26 Kasım 1935 Tarihli Türk Dili Gazetesi Sayfa 2
1 B SAYFA 2 «Ulus» un dil yazılarından Hâi - Hâlâ dHâl, hâlet, hâlâ, hâlen» sı'ızlııinin_ıtimılnii. Tonetik bakımından analizi Kelimenin etimolojik şe kli; fij 121 13) fah4-ağal| (i) Ah: Köktür (h -— h — kategorinin diğer burada şu anlamlar üzerin nde durmak lâzımdır: Ah — Hareket, seyir, ce ryan, yürüyüş, gidiş, yaşa yış, vaziyet; kuvvet, lakat kudret zaman. temsil eden objeyi gösterir, (Ah--ağahağl: “cereyan hareket, gidiş, yaşayış, de- mektir Kars havalisinde ce. ryan, mecra anlamına |ak ak| şeklinde kullanımakta dır. (B) Al: (.-Hİ) ektir: geniş belli olmıyan, gayrışahsi her- sahada bulunur. her - şey, şümul gibi gene'lik mefhu.- mu ile objeyi veya vasıflandırır. Ahağ-hal—ahağal — hal: kök olan (ah| sözünün bü- tün anlamlarını umumi ve şamil bir surette ifade et- miş oluyor meselâ (Ne haldesiniz?| denildi- ği zaman gidişiniz yaşayışı- nız, fakat ve kuvvetiniz kudretiniz, vaziyetliniz nice dir, her noktal nazardan', manatı kastedilir. “İler no- ktal nazardan, her şeye şa- mil, manasını verdiren | &- I) ekidir. “Hâl, sözü Kırgızcada vaziyet demektir. Aynı su süretle “halsiz -— kuvvetsiz takatsiz, demektir; burada- ki bâl sözü “kuvvet, kud. ret, an'amınadır.|'| Hakiz sözünün kalaş ku- Ta miskin, Hlanışı da vardır. dermansız çaresiz, demektir. |1)| Kal4ıp—kalıp (2) “Kuv> vet, nüfuz, iktidar, deme- ktir. (Hal) kelimesi, “Alun, ge- ; klinde de kullanılır; bunun etimolojik şekli: lağ-ral-Hus| Burada kelimenin başına doğrudan doğruya ana kök olan (ağl gelmiş ve niha- yete gelen |us) ekinin keli- meyi uzatması yüzünden baştaki (al) in vokaliy'e ka- ynaşmıştır Alus—hâl, şerait (3) Pekarskinin Yakut Dili Lügatinde |hâl) kelimesi ha- ğal — şeklinde görülmekte- dir. Manaları arasında yaş- amak, gitmek. — uzaklaş- mak kaçmak |(yani hare ket| mefhumları da vardır. PJ Sağay ve ÜUygur bkeh- çelerinde Hj Radlof. IL «Çağatay lehçesin Babus 12) Radlaf , eKirgiz le- hçesi» (37 Pavet de. Cuorleille şaflıp'!ürk;ui lügati harfleri| | süjeyi | -) sözleri a: | eklerin biri KÂLET Kelime |hâl| sözünün so nuna (et| ekinin gelmesiyle | hasıl olmuştüur. |. Hti eki, | 13 kerste şilepi “ yapıcılık, yaptırıcılık, yapıl: miş olmaklık,, yani kelime nin anlamının tamamiyeti ve müsbet olduğu mefhumunu anlatır (Hâl| 'celimesinin izahin- da gördük ki |I| konsonu kök mefhumunu şamil ve | mücerret bir surette vasıf (2) Ağ: Kök mefhumunun | Tandırmış — idi. — İşte — İt| eki kelimeyi bu umumilik- ten, mücerretlikten müsbet bir şekle sokmuştur. Yani mevzuubahsolacak he- rhangi bir süjenin içinde | bulunduğu hâl, belli bir. su - rette göze çarpmaktadır. Bu ne hâlettir? dediğimiz zaman gördüğümüz — hâli, müsbet olarak tanıdığımızı ifade etmiş oluyoruz. /Hâ'let) sözü, olmanın ve bulunma- nın, ifadesidir Onda hayre- | ti, aceleyi, telâşı anlatan bir mefhum meycuttur. *Hâlet, in (alât) şekli de vardır .Tekirdağ, Çorlu, Mu ratlı. Saray, Denizli gibi Trakya ve Anadola bölge'e- rinde aceleye (alat) dedikleri gibi, (alat) sözünün “te'âş ve acele, manasına geldiğini Leb- çei Osmanide de görüyoruz (Alat 4 lamak|: “acele etmek, istical etmek. telâş etmek, demektir. (4) Halad - 1y — haladıy 5l “öne gitmek, ilerilemek için çırpinmak, anlamına dir *Ey, ubav, haldıyanın — ey, amca, sen kendini pek fazla üzüyorsun, (©| Not: (Hâlet| ile (halad 4 ndaki - fark, (et) ve diğeri (ad) oluşudur. Kolime, (hâl| sözüne (ağ) ekinin ilâvesile meydana gel miştir. (Ağ) kelimeyi “şü- mul, anlamı içinde tamam- lıyan ve onu ifadeye yarı- | (12 milyon yan ektir. Yani, (hâi) sözü. nün ifade ettiği gidiş v. « anlamlarının tamam olduğu- | | verilen söylev 24 nu gösterir Mese'â: (41) Lehçei Osman (S (61 — Pekarski: Ya kut Dili Lügati (Sonu var| İYeşriyat: Yeni Adam Bu limar ve eğitim gaze tesinin g9 uncu sayıs çıktı. İçinde İsmail Hakkı, Cami, Nüvit Osman, Vahdet Gül tekin, Zahir Sıtkının yazıla mı var. Punlar arasında Dr. Öcinve Helinrdın çocuğa'cih: sel hayatı öğretmeli mı? Nü vit Osmanın rönigen ve eve- ri İsmail Hakkının mini mi niyi nası' yetiştirdim. Yazıla - rını okuyunuz. < l DNSN ÇTĞLİMİZDEN HABERLER || Üzremar BaRmeareamaam var e e çıkarıp | | ranya halk | sergisi tören'e açılmıştır. Se ' hine takip olunan Sovyetler birliği filosuna TÜRKDİILİ İkinci Teşrin 26 T0 gemi ve İ3kersteva- | Avrupaya puru İlâve olundu Bu sene makina ithalâtı Trostu tarafından harici ül kelerden 70 ticaret gemlsi alınmıştır. -Bunların umumi tonaji (23U,000) dir. Ayrıca alınmıştır. dabili taksimat Sovyetler birliği iş Bunların ekserisi ve himaye kanunlarına göre ta dil o'unmuştur. Ayni zama- ada yabancı ü kelere yeni den 13 kereste vapurile bir Frigorifik tesisatı havi pur sipariş edilmiştir. Bun ların ekserisi sovyetler birli ğine gelmiş ve Baltık ile Karadeniz licaret fi'oları ar- asında taksim olunmuştur. Okranyada halk güzel sa- natlar sergisi Sovyetler birliğinin on se va kizinci yıl dönümü dolayisi- | le Okranya Maarif bakan lığınca Harkof şehrinde Ok- güzel sanatlar giye 50,000 den” faz'a Kol hoz ve Sovhoz iştirak et- miştir. (1,200) elle dokun muş eşya nümünesi 2000 den fazla seramik marmulâ- ti ve el sanayiline ait 50,000 parçadan fazla eşya olunmuştur. Bilhassa çay yemek takımları oyuncaklar ve ağaçtan yapiı'mış zeynet eşyaları pek ziyade nazarı dikkati celbetmektedir Stalinin T5 dilde basılmış (16 milyon eseri alinin eserlerinden ba- zıları 75 lisana çevirilmiş ve milyonlarca nusha neşre- dilmiştir. Bilhassa Leninizm meseleleri adındaki kitabı yalnız 1934 de 17 lisanda ©6 milyon nushadan fazla basılmıştır. 1933 de — bu ki- tabın tiraji 7,7 milyon nus- ha idi Stalinin 17 inci fır ka koöngresindeki nutku 50 14.5 mil- yon nusha olarak basılmış- tır. Yeni durum ve yeni eko- nomi bayındırlığının vazife- leri isimli eser. 39 lisanda Busba olarak merkez ko- içtimaında lisanda 11,5 milyon nusha basılmış- tır. Hülâsa 15 yıl içinde sta- Hin tarafından 160 muhtelif eser etüd ve rapor yazıl mış ve bun'ar 75 lisanda 16 milyon nusba olarak neşro lunmuştur. Türkiye ile ilgili bir ye- ni kitap. Bu günlerde Moskovada Devlet Neşriyatı idaresi ta rafından. — Çar Rusyasının Bulgaristandaki avantörleri hakkı'da ve Türkiye aley siyaseti tasvir eden ve Çar Rusyası nın Balkan yarım adası ha- kkında bugüne kadar rolunmamış vesikaları ihti. va eden bir. kitap — çıkarıl- mıştır. çıkmıştır. Parti mitesinin bir nep- teşhir | Maden mühendisliği için 21 lise mezunu gönderilecek Maden işlerinde — ihtisaa kazanmak üzere Avrupaya müsabaka ile 27 talebe | gönderilecektir. Lise mezun- ları arasından seçilecek olan | bu gençlerin Fransızca, Al- manca, İngilizce dillerinden birini | bilmeleri ve herap, | handese, cebir, mihanik, fi- zik, kimya derslerinden im- tihan vermeleri mektedir İâzım gel- Bunlar mühendis olarak mem'ekete — dönecekler ve maden tetkik ve arama ens titüsü emrinde mecburl hiz.- metlerini yapacaklardır İsteklilerin — ikincikânun akşamına kadar Ankarada- ki maden tetkik ve enstitüsüne başvurmaları lâ- zım gelmektedir arama Gönen, 24 (Özel aytarı- mızdan) — Cuma günü bu ranın Kavak — kamununda feci bir cinayet işlenmiş - tir Mehmet çavuş adını taşıyan bir ad işi yine Kavaktan Ha Bu kamundan am — tarla den şım adındaki yetmiş beşlik bir ihtiyarla kavga etmiştir. yüzün- | Halkevi Ku pa Maçları Pazar Günü Başladı. Birlik-Güç birinci takımları ikişer sayı ile beraber kaldılar. Birlik ikinci takımı G ya karşı iki sayı ile | Güç ikinci takımına galip geldi, | Halkevimizin — şehmrimiz ku'übleri arasında tertip et tiği kupa maçlarına pazar | günü General Ali Hikmet statında başlanmıştır. Güç — Birlik ikinci ta kımları arasındaki maç saat 11,30 başlandı. Her iki ta- kımın diziliş şekli şöyle idi: Birlik: Refet, Hasan, Sü: leyman, Riyaz, Turgut, Hil- mi, Ertuğrul, — Muharrem, Hakkı Hasahn, Halil Güç: Ali. İbrahim, Nurittin, Ya şar, Halil, Mustafa, Fahri, Hakkı, Nuri, Hüseyin Ab- turrahman, Hakem Yuttan Münipdi Her iki takım büyük bir Yetmiş Beşlik Bir İhti- yar Çifte İle Vuruldu. 1 çavuş Haşimi çifte ile vur muştur. Zavallı ihtiyar aldı- ğı yaranın tesiri ile çok geç- meden ölmüştür. Katil yaptığı üzerine kaçmağa yeltenmiş- Fakat bu cinayet tir ilçenin Jandarma kamutanı tarafın- | dan derhal tüzeye verilmiştir bu kanlı yaka'anmış ve Kavakta vyaka büyük bir Kavga büyümüş Mehmet * acı uyandırmıştır. Tüzede | Kadrolar Yapılan yaııî atanmalar - İlimiz tüzesinde bazı at. | anmalar olmuştur. Gönen aza — muavinliğine Balıkesir aza muavinliğine — 30 lira maaşla hukuk — mezun'arın: dan Kemal, Balya hakimli: ğine 40 lira maaşla Bayra muavini Bahadir, mıç hakimi Mehmet Rasim, Bandırma — sörgü hakim vekilliğine 22 lira maaşla Gönen sorgu haki. mi Mehmet Bahadir Tev- fik atanmışlardır. Partiye davet İkinciteğinin 27 nci Çar şamba akşamı Hacıgaybi ocak kongresi Parti İl kurağından saat 19,30'da toplanacaktır. Hacıgaybi, Eski Kuyumcu lar, Yinice mahalleleri semt ocaklarında yazılı üyelerin gelmeleri bildirilir.. Mutlu bir - evlenme Sındırgı İnhisarlar idaresi tütün eksperi B. Cahit Ha- kkı Koyutürk ile B. Güzi- denin evlenine töreni dün ı Uray salonunda birçok ça Gençleri kutlularız. 35 lira maaşla Elbistan aza | İlkokul iı'ııîtiııın kadrosu geldi, Hlimiz ilk okullarının öğ retmen kadroları kültür ba- kanlığınca — onaylanarak il baylığa gönderilmiştir gayretle çalıştı. Birinci Haftayımda Birli kten solaçık — Halil, iki, sağ açık Ertuğtul ve Fevzi bit — || rer göl attılar Bu Haftayımın son daki- kaşında Birliğin sağa hafı nin — kendi hatası yüzü: nden Güçlülülere bir go! kazandırdı. İkinci Haftayım: Bu Haftayımda Birlikten Ertuğru! beşinci ve altıncı gölleri attı. Birlik takımı Haf tayımın sonuna doğru bir peft altı verdiler. Bu — penaltıyı çeken Hakkı Güce ikinci go'ü kazandırdı. Böylece ikinci takımların maçı ikiye karşı a'tı sayı ile | Birliğin üstünlüğü ile sona uyanık | Osman. Birlik: Muzaffer, İsmail Mustafa, İsmail, Hilmi, Ali İbrahim |Ağa| Tevfik, Necati | fından büyük bir alâka ile Yerleri değiştirilen öğret- ! menlere şu bir iki gün içer sinde kültür direktörlüğünce tebliğat yapılacaktır. Değişiklikleri yarınki sayı- mızda bildireceğiz Ortaokul Riyaziye öğretmenliği Kirklareli ortaokul Riya- ziye öğretmeni Hadi 40 li ra maaşla şehrimiz Erkek orta okul Riyaziye öğretmen: liğine atanmıştır. Şehı;n_izde Odun, kömür fiatları yük- seldi Son günlerde şehrimizde odun kömür fiatları yüksel- miştir. Bundan on beş gün kadar önce arabası iki yüz elli kuruş o'an odun'ar dört liraya, yüz e'li kuruşa kadar ; satılan kömür yükler ide iki gırıların önünde yapılmıştır. | buçuk liraya kadar çıkmış tır. İ erdi. Birinci takımlar maçı İkinci maç Güçle, Birlik kuluplerinin - birinci takım- Tart arasında oldu. Bu ma- ça saat on dörtte Yurttan Hulkinin hakemliği altında başlandı. Takımlar — sahada şu şe- kilde yer almışlardı: Güç: Ali, İbrahim, Osman Sabri, İhrahim, Hüseyin, Hü- seyin, Edip, Niyazi, Ahmet, İsmail, Hüseyin Bu maçda büyük bir ka- Tabalık bu unuyordu. Her iki takım eyi hazırlanmış'lar: dı. Onun için oyun baştan sona kadar seyirciler tara- | takip edildi. Saha son günlerde yağan | yağmurlardan oldukca ça" murdu. Her iki takımlar üstünlü” ğü elde etmek için büyük bir gayret gösteriyordu. Birinci haftayım Güçten Niyazi Birliğe bir gol attı: Yine bu haftaıymın 25 ânci dakikasında Birlik- ten Tevfiğin attığı — bir gol takıma beraberliği tem- in etti. Fakat buna muka- bil Haftayımın sonuna do ğru Güçten Edip Birliğe ikinci gö'ü attı. İlk — Hafta- yım böylece bire karşı iki sayı ile Gücün — üstünlüğü ile bitti. İkinci Haftayım da oyun daha sertleşti. Her iki takım - galibiyeti | elden kaçırmamak için bü yük bir gayret gösteriyordu: Birlik — galip vaziyelte bu'unan Güç kalesine doğ ru arasıra, akınlar — yaptığ! görülüyordu. Nihayet Birlik” ten sağ açık Hüseyin — bir gol yaparak beraberliği te' min etti. Bu suretle oyün — ikiy€ karşı iki sayı Ve takımla- rın beraberliği ile sona erdi- Maçlara gelecek pazar gü” nü de devam edilecektir.
