25 Mayıs 1937 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 7

MS 5 e Rockrfeller | İ dü Bütün zevki parasının faizini hesaplamaktı Rockfeller dü, Dünya petrol siyasetinin yegâ. ne hâkimi olan Amerikan milyar deri Rockfeller daha geçen sene gazetecilere ver « diği beyanatında, yüz yaşına kadar yaşıyacağını söy- lemişti, Petrol si, yasetini, azmile, isabetli kararları ile, önüne çıkan . Müşkülü devirerek arzusuna *ğdirmiş olan bu büyük'adam, SAMİ Yüz yaşına kadar kandıra- ia bir fani olarak gömüldü. Zamanlarda günlerini, husu. Şi doktorunun tavsiyesile dakika da daki ilan Röckfellerin etrafm- Mil iin ahbapları, akrabaları yaş erin ömrünü uzatmıya ça. aktaş Hattâ heyecanlı ha - Balm, okuyup, kalbi ve âsabi bo- tahta e diye, kendisi için hususi Yüzün, T güzete çıkarıyorlardı, Mil İnler * 0 gazeteyi okuyarak dünya hip a Pek yolunda gittiğine za. lerini VE VE rahat ederdi. Son sen&- küçük ea zevklerinden biri, ie Ie eğlenmek, bir > iin dni lıyaral Keyif emma i üni hesaplıyal Ü $ dört senedir hakiki faa- liyet hayatından çekilmiş Yanma. rağmen petrol siyasetinin tayları üzerinde görüşleri ve rile kati kararlar verecek hi gi Sile meşgul olmaktan kendi. ay Yordu. Idare ettiği yüzler- rketin siyasetini bizzat teyin yn alarındaki rabıtayı ve ayni “doğru, müşterek (hareketi end örter. ekiz »l #enelerini aşağıda hulâsa Yatma Petrol kralının, ilk iş ha- daç ,, vuldığı günden, bugüne ka. Btçirdiği safhalar, asri bir iş kagan dev hoybetini göstermiye dir, Selen fevialâdeliklerle dolu - öl B. ja Robleş Mütevazi kütlpane memuru day biri eller 1880 senesine ka- Petşyy ktirebildiği 5 bin dolarını 1 İşine koydu. day ellerin ne kıratta bir işa. olduğunu isbat için, sermaye- İnip arısndanı fazlası kendinin ve Taya, duğu Standard Ol O£ Nev amda APanyasının son bilinc. tib e 1428,000,000 dolar “ğin, bir sermaye göster - Yaz, bildirmek kâfidir zannında - Ba Meka Panya ve daha bir çok Rin ine sermayesi milyarları Mervetin kfeller, akılları durduran Btğa,, , Ç SİMİŞ sene yılmadan bik 2 Salışarak kazanmıştır. İRK Ohio eyaletindeki ki- ün l İk petrol projesi: 1850 sene- Biğin,, inde Ohio eyaletinde çift- den mütekait zabitler » #razi Drake su çıkartmak &. İSİNİN ortasmda büylik bir Kuyu yeırmıya teşebbüs etmişti. Yine, ha a lanmca İçinden su ye- il az, PeİTOİ fışkırdı görül. Yol ke, dünya yüzünün ilk pet. ÜL seki, #cilmaş oluyordu. Tpti- Birkaç ıç t3sfiyehaneler yapıldı. Kaliayı Uyu daha açılarak köy ba- Mörer, © Yerine gaz satmıya baş. Yı Masat anlar petrolün dün. #hemmi çal altüst edecek kadar M taneye: Peyda edebileceğini, hat Miileceğir. İçin mumla yarışa çı- Bocütee keşfedenler pek azdı. eta o ger, 9 damı dehasmı ik ti Bösterdi. Senelerce e. Röckfeller 90 yaşında Rockfellerin gençliği mekle biriktirdiği 5 bin dolarını pet rol işine koydu. On senesini, gaz satan bakkallar. Is, petroj tasfiye eden iptidai ima. lâthuneler arasında birlikler Vücu- de getirmiye hasreti, Yılmadan bir gayretle uğraştığı maksadına er. mişti. Tasfiyehanelerden gazı ucu. za malediyor, bakallara pahalıya sattırıyordu. On sene içinde Rock » feller'in gendikası olan Stsndard Oli, Amerikanm umum petrol İs - tihsalâtının ancak yüzde dördünü kontrol altında bulundurabiliyordu. 1878 senesinde Rockfeller'in işa. damı dehasmın ikinci misalini mey- dana koydu. Petrol nakleden Şi - mendifer kumpanyalarile gizli bir kontrat yaparak rakiplerinden da. ha ucuz sevkiyat yaptırmıya başla- âı ve petrol nakline yarayan va - gonları demir yolları üzerine ko yuverdi, Bu suretle rakiplerine kar- gt mühim bir silâh elde etmiş olsn Roçkfeller, kendisine en tehlikeli rekabeti Yaj bir şirketin hisse Desi e el altımdan satın al. mıya muvaffak olmuştur. 873 senesinde bu işlere baş. layan Roekfeller, teşebbü - sünden dört sene sonra Amerika petrol istihsalâtınm yüzde doksan beşini kontrolüne almış bulunmak gibi kimsenin erişemiyeceği zanne- dilen bir neticeye varmış oluyordu. 1882 senesinde kendisine muka- vemet eden son petrol girketinin hisselerini vepetrol vagonlarmı da tamamen satın aldıktan sonra A » merika petrolleri Üzerinde hâki - TAN miyetini tamamlamış clan Rock. | ler, iktisat sahasındaki diktatör. siyasi ve İçtimai diktatör. kadar ilerlettiğini görüyoruz. 1882 senesi sonlarında 39 ayrı sermayeli ve ayrı idareli şirketlerin birliğinden ibaret olan Standard Oil kumpanyası, sermayesi ayni ve idaresi bir olan muazzam bir tröst halinde dünya” petrol siyasetinin ortasına çikiyordu. Röekfeller'in vücude getirdiği muazzam tröstün dünya rakipleri. ne karşı koyacak sermayesi 75 mil yon dolar gibi korkunç bir serma. ye olarak ilân edilmişti, Böyle bir sermayenin tröst ha. linde gözleri kamaştırması her tg. rafta olduğu kadar Amerikada da sar. #ıntılar ve kıskanç. lıklar tevlit etti. Ecnebi ve yerli ra. İipler siyaset kana Imdan Rockfeller”. in tröstüne karşı milcadeleye girişti. ler, Amerika efkârı umumiyesi bukadar büyük bir serma- yenin tek adamın idaresinde bulun masına karşı ayak, meclisinden 1887 de tröstün fa. aliyetini darbeliye- cek bir kanun çık. ti. Amerikan ada, leti de harekete ge çerek tröstü gayri kanuni addederek mühim cezalar ver mişti. Bu nazik anlar - dada Rockfeller, metanetini hiç boz. madıfikri icat hu- susunda o büyük tudretile bu mânayı aşacak tedbirleri “ buldu. Tzöstü teşkil eden 39 gir - keti tekrar ayırdı. Sermayelerini yeniden aralarında taksim ettirdi. Fakat hisselerini ana şirket Olan Standard Oil of Nev Jersey'e dev. rettirerek idare hâkimiyetini daha sıkı bir şekilde kendinde cemetmiş oldu. 1912 senesinden 1920 senesine kadar Standard Oil of Nev Jersey şirketi birliği hissedarların 50 mil- yar dolar gibi şayanı hayret bir te- mettü yekünu tevzi ederek bütün müşkülleri yendiğini ve fevkalâde bir inkişafla işlerinde devam etti- ğini, âleme ve rakiplerine göster - miye muvaffak oldu. NASIL ÖLDÜ? Nevyork, 24 (A.A.) — John Ds; vison Rockfeller, bu sabah Ormenğ- deki malikânesinde ölmüştür. Dr. Meerriman, 97 yaşında olan miiteveffanın gece yarısma kadar Akli melekâtmı muhafaza etmiş V€ gece yarısı ihtizar haline gelerek kalp adalesi iltihabından ölmüş Ol- duğunu söylemiştir. Rockefeller, geçen cuma günü ha- fifçe rahatsızlanmış ve uykusuz » luktan şikâyet etmiştir. Yi ailesi erkânmdan hiç kimse bulun- muyordu. Cesedi, Nevyorka N mebasimine ait tertibat he | Sie tamamile ikmal edilmiş değil ir, Roekfeller, Birleşik Amerikanın #fsanevi bir siması ve her hel ve hareketi gazeteleri, mecmuaları dol duran bir nevi milli kahramanı idi, Müteveffa, hayatın ilk kısmın! para kazanmakla, ikinci kısmını â& Para dağıtmakla geçirmiştir. 39 9- ne zarfında ilmi müesseselerle ha- Yır müesseselerine yarım milyar do. lar vermiştir. Bu paranm iki mi yondan fazlası Paris üniversite m&- hallesine verilmiştir. Diğer taraftan oğlu John Junior, Reims kilisesinin yeniden inşası İ- çin iki buçuk milyon dolar verdiği gibi Versailles şatosunun tecdit ve ,İmarına vâsi mikyasta yardımda bu lunmuştur. Mütevelfann servetin! bazı kim- seler, iki milyar dört yüz milyon dolar tahmin ediyorlardı. Fakat ken disi bu miktarı mübalağalı bulu - yordu. Alicanaplığı ve birkaç seneden - beri yüz yaşına varmak için gi - ÜNİVERSİTEDEN RÖPORTAJLAR Yazan: Ahmet Emin Yalman BİRKAÇ SAAT Saat Farkla Kaldırmak rını Ortadan Küçük Bir Himmet Meselesidir rofesör Pragerin türkçe o- larak verdiği yüksek riya- ziye derslerini, daha ziyade türk- çesi bakımından o kadar yeraklı buldum ki ilk sömesir talebesine verdiği diğer bir derste de bulun- dum, Kendi kendime şöyle düşün- düm: “İzafiyete taallik eden son sömestr dersini elbette anlayamaz. dim. fakat acaba ilk sömestr der. sini anlayabilir miyim ? Ders riyaziye ile fiziğin hududu üzerinde birşeydi. Profesörlin çok #ade bir lisanı vardı. Tatlı türkçe. sile şöyle diyordi Bundan son- ra evvelki bulduğumuz düsturu tatbik edeceğiz... Böylece her kış- mm maddi unsuruna bir kuvvet tatbik edilir... Bütün kuvvetlerin deveran mihverine göre anlarının mecmuunu hesap edeceğiz. Bu kuyveti F diye gösterirsek F kuv- vetinin messhası şudur: Birinel #tahtayashiyeroğlifler yazılır) şöy- le olur. İkineinin oOmesahası ise gene hiyeroglifler) dir. Çünkü kuvvet şakulidir,” ; Derste ancak kelimelerin geçit resmini dihledim. Bütün bu sade kelimelerin ifade ettikleri mânaya yabancı kaldım, Dersten sonra Pro fesör Prageri #iyaret ettim, Bana Fen Faktiltesi Mecmuasının bir sa- yısını verdi. Diğer profesörlerin verdiği malümata göre bu mecmu- anm fasl unsuru profesör Prâger. dir. Mecmua her ay birkaç orijinal yazı İle çikivor ve dünyanm her ta- rafıma dağılıyor. Her yazının türk- çe bir hülâsası vardır. Türk profe sörlerin yazıları bile ecnebi bisan. larla yazılıyor ve cihanın bilgi âle- mine hitap ediyor, Üniversitemizin bilhassa meşgul olmağa başladığı ilmi meseleler hakkında dünyanm uzak uzak yerlerindeki âlimler ta» rafından mecmunaya orijinal yazı - lar gelmeğe baslamıstır, Bu mec- muanm bir faydası de mübadele yoliyle birçok Üniversitelerin ilmi neşriyatmı parasızca tedarike im- kân vermesidir. timdeki sayıda Moskova Ü- niversitesi Riyazi Enstitü- sü profesörlerinden birinin ihtimali hesaba dair bir yazısı var, Rivazi- ye profesörlerimizden Von Mike- nin bu sahadaki ibtisaar meşhur - dur. Yazı, bu profesörün nazariye- sinin tatbikat meselelerine taallük ediyor. Amerikada Pensilvanyadaki Le- high Üniversitesinin bir profesörü çelik çubukların bükülmesinin tes- rübi neticelerine dair mesmuamıza nazari bir etiit göndermiştir. Havvanat “Enstitümlizden Wol- gane Neu Burdur gölünde bulünan ve Devlet Şürası ezasından haşs- rat mütehassıs Bay Süreyyaya nisbetle Sureyanus adı verilen ye- si bir balık hakkında bir etüt yaz- mıstır. Nehatat Enstitüsiinden Profe - sör Haylibron ile Bavan Mehpare Basarmanm Mercurialistlerde er - keklerle dişilerin nlsbetine dair rişmiiş olduğu mücadele, mesel ha- İlini almıştı. . New-York, 24 (United Press Tan muhabiri bildiriyor) — Rokfeller cu ma günü gömülecektir, © Fen Fakültesinde yarının âlimi olarak yetişen bir genç kız dikkate değer bir etütleri var. Bundan başka Pizik Enstitüsün- den Bay Fahirin, Astronemiden Profesör Gleisbergin, Kimyadan Profesör Arndt'm ve Bayan Dr. Löwe ile Hilmi Işığın, Fizikten Pro- fesör Fouchenin etütlerine tesadüf ediliyor. Hatıra yalnız birşey geliyor: Bu mecmua bütün fakülte mamina bu kadar muhtelif sahalara ait ya- zılarla çıkacağı yerde ihtisas sa- haları meselâ dörde syrilsa ve her ihtisas şubesine alt mecmua Üç ay- da bir çıksa olmaz mı? Bu suretle her şubenin etüt hazırlamak için üç ay vakti olur, fakat Fen Fakül. tesi namma her ay çıkan mecmua, muayyen ihtisas sahiplerini alâka dar edecek tam bir ihtisas mec- muası haline girer, F akülte Mecmuası hakkmda kısaca malümat çaldıktan nonra meşhur riyaziyeci Profesör Von Mireyi ziyaret ettim. Profesör derse girmek üzere olduğu için ik- timali hesabm hayatın her hâdise- sine tatbik edilebilecek derin mâ- halarma dair konuşmak nasip ol - madı, Fakülte Dekanı Profesör Ali Yer da tarımmış bir riyaziyecidir. De kanr diğer tanmmış riyaziyecimiz. Profesör Kerim ile beraber bul- dum, Her ikislle konuşunca gür - diim ki Üniversite Riyaziye Şube- si halinden memnun ve yoluna girmiş bir şubedir. Kâfi mikdarda doçentleri, asistanları vardır. Bun- larm hepsi istidat sahibi gençler- dir. Bu sene çıkacak ilk lisans ta- lebesi arasında da Ilim mesleğinde ilerliverek kabiliyette gençler ek- #ik değildir. Riyaziveden sonra Profesör Hâ- mit Nafiz Pamirin Jeoloji Ensti - tüsüne misafir oldum. Buradı memleketimize sit bütün geoloji meşriyatmdan mürekkep güzel bir kütüphane, iyi nümune koleksi. yonları var. Birçok gençler bu nü- muneler üzerinde dikkat ve alâka ile çalışıyorlar. Daha yüksek 8ö- mestrlerin derslerini takip için ay- Profesör Prager kürsüde RİYAZİYECİLER ARASINDA 1 me rıca imtihan yok. Fakat sete için de lâborstuar vazifelerini yapmı yanlar daha yüksek dersleri"takiş edemezler, Jeoloji talebesinden bir grup ik gündenberi profesörlerile berabel| Uludağda bulunuyorlar. Bursa civ) rı jeoloji mtişahedelerine çok mü sait olduğu için her sene ordya bir seyahat yapmak âdet hükrkü nü almıştır, Ü niversite rasathanesini' de kısaca ziyaret ettim. Bura» da yıldızların hareketini takip ede rek resimlerini almak için yaman bir âlet var. Profesörler bu âletle iftihar ediyorlar. Alet, yıldızın sür'atine göre âyar edildikten son ea nokta nokta takip ediyor ve re simler alıyor. Ayni zamanda teles- kop vazifesini görüyor. Fakat çok! büyültücü bir teleskop değildir, Kandilli rssathanemizde teleskop olarak daha mükemmel techizat vardır. Hassthane binası, yeni Üniversi tenin ilk yeni binalarından biridir Öyle olduğu halde alt katı sıvasız kalmış, kolayca bertaraf edilecek bir kısım inşaat noksanları ihmas Je uğramıştır. Bü noksanları ta 4 mamlamak için küğük bir himmet ister, Rasathaneyi ziyarelim öğleden sonra erkenden oldu. Türkçe ders veren Profesör Gleisberg ile tanr- şamadım. : Rasathanede tam doğru anat var. Bundan istifade ederek İstan bulun, hattâ “TüfKiyenin sağtierini birleştirmek te paraya, pula ihti » yaç göstermiyen basit bir. iştir. Bir memleket. hele birtek şehir içinde umumi! yerlerde asiir saatle rin bile biribirine uymaması çok mahzurludur. Üniversite İle Bele- diye ve Radyo arasmda bir işbirii #l hazırlanırsa bu mahzurun kül- fetsizce önüne geçilebilir. B. Berç Türker'in Bir İzahı İnhisarler Umum Müdürlüğü çesi müzakere edilirken mecliste alan hatipler arasında Afyon Sayla. vı Berk Türker de bazı beyanatta bu. lunmuştu. | Sayın Saylav, bize gönderdiği biz mektupla masraf nisbeti hakkında » ki sözlerinin gazetelere noksan gi tiğini söylüyor ve şu izahatı veri; “Bütçe müzakere edilirken bende niz! “Kırk beş buçuk milyon - varidata karşı yedi milyon sekiz yüz bin “ül masraf, varidata nisbeten. yilzde (on yedi) sini teşkil eder.,, al Dedim ve bunun çok fazla olduğu. nu ve bu masrafın yüzde on ilâ on iki olması lâzım geldiğini söyledim.“ Bü maruzatıma cevaben Bütçe en. cilmeni mazbata kâtibi muhterem ars) kadaşım Bey Rsif Karadeniz izahat) vererek bir milyon yüz bin liranın birtakım esbaba mebni masraf ye-| künundan indirilmesi lâzım geldiğini, söyledi. | Müzakere esnasında diğer Manila rem arkadaşlarım nisbetin yüzde on sekiz hattâ on döküz olduğunu söyle. diler. Bendeniz söz âlarak şu sözleri söyledim: İ « — Varidat kırk beş buçuk milyon | ve umumi masraf yedi milyon sekiz yüz bin lira tesbit edildiği halde, mas raf nisbeti yüzde on yedidir. Fakat demin Raif Karadeniz arkadaşımız. verdiği izahata göre, masraftan bir milyon yüz bin lira tenzil edilirse, masraf nisbeti diğer arkadaşlarımın | dediği gibi yüzde on sekiz, on dokuz. değil, yüzde on bese inmiş olur. Ve bunu memnuniyetle arzederim.,, ee