30 Haziran 1939 Tarihli Son Posta Gazetesi Sayfa 7

İngilterenin Akdeniz siyaseti Büyük Britanyaya Akdenizi bırak- HATAYDAN RÖPORTAJLAR Hataya bir bakış ması tavsiyeleri nasıl 'esirsiz kaldı? Tarihi, coğrafi vaziyeti, ekonomisi, ticareti ve maliyesi Yazan: Emekli General H. Emir Erkilet yük Harbi müteakıb hâdise Ü siz geçen 15 yıllık bir tarihten sonra, 1935 te, İtalyanın senelerdenberi kendi nef'ine hazırladığı Mare ost Tu da az daha İclâket borası esi. yordu. Mussolininin Akdenizi hir Roma yapmak istemesi ancak Habeş har. e ve sonra, İtalya İspanyada gene. resmen tutarak ona kuv. koyulduğu zaman sezilip zankoy ile birdenbire uyanan komşular, anlamışlardı ki, Akdeniz yeni. den siyasi bir mesele olmağa başlamış ve fikirlerin yeni vaziyete uydurulması lâ. zım gelmiştir. Artık İngiltere bu denizi oksa daha küvvetli tutmak 1 icâb ettiğini kendin» soruyor, Fransa kuvvetlerini batıdaki daha mühim men. faatleri Üzerinde biriktirmek için Doğu Akdeniz havzasında safra atmanın daha iyi olup olamıyacağını teemmül ediyor, ile sahneye nasıl gire. yor, Rusya Karadeniz. eceğini düşünüyor e bu kararsızlıklar içi illi menfaatlerinin ne yolda te. kabil olabileceğini mülâhazı edi. yonu Cebelüttarık. , haritalarda kırmızı izili, emin bir Akdeniz ve Sü. duğunu bellemşiti. Fakat e, bu fikrin batıl bir elsa. ibaret ölduğu anlaşılmak için iki haftalık bir zaman kâfi geldi. Üstelik İn donanma tahşidatının, İtalyayı seferinde Süveyş yolunu kullan. maktan mene küfi gelemediği aulaşılın. ca ve bu yetmiyormuş gibi bir hava dev. leti tarafından harble tehdid olunan, İn. giliz Akdeniz donanmasının, kendine da- ha emniyetli bir yer aramak için Malta. yı terkettiği görülünce İngilterenin zâ- İma hükmedildi. İngiltere, Süveyş kanalının açıldığı 1869 yılındanberi, 1893 Rus - Fransız it, tifakının ilânı üzerine bir defa daha ayni derecede korkup endişelenmişti. O Fran. sız veya Rus donanmala; ayrı ayrı karşılıyabilirdi. Fakat bunların birleşme. si onun gözünü açmış ve İngiliz donan. masımn zayıflığını ona göstermişti. O tarihte Bay Joseph Chamber Avam Kamarasında şu beyanalta bulunmuştu. «Akdenizde bir harb olursa Büyük Bri tanya filosu aradan geçip kaçmaktan baş. ka bir şey yapamaz... O da eğer kaçabi. Hrse,» Her şeye rağmen, Akdeniz yolu İng'L tere için tamamile emin ve serbest kaL mıştır. Rusya, 1478 de, Akdenizde teh. didkir olmağa başlayınca, Disraeli Os. manlı devletinin bir adası olan Kıbrısı ehlikenin önüne geçmişti. ırı işgal ettikten sonra, tehdid Fransa tarafından gelmeğe başla. dı. Fakat Büyük Britanya bu cihetten, İspanya; İtalya, Avusturya ve kendisi a. rasında, Bismarkın muvafakatile, kurul muş olan 18397 Akdeniz paktı ile korunu yordu; Bismark bu anlaşma ile Fransa. nın Şimali Afrikada genişlemesine mâni olmak istiyordu. veyş 1935 Eylü neder İngiltere N Ancak 1898 krizinde İngiltere şiddet. le sarsılarak uyandığı için Spencer de, niz teslihat programını tatbike başlamış ve bundan sonra onun için talihli, mes'ud bir devre başlıyarak Akdeniz yolu emin na sülk oln n delâlet etti. benzeyiş var Frans asında, 1898 de, Faşoda meselesinden dolayı çıkan ehem, masında Rusya Uzakdo. ğuda meşgul idi,ve Paris Dreyfüs meselesi ile bunalmıştı. Alman Faş politikası en. dişe vermeğe başlayınca da İngilizlerle Fransızlar iyi dost olmuşlardı. (4) Mussolini Akdenine bizim deniz yani Kalyanca Mare nostzum der, miyetli ihtilâ Akdenizin kapısı Cebelüttarık Libya ile on ik; adaları, 1912 de Os manlı devletinden alan İtalya, Akdeniz. de İngiltereye ciddt bir düşman olabilir. İdi. Fakat, Avusturyaya karşı şiddetli bir kin besliyen bu devletin İngiltereye 8- leyhtar olan müttefiklerinden İ fini irtikâb etmekten çekinmiyeceği an. laşılınca mesele kalmamış ve bu sayede Akdeniz Büyük Harbde dahi İngiltere için emin ve serbest bir yol olarak kal Muştu, İngilterenin 1985 te uyanışı ant ve şid. detli olduğu için birçok kimseler artık Büyük Eritanyanın Akdenizi bırakmak zamanı geldiğine bükmetmişlerdi. Bun. lar, daha ziyade, her şeyi maddi ölçek - lerle ölçenlerdi. Akdenizde tutunmak için beyhude sarfolunacak paraların Kap İ yoluna ve İngiliz ticaret filosunun arttı. rılmasına tahsisini müreecah görüyor. lardı. Akdeniz yolu kısa fakat çürük Kap yolu uzun fskat sağlamdı. İngiltere. Bin kolay vurulabileceği Akdeniz yolunu terketmesi düşmanlarınm oyununu da bozacaktı,. Kap yolunun taraflıları Akdenizi, im- paratorluğun yalmız kısa bir deniz tica- fet yolu olarak mütalea edenlerdi. Hal buki bizzat Akedinizn İngiltere için bir ehemmiyeti vardı. Onun, İngiltereye lâ- zam olan bir takım ziraat ve maden mah. sulleri olduktan maada Kerkük kuyula. > ADET ayrılmak | ma Mekteblerde imtihanlar boğuzmın havadan görünüşü rından çıkan petrol boru ile Hayfaya ya. ni Akdenize iner, ve Rus, Rumen petrol. ları Akdeniz yolila İngiltereye gider. Gerçi bütün bunlardan geçmek ve yerle. bildir; fakat imparatorluğun Hini ve Kap yolları Akdenizden geçer ve Portsaidde şubelenirler. Bundan başka imparatorluğun parçalarını biribirine bağlıyan donanma için Akdeniz lüzumlu kısa ve seri bir yoldur. Ancak onun saye. sinde dritnot ve kruvazörler imparstor. luğun #ehdid olunan bir noktasına çabuk yetişebilirler. Nihayet İngilterenin bir Akdeniz tarihi ve buna bağlı satvetli bir Akdeniz siyaseti vardır. Akdenizi bırak. mak burada haysiyetten düşmek, birçok müttefik ve dost kaybetmekti, Nihayet barışa da hizmet edilemezdi. Çünkü İn. gilterenin Akdenizden uzaklaşması bu. büyük değişikliklere meydan verebilirdi ki, bunlar İngilterenin hayati, siyasi ve askeri menfaatleri üzerinde vasıtalı ve vasıtasız fena tesirler yapmaktan kalamazlardı. Bu sebeblerle İngilterede son Akdenizi bırakmamak ve silâhlanmak ol. muştur, Bugün Akdeniz barışmı koruyan bu karardır. Türk - İngiliz ve Türk . Fransız anlaşmaları da bu kararın tekâ. mülünden başka bir şey değildir. H, E. Erkilet geri karar g rada başka hegemonyalara yol açar ve| ye iş adami Güzel Antakyadan rafya bakımından hiç şöp.:de kalmış işe de bu tesir © in değil, Anadolunun bir par. | vetli olmamıştır. Hatay | rle neticelenmiş olduğu bu |nanirlar. günlerde, mili davayı ve bunun | bir manzara kadar kuy- c — Milâddan evvel 330 dan, milâdderi 9 e kadar. Bu devirde Halay. Yu. Romalılar ve Bizanslılar gb garbdan gelen istilâcıların siyasi h sonra 67! kuvvetli esasları bir kere dahâ | miyeti altında kalmıştır. iliz. Yalnız bu yazı ile,| coğrafya bakımından Hatayın, ana dev. letin bir parçası olduğunu bitaraf bir gö-| rüşle bir kere daha tekrarlıyacağız. | Bugünkü coğrafya ilminin, hadisatı| iki cepheden mütaleâ ettiği malümdur. Fiziki coğrafya, beşeri coğrafya, | Fiziki coğrafya bakımından Türk tezi şöyle hülâsa edilebilir: Üçüncü zaman rine başka semtlerin mahsullerini koy.| esnasında Toroslar ve Antitoroslar, Ha-İnan A: aydan kıvrılarak Kıbrıs adasına kadar | ilerlemiş, bundan sonraki zamanda hu. Jen zelzelelerle bu dağların mün. Kıbrıs adasini teşkil edip karaya hücum eden deniz suları da İskenderun | körfezini vücüde getirmiştir. Hatay dağ. larının teşekkülü Töroslara benzer. Lüb.| nanlardan aykırı olduğu için ve Hatay ormanlarının nebati örtüleri, Lübnanlar. dan ziyade Toroslara benzediği için fiziki coğrafya bakımından Hatay ilinin, Ana. dolunun bir parçası olduğu muliakkaktır. Beşeri coğrafyaya gelince; Arazi şe külleri Hatayı Anadoluya bağladığı gibi, insan emeği de Hatayı Suriyeden ayırıp) Anadoluya bağlamıştır. Hatay ünün ve esnafının Suri.| rı ile asla bir alışverişi yok.| tur. Buna mukabil (Hataylılar, beşeri coğrafya cephesinden Cenub (Anadolu halkı ile uzun asırlardanberi iktisadi münasebetlere girmiştirler. | Hatayın Amik ovası, cenub ve şark yetlerimizde hayvan (yetiştirmek geçinen halkın sonbahara doğru rini sevkettiği vasi bir mer'â «Asis vadisinin meşhur ipek ve meyvâ köyleri hasad zamanı kafile kafile ame- lelik yapmak için Çukurovaya gitmek mecburiyetindedirler. İşte bu, ve bunun gibi daha birçok iktisadi bağlar, Hatayı Suriyeye değil, Anadoluya bağlamış bu. lunuyordu. 21 Teşrinievvel 1921 Ankara itilâfna. mesile, Hatayı Türkiyeden ayıran (gayri tabü hudud) derhal bu asırlık iktisadi münasebetlere sed çekmiş ve bir hamle. yın iktisadi vaziyetini felce uğ- cenub vilâyetlerimizi de büyük bir nimet olan «Hatey ilhakıs cerub Vi- lâyetlerimizin iktısadi hayatında yeni bir merhale açacaktır. Tarihi durum Hatayın kırk asırlık Türk yurdu ol duğu, Ebedi Şef Atatürkün 1922 de A- danayı şereflendirdiklerinde £ söylenmiş bir vecizedir. Bu suretle meydana çıkan Hatayın kırk asırlık tarihi beş devreye ayrılabilir: a — Milâddan evvel 2000 den 1250 ye Kadar. Bu devirde Hatay, Hitit Türkleri. nin siyasi hâkimiyeti altında kalmıştır. b — Milâddan evvel 1250 den 330 a ka. Mekteblerde imtihanlara devam edim ektedir. Resmimiz İstanbul Kız Lsesinde p . öve ei dar: Bu devrede Hatay şarktan gelen zararâİy Komşu hükümetlerin siyasi hâkimiyetin. d — Milâddan sonra 670 den, milââ dan sonra 1085 e kadar. Bu devirde Hatay cenubdan gelen ve islâmlığı getiren A- siyasi hakimiyeti altında kalmış bu hâleimiyet uzun sürmemiş ve Jmamıştır. Çünkü islâm olar ; Türkleri kendi yurdlarında siyasi hikimiyeti derhal ellerine elmışlar, Z8- man zaman Şamda ve Bağdadda bulu rab şeflerine ancak mahevi bir Fa bıta ik kalmışlardır. e — 1085 ten 1918 e kadar, Bu di Hatay Türkleri, öz Türk hakimiyeti si. tında yaşamışlardır: Sıra ile Selçuk, Mu sır. Osmanlı Türklerin idaresi altına gi rerek mes'ud ve müreffeh yaşamışlar ve 1919 de istilâya uğramışlardır. 1913 den 1939 ültihakına kadar geçen 31 senelik devreyi Hatây tarihine kattık. tan sonra, en mes'ud bir dönüm noktası. pı şöyle işaret etmek isteriz: Bu Türk vurdu, bugün, Ebedi Şef Atatürkün ve Mini * İnönönün yarattığı, hü: üs. takil, şanı Türkiyenin kucağına stilde ve Hatay, tarihinin en ines'ud bir devre. sine girdi. Hatayın İskenderun, biye ve Beylân olmak yenin br vi bölgesi olan. © rafi bakımdan birçok hususiyetleri 9- başlıbaşına bir beldedir. Bu mıntaka, istiheal ve istihlâk yönle. d edildiği takdirde istihsal şe- us örlimin yetiştirdiği maddeleri mahreç bulamaması dolayısile bi ay önceye kadar iptideilikten Kur- taramamiştı ve halâ da bu vaziyeti Mü. hafazada.. Fakat artık yakm bir gelecekte DÜ bunlar düzelecek! Çünkü Türkiye Cim. huriyetinin yapıcı kolu Hataya mahir & Tini uzattı. Hatayda bazı müstahsil, asırlardanbe- ri dedelerinden gördüğü ökolâstik gerek, te bağlıdır. Çiftçi burada ekinini sapanla er; orakla biçer, dövenle döver, Alah »rdi ise onu eker, verdi ise rablar ise de, kı Hat ekonomisi, ticareti, maliyesi Antakya, Kırıkhan, Har- üzere, şimdi Türki Hatay, rinden eti raiti kendine mahs Buna âmil.ve müessir olan başlıca daha düne kac ya müstehlik pazarla. bulamamış ok müstahsilin nı doğrudan doğruya mü ra satmak imkânını hâlâ bir müstahsile, müstehlik ec. gerek arz ve gerek ta. nebi pazarlarına > en tamamile , gerek fint vaz yetler bihaber bir halde istil ımı mütevas. sıllara satmak mecburiyetinde bulunu. Hem de nasl mütevassıtlara (') Eğer Hatayın, bu şerait içinde hayatı devam etıniş olsaydı, bu bölge ve üstün- de yaşıyan sakinleri, asırlarca medeni âlemden uzak kalmağa mahküm olurdu! (Devamı 10 uncu sayfada) yordu.