3 Temmuz 1935 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 4

Zoltan Gömbocz hakkında yazımızda ölümünü - hab miz büyük macar bilgini hakkın ingiliz göretele kan birçok yazıları okuduktan Bnce ve Memnek fransız, alman, Avustury le macar gazetelerinde — çı sonra diğimiz izahi steğini güttük nler vardır; ki bütün ya yalnız bilgi tanca tanılır ve bilinir; fakat kendi öz yurduüöda, yurddaşları arasında —adını Gömbocz Öyle bil gadığı dünya vakıtça bile bilenler pek azdır. |: böyle bir bilgindi. Onu bilgin arkadaş- lerf tanır: talebeleri bilir ve severdi. Bunların dışında bulunan ve Görnhocz adını bile bilmezdi. Çünkü şarlatan, iç bir kim- ©; ne reklam ile çalışan bir ne de kendisini olduğundan farla gös- termek isteğinde olan bir bilgisizdi. Gombocz'un hısımları onun küçük. lüğü hakkında şunları — söylüyorlar; Gombocz ciddi bir çocuktu. İlk okul- danberi daima — wnıfının birincisi ol- muştur. 150 yıla varıncaya kadar bü- tün babaları, dedeleri hep öğretmen ve papastır. Ana tarafından büyük babası Barszentlürinc'de pek ünlü macar şai. * olan Petöfi'nin öğretmeni idi. Petöfi gok Ünlü bir şair olduğu vakit ihtiyar öğretmeni görerek hatırını sormuştu. Pek çok okurdu. 12 yaşında Yoka- Pnin tanımış, daha sonra Eötvös ve Hemetny gibi lerini okumuştu. 15 yaşında da yaban- «1 dilden çevirmelere başlamıştı. Vil- helm Teli, Byron ve Burns'dan çevir. meler yapmıştı. eserlerini macar klasik- Orta okulda okurken almancayı pek iyi biliyor, ayni zamanda frans tagilizceyi de öğreniyordu. Sopron ili- nin bir lisesinde orta öğrenimi yapan Goömbocz arkadaşları arasında — üstad adile tanılır ve elinden geldiği kadar bütün arkadaşlarma ber meselede yar dım ederdi ca ve Okumadan baş kaldırdığı vakit doğ- ramacılrkla uğraşırdı. Sopron'daki y lıklarında bütün bahçe Göombocz yapmıştı. versiteye profesör olduğu vakit de boş vakitlerini halı dokumakla — geçirirdi. 1914 yılından 1919 a kadar Kolozevar ili üniversitesinde profesör idi. 1921 de Budapeşte üniversitesinde profesör olmuş, o zamandanberi hükümet mer- iskemlelerini Daha sonra Üüni. kezinde kalmıştır, Gombocz hiç kimseyi kırmaz, ber- kese eyilik etmek için elinden geleni esirgemezdi. Ciğerlerinden hasta bir üniversite talebesini sanatoryomlardan da da bulunmuştu. Bademciklerini dıran başka bir genci de hasta yurdu. na yatırdıktan sonra evde yemek yap- tırıp bizzat hasta yurduna götürmüş tü. Yoksul talebelere yardımları sayı. sızdır. T Eötvös Collegium'a çevirgen oldu- gu vakit macar kültür âlemine çok bü. yük bir rol oynayan bu kurumun kitab sarayının memleketin en büyük kitab si yapmıştır. Bu bü- gen sayesinde Fransadan, Al- saraylarından yük çev Finlandiya- n birçok ki- manyadan, Avusturyadan, an, İsve € başlamıştır lerinden Y. Me- lieh de Görabocz hakkında şunl lemektedir Sayılt macar bilgi Kendi alanında çok büyük adamdı. Bu ü — tanıdık ve dostlarına dayanarak elde etmiş değil- gdi. İlk ilimsel erkini macar diline bul- gar dilinc geç hakkında yaptığı araştırma ile tanıtmıştır. Al me sözler manca ve fransızca da — araştırmalar yazmıştır. Daha sonra — ingilizce, ital. 1928 de Berlin ünivetsitesine çağrılmış, orada ders vermiştir. yanca, finceyi de eyi bilirdi. Macarca “fiil tasrifi tipleri, bak- kında yazdığı etüd çok değerli oldu- ğu gibi macar tarihsel mühimdir. Bunları üniversit: we taş basması olarak talebeler içia çı- karılmıştır. Bunun gibi bir macar grameri vücude getirilememiştir. Geçen yazımızda Gombocz'un türk tarih ve diline yaptığı hizmetleri an- Tatmıştım. Kendisi bundan on yıl ka. dar önce ânsızın sigara içmeğe başlı mış, ve bunda pek çok ileri gittiği için meri de pek ansanın finansal Yaba ncııgazetelerd—e okuduklarımı lerinde diktatörlük eden Bank dö Frans kimlerin elindedir? Fransi Dölezi'nin Vü dergisin de çıkan önemli bir yazısından özetiyoruz: 14 gon teşrin 1 Flanden parlament. Ya deflasyona katlanmak v değersizlendirme kten birini - seçmemiz gerektiğini söyliyorlar, Ben bu dar çember içinde hapsedilmemize — karşı geleceğim Parlamento bu düşünceyi doğru bul- du ve kamoy da onadı; çünkü herkes frangın durluğunu istiyor, ve hiç bir zaman başarılamayan büdce denkleşme- Si için yeni vergilere katlanmaktan bı- kılmrstır. Başbakan, o yıl, harcaların geliri 14 milyar frank geçeceğini bilmiyor ğildi. Uzun ödelli & da biliyı hazne bonalariyle dolup ta ödünç bulamıyacağını Bu bankaların, saknı akçeleriyle ye- niden hazne bonoları almaya yanaşma- ları için, bir panik olursa Bank dö Frans'ın bu bonoları iskonto edeceğini ve he dan para çekmelerini karşı- layacak kadar onlara kâğıd para vere- mdı. Fakat Bank reddetti. Daha doğrusu ceğini sağlamak lâ d8 Frans b şartlar ileri sürdü. Bank dö Frans re- ından B. dö Vandel hükümetten alarlardan 4, $ milyarlık bir eko- asını ve bu mikdarda ver- en azaltılma, & stedi. B. Flanden bu önergeyi üstricilere yar- lması: kabul et- medi, ve dört ay hükümet hazırdan ye- mayıs başlangıcında bankadaki haz- ne hesabı 349 milyona inmişti. O zaman, 15 haziranda pok çok hü- kümet bonolarının ödeli geldiği haberi yayılınca, birçok fransızlar ni dışarıya kaçırmaya başladılar. İki haftada Bank dö Frans'ın altın istoku 343 ve sonra 522 milyon azaldı. Bununla beraber banka rejanları hiç aldırış etmeden iskonto derecesini ©6 2,5 da tutuyorlardı, Bu iik on beş gün içinde arsılusal speküla franga karşı harekete geç- memişti. (4 milyar altına &: b ol önürdeşe karşı savaşmak kolay di fakat yabancılar fransızların bile kendi paralarına karşı güvenlefini kay- bettiklerini ve hele Bank dö PFrans'ın frangı korumaya girişmediğini görün- ce 13 mayısta bu İşe giriştiler 17 den 24 mayısa kadar, 8 gün için- de bankanın mağden saknısı 3 milyar 166 milyon Fakat gene hiç aldırmadan bu altın akışına, kaybetti. rejanlar seyirci kaldılar Halbuki B. Flanden aynı rahat değildi. Bu panik devam ederse haziranda ödeli gelen bonoları ödemek bir banka hono almaya yanaş derecede için hiç mıyacaktı. Ve eğer hükümet altın köçt üzerine şının önünü almak için altın koyarsa halk frangın düşüşün den Bank dö Frans'ı değil hükümeti ravlı tutacaltı. Boyun eğmek lâzımdı. 23 mayısta Flanden tam yetki istemek için ka- topladı. Rejanlar hemen ayak- 4 to rayicini 23 mayısta ©6 3e, 25 mayısta 0 4 e, 28 mayıeta Te 6 ya çıkardılar. Aynı günde B. Flan- den, parlamentoda daha önce kabul et- memiş olduğu aynı fikri ileri sürüyor- du: “Bana ekonomik kalkınma ve büd. ce tutumları için tam yetkiler veriniz, Ya frangım landılar, İskor yoksa frank düşecektir. düşmesi veya deflasyon !, Fakat Bank dö Frans'ın — «pekül yomu kırmak için bütün imkânlara sa ede vermiş İ ——”: bir nikotin zehirlenmesi tehlikesi ge- çÇirmişti Kendisinden daha beklenirken 58 yaşında felsefe — fal ansızın birçok etüdler tesinin Dekan sandalyesinde ölen bu büyük bilgin için Mmacar kar- deşlerimizin yazlarını paylaşırız N Hüşeyin Narmk ORKUN hib olduğunu bilen parlamento soğuk ıilik gösterdi ve kabineyi düşürdü Sırasiyle BB. Flanden, Buyson, La- Piyet bineyi kurmak ödevini aldılar, Fakat bepsine Bank dö F rü, rejanların aynı ültimatomunu bildi , sonra gene Laval yeni ka direktö- deflasyon ve tam yetki, yok- sa reeskont beklemeyin,i Tabiiğ tehlikeye dü: parlamento rejimin kredisini rmeden kabite buhranı- yle daha çok zaman uzatamazdı. o B. Laval'i gesini kabul etti ve bir t men spekülasyonu durdurdu. Panik sildi ve frank kurtuldu. uzlaşma önet- sık gibi hes Hüktülemti deviren ya arzusunu dikte ettiren bu dehşetli ve parlamento- kuvvet kimin elindedir? İşte >berkesi ilgileyecek bir soru Bank dö Frans 1 di tör ve 15 rejan tarafındı ektör, 2 asdirek- yönetilir Bu 15 rejan aksiyonerlerin gencl kuru- lu tarafından seçilirler. İmza yetkisi olan yalnız direktördür, onun rızası dan hiç bir şey yapılamaz at n kurulu görüşmelerinde onun ancak birer oyları yle alın- we iki asdirektörün vardır. Kararlar oy çoğunlu, dığı için hükümetin erki ancak imza r veto hakkından vet kalmaktadır. Bu 15 rejan pren- lamamak süretiyle t sip olarak ada yazılı olan aksiyon sa: hibl. 1933 de 40000 aksiyonerden 17887 iyona sahibdi. 9021 i iki ger aksiyon ve &021 | de 3 İe beş a i oruntamakdadırlar si ancak bir a aksiyon sahibiydiler. Demek ki $ aksiyondan fazlaya sahib alan yalnız 6000 kişi vardı. Her zaman bu akı yon dağılışının demokratik ka- rakter J en bahsedilip lur. Ha ki banka kapitali 183.500 aksiyona bö- Tünmüştür, bu şöyledir: aksiyonların — dağılışı 17.889 kişi 1 aksiyonlu — 17.889 9.021 kişi 2 aksiyonlu — 18.042 BOZI kişi 4 aksiyonlu — 32084 68,015 iye düşen (ak) 115.465 34.931 6069 40.000 (ak) 183.500 Bundan da anlaşılıyor ki (5 aksiyo- na kadar küçük aksiyon sahibleri bü- tün aksiyonların 94 87 sini meydana getiriyorsa da 6000 büyük (&6 13) bütün aksiyonların 96 63 ünü ellerinde tutmaktadırlar. Bunların her biri borsada — 10.000 frank eden ortalama 19 aksiyona sahib- tirler, Napolyon zamanında yapılmış olan banka kanununa göre bankanın genel kurulu aksiyonerlerden yalnız 200 ün- ecektir. Yönetim ku- aksiyoner den meydana rulunu teşkil eden 15 rejan seçmek hak kına sahib olan bu 200 aksiyoner de en aksiyona sahib olanlardır. Şu halde aksiyonerlerden büyük bir kısmı pasiftirler, kazançtan paylarımı alırlar fakat bankanım genel kurulun sıfatiyle oy kul oy kullanmak hakkı olanlar 40 yalnız 200 kişidir. Bu iki yüz kişi kim. lerdir? Yakınlarda çıkarılmış olan bir ista tistiğe göre 100 aksiyondan — fazlasına sahib olan 133 kişi vardı, S0 den 100 ak- siyona kadar sahib olanların sayısı ise a aksiyon sahibi 67 kişi alarak rı birincilere katmakla banka genel un iki yüz üyesini elde aksiyon borsa olduğuna gö- bir oy kazanmak oluyorur. Her 10000 re bu genel kurulda için en aşağı 800.000 franklrk banka ak- siyonuna sahib olmak Iâzımdır. Genel n ancak bir franktan fazla kurul üyelerinden ber biri ©y sahibi olması istenildiği kadar de- atte Bank dö Frans'ın kurulpşu - tam anlamiyle Hattâ buna atistokratik ik gösterilsin, bak plutokratiktir de denebilir, çünkü genel kurul üyele- ri arasında birçok aristokrasi simaları- ni rasgeliyoruz. — Böylece, ulusun oy vermesiyle parlamentodan uzaklaştırıl- mış olan eski saray arıstokrasisi yimdi burada kendi Tordlar kamarasını mey- dana getirmiştir Bu 200 seçmen, Fransanın kredisi- ni yönetmek erkini kime vermişlerdir? İlkönce altı bankacıya. Ülk bakışta uhaf Çünkü diğer * bankaların gözüküyor. senedlerini reeskonte edecek bir kurumun yönetim kurulunda bankacıların ne i Bunlar verdikleri kararlarda kendi e sığlarına hizmet etmiyecekler mi? Napolyon 15 rejandan 5 inin tecim ve endüstri adamları ve 3 ünün de vergi alıcılardan olacağını belitmiş, fakat di- yedisi hakkında bir yey töyleme- mişti. İşte bankacılar bu fırsattan fay- Tak bu yerlerden altısını kendi arına sağlamışlardır. Yönetim kurulundaki altı bankacı- nın her biri Fransanın en etki ve aris- tokratik bankalarından birini orunta- maktadır. (Bunlardan birinin cüzdanın- daki senedlerin miktarı 2 milyara ya- kın oranlanıyor). Bu bankacıların — ve- janlıktan sağladıkları asığlar pek bü- yüktür. Bu rejanlık mevkil yavaş ya- vaş aynı aylede babadan oğula geçen bir miras haline gelmiştir. Bunların içinde on dokuzuncu asır başlangıcın- danberi hep aynı aylede kalmış — Üüye- Kikler vardır. Banka rejanları arasındaki endüstri- ince resmiğ işyar olmıyan bu 12 zat türlü endüstri işlerinde ve lab- rikalardaki 140 yönetim kurulu Üyeli- gini ellerinde toplamışlardır. Bu yüz- n endüstri çalışma- gı söylenmektedir. Te- cimerlerden rejan yoksa da bunlâr da- nışıcı ödevi olan iskonto komitesinde Üyelik sahibidirler. Napolyon'un büs- bütün unutmuş olduğu tarımcılara ge- lince, geçenlerde, birçok ayrı işlerin- den başka aynı zamanda geniş toprak- ların sahibi olan Marki dö Voge'nin bunları oruntadığı söylendi. Gerçekten başka rancılarla daha yakından ilgilenemez- di. Çünkü Marki dö Voge, onlara şimik gübreler veren Sen Goben fabrikasını, hiç bir adam ta- tarım makinaları satan Krözo'yu, onla- rın mallarını taşryan bir demiryolu ve bir deniz yolu sosyetesini, onları sigor- ta edecek Üç siğorta sosyetesini ve ar- tırdıkları paraları yatırabilecekleri kre- di Liyone bankasını yönetmektedir. İşte bu şekliyledir ki Bank dö Frans bütün halk asığlarını tarafsız — olarak koynunda toplamış olmakla öğünmek- tedir! Bu endüstricilerin ayrı ayrı — giri- şimleri işlettikleri — için biribirleriyle önürdeşmeye girisecekleri ve böylelik. le de halkın asığına çalışmış olacakla- tı da ileri sürülemez. Çünkü ayrı ayrı sosyeteleri yöneten bu rejanlar bu Ö- nürdeşliği de önüne geçmek Biribirlerinin on ve kontrol sahibidirler. yolunu bulmuşlardır işlerinde Fakat denilecek ki bu rejanların ha- teketleri bükümetin atadığı bir direk- törle iki 'asdirektör tarafından kontrol edilmektedir, bunlar yolsur kararlara karşı veto haklarını kullanabilecekler- dir. Yalnız şurası vat ki kanuna göre banka direktörü olmak için en az 100 ve asdirektör SO aksiyon #sahibi olmak ve bütün ödevinin devamıncı — bunları elinde bulundurmak şarttır. Namuslı bhir isyarsa pek güç olarak 1 milyon ve ya 500.000 frank sahbidir. Bu da düşü- nülecek şey mi? Altısı bankacı — olan rejanlar onlara kredi lerini kontrol edecek olan bu direktör gereken — aksiyonları ile satarlar. Ve böylelikle kendi. ler onlara borçiv olduklarından yaptık ları İşiere itlrar edemestar — Nirekeiii olursa rejanlar hen r ve onu böylece düşü rejanlardan yana çı, endisine bür terir ve borcunu uzatırlar kolay ay hükümete başariyle kat Ş koymuş, onun başarmak istediği iş lere engel olmuş ol Ü küv ) böyle bir dehşet Bu zatlar ne istiyorlar? 1 — İşyarlardan ve hükümetten ay- lik alanlardan (büdce denkliği adı alkı ekonomi verilen 3 veya 4 milyanluk yaptırıp bunu da endüstriye 11 milyon sübvansiyona katmak 2 — Devlete mal amtacak ve Bank dö Frans'tan kredi bulacak — 100 kadar sosyete yaratmak 3 — Bütün ötekilerini kendi halte ini iflasa — sü rüklemek (piyasa temizlenmesi) ve tekilerinin yukarda bahsett rımlı sösyete tarafındı yutulmasını sağlamak (rasyonalizasyon) Bu yolda yürünmekle buhran belsi lakat adını taşıyan bu zatların kuvvetini st- memleketi harab edecek rejan tıracaktır. Hava tehlikesini bilen üyeler MERSİN'DE: Azmi Samurkan eski Berut valisi 100, Muharrem Hilmi Tecimen 20, Ha- € İbrahim Derviş tecimer 50, Hasan Merzuk tecimer 35, Veli Tevfik ve o gulları tecimer 30, Yakup Treves tuha- fiyeci 30, Kaymakam zadeler tuhafiyeci 30, JozefDekkak Belvüpalas işletmeni yardımı S0, yıllık yüken 20, Leon Ma- talan tuhafiyeci S0, Galip sarraf 30, Da vit Felezof sarraf 20, Halil İstip bak- kaliye tecimeri yardım 50 lira yıllık yü ken 20, Köse Halil zade hacı Ali derl tecimeri yardım 5 lira, yıllık yüken 20, Halit Sömen tuhafiyeci yardım 10 lira yıllık yüken 20 Hazan Baruh — kâğıtçı yardım 30 lira yıllık yüken 20, Mehmet Nana attar ve tuhafiyeci yardım 40 lira yıllık yüken 20, Hüseyin Kocapaşarade Bakkaliye tecimeri S0, Şefik Seydavi menifaturacı 30, Sıddık Seydavi teci- men S0, Hali! Debbağ ve Satiyel tecimen S0, Mülhem Şelfon acenta direktörü S$0, Şevket ticaret bankası 100, Fuat Osman ve ortakları komisyoncu 20, Ali Rıza tülbentçi S0, Müftü zade Sadettin te- cimen 30, Yusuf İşkera ve Corç Satil komisyoncu yardımı 10 lira yıllık yüken 40 Piyer Selvelli hırdavatçı yardımı $ Hira yıllık yüken 20, Vitali İsteromca tecimen 20, Özdemir ve ortakları ma« nifaturacı 30, Çerkez Hüseyin hırda- vatçı yardım 30 yıllık yüken 20, —— —— | Avcılara açık bildiriğ Avcılar kulübünden : Av mevsimi gelmemiştir. Bu mevsimde avlanmanın devlet ka- nununca cezası ağırdır. Bu yasa- ğa karşıt olarak Küçük, Büyük E- sat bağları ve daha başka yerler- de biteviye avlanılmakta olduğu- nun görüldüğü İlbaylığa bildiril- Bu gibilerin kulübümüzle hiç bir ilgileri olmadığını açıkça bil- dirmeği devlet kanunlarıma olan saygı ve tapı ödevi sayarız. Halkevi spor komitesi baş- kanlığından: Şubemiz Avcılık kolu progra- minin konuşulması - için 4.7.1935 perşembe günü saat 17.30 da bir toplantı yapılacaktır. Bütün avcı arkadaşların spor şubesi avcılık koluna kaydolmala- rı ve bu kısmın programı konuş- malarına karışmaları için Halke- vine gelmeleri rica olunur. Erzincanda yeni ürün Erzincan, 2 (A.A.) — Bugün yeni ürün pazara getir! tılmıştır. Kuraklık ekinl dar sararlarıddırmamıstır.