2 Nisan 1937 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 2

TÜRKİYEDE YENİLİK MÜCADELESİNİN harama, Can TARİHİ —2/4/19317. eeeamanakaeaae i Türkçeye çeviren: Hans Kohnun İngilizce eserinden ALI ÇETİNKAYA (Bayındırlık Bakanı) İsseaaaasaeaasaneasaaaaea eee eee 880 senesinde mekteplerin tensiki hakkında ilk irade “gk ve me »ktepler açıldı. 1868 de ” Galatasaray lisesi vücuda getiril. ” di. Bunun hedefi sivil memurları * talim ve terbiye idi; ve fransizca- ya tedris ve irfan lisanı olarak bü- ” yük ehemmiyet verildi, Islâmlıktan dönenler için olan i. ni cezasi lâğvolundu ve esas İ- tibariyle esaretin kaldırılmasına karar verildi ve hukuk davaların- da müslüman olmıyanların kabul iyen yemi ifadelerine i “veten, vesikaya müstenit delil ve gahadetler kabul olundu. Hattı Hu- “ mayunun sekizinci maddesi, bütün "dinlerin âyin ve ibadet serbestisi. göylece temin ediyordu: “ “İmparatorluğumda yaşıyan her “bir din! cemiyet ve zümreler, tam iyetle dini ibadet ve âyinleri- pi ifa edebilirler. Hiç bir kimseye rendi dinine göre Allahına ibadet- e mümanâat ve taciz edilemez ve “5$ bir kimse dinini ve zümresini tebdile Jebar olunamaz.,, 1861 de Abdülâziz tahta çıktı. O, İdaresi zayıf ve mütereğdit bir hü. “kümdardı. Onun sulidaresi ve is- “rafi memleketi, mali felâkete gö. türmekle tehdit ediyordu, Bunun- la beraber bu sıralarda Türk mü- i#erinin liderleri arasmda yo- | bir ruh hâkim olnüya başlamış- tı, Diplomasi ve askeri icaplara gö. re olan esas islâhat, manevi ve bir yenilik ve uyanıklığın hareketine salk olmuştu. İn- taze ve canlı bir gençliğe müreffeh bir hayata doğru mey- miye başlamışlardı. Ve bütün 'cümhür arasmda yeni bir vesin ve İslüp nabar vuruyofdu. Şu manevi ve fikri hareket, bir. seneler, tamamen Rus ihtilâl nin ve akliyunun ilk hare- i gibi, Avrupa nüfuz ve te- altmda olan münevver aris- tların ve memurların dar mu. e münhasır kalıyor idiyse de, İvesi hayatı da teşvik ve tesri &- -X diyordu. © Padişah tarafından kabul ve it. il olunan islâhata ilâveten de- fişiklikler artık daha geniş talep arzuya istinat ederek . husule rdu. Ancak edebi sahada ini gösteren fikri istihale ile Biyasi istihale tek bir cereyan iki st idiler. İkisi de bir memba- fışkıyordu. Ecnebi memleket. rine bilhassa Fransaya birçök ta öbeler gönderiliyordu. Türkiye. İs dahi Garp lisanları okumağı ve p edebiyatının nüfuzu kendisi- “hisettirmeğe başlamıştı. Şu ilk iri hareket ve rağbeti, müsbet iffakiyet sahasma intikal et- n Şinasi Efendi idi. inasi Efendi Pariste bir se- ne tahsilden sonra 1859 nbula dönmüş Fransız'şair- eserlerinden bir tercüme öşretmişti. Bu tercüme Garp li- inından Türkçeye ilk halis edebi tercüme idi, Şinasi Efendi (60 ta Tercümanı Ahval namında k bususi Türkçe gazeteyi tesis Şu iki teşebbüs ve hareket edebiyatında yeni bir devrin ülülünü işaret ediyordu. Bu tazi- kadar edebiyat Türkçesi, Arap- & ve Acemce kelime ve nutuk ta- rlerinden vücude gelen pek uy * bir lisan halinde idi. Halk anlamıyordu. O, tahsil gör . sınıfların hususi bir lisanı ve uymıyan ruhsuz, köhne Vİ bir hitabe idi, Garp manasın. “güzel bir edebiyat mevcut de- de Hidiv Mehmet Ali tara- n ilk Mısır Matbaası olarak edilen Bulak matbaası, ilk senesinde 243 kitap tabet- “Gerek bu kitaplar, gerekse 1828 senesine kadar olan zarfında İstanbulda ilk sında açık edebiyatın tek bir nü- munesl yoktu. A #ri müllicilik hissi, başka meri Jeketlerde olduğu gibi Türki- yede dahi ana İlsanına yakin yeni, hâlis tabii bir edebiyat lisanim vücude gelmesi ile birlikte yüksel- miştir. Ve bu da daha ziyade Orta- zamana mahsus ve klasik nutuk ve şekilden ayrılmıyan eski lisan ve edebiyat nümünesinin değişme- si ile husule gelmiştir. Şinasi E- fendi yeni Ilsanın babası oldu. İlk defa olarak o, yeni lisanı gazete ve tercümelerinde kullandı. Türk fi- kir hayatını uyuşukluktan uyan- dırdı, Onun tercümelerinde yalnız yeni bir lisan değil, ufukta yeni bir âlem görlinmeğe başlamıştı. GİB'in Osmanlı tarih edebiya- tı admdaki eserinin son cildinde dediği gibi, artık yeni bir şiir üslü- bu halkm kulağına erişiyordu. Ta- biat derede, tepede, bulutta, dalga- da olduğu gibi tasvir ediliyordu. “Asırlarca süren an'ane ve İmti- yazlarm ağır zincirleri kırılıp ati- lıyor ve şair, nihayet içindekini aksettirmekte hür, ilhammı ara- makta hür bir adam oluyordu., Şekli ve cevher asr! ihtiyaca gö- re kabul ediliyordu. Şinasi Efendi, gazetesinde asri Avrupa ile beşerin araştırıcı ruhu; nun icatları ve keşifleri hakkmda birçok makalaler neşretti. Ve bu yoldan şarkın o günkü ahval ve $8- raiti ile bir mukayese ortaya ata- rak ilk defa mukaddes an eri, tenkit ruha “le mahküm ediyordu, izasi Etendinin talebesi olan, Namık Kemâl şiir Kudrö tinde fistadını geçti. Namık Kemal Lâmartinin ve Parisin roman tar- zınım nüfuzuna tâbi olarık Türk edebiyatı üslübuna hâciki taze hayat vericisi olmak şöhretine hak kazandı. Namık Kemal 1858 de genç yaşmda menfada öldü, Onu derhal Avrupada menfa hayatı ya- şayan Avrupadaki siyasi genç Türklerin Hderi olan Ziya Paşa, ve 1879 da Sahra ismindeki man- zumesinde ilk defa olarak asri vez. ni ve asri fikri Türkçe gazele mah- sus şiir sanati halinde meydanâ koyan Abdülhak Hâmit Bey takip etti. Altmış tarihlerine doğru ilk de- fa olarak Fransızca romanlar ve komediler Türkçeye tercüme edi- Miyordu, Tam bu sirada idi ki, Mol yer ilk defa olarak İstanbulda sah- neye konuldu. 1872 de Tevfik Bey tarafmdan yazılmış olan fik oriği nal, Türkçe dram intişar etti, Gü- zel ve süslü işçiliğin takdirini ifa- de eden yeni tebr makineleri fış- Kırmağa başladı. Ucuz basmalar Şe Ve bir de yeni lügat vü- onde getirildi. Ziya Paşa Russo'- nun Emil ismindeki eserini Türk- çeye tercüme etti ve Türkiyenin maarif ve terbiye meselesini tenkit eden bir mukaddime yazdı. (Arkası ver) Elektrik Şirketinin Lü- zumsuz Aldığı Paralar Elektrik Şirketi, evvelce müşteri. lerinden hizumsuz yere aldığı kofra, branşman, saat kutusu ve cereyan açma ücretlerini almamıya dünden itibaren başlamıştır Yurttaş Adam sende, benim bi - riktireceğim beş on kuruş- #an ne çıkar deme. ; Damla damla göl olur. Ulusal ekonomi ve arttırma kurumu a a | a tarafından 80 kitap ara- TAN Bir Yılda Ne Kadar Su Harcadık ? Belediyeye bağlı sular idaresinin bir yıllık çalışma ve hesüip raporu dün Şehir meclisine verilmiştir. Bu rapo- ra göre, geçen 936 yılmda “şehre 39178 metre mikâbı su harvanmış- ter ki bu miktar 935 dekinrden 476311 metre mikâbı ve Terkos şirketi za - Bıanındakinden 23 milyon metre mi- kâbı fazladır. Bu miktardan 354646 metre mikâhi pararız olarak hastane, mektep ve kışlalara, 155327 metre mikâbı 25 kuruştan belediyeye ait umumi mües- seselere 1200 metre mikâbı 7.5 ku - ruştan sokak ve parktarm sulanması işin yine belediyeye, 11087 metre mi- kâbt 30 paradan umümi helâlara, rilmiştir. P36 da terkos abonelerinin yekfini 985 tekihden 1012 fazlasila 21530n eikmiştır, Si #atımndan toplanan isletme va- ridatı 935 tekinden 17304 Tira Fazln- sile 1148219 liradır, Gecen yıl içind? terkos fabrikasi ve atelve esaslı ta - mir görmlüş, Terkos gölünü Karadeni- 78 bağlayan bend *yenilenmis. süzme havuzları bir misli genisletiimistir. Sular İdaresi, terkostan tersih ha- vuzlerina ve havuzlardan şehre gelen sayu ölçmek icin havuzlardan evvel ve sonra olmak Üzere İki noktadaki ana boru üzerine birer saat konulma- sma karar vermis, buna ait teknik te- #lsnta baslanılmıstır. Bundan başka öleliler, ayarlar ni- zamnamesinin emrettiği veni şekilde hir profe hazırlanılmıs, İktrmat vekâ- letince da kabul edilmistir. Pa profe- ye göre, İstanbulda ilk defa olarak bir ayar İstasvonu tesi edilmektedir. Bu istasyonun alât ve edevatı 1s. marlanmıs olduğundan vakımda istas- yon calısmağı baslıvacaktır. Feriköv tamir atel veoveni de- nilecek bir halde tamir edilmis. süyu Sişli, Bevoğlu ve civarın en vüksek servislerine cıkarabilnek icin Ferikö yüne bir 230 beygir kuvvetinde ve saate 640 metre mikibı au cikarta- cak kuvvette bir motör konulmuştur. Rapora İlâve Edilen Üç Mühim Nokta Elektrik Şirketi Top- Intısında İleri Sürület İtirazlar Elektrik şirketi umumt beyetinin 30 mart toplantısında bulunan hükü. met komiserleri, şirket idare mecli- since hazırlanan ve umumi heyetçe kabul edilen faaliyet raporuna mü - him bir kayit koydurmuşlardır. Evvelce Nafia vekâleti tarafından yaptırılan teftişler neticesinde şirket aleyhine meydana çikan ve şirkete bil dirilmiş bulunan bazı meseleler var- dır, Bu arada bilhassa üç mühim nok ta vardır ki, bunlardan biri halktan #lman fazla parslardır. Diğeri girke- tin gümrükten muaf olarak getirttiği malzemeyi baska yerlerde kullanmak #uretile yaptığı kacakçılıktır. Üçün - cüsü de şebekesindeki bozukluklara mit noktalarm raporda yazılmaması» dır. Hükümet komiserleri, bu noktaları umumi heyete bildirmişler ve bunlar rapora geçirilmediği takdirde idare - nin mesul olacağını, bilânço ve kâr v6 zarar hesaplarına da tesir edeceği- ni söylemişlerdir. Bunun üzerine zabıtlar hükümet ko niserlerinin ileri sürdükleri noktalar ilâve edilerek imzalanmıştır. Bisküvi Sarfiyatı Azalmış! İstanbul bisküvi fabrikalarınm fa- ie tedricen azalmağa başinmiş- İtir. Bunun sebebi halkımızın evlerin- ie hasta yapmaları ve fazla miktarda nasa sarfetmeğe başlanmış olması- dir, İstanbulda evvelce Pır milyon Joya yazın sisküvi yanı'ıraen bu mk- Mar yarım mi'yona düşm'ştür. Sert İbuğdaylardan yapılan bisküvilerimiz İkatte Wibarile komşu ükümetlerin ibiskövilerirden çok yükasktir. 6324010 metre mikâbi abonelere ve- ll B. Vallenberg Eski İsveç Sefiri Öldü Zsveçin eski İstanbul sefiri Bay I Vallenbergin birkaç gün ev - vel İsveçte öldüğünü teessürle haber aldık. Vallenber bir karagün dostudur. Mütareke günlerinde bizimle beraber elem çekmiştir. Türk istiklâl mücade Tesinin muvaffakıyetine candan iman etmiştir. Bu kanaatini mütarekenin kara günlerinde ancak bir Türk va - tanperverinde bulunacak sevgi ve a- lâka ile müdafaa etmiştir. Kapitilâs yon ruhunu taşıyan ecnebileri âdeta düşman bilmiş ve Türk milli görüsü. nü bunlara, karşı şiddetle müdafaa et miştir, İsveçte Türkiyenin tanmma «- sına devamlı bir sürette hizmet et - miştir. Befaretten tekaüt olduktan sonra da buradan ayrılamamış ve hastalıktan yürlimez bir hale gelince ye kadar Istanbulda bir ikametgâh muhafaza ederek yarı zamanını ikin ci vatan bildiği Türkiyede geçirmiş - İNİ tir, : Memleketimiz bir karsiziin dostu - na karşı alâkasız kalmamalıdır. Tür- kiye İle İsveçi vatan bilen Türk dos- tunım hatırası, İki memleket arasm da devamlı bir dostluk bağı diye kal malıdır, Türkkuşu Yarın derslere Başlıyor İnönü kanıp ikinci devre faali- yeti, önümüzdeki temmuzda balıya. caktır, Türk hava kurumu umumi mer kezi, Bursada Türkkuşuna #, Adana- ya 5, İstanbula 3, İzmire de 2 plânör İgöndermiştir. Genç tayfarecilerimiz- den Abdurrahman, Ekrem, Rüstem, Bursada, Fikri, Mehmet, Cemal Ada- nada, Alâaddin, Cemaleddin, Selçuk İstanbulda, Hüseyin ile Hikmet te İz- mir Türkkuşlarında muallim olarak| çalışacaklardır. AMELİ DERSLER BAŞLIYOR İstanbul şubesinde ikinci ameli fa- aliyet devresinin başlaması münasa- betile yarm 15 te Üniversitenin ar * kasındaki sahada büyük merasim ya» pılacaktır. Merasime, bandonun çala» cağı İstiklâl marşile başlanacak, bu- nu Türkkuşu direktörü Nurinin nut- ku takip edecektir. Üniversite meydanındaki (oameli derslerde talebeye müvazene öğreti- lecek ve tedrisat bir ay sürecektir. Bİ lâhare derslere Ramide devam oluna- İzm gelen tesisat ayrıca ilâve edile - Konan Kay Müsteşar, dün gümrük ve liman bazı antrepoları gezmiş, bu arada tır. Dünden İtibaren dahili ticaret eş- yası gümrüklerce hiçbir kayde ve kon trole tâbi olmadan şehirlerden şehir- lere nakledilmeğe başlanmıştır. Bu münasebetle müsteşar Adil O- kuldaş ve yanmdaki heyet dün, mo- törle bitün limanı dolaşmışlar ve dehili ticaret eşyasmın bundan #onra Eminönünde Valide hanı önünde yağ iskelelerine çıkarılmasına karar ver- mişlerdir. Bu kararis tilecarlara nakliyat işin- de en kolay bir yer seçilmistir. Da - hili ticaret eşyaları bu iskelelerden serbestçe sevkedileceklerdir. Buna mukabil, ithalât eşyası güm- rüklerin Eminönü kısmındaki büyük antreponun önüne çıkarılacaktır. Bu kıstm esyanm kontrolü için lâ- cektir, İthalât esvası denizden doğrudan doğruva rıhtımdaki kapı ile antrepo- va nakledilecek ve muamelesi yapıla- rak muayene ve kontrolünden sonra serbest bırakılacaktır. Haydarnaşa antrepoları devredildi Limandaki gümrüğe ait antrepola- rın Ilman idaresine devrinden Sonra Haydarpaşadaki gümrük antrepoları da dünden itibaren Devlet Demiryol- larr ve İşletmesi müdürlüğüne devre- dilmiştir. Gümrük idaresi antrepola- rın İçindeki malları Devlet demiryol- larma teslim etmektedir. Bu antrepoların sacta nolanları Yı- kılacak ve asri şekilde yeniden inşa edilecektir. Ölcüler müfettişliğinin kontrolü Haricten ithal edilen ve Ölçüler müfettişliği tarafmdan kontrol edil » dan sonfa"Sirketideki eski gümrük başmüdürlüğünün karşısında bulunan halı antreposunda kontrol edilecek - tir. Gümrüğe gelecek mallards» --*““| ik sc gerecekler doğrudan doğruva halı antrenosundaki kızma gönderile- cek ve orada kontrol edildikten sonra gümrükte muamelesi yapılacaktır. Kâğıt Buhranı Ka: Mecmualar Dün, bir sabahı refikimizde kâğıt buhranma dair bir yazı çıktı. Bu yarr- da bütün gazeteler gıbi kâğıt buhra undan müteessir olan mecmüaların “apanmak tehlikesinde olduğu bil'tiri- İiyordu, Yediglin sahibi Sedat Simaviyi gör. dük ve bu kâğıt buhraxından dolayı neşriyanın ne dertceye kadar mü'e- essir olduğunu sorluk, Bize verdiği cevapta dedi ki: Bühsettiiğniz neşriyatı ben de in gibi okuduru ve hayret ettim. TI ühakike hüküm süren bi; Kâğıt buh Tanı vardır; fakat ba kâğıt buhranını )iz daima ziyadeleşmekte olan #atığı- mızla İcesi etmiş bulunuyoruz., unda mesi lâzım gelen-ithalât malları bun: |. 2 İÇ NAKLİYATTA BÜYÜK KOLAYLIK Ticaret Eşyası İçin ıtlar Kalktı ümrük ve inhisarlar müsteşarı Adil Okuldaş şehrimizdeki tetkiklerini bitirmiş ve dün akşam Ankaraya dönmüştür. müdürlerile birlikte limandaki dünden itibaren tatbik edilme- ğe başlanan dahili ticaret talimatnamesine ait işlerle uğraşmış- Yanmış Semilerin Enkazı İstanbul limanı İle Haliçte ve Ça « İnakkale boğazında eskiden batmış ve şimdi hiçbir sahipleri bulunmıyan ge- mileri çıkarmak için tetkikler yapıl- maktadır. Bugün yalnız İstanbul li- manı ile Haliçte elliye yakm gemi leşi vardır. Çanakkalede de mühim mik - tarda batmış enkaz bulunmaktadır. Bu vapurların çıkarılması için Av- Tupadan büyük bir vinç getirilmesi lü. zumlu görülmüştür. Haliç, gemi enkazından temizlen « dikten sonra tarak dubalarile baştan başa temizlenecektir. Şehir Meclisi Dün Toplandı Şehir meclisi nisan devresinin İçtimamı dün Necip Serdengeçtinil başkanlığında yapmıştır. Sadettinden açılan Beyoğlu aralı - ğma gelen Fuat Reşat azaya tanıtıl - mış, nakil vasıtaları tarifesinde yapi- Jacak değişikliklerle pastırma, Sicuk- lara etiket konulması, Fatikteki Çar. şamba pazarınm yerinin değiştiril « mesi hakkmdaki belediye kararları mülkiye encilmenine, Sular idaresinin bilâncosu bütçe ericümenine gönd dikten sonra pazartesi topl r üzere toplantıya nihayet verilmiştir. Üniversite Hayvanat Profesörü Vefat Etti Üniversite Fen Faktiltesi EH: nat Profesörü İsviçreli Andre Neril, dün Alman hastanesinde, bir müddetten- beri mustarip bulunduğu tifo hastalı ğından kurtulamıyarak ölmüştür. Üniversite gençliği arasında sevk. len profesörün ölümü, teessür uyan- dırmiştır. Cenazesi, birkaç güne ka» dar memleketi olan Cenevreye gönde Yoldan Çıkan Tramvay Vatman Necatinin idaresindeki 38 numaralı Kadıköy tramvay arabası, dün Altıyol ağzında yoldan çıkmıştır, Bu yüzden seyrüsefer 40 dakika ka « dar durmuştur. Pamuk İsteniyor Bükreşte bulunan bir ticaret miles- sesesi memleketimizden pamuk al » İmak iğin pamuk #yatlariyle ihracat şekil ve şeraitin! Tıcaret odasından İ sormuştur. Yeniköy Nahiye Müdürü Rüşvet Alırken Yakalanmış Yeniköy nahiyesi müdürü Alâxidin bir rüşvet almak suçu ile sorgu altma alınmıştır. İddiaya göre, Alâxddin 25 lira rüşvet alırken yakalanmış, Vali B, Üstündağ, bâdiseye bizzat el koy- mug ve suçlu, işinden alınarak adliye- "İye verilmiştir. İkinel istintak hâkimi B. Mahir suçluyu isticvap etmektedir. Alâaddin hakkmda bugün belki el tevkif kararı elletti 2 Nisan '937 CUMA Bugün hava, çok bulutlu ve tahmin edil. diğine göre yağışlı geçecektir. Karadeniz. sahil mntakasında, Eğe sahillerinde firtma olacaktır. Rüzgârlar şimal istikametinden kuvvetli esecektir. DÜNKÜ HAVA Dün barometre 761 milimetre, hararet &n çok 12, en az 5 derece olarak kaydedil- miştir, Rüza'r poyrazdan saatte 3 kilomet, re sil enmiştir. mİ BİRKAÇ SATIRLA İ başka İşlerde kullanrImıya « caktır. Belediye reisliğinden dairele * tamim edilmiştir. . arif müfettişleri dün müdür 'Tevfiğin başkanlığında bir toplantı yapmışlardır. Bugünkü Hava: DEĞİŞİK düncü ay Gün: 30 Kasım: 146 1355 Hieri 1353 Rumi Muharrem 20 Mart 20 Güneş: 5,14 — Öğle: 1217 İkindi: 15,52 — Akşam