı uzlaşma fikirleriyle meşbu - lan türk ve fransız hükümetleri ekse. riya çok devamlı ve faal müzakereler. den sonra, mümtaz raportörünüzün lü- tufkâr yardımı ile, şimdi yüksek oto. ritenizle tasdik edeceğiniz anlaşmaya vasıl / olmuşlardır. Dostlarımızın alâkası Ekselans Sadler size raporunda san. cak meselesinin doğru bir izahnamesi- ni arzetmektedir. Binaenaleyh bu mev. zua avdet etmiyeceğim. Yalnız ” şunu söylememe müsaadenizi rica ederim ki, bu mesut netice hususunda hiç bir menfaat görmiyen yardımlar ibzal o. Junmuştur. Türkiye ve Fransanın müş- terek dostları müzakerelerimiz — esna. sında çıkan Ekseriya büyük müşkâlâtr yatıştırmak için bütün nüfuzlarını kul. Janmışlardır. Büyük Britanya mümes- sili B. Eden'in şahsında bulduğumuz dostane ve mücssir yardımı - bilhassa kaydetmek isterim. Gayretlerinin bu ini görmekle Majeste Bü. yük Britanya - Kıralının mümtaz nazı: rının her halde duyduğu memnuniye- te, bir adâlet ve nisfet çerçevesi için. de tahakkuk eden beynelmilel bir an. Jaşma eserine hizmet tmiş olduğunu beyan etmekle bir şeyler ilâve etmiş o- Tacağımı zannediyorum. Esaslr prensipler üzerinde tahak- kuk eden anlaşmayı, konseyinizin gele- cek alelâde toplantısına arzedilmek ü- zere müteaddit mühim vesikalar tanzi- mi İle tamamlamak kalmıştır. Şuna ka- tiyen kaniim ki, bu işi esasen anlaşma- mizin tanzimine hâkim olan dostluk ve uzlaşma fikriyle yapmak suretiyle bu mıntakada istikrarr tahakkuk, halkın saadetini temin ve bu netice ile doğru- 'dan doğruya alâkadar iki Akdeniz dev. leti arasında sulh ve anlaşma eserini tarsin edebileceğiz. Halisce takib Dostum B. Litvinof, dün akşam nâ- zır B. Delbos'a ve bana, elde edilen ne- ticenin kıymeti ancak iki tarafça hal sane tatbikinde olduğunu - söyliyordu. Bu görüşe ben tamamiyle iştirak edi- yorum ve hasıl olan anlaşmanın iyi çı- kacağına, çünkü iyi tatbik olunmasın- /da menfaati bulunanlar tarafından iyi tatbik edileceğine katı ümidim vardır. Bundan başka, ötedenberi büyük bir kiymet verdiğimiz türk - fransız dost- luğunu da tarsin etmek ve Türkiye ile Suriye arasında iyi münasebetlerin in- kişafı için müsait bir itimat havası ya- ratmak gibi bir faydası da olacaktır. B. Sandlere teşekkür Ekselans Sandler en yüksek takdir- | lere şayan bir faaliyet göstermiştir. Ve hiç mübaleğa etmeksizin diyebiliriz ki Jaşma bizden ziyade onun hasıl olan at eseridir. Onun yüksek zekâsindan — ve nazik ve dostane otoritesinden, gelecek içtima devresine kadar geriye kalan işi- miz için de feyizli ve lütüfkâr bir yar dim beklemekte haklıyız. Her vakit olduğu gibi Milletler Ce- miyeti, daha bidayette gönül rızasiyle giriştikleri uzlaşma yolunda Azalarına gerek doğrudan doğruya gerek bilvası- rebilmek için müşahidler Cenevre'ye da- vet edebilmelidir. Diğer taraftan -derpiş olunan plân mucibince konsey - Fransa ve Türkiye hükümetlerinin karargir olan anlaşmalar Tt tanzim etmeğe davet etmelidir. Bu ane — Jaşmalar bilâhare nihai kararın ittihazın- dan evel konseye tebliğ olunacaktır. —— Şurası tekarrür etmiştirki, Sancağın — statükosu ve anayasası konseyin gelecek” mutad içtimaında alacağı karara tevfi kan en kısa bir müddet zarfında meriyet mevküne konacaktır. Mandanın bitamı. 'na kadar yeni rejitmin tatbikinin temini, — mandanın icrasiyle kabili telif olduğu nisbette Fransaya aid olacaktır. c dt GA R z 4 | ATATÜRKÜN İstanbül, 27 (A.A.) —Mil- Tetler Çemiyeti Könseyinin bu- gün Hatay hakkındaki kararı $ Çıktıktan sonra Hariciye Veki- li Dr. Aras tarafından Ata- türk'e çekilen tazim telgrafı Nai H Hatay'ın mukadderatını ta- yin eden karar buğgün konsey- den çıktı. Bu karar, eğer başa- rılmış bir iş sayılabilirse, bu muvaffakiyetin âmil ta Kemalist Türkiyenin kı ve küdreti olmak üzere her za- man en iyiyi ve en doğruyu * gören irade ve ilhamlarıdır. Emrinizde çalışan bir nefer olarak vazifem başında bütün * kuvvet ve cesareti daâima Bü- yük Şefimin teveccüh ve i madından âlıyorum. Bu biçilmez teveccüh ve iti da kendim ve heyet arka Tarım namına en derin rim.  3 — Atatürk, bu telgrafa $ daki cevabiyle mukabele yurmuşlardır: Ha Hatay'ın varlığı Cenevre'dı tasdik olunurken gönder olduğunuz telgrafı aldım. — Türk ideal ve iradesin milletler arasında başka fuk açarak tecelli ettirdi başarı münasebetiyle kı) çalışmanızın yüksek değe ir kere daha takdir ettim. Si zi ve gayretli murahhas a daşları tebrik ederim. K. ATATÜRK ta yardım etmiştir. Memleketim 'na kendisine derin minnettarlırüı at derim.” B. Delbosun nu!t Cenevre, 27 (A.A.) — Anadolu | jansının hususi muhabiri bildiriyor; Milletler Cemiyeti konseyinin cak meselesine tahsis ettiği celsesl doktör Tevfik Rüştü Aras'r mütea söz alan Fransa Hariciye Nazırı Delbos aşağıdaki nutku söylemiştir: B. Delbosun teşekkürü .— Daima faaliyetli ve çok defa| tin olan bu müzakerelerin — sonu gayretlerimizde bizlere yardımda funanlara şükranımı bildirmeyi kı me sevinçli bir vazife telâkki ederi Evvelâ B. Sandler'e arzı minr edeceğim. Mumaileyh, konuşmalar mmıza yorulmak bilmiyen şayanı t bir sabır ile riyaset etmiş ve uzlı aa ve hakkaniyet kaygısı ile ti, iki tarafı birçok güçlüklerde, pek, buk, mumaileyhin kararına muitay sevk eylemiştir. Fransaya ve Türkiyeye dostane. bitalarla bağlı bulunan Büyük Brit mümessiline de teşekkür ederim. Eden, noktai nazarları yaklaştırma iki tarafr anlaşmaya doğru — götür — Sayfayı çevirini