7 Kasım 1935 Tarihli Türk Dili Gazetesi Sayfa 2
SAYFA 2 DEVİR - ZAMAN “Devr. devre, delre, zaman ,, sözlerinin etiroloji morfoloji ve Tonetik — bakımlarından çözümlenmesi DEVİR - DEVRE Kelimenin etimolojik şek. li ) (2) 0) (ed-k-ev--ir| dir , Ü, ed: höktür. Burada çokluk, genişlik imtidat ve hareket anlamınadır. (Zaman ve saha hakkında) (2) ev: Hareket ve imti dat. v& halini ifade eden ektir, (ğ.k,gibi); (edi-ev—edev), hareket | ve imlidat.. ves. faaliyeti, (Cedik, şekli de vardır) |(1)| Rad!lof lügeti ( ir: Düşünülen şeyin, muayyen ve müsbet bir nok ta ile alâkasını göslerir ya- ni düşünü'en hareket ve im- tidat faaliyetinin muayyen ve müsbet bir noktada ona bağlı olarak onun etrafında vuku bulmakta veya vuku. bulmuş olduğunu gösterir Dünmek yuvarlaklık daire mefhumu buradan geliyor. Devir: Bir nokta etrafın da vuku bulmuş çokluğu, geniş'iği hareketi gösterir. Bu söze, manayı tesbit ve ifade eden *eğ, ekini geti. rirsek, hasıl olan şekil (de- vireğ), (devir) adı olur. Kelimenin etimolojik şekli olan (devireğ) morfolojik ve fonetik icabı: DEVRE olur; bir nokta etrafında tamam- lanmış büyük bir zamanı veya bir sahayı gösterir (Devireğ) in, (Teğiriy. Tö gürüy, (Teğere) şekilleri de l anlamının | vardır; kendi etrafında dön mek, yuvarlanmak anlamla- rındadır. Yakutça, “Teğiriye temteye oyor künneh — yük.- sekte yuvarlararak yahut yuvarlak şekilde yükse'erek çıkan güneşle... demektir. Not: Bu misal, kelimeye (Akn) ile verilen yuvar'ak- lık mefhumunun güneşten alınma bir mefhum olduğu- nu gösteriyor. (Devre) sözünün (dürk) şekli de vardır |2). Bu sözün etimolojik şekli şudur. D (2 6) Ted-Hüğ-Hür-kek| Devir sözünün etimolojik şeklini bunun altına yazarak tetkik edelim: (ed-h-ev-Firdeğ) Görülüyor ki kökler bir- dir: “ed,. (D inci ekler müsavidir: uğ — ev (inci ekler idem: ür —ir. (3) üncü ekler idem: Lk —ej. Vokallerin aymı — cinsten olarak değişmesinden — ve birbir'erin'n aynı olan kon sonların birbirleri yerine geç melerinden başka sözlerin anda hiçbir. — fark yoktur: ğgmv;k —Z. DA iRE Bu söz, esas itibariyle (de- vre) den başka bir şey de- ğildir Bunu anlamak için her iki ke'imen'n etimolojik şekillerini alt alta yazalım: DEVRE ! (ed-b ev J- ir-b eğ) Çİ) Kadlof Yögatı 1. cilt Uygur | leçeni. (2) Elidrak haşiyesi. , l | kiğyi DALRE: (ad-hağ-hir--ok) Daire sözünün etimo'oji şeklinde göze çarpan kıulın ve ince vuayellerin bir. ke- lüne içinde bu'unuşudur. Bu hal dilin tekâmül işaretidir Fugün de behemehal bunun aksinde israrlı olmak doğru değildir. Tekâmül etmiş bulu- man İnsan tekellüm cihazında Fonetiğin yapabileceği 15'â hata — mani olmamak en doğru yoldur Bundan evel izah etviği. | ğimiz gibi burada da kök ler ve ekler tamamen aynı mahiyettir (Daire) sozünün türlü şe- mizliğ n. modern kü'türün örneği olacaktu!, Ve bunu ' yapmamak, bunu başarma- mak için kabiliyetsiz'ikten, bilgisizlikten ve inansızlık tan başka biç sebep o'amaz. Bütün ileri hamleleri koru- yan, bütün devlet vasıtala- killeri vardır: Devirik, Dev rim. Bu kelime'erine dikkat olunursa aynen (Devir) ke: limesi görünür. Teğre (Uygur melinleri, Panl — Peliot Torng 19140) Teğrek (Radloff lügalı, Nİ «Çağalay lehçesin) iğr (Büyük Türk lügatı ne) Tiğrek ( Tuhfel üz zek Tüğerek (Tı.hafet üz e: Rodloff lügatı 1ll). Tivrek (Tulıf L üz zekiyye Teker (BRabus) (Devir| ve (Daire) nin bu türlü şekilleri, şekillere tera olununca, he- pisinin bünyelerinin - bir ol duğu derhal göze çarpar. IMAN Kelimeyi etimolojik şekli- ne koyalım: (D 12) (3) (4) (ug-Fuz—-am--an) (1) Uğ: Burada zaman ve saha mefhumunadır. Keli menin köküdür. kendinden (uz) eki kaynaşarak düşmüştür (2 Uz: Umumiyetle uzak hık. imtidat, geniş'ik gösterir ektir. O halde; Uğ -- Uz — Uğuüz; zamanın uzunluğu Paa uK sonra gelen ile yani düşünü'en zaman an değildir. uzundur. (3) Am: ekdir, kendisinden evelki sözün tesbit ve ila- desine yarar gibi (Uzam) — — Uzunca bir zaman ifude eder. 14) an: (. -- n ) konso nu bir var'ığın, bir hareketin süj: veya oöbje ile tamamen yakından alâkasını gösterir. O halde uzaman mafhumu bunu düşünenn süje ile alâ- kalı olan bir müddeti gös- terir, Morfolojik ve foretik icaba göre baştaki vokal düşüyor, kelime son şeklini alıyor: Zaman Not: L : Kelimenin *0- nundaki an, anğ olarak da- hi düşünülebi'ir. Bu tak dirde (ğ) nin düştüğü kabul olünür. Not; IL : Kelimenin düş- müş olan kökü, saha mana sile düşünüldüğü vakit şu sözler türer: Uzak, uzama, , uzamak.,. V. S ÇULUS) et molojik | | ğimiz'e masrafımızdan TÜRKDILI Bszim Davalarımız (Baştarafı birinci sayfada) rkiye (€ herhangi bir garp memleketi arasında değil. Türkiyenin içinde göze çar piyor. Bizim yeni mektep- lerimiz, kurum'arımız. yeni şehirlerimiz, bütün yeni ci- hazlarımız, en son görp ör nekleridir. Fakat bir Yeni şehire. bir de Kalenin arka sındaki dağa, bir yeni kur duğumuz köye, bir de onun karşısındaki köye. İstanbul da iki maha leye, hattâ ba zan bitişik iki yapıya, yan yana çalışan ve görüşen iki y rddaşa baktığımızda pan ve yaratan kültür'e yı kılan ve öldirücü kültürün tezadlarını görmekteyiz. *“Türke ev bark olan her yer, sağlığın güzelliğin, te yar rını ve kuvvetlerini modern kültüre belbağlamış olanla- Cu- hükümetine kar #, bu güvene Tâyık ol mamaktan başka — hiç bir özür söylenemez. Bilen, ina* nan ve çalışanlar, en elve rişkiz. şartlar — ve muhitler içinde muva(/ak olmaktadır- lar; bilmiyen, inanmıyan ve çalışmıyanlarire, en elveriş- li şartlar ve muhitler içinde mu rın emrine — veren muriyet ak o'amazlar. Sosyal ve bayındırlık ba kımından yeni manzaranın hakim o'masına hizmet ede- hiz met edecek kurumlar arasın da urayların ehemmiyeli hiç On- çalıştıklarını da biliyoruz. Fakat hepsini da. ba eyi — teşkilâtlandırmak, * çalışmalar arasında — daha eyi birlik kurmak, cihaz'ara her gün daha başka ve da ha eyi bir düzen vermek, hedefe az zamonda ve eme cek kurumlar arasnıa şüphesiz azımsanamaz ların nasıl en yüksek verimi alarak ulaş mamız için İâzımdır. vx00000ALECAYLOCACCERE $ Şundanbundan sccccECCCCEOCLCCECEDE: Yeni bir imtihan talimat- namesi hazırlanacak. Kültür Bakanlığı imtihan sonu olan htzirana kadar yeni bir imtihan — talimat- namesi — hazır'amak ere bir. komisyon seçilmiştir Bu komisyon birçok incele- me'erde bulunarak ders yılı sovuna kadar bir talimat- name yapacaktır. Alınan — haberlere bakanlık bu defa not için emsal usulünü kabul ede- cektir. Birinci yazılar yok- Tamalarda verilen notlar bir emselle, ikinci sınav nolları iki emsalle zarbedilerek çı kan nota göre © talebenin vaziyeti tesbit olunacaktır por kulüplerinin murakabası İçişleri Bakanlığı bütün spor - kurumlarının - idaresi ve mali bakımdan mahallin göre ı en büyük mülkiye âmirle- | rince kontrol ettirilmesini — bütün - ilbaylıklara - bildiril- * miştir. £ Fz Balyada Köycülük İşleriVeÇalışmalar. Eyi bir ilerleme içersindedir. Köylüden alınan buğday: | İar satıldı. Bunlarla köylünün borcu ödendi. Hem de köylünün eline para ğeçti, Balya, 5 (Özel aytarımız- dan) — Surada köycülük iş leri eyi bir ilerleme içinde- dir İlçebay B. Rifat Yenal köyleri ekonorri bakamından inceliyerek köy salmalarını gayri muayyen Zzamanlarda toplamak vsulünü kaldırmış bunu yerine barman zama- nında köylüden tahsi'ât yo lünu tercih etmiştir Buğday, arpa gibi hubu batın. daha mahsul harman: da iken aynen salma yerine , toplanması kan unsuz olduğundan harman zamanına kadar bo rç'arını veremiyen köylüle- rin buğdayları ihtiyar hey etleri tarafından kilosu dörl kuruş hesabile haciz - olun- muştu. Şimdiye kadar sak lanan buğdaylar dün yedi | kuruş (| santimden satılmı ştır. Bu hesaba — göre dört kuruşa mukabil bir kilo bu ğday veren köylü — hem 3 kuruş (l santim geri almış, hem de borcunu ödemiş bu lunmaktadır. Hatlarının son günlerdeki yükselişi Buğday fiatları şu birkaç gün zarfında yeniden yük selmeğe baş'amıştır Dün sert buğday — yedi | kuruş elli santim, yumuşak | buğday sekiz kuruş — yirmi beş santim üzerinden mua mele görmüştür 70 randımanlı un 1050 80 randımanlı un da 950 kuruş üzerinde - satılmakta- | dir Uray süralkurulu bir gün önce son ekin durumu kar şısında bir top'antı yaparak ekimeğe yeniden narh koy- | muştur. Dünden — itibaren fırancıla, on üç, ikinci ek- mekde on iki kuruş üzerin - den satılmağa başlanmıştır. ——0 0amae>e - Pamuk ekmeğe - elverişli yerler araştılıyor, Yurdumuzda kurulan me- nsucat fabrikaları çoğaldığı için pamuk sarfıyatı da art- mıştir. Fabri in ihtiya cını kargılıyacak — şekilde pamuk yetiştirilebilmesi için şimdiye kadar pamuk ekil mwemiş olan bazı yerlerin | toprakları Üüzerinda fenni incelemeler sonunda pamuk yetiştirmeğe e' verişli birçok | yeni yerler bulunacağı um ulmaktadır. Ayrıca pamuk — ekecek mıntakalarda iyi cins pa- muk tohumu vermek — üze.-| re istasyonlar — kurulmuş - tur, İ B Rifal Yenal Bâtün köylüler bu hare- | keti büyük bir sevinçle kar- şılamışlardır. İlçebayın köylüye göster diği kolaylık cidden taktire lâyıktır Telefon teşkilâtı İlimiz çevresindeki telefon teşkilâtı da mükemmelleştiril miştir. Balyaya komşu olan diğer ilçelerle ve Balıkesirle ko. laylıkla görüşülebildiği gibi Çanakkale ile de muhabere muntazam bir şekilde temin edilebilmektedir. Yeni Parkın yapımı devam ediyor Yapılmakta — olan yeni parkın bir çok kısımları ta aramlanmıştır. Bu yıl bitiril. mesi kararlaştırı'an kısım Tarın yapılması işine de de- vam edilmektedir. Bu ara- da parkın doğu — tarafında bir çok yollar açı'mış ve bu yollar da kırma taş döşenme sine başianmıştır. Diğer tar aftan burada çalışan işçiler için parkın yanından geçen bağlar — yolu tarafına iki katlı bir bina yapılmaktadır. Bir şoför diğer bir şoförü haşından - yaraladı, Dün gece saat yirmi sır alarında Martlı mahallesin den Vehbi uğ'u şoför Şuüri, Hamdiye mahallesinden Du- rmuş oğlu şoför — muavini Tahsini bıçakla yaralamıştır. Muayene son başından unda Tahsinin yarasının bir haftada eyi olabileceği tes- bit olunmuştur. Seç'u yak- alanmıştır. Icıwkküı . Yoksu'ları gözetme birli ğinin himayesindeki — pansi- yonun kışak — ihtiyacı olan odunu temin etmek suretile î ilimiz yoksullarına karşı yük sek ilgi gösteren kiymetli urayımıza alenen ler ederiz. Yoksulları gözetme bir- liği başkamı B. Erdoğan teşekkür: iLiİMİZCEN HABERLER || ELERARE KAT DAN ER Parti Ocak kongrele itoplanıyor B. Lülfi Kırdar C. H. Partisi şehrimiz oc ak'arı bu ayın on birinden | ltübaren koöngrelerini yap- mağa başlıyacaktır. Haber aldığımıza — göre ocaklar kongrelerini aşağıda yazılı günlerde yapacak'ar dır: 11 Pazartesi salı Karaoğlan, 12 İzmirler: 13 çarşamba Aygören vt Osmaniye, 14 perşembe Ha mdiye, 15 cuma Dinkçiler, Aziziye, Oruçgazi, 16 cumâ rtesi Umurbey, 18 pazartesi Kasaplar, Mustafafakı Hi- sariçi, Selimiye, 20 çarşam” | ba Mirzakey, — Se'âhnitin: 21 perşembe Mecdiye, 22 cuma Martlı, Hacıismail; 23 cumartesi Vicdaniye, 25 pazarlesi Okçukara, 26 salı Hacı'shak, 27 çarşamba Hacıgaybi. ocaklar kongere lerini yapacaklardır. Parti başkanımız dün geldi Bir müddettenberi İstan: bulda bulunan Parti | yön kurul Başkanı B. Lütfi Kır> dar dünkü tren'e şehrimiz€ gelmişlerdir. | Anafartalar 'Çaddesinde istimlâk edi | cek yerler. ! Uray sürel kurulunca ge“ nişletilmesine karar veri'et Anafartalar caddesinin istimlö | kine lüzum görülen bina'a” rın mesaha ve takdir. kıy” metleri bir. heyetce tesbit | edilmektedir. Bayındırlık D rektörlüğü | den Fen memuru B. İsma l Hakkı Dinçer ile diğer ikİ kişiden teşekkül eden bu ht yet birkaç gündenberi istirf” lâk mahalleri? mesahasile vetakdır kıymet şileri e meşgul olmaktadır- Bu heyet çalışmasını biti” dikten — sonra bir. — rapof hazırlıyarak uraya verec' tir. Hdknııııı Konağı arsasında işçi barakaları Yeni hükümet konağl! ü yapılacağı — arşada ingpf? hazırlıklarına devam ©' mektedir. Bu arsada şimdil edilecek ki haldt | üç işçi barakası İkinci Teşrin 7 :
