18 Haziran 1937 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 6

Son hâdiseler nasıl başladı ve nasıl sona eriyor? ersimdeki menfi hare- ket nasıl başladı? Bu- gün Türk yurdunun bu güzel parçasında, ağalar haydutluğu sona eriyor. Devlet otoritesi, hükümet kuvvetleri orada bü- © tün hakimiyeti ele almış bu- £ lunmaktadır. Yeniliğe karşı koymak cüretine yeltenen ağa- lar kıskıvrak, çember içine a- lınmışlardır. Ve Tunceli vilâ: yetimiz umrana, refaha, mede- niyete kavuşmak yoluna gir. © miştir. Fakat, acaba burada son menfi hareket nasıl baş- İadı, harekât bugün ne vazi- yettedir? "TAN,ın Ankara muhabiri çok esaslı olarak ve en salâhiyettar makamlardan yaptığı tahkikatın neticelerini işte şu satırlarda bize bütün T tafsilât ve teferrüatile veriyor: İ vere ir an mba il telefonla söyledi) — U - mumi müfettişler (kongresinin toplandığı günlerdi. Gazetetileri © çok seven üçüncü umumi müfettiş Tahsin Uzer; “— Şarka geliniz, diyordu, Şarka geliniz. Tabiatin ürk yurduna bahşettiği güzel - # Nikler orada silsile halindedir. Şar kı görünüz. Garp kadar sevecek İÜ ainiz.... © Şark denilince bizim (nesilde hatıra gelen Dersimdir. “.— Dersim nasıl?,, diye sormuş Aldığım cevap şudur: !— Ankara sokakları kadar e- min ve huzur içinde..,, İ Bu cevabın ifade ettiği bakikat ne o gün, ne de Dersimde İsyan çıktığı gün, ne de bugün değişme miştir: Buradaki isyan sözünün İİ hususi mânasma dikkat ediniz: İ 'Tabiatin, göreneğin, tarihin âsi olduğu Dersim; devlet ve nizam girerken âsi tabiat, âsi tarih ve 'asi görenekle çarpıştı ve bir da - ha kımıldamamak üzere âsiliği yendi. Bugün Dersim; Ankara sokakla İri kadar huzur ve emniyet içinde mumi müfettişler kongre - sinde, her müfettişlik mın takası gibi Tunceli için de bir kal #kınma ve ıslah programı tesbit © dilmişti, Bu program birçok husu si hükümleri ihtiva ediyordu ve bunların en belli başlı iki ana ko leri, ağaları, aşiret reisleri Garp vilâyetlerine ve bilhassa Trakyaya (Kırklareline) yerleştirileceklerdi. Hattâ bunlarm listeleri hazırlan miştir. Dersimli ağalar, asırlardanberi e devam eden ve orada dünyanın en İM iptidei, en geri ve yürekler acısı Bir tagallüp ve saltanatı kuran İİ devrin kavi olarak sona ermek &- zere olduğunu anlamışlardı. Çün kil duymuşlardı ki, devlet, aşireti hükmü şahsi olarak tanımamıya karar vermiştir. Bu hususta her hangi bir hüküm, vesika ve ilâma da müstenit olsa tanınmış haklar kaldırılmıştır. Aşiret reisliği, beyliği, ağalığı ve şeyhliği ve bunların herhangi bir vesikaya veya görgü ve göre- neğe müstenit her türlü teşkilât ve taazzuvları kaldırılmıştır. Dersimin son üç ayı: K G eneral Abdullah, Elâzize dö nünce bunları tatbike baş- ladı. Dersimin aksülâmel hare - keti olmadan geçen üç ayı, âsi dağ tarihinin en kayda değer ve bün - ye tahavvülünü anlatan aylarıdır, Ankarada bir karar daha veril mişti: Herhangi bir hüküm veya vesika ile veya örf ve âdelle agi - retlerin şahsiyetlerine veya onla- ra İzefetle reis, bey, ağa ve şeyh- lerine ait olarak tanınmış kayrı- h kayıtsız bütün gayri menkul - ler, devlete geçiyordu. Alâkalı makamlar, Deraimde 8 şiret ağasımın kendi hakkı oln# - yan memleket aslını tesbite baş lamışlardı. Dersimin, hareketten önceki son ayları, bu tasfiye faaliyetile dolu- dur: Aşiret beyinin kayıtsız ve şartsız tasarruf ettiği malların ta pu sicili tetkik ediliyordu. Tapu $i- cilinde sarih kayıtlar yoksa, ya - hut kayıtlar yalnız şalıslar ni na olup ta Dersim arasında bunların aşirete ait olduğu şayi bulunuyorsa tahkikat yapılıyordu. Canavarı ininden çıkarmak isteyince: A gayr huzursuz eden ve ona endişeli dakikalar yaşe - tan bu seri tedbirlerden sonra nihâyet şu devlet kararı, onu S8i- lâha sarılmıya sevketti: Cümhu - riyet, Dersim canavarı ininden çikarmıya karar vermişti. Devlet, 2510 numaralı iskân ka ununun onuncu maddesinin ken dizine verdiği şu salâhiyeti: “— Aşiretlere reislik, beylik, a. Galık, şeyhlik yapmış olanları ve yapmak istiyenleri ve smır boyun- da oturmasında emniyet ve asa yiş bakımından mahzur bulunanla.. rı, aileleriyle birlikte, mtinasip yer. lere naklettirip yerleştirmiye İcra Vekilleri Heyeti karar verebilir...,, Dersimin asırlardanberi, bu top raklar üzerinde tam bir huzur ku rulmasına karşı koyan canavarı ininden çıkarılıyordu. İşte son isyan bu canavarın mez buhune” saldırışıdır. Dışarıdan gelen bir ses: am o sırsda Dersim beyi, dışardan gelen bir sese ku lak verdi. Diyarbekirde, cenup hu dudumuzdan bir serseri ve hirsiz kafilesinin: Karaköprüde soygun - culuk yaptığı zamandı. Dersim beyi bu soygunculuğu sevinçle ve ümitle karşıladı. Hudut dışındaki kundakçı da Dersim beyinin kezdisile birlik ol duğumü biliyordu. İsyan hareketinden: yirmi gün kadar evvel Hozat'ta Cenup budu dündan gelmiş bir adam yakalan- dı, «Dersim beyi; Karaköprü hâdise sini; kendisine gelen haberi aşire- İl içine derhal yaydı. Karakollarn © Zaman daha uzanmamış olduğu Ve 4000-4200 metre irtifamdaki dağların arasındaki mağaralarda toplanan Dersim beyleri kararı verdiler: İSYAN EDECEĞİZ!.. Kendilerinin güzü kapalı bir e * Tüncelinin temiz ve mert yürekli çocuklarını, birtakım menfaat düşkü nil ağalar şakavete sevkediyurlar, on- lura soygunculuk yaptırıyorlardı. Fa- kat artık yol kesip soygun malı pay. ; laşmak mutlaka tarihe karışmıştır. Tiç köprüsü Murat üzerinde Dersime giden patikanın başıdır. siri olan Dersimliyi kandırmak Süç olmadı, Zâten geçen yıldanbe- ri tatbik edilmekte olan Tunceli- Bin idaresi için çıkartılmış ve u- mumi müfettişe idamlar tas dik hakkını veren kanun do lsysiyle kâfi tabrikât yap» mişlardı. o İlk kararı o tatbi- ke Seyhhasanlar kolunun başı ve Koçuşağınm reisi meşhur Seyit Rıza başladı, Uç ay yedi gün ev - vel Seyit Rrzanın adamları, bir karakolumuzu bastılar ve bir as kerimizi öldürdüler, Isyan hereketine birçok aşiret - Ir; bu arada Şarki Dersimin bi- rer eşkiya çetesi olân Haydaran - lar, Arılar, Şadıllı, Demenan, Kureyşan, Lolan aşirötleri iştirak etmişlerdir. Şamuşağı ve Bahti- yarlar aşiretinden bazı gruplar is yana İştirak ederler arasındadır. Harekât süratli ve muvaffakıyetli oldu: ersimli beyin yeniden fosat D kaynatarak, memleketin huzur ve sükünunü bozmıya Kalk- tığı haberi, evvelâ Elâzize, oradan Ankaraya geldi. Dersimli serger- de, üstelik bir de bir talep istesi göndermişti, Yol, köprü, mektep, kışla, karakol, vergi, memur, hü. kümet teşkilâtı istemiyordu. Ken- disi yerinden oynatılmıyacak, si- lâhı almımıyacaktı. Harekât çok sü- ratli ve muvaffakıyetli oldu. Ev- velâ Elâziz garnizonundaki cüzi. temlar, Tunceli üzerine üç cephe- den yürüdüler. 7000 kilometreye yaklaşan Tunceli çemberi darala darala bugün 140-150 kilometre - ye inmiştir. Asiler; birkaç defa ki- talarımızı geriden vurmak iste - mişler ve ekseriya çete hari yap - mışlardır. Her defasında tam bir bozguna uğrıyarık geri kaçen şakiler, bugün başlıca Üç yere sr- kışmış bulunmaktadırlar: 1 — Kutu deresi, 2 — Kızıldağ deresi, 3 — Sultanbaba dağları. Kütuderesi; 4000 metre irtifa. da olan Sultanbaba dağlarının ya macma sıkışmış ve €trafma biri- birine geçme olan mağaraların s1 ralandığı, yolu olmıyan bir'dere « dir ki, henüz insan ayağı deyme - miş olan başı dumanlı iki dağın ortasında âsi Dersimi kuran bir â- si tablat parçası olarak son âsi kolunu bağrında saklıyor. Teslim oluyorlar? ğ ix zamanlarda İsyan eden- İÜ terin sayısı 2580 bin ola rak tahmin edilmekte idi; Tayya - relerimiz; halkı, fe8eiçr ve hain beylerden kurtulup devletin müş- fik himayesine sığmıya davet et- miş ve halk grup ETUP gelip gar. nizonlarımızs teslim olmuya bagla" mıştır. Bugün Kutuderesinde 3, Sultanbaba dağı ile Kızıldağ çevresinde sıkışan ösilerin sa- ——————— >) yısı 5 -7 bin kadardır. Bey- lerden kurtulan halk sevinç içinde bayram yapmaktadır. Bu harekti; Türk ordusu için en zor ve çelin 5ir İmtihan olmuş tur, Kahraman askerlerimiz, kuv. vetli ve ileriyi görür bir kuman < da heyetinin elinde tebist tezatla rı ve getinlikleri ile dolu bir toprak parçası üzerinde, modem harbin ve harp tekniğinin en İYİ vasıta - larile cihazlı olarsk, örnek göste. rilecek bir muvaffakiyet kazan - mişlar; Milletin kenölerine gü - ven ve itimadının ne kadar yerin. de olduğunu isbat etmislerdir. B ügün çelik çember kapan - mıştır. Ne eşkiya in) Ku. taderesi, ne hırsız yatağı Krul - dağ, ne kanun dışi imtiyazlı Sul - tanbaba Dersim haydudunu ba - rımdıranlıyacaktır: Türk ordusu - nun çelik çemberi kapanmıştır. Buraya bugün gelen haberler; Tunceli İçin. Refah Programı Tatbik Ediliyor tilrimek ma. H ümrân hareketine evvelki senedenberi girişmiş (bulunuyor. Başvekilimizin söylediği gibi, bu vilâyelte yol, mektep, karakol, Kışla, hastane yaptırılacak, bütün meğeni fhtiyaçlar kısa bir müddet içinde yerine getirilecek. Dersimin en başta gelen e&siği yoldur. Ve bu yolsuzluk Dersimi, iptidailikten kurtaramamıştır. Der sim bugün iktisadi zorluklar için de bulunuyorsa bunun başlıca 59- bebi yolsuzluktur, Bu vilâyetimi - zin büyük &asabalarını birleştire- cek olan söseler, iktisadi faali yeti artıracak, ticareti cömert - leştirecek ve bir taraftan da ba - sarılacak olan diğer fazliyetleri0 Dersimli refaha kavuşacaktır. Tunceli vilâyetinin medeniyete kavuşması kararı verilir veril - mez Nafia Vekületi derhal bu vilâ yetimiz için bir yol programı bs- zırlamış ve tatbik etmiye de baş- lamıştır. Bu programı buraya alıyoruz: Cümhuriyet idaresi evvelki sene yeni bir kanunla Tunceli mntaka- sını İmara başlamış bu havalinin de medeniyet yolunda ilerlemesi için lüzemgelen tedbirleri almiş - tır. Bu imar hareketleri arasmda tarama harekâtın başladığımı bil dirmektedir. Harekâta bütün mo- der vasıtalar iştirak etmekte - dir, Murat suyunun Üzerinde Ve Kemaliyeden Dersime ilk geçen pa- tika yolunun başmda olan Ilıç &öp rüsünden geçen kıtalarımız Dersi- min göbeğine girmiş bulunuyor - lar, Dersimin cn aşılmaz cenah! 0 - lan garp kısmını çevreliyen Murat nehti ile yalçm dağlar aşılmış bu Yunmaktadır. Bütün mevziler tu - bulmus ve tedbirler slmmiş oldu- undan ileri hareketi başlamıştır. “Teslim olma hâdiselerinin devam etmekte olduğu haberleri geliyor. Kutuderesinin de, Kızıldağm da, Sultanbaba dağının da son mağara sına, köşesine kadar taranması, bir gün, nihayet bir hafta işidir. Dersimin, düşünürken bile tüyle - ri Ürperten başı dumanlı dağları - nın tepesini, Ankara sokâkları ka dar bizim, kendimizin, bizden ve kendimizden yapacağız “ ri Kile mİ e inşaatıdır. Tüneli sahası 800 rakımından 3500 rakımma kadar yükseklik - leri ve bu dağlar arasında derin ve yelem dereleri ihtiva ediyor. Anadolunun büyük sularından o « lan Firat ve Murat nehirleri bü sahayı kuşatmış ve bunların baş- tca kollarımı teşkil eden büyük Irmaklarden Tunceli mmtakasmı birçok parçalara ayırmıştır. Arazinin bu tabiatı bir taraftan öblir tarafa geliş gidişi çok zor - laştırınıştır, Meskün mahelleri bis ribirine ve vilâyet merkezine bağ İryacak yollarım ve köprülerin ya» Pılmasına iktisadi bakımdan ihtis yaç olduğu kadar Tunceli Kanu * nunun hükümlerini devamlı ve te- Girdi bir surette yürütülebilmesi i- çin de zaruret hissedilmiştir. Tun celi sahasında ilk sırada yapılacak yol ve köprü işleri programlaştırı larak bunlardan bir kısmının vi- lâyetçe mükellef amele ile ve en mühim kısımlarının da umumi mu vazeneden verilecek tahsizatla yap tırılması kararlaştırılmıştır . Mükellef amele ile çalışdacak yollar; (Eliziz - Palo - Çapak « çur - Muş), (Pertek - Mazgirt), (Ohu - Kiği - Velibaba), (Kiği - Deşt . Plümür - Dariziğ - Pltimür) (Plümür « Kemah), (Plümür « “Trasit yolile Mtsak) istikametleri- dir. Umumi müvazone tahsisatile göçen sene başlanan yollar: AA — Eliziz - Pertek - Hozat « Plümür yolu. Uzunluğu (100) kim. dir. Muhammen bedeli (500,000) Tiradır. B — Mazgirt - Plümür yolu. U- zunluğu (100) kilometre ve tah * min edilen bedeli (200000) lira * dır. Tunceli mmtakasında başlana * cak olan yol, köprü ve bina inşas- tmm kayde değer mühim fajdele- rinden biri de Tunceli halkına çar İışacak İş sahalarının açılmasın - dadır. Şimdiki halde maişet vasi talarmdan mahrum olan fakir halk ilkönce ikametgihme yakın yerlerdeki inşaat işlerinde çalış - mıya alıştırıldıktan sonra ilerde Tuneeli haricinde iş aramıys gi * decekleri tablidir. | sale Sale;