6 Mayıs 1936 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 6

6 MAYIS 1936 ÇARŞAMBA Kütahya vilâyetinin muhtelif mınta- kalarında eskidenberi tanınmış bir kaç büyük linyit havzası vardır. Bir hay- li zamandanberi bunlardan Tavşanlı, De- ğirmisaz ve Gökler Havzaları gayet ip- tidaf bir şekilde muhtelif eşhas tara- fından işletilmektedir. Temmuz 1935 tarihinden itibaren M. 'T. A. Enstitüsü, batı Anadoluda ras- yönel şekilde vâsi mikyasta işletmeğe elverişli bir mahrukat membat tespit et- meği istihdaf ederek yukarda sayılr ya- takların tetkikile araştırmalarına baş- ladı. Bu araştırmaların istilzam ettirdi- ği dolaşmalarda Kütahyanın 20 kilo- metre şimalinde bulunan Seyyitömet köyü civarında görülen muhtelif kömür mostraları nazarı dikkati celbetmiştir. Kömür taşımağa elverişli arazi büyük bir saha işgal ettiğinden burada çok büyük bir. yatağın bulunması ihtimali- ne hükmedildi. Büyük savaşın bidayetinde sabık Bağdad Demiryoları İdaresi, tezahür e- den bazı linyit noktaları üzerinde tet- kikat yaptırmış ve işletmeye elverişli olmadığı kanaatine vararak terketmiş. ti. Millt savaşta askerler tekrar bu ya- tağı birkaç noktada açmışlar ve bir mik- dar kömür ihraç etmişlerdir. O zaman- danberi bu yataktan hiç bir suretle is- tifade edilmemiş, yalnız civar köylüler mahrukat ihtiyaçlarını buradan çıkara- rak kapatmışlardır. Kütahya - Tavşanlı şosesinin şima- linde uzanan ve takriben 20 Km. tul ve 10 Km. arzında bir saha kaplıyan ter- siyer bünye hemen her tarafında kömür taşımağa çok elverişli bir manzara ar- zettiğinden M. T. A, Enstitüsü bu alan- da en müsait jeolojik ve teknik şerait gösteren kısım üzerinde geniş mikyas- ta arama işlerine başlanmıştır. Fakat, işin vüsatinden dolayı, bil- hassa sondajlara inhisar eden enstitü- nün araştırma ameliyeleri şimdiye ka- dar Seyidömer köyünün etrafında bu- lunan 20 Km. murabbalık bir sahada te. küz etmiş bul ktadır. Kütahya, Tavşanlı ve Değirmisaz ve daha bazı küçük havzaların vaziyetlerini tetkikatımız jeolojik ilerledikçe ayrı ayrı inceliyerek sayın vatandaşları mıza bildireceğiz. Bu defaki yazımızda Kütahya havzasının jeolojik vaziyetini çizmek ve havzalar arasındaki jeolojik alâkayı göstermek istiyoruz. Hiç şüp- he yok ki, Garbi Anadoluda tersiyer teşekkülât çok geniş bir saha üzerinde inkişaf etmiştir. Bugün bu bölgede tesadüf ettiğimiz tersiyer zuhurlar eski ve muazzam bir bünyenin serpinti halinde kalmış baki- yeleridir. Üç havzada elde ettiğimiz mü- şahedata göre, bünye doğrudan doğruya çok yaşlı olan Filit ve Filiter arasın- da hul -varım lere (Diorit) İnönünün öteygün Maden Tetsik ve A- rama Enstitüsünde alınmış bir resmi YAAAAARAAAAAAAARAAAARAKARAARARAARAZ" | Kütahyada Seyit Ömerde zengin linyit damarları bulun- duğunu yazmıştık. Endüstrimizin kanı ve ha- yatı olan körnütün bu yeni İaznesinin nasıl bulunduğu hakkında Maden Tetkik ve Arama Enstitüsünün çok en- teresan olan Traporundan ilk kısmını okuyucularımıza su- nuyoruz. Büyük elektrik san- trallarından birinin üzerine kurulup geniş bir bölgeye ışık ve hareket verecek olan bu ye- ni hazne cumuriyet endüstrisi- nin temellerinden biri olmak değerini taşıyor. Kütahaılaki zenuiîıwliıwil ılaıîıarlan LÜT JoNALA -ARAMALAR fasıl bulundu? Müden tetkik ve arama enstiîtüsü, şimdi Kütahya içinde rasyonel işlemiye”elverişli Kompakt bir kütle olduğunu tesbit etmiştir ler ve (Serpentin) lere istinad eder. Bununla arada büyük bir formasyon a- çıklığı bulunduğunu — kabul ediyoruz. 'Tersiyer bidayetine kadar çok yüksek olan arazi, tersiyerin başlamasiyle ya- vaş yavaş çökmeğe başlamıştır; ve Kü- tahya mıntakasındaki tabakatın (mioza- en) e ait olmasından bu (secular) iniş Bulunan lin yit mostradları ve Tüt tabakalarında ola n'yarma çıkış hâdisesini (neogen) başlangıcın- da başladığını kabul ediyoruz. Bu böl- gede tersiyer bünye umumiyet itibariy- le kalın bir Bazaltkonglomera ile baş- lar. Bu konglomera arasında kil taba- kaları da bulunmaktadır. Tamamen flu- vial olan bu teressübat, kartografik çok arızalı olan bünye zeminini tesviye et- miştir. Bunun üzerinde bir transgres- v ai Tülkıl yon mahsulü olan ve bugün kömür ya- taklarının tabanlarında bülduğumuz ve oldukça derin sularda teressüb eden üe- şil (killer ve marn'lar görünür. Bundan sonra arazinin uzun zamam hareketler- den masun kaldığı ve muarzzam sığ bir gölde (bataklık) bugün havzalarda bul- duğumuz kömür yataklarının bir sükü- nı cerl lt- net içerisinde vücuda ğğî.dîğî anlaşılı- yor. Bu teşekkülü müteğkıiip arazide ye- niden ehemiyetli heyelânlar başlamış- tır; bünyenin birçok kıs;lğılan derinlere çökmüş ve bunu şiddek!îııgfolkanik erüp- siyonlar takip etmiştir.öIŞömür yatak- larmı bilhassa Kütahya,yç Değirmisaz da, bitümlü şeler örter,; V£ Du bitümle- rin menşeini sapropelik 4Plankton) bir Yo : »€ Küta hya civarında Ilrca mıntakasındaki bazaltlar teşekkülde görüyoruz. Bu şellerin ihti- va ettiği bombalar kontamporen bir fe- veranın güzel bir emaresini teşkil e- der, Bu şelleri inkitaa uğratan çok sert sieks tabakatı tamamen silisifye olmuş ve su derununda teraküm etmiş volka- nik tuf'lardan başka bir şey değildir. Halen tersiyerin ne üstünde tesadüf o- lunan ve büyük saha üzerinde nivosunu muhafaza eden muhtelif andisit - tuf teressübatı, o vakitki feveranın büyük bir şahidir. Denilebilir ki kömür teşek.. külâtını örten tabakat umumiyet itiba- riyle volkanik mahsulden mürekkep- tir. Tersiyerin nihayetlerine doğru böl- genin, cenuptan gelen çök kuvvetli dağ kıvrılma (Plissement) hâdisesine ma- ruz kaldığı anlaşılıyor. Bu kıvrılma ne- ticesinde bilhassa Kütahya mıntakasın- da ekseriyetle şark - garp istikametini takip eden, biribirine muvazi birçok basamaklar vücuda geliyor, ve bunun te- siriyle çok önemli dislokasyonlar ta- hassül ediyor. İlişik haritada bu arıza- ların en mühimmi gösterilmiştir. Ara- zinin bu hareketi bünyenin yalnız bü yük arızalarla parçalanmasile nihayet bulmuyor. Muhtelif istikametlerde tâli birçok basamaklarda tersiyer bünyeyi taras şeklinde parçalıyor ve bu suretle birçok kompartımanlar (Schollen) vü- cuda geliyor. İşte bu sebebledir ki, bi- ribirleri arasında gentik çok müşabe- het gösteren Kütahya, Tavşanlı, De- ğirmisaz kömür havzalarının bir for- masyon sınıfının mahsulü olduğunu ve bunların bilâhare biribirinden ayrıldık- larını kabul etmeği caiz buluyoruz. Fil- hakika Değirmisaz ve Tavşanlı kömür yatakları fazla kömürleşmiş bir man- zara arzediyorlarsa da, bunun sebebini dislokasyon esnasındaki metamorfizm hâdisesine atfetmek lâzımdır. Büyük dislokasyondan sonra yükseklerde ka. lan bünye & tirmanlarının h ekserisi tamamen aşınmış ve kaybol- muştur. Bu sebeble ilişik haritada gös- tendiğimiz gibi tersiyer bünye serpinti- ler halinde bulunmaktadır. Bilhassa Kütahya mıntakasının şimalinde bu hâ- disenin neticelerini küçük fakat bariz bir şekilde tesbit etmek kabildir. Bu dislokasyon, ikinci bir volkanik erüp- siyonun vücuda gelmesine âmil olmuş- tur. Bu da haritada işaret edilen ve ru- subf tabakat üzerinde oldukça kuvvetli kontaktmorfizme bir tesir gösteren ba- zaltlardır. Çok genç olan bu feveranın bakiyesini halen birkaç noktadaki kuv- vetli menabii harrede görüyoruz. Bugün gördüğümüz tersiyer taba- kat, derinlere düşüp aşınmadan mahfuz ikalmış kısımları teşkil eder. Hattâ bun- ların bazı kısımları ilişik haritada gö- rüldüğü veçhile tersiyer formasyonun en son zamanlarında oldukça kalın flu- viatil teressübatla örtülmüştür. Kütah- ya şarının teşekkül etmiş ve muhtevi- yatını birinci yataktan almıştır. Umumiyet itibariyle denilebilir ki: Bugün bölgede gördüğümüz tersi- yer havzalar muazzam bir bünyenin ba- ikiye kalmış birer serpintisidir; ve bu bakiyeler her tarafta kömür taşımağa elverişlidir. Ancak bugüne kadar yapı- lan tetkikatta yalnız Kütahya alanında rasyonel işletmeye elverişli kompakt bir kütlenin bulunduğu tesbit edilmiştir. Yukardaki umumi kaideye istina- den bundan böyle Kütahya bölgesinde daha başka sükünet içerisinde kalmış (parçalanmamış) büyük bünye bakiye- lerini aramak ve bunları esaslı bir in- celemeğe tâbi tutmak lâzım gelecektir. | | |