13 Kasım 1930 Tarihli Milliyet Gazetesi Sayfa 2

Sulta Menfa yolunda ilk kafile. wöğlamiti. İ Tahsin Paşanın Hatıratı.. (Tercüme va iktibas hakkı mahfuzdur.) Serasker Rıza Paşanın ısrar ve teklifini hünkâr reddediyor.. Sultan Hamidin son € ma selâmlıklarında Senelerce müddet her Cuma günü Hünkârın lin da ve karşısında ahzi mevki etmiş o- lan Rıza Paşa artık bundan mahrum olacaktı. Rıza Paşa İ- çin bu, pek ağır bir şeydi. O Cu- ma günü sabahı mahdumları Şükrü Paşayı dairei kitabete göndererek “senelerce müddet Padişahın müvacehesinde bu- Tunmakla müşerref olduğu hal- de şimdi bundan mahrum kal- ması kendisi için pek büyük hü- zün ve kederi mucip olacağı, arz ve yine selâmlık resminde bulunmasına müsaade edilmesi ni istirham etti, Rıza Paşanm bu istirhamını Hünkâra arzet- tim;şancak muvafık cevap zuhur etmedi. Meşrutiyetin ilânmdan sonra beni menfaya götüren vapurda Rıza"Paşa da vardı; Katip ve Zeki ve Şehremini Reşit Paşa- lar da ayni vapurla menfalarma gönderiliyorlardı. Rıza Paşa yolda bir gün Ra- tip ve Zeki ve Reşit Paşalara tevcihi hitap ederek kendisinin| makamı seraskeride bulunduğu esnada bir gün zatı şahaneye bir ariza takdim ve Sultan Ha- midin bilcümle hanedan âzasını alarak ve süferayı davet ederek babıseraskeriye azimetle orada kanunu esasiyi ilân etmesini teklif etiğini ve bunun üzerine saraya gelmesi irade olunarak fırka kumandanlığı ve seras- kerlik gibi en mühim makamla- rı işgal etmiş olan Serasker Rı- za Paşanın mazhar odluğu bun- ca ihsan ve nimetleri ve payan- sız huzur ve rahatmı ayaklar altma alarak Hünkâra kanunu esasi ilânını teklif edemiyeceği aşikâr İken menfa yolunda iz- harı celâdete kalkışması mu- hataplarını ahmak farzetmek- ten başka neye hamlolunabilir? Serasker Rıza Paşanın Hün- kâra derecei merbutiyet ve in- kıyadını ve karakterini yak: dan bildiğim için menfaya derken izhar etmek istediği ce- lâdete içimden gülmekle iktifa ettim. Filhakika serasker Riza Paşa hemen her gün sabah ak- riye gelirdi; ben komisyona tahriren olduğu gibi şifahen de irade tebligine sik sık memur edildiğimden hemen ber gün komisyonun münakit bulundu- ğu Çit köşküne gider, Rıza Paz şa ile görüşürdüm. Komisyon azasından olup bazan geç gelen Etem ve Ömer Rüştü Paşaların bulunmadığı zamanlarda Rıza Paşa bana hep Sultan Hamide karşı minnettarlığından bahse- âzasından Ömer Rüştü ve bil- hassa Etem Pa-alardan hoşlar- mamasma sebep Etem Paşanın bilâhara ikinci bir tezkere ileliki, gelmeyip evinde intizar etmesi emsolunduğunu hikâye etti. Rı- za Paşa Sultan Hamide fartı in- kıyadı ile maruf ve rızayı hüma yundan zerre kadar 'inhiraf et- mediği malüm bir keyfiyet iken güya kanunu esasinin ilânını teklif etmiş olduğu yolunda a- tıp tutması kendi hesabına bir celâdet sayılsa bile buna kim- senin inanmadığı aşikâr idi. Rı- za Paşanın bu sözleri muhatap- larmı ahmak yerine koyduğunu gösteriyordu. Meşrutiyet, hürriyet, kanunu bozukluğundan, ozdularda zabitanm terfileri ihmale uğ- radığından, piyade dairesinin or dulardan gelen terfi leri- ni hasır altı etmesinden etmesi idi. (Bitmedi) —.— Kepeklerin muamele vergisi İhrac edilecek kepeklerin mu amele vergisine dair olan hey'- eti vekile kararı maliye vekâle- tinden Defterdarlıklara bildi seneden fazla bir müddet ikinci| şam birer defa komisyonu aske| derdi. Rıza Paşanın komisyon| esasi, meclisi mebusan kelime-| Miştir. Karar aynen şöyledir: leri o devirde öyle korkunç şey| 1 — Muamele vergisi kanu lerdi ki bunları Padişaha teklif | nunun üçüncü maddesine mü- etmek şöyle dursun ezkaza ağı| zeyyel kanunun birinci madde- za almak bile mucibi felâket i-| sinin bir numaralı fıkrası muci. | di. Rıza Paşanm bunu bilmeme! bince memleketimizden ihraç sine ve yahut bunu bile bile hi-İ edilecek kepeklerden ihraç do- lâfma cü'ret edebileceğine im-| layısile muamele vergisi istifası kân mutasavver değildi. 2 - icap etmez. Ka ka me İm | 2 Doğan doğra me Eskiden Babrâlide bir sicilli- | maliki ecnebiyeye ihraç edilmek iyi ri orlam Maruf! üzere sevk olunan kepeklerden işki sir > Bp Hâmit Je imâl dolayısile muamele ver Bey bu komisyonun âzasmdan| 8isi almmıyacaktır... idi. Bir gün Hüseyin Hâmit B.) 3 — Doğrudan doğruya ihra rüfekasından birine hiddet et.|<a tahsis edilmeyip te pazara miş ve bir çok sözler arasında) Sıkarılan kepekler bittabi mua- “burasını Meclisi Meb'usana çe) mele vergisine tâbi tutulacak- virdin,, demişti, Resmi bir ko-) tir. il da ve bir kimsel : 5 a dn (0k Ti Meb so) 1931 müskirat-bütçesi günün ağıza alınmış olması sa-| Müskirat inhisarı 931 bütçesi hı raya ihbar edilecek olursa bun-)lıklarma başlamıştır. ee dan ne fena neticeler çıkabilece| Yeni bütçede idarenin teşkili Zini tahmin eden komisyon re- R isi Tevfik Paşa müthiş surette e rdan Konya Ereğlisi ve Ga-| telâşa düşerek hemen saraya ymtaptiki fabrikalar en evvel a- Kiba ve şayet bu sözün ken- Şe Diger fabrikaların hangi vi isi tarafından söylendiğinc da| mrmiştir “çavar beniz tesbit edi ir bir jurnal verilir de başı belâ isi için büt Bir şişe fabrikası ya uğrar diye hakikati hali an-|çeye tahsisat konacaktır. Bundan baş İatmış ve o sözün kendi ağzım-| ka kaçakçılığa mâni olmak için eve dan çıkmadığım zatı şahancye |<“t muhafarı teşkilât daha ziyade arzı ricasında bulunmuştu. Bu) Müskirat inhisarı teşkilâtmn geniş korku o devrin bütün ricaline|lemesine sebep vardatının gittikçe art idi. Binaenaleyh yirmi! masıdır. MELİYET Misak için Amerika müzahe- ret edecek Sulhün devamı, bekası için ber millette samimi bir arzu var buna şüphe yok, Fakat mağdur olmuş bir takım milletlerde var ki, emelleri biran evvel kendi- lerini bağlıyan ağır yüklerin al- tından siytılmaktır. İşte eski igaliplerie mağlüplar arasındaki hoşnutsuzluk buradan geliyor. 914 ağustosunda başlıyan Avru pa harbi 918 teşrinisanide filen bitmiş oldu. Her sene galip memleketlerde 11 teşrinisani o tarihi tes'it ediliyor. Mağlüp Almanya ile galipler arasnıdaki mütareke o gün aktedildi diye, /mütareke gününün bir hususi- yeti de Amerika da cümhur rei- sinin bir nutuk irad etmesidir. .. Amerika climhur reisi Mr, Ho over geçen sene de 11 teşrinisa ni natku ile sulhün kuvvetlen- e Li i M. Hoover mesi yolunda mühim şeyler söy lemişti. Bahri tahdidi teslihat konferansı o zaman henüz top- Janmamıştı. Bir senedenberi ara da bir fark hasıl oldu. Bugün İngiltere ve Amerika gibi iki bü yük bahri devlet anlaşmış bulu İnuyorlar. M. Hovver bu seneki mütare yanı dikkat noktalara temas et miştir. Mr. Hoover beynelmi- lel ihtilâfların halli için telifi İbeyn hey'eti teşkilinden bahset- miştir. Harekâtında serbest kal mak istersen Amerika siyaseti için sulhü takviye yolunda reis Hoover'in Kellog (o misakının maddi ve müessir bir müsale-| met vasıtası haline getirmek e- ,melinde olduğu anlaşılıyor. Kel; log misakı harbi beynelmilel! ihtilâtların Pallinde müracaat edilecek bir vasıta olmaktan çı- İkardı. Bugünkü cemiyette bir fert başka bir fert ile olan ihtilâ İfinır halletmek için mahkemeye İgidecek yerde nasıl tabancasını mezun değilse Kel medeni dünya iş- ir. aralarında çika- cak ihtilâfın halli için silâha mi racaatı reddetmişlerdir. Fakat mu derecesinde fili bir zabıta kuvveti iktisap edememiştir. İhtilâfların hakeme müracaat) le halli, uzlarmak gibi vasıtalar. la her devlet iktifa eder ve bu yoldan ayrılmamağı kendine eni büyük bir vazife bilirse Kelloğ misakı da lâzım gelen kuvveti iktisap edecektir. Reis Hoover Amerikanın bu kararda olduğunu anlatmak isti yor, Bu nutuk eski ve yeni dün- ya matbuatında hayli tefsirlere yol açacaktır. Vashington, 11 (A.A) —Mü tarekenin yıl dönümü münasebe tile irat etmiş olduğu bir nutuk ta M. Hoover, milletler arasın! da mücadeleler daimi | sürette gizli olarak mevcut olmakla beraber, sulh ihtimallerinin son yarım asır zarfımdakinden faz- | (la olduğunu beyan çe Mü şarünileyh, her gün uzlaşma ve ii kuvvet kazanmakta olan Briand. Kel PVASE HARICİ HABERLER... Umumi mütarekenin yıldönümü H.E teşkilâtercümen Amerika reisicimhurunun nutku ehemmiyetle karşılandı Cenevrede Tahdidi teslihat müzakeratı CENEVRE, 11 A.A, — Tah- didi teslihat ihzari komisyonun da mütarekenin yıldönümü mü- nasebetile'bir dakika süküt edil mek suretile bütün halk maktul lerinin hatırası tebcil edilmiştir, Alman ve Rus murahhasları ta- rafından muzaheret edilen İtal- yan murahhası, geçen içtima devresinde teslihat kredilerinin | neşir ve ilânı sistemile bir sure- ti halle raptedilmek istenilmiş olan harp levazımının tahdidi hakkındaki müzakeratın yeni- miştir, Yugoslavya ile Belçika- nın muhalefetine ve Fransa'nın miş olan neşir ve ilân sistemi- nin tetkikinden başlanılması ta- lebine rağmen komisyon M. Po- litis ile Lord Sesil'in meselenin yeniden ve derinden derine tet- kik ve münakaşası . suretindeki teklifini6 reye karşı 14 reyle ka bul etmiştir. Ekalliyette kalan devletler şunlardır: Fratisa, Le- histan, Romanya, Çekoslova- kya, Yugoslavya ve Türkiye. Rusların fikri MOSKOVA, 12 A.A, — İh-| zari terki teslihat komisyonun- İda ihtiyat kuvvetlerinin muza- | keresi meselesinde Fransa'nın İiltizamma rağmen İngiltere ve Amerika'nın müstenkif kalma. larından bahseden İzvestiya ga- zetesi diyor ki: Bir İngiliz - A- merikan harbi vukubulduğu tak dirde Fransa'nm hangi tarafı il tizam edeceği henüz belli olma- dığı için bu iki devletin herbiri Cenevre'de, Fransa tarafmdan ki teslihat kome- dyasında Fransa'y reddetmek istemiyor. Hakikati halde, silâh İlanan Amerika ve İngiltere Fransa'yı da kendileri gibi si- lâhlanı serbest bırakıyor- lar, Almanya şimdiye kadar ter ki teslihat yolunda Cenevre'de İbir tebeddül olacağı ümidini bes liyor idi ise bu defaki içtima bü İtün ümitlerini kat'i olarak suya düşürmüştür. Bahri tahdidi teslihat Vasehington, 11 A, A, — Bahriye nezareti, Londra mua- hedenamesinin derpiş etmekte olduğu tahdidi teslihata doğru yeni bir'hat olmak üzere 6 yeni. torpito müuhribinin filo listesin- den çıkarılmış olduğunu tebliğ etmektedir, —— —— Alman tayyaresi İngilterede LONDRA, 11 A.A. — Hava den küşat edilmesine talep et-| müzakerata evvelce kabul edil. | teftiş etmişlerdir. Tayyarenin yarın Prens de Gal tarafından ziyaret edileceği ve hava müsait olduğu takdirde prensin tayya- -İre ile bir cevelân yapacağı söy- lenmektedir. Yunan kabinesinde tadilât ATİNA, 12 A.A. — Alman bazı haberlere göre, harbiye na- zırı meb'usan meclisi reisliğine intihap edilecek ve harbiye ne- zareti M. Venizelos deruhte olunacaktır. Kabinede yapılacak tebdilât cümlesinden olarak dahiliye, ziraat, adliye, bahriye ve sıhhiye nazırlarnın da deği işmeleri muhtemeldir, log misakından hareretle bah- setmiştir, M, Hoover, dünyanın bütün ihtilâfların ya hakeme havale- si ve yahut bevnelmilel bir t: - lifi beyn komisyonuna tevdi su- retile halledilmesini kabul ede- cek dercede bu muahede ve iti 1430 Hindistan Konferan mera- simle açıldı Londra, 12 A.A. — Hindis- tan meselesini tetkik edecek o- lan yuvarlâk masa konferansma 90 murahhas iştirak etmektedir. Bunlardan on yedisi İngiltereyi | hazırladıkları esasları müzake-|na memur edilmişlerdir. 16 sı, yerli Hint hükümetlerini Bugünkü müşterek içtimada,hazırlanmi olan esaslar, son Ankara, 12 (Telefonla ) — Halk Fırkası teşkilât encümen leri bugün mesailerini ikmal et! tiler. Teşkilât encümenine bu- gün Dahiliye vekili Şükrü Ka- ya Bey de iştirak etti. Yarın (bugün) öğleden son- ra teşkilât hey'eti encümenleri müşterek bir içtima akdederek re edecekler ve bu esaslar kat'i ve 57 si, Hindistanın İngiliz i-|$eklini alacaktır. daresine tâbi olan aksammı tem sil etmektedir. Hint milli kongresi fırkası, İkonferansı boykot edeceğini ev- velce beyan ettiğinden murah- has göndermemiştir. Bu konte- rans, meşrutiyet idaresinin mu- ayyen bir inkişaf devresi geçir- mesini müteakip Hindistanın u- mumi vaziyetini tetkik edilece ğini natık bulunan 1919. tarih- li siğhat kanunu mucibince iç- timaa davet edilmiştir. Konfe- İngttiere kıralı ve Hindistan impöraforu Beşinci George ransın vazifesi Hindistanm ati- sinin İngiliz imparatorluğu çer- çivesine ne suretle dahil edile- ceği meselesi hakkında âzami imkân dairesinde bir itilâf vü- cude getirilmesini temin Etmek ten ibarettir, Bugünkü içtima muazzam ve muhteşem mera- sim İcrasile başlamıştır. Bu me- rasime Hint prensleri alay elbi selerile iştirak etmişlerdir. LONDRA, 12 (A.A) — Yu- varlak masa konferansı açıldık- tan sonra, kıral murahhaslara beyanı hoşamedi etmiş ve bu münasebetle söylediği nutukta; Hindistana mahsus bir hükü- met ve idare tarzı hakkında tet- kikatta bulunmak ve parlâmen- toya kararlarında rehber olabi- lecek bir itilâf zemini bulsak için İngiliz ve Hint devlet a- damlarile Hint hilkâmetleri re- islerinin bu süretle bir masa et- İi İrafnda toplanmalarının şimdi- ye kadar görülmemiş bir vak'a olduğunu kaydetmiş ve demiş- tir ki: —10 senelik bir devre bir milletin hayatında çok kısa bir merhale teşkil eder. Geçen 10 senelik devir yalnız Hindistan- da değil, fakat İngiliz impara- — İtorluğu camiasını teşkil eden memleketlerin hepsinde zama- nın adi ölçüsüne meydan oku- yan milliyet fikir ve temayül İerinin inkişafma şahit olmuş- tur. 10 sene evvel o haşlamış olan bir vaziyetin neticelerini tahmin ve tetkik etmek lüzumu nu müşahede etmek bizi hayre- te düşürecek bir hal ve hususi- yet teşkil etmez. Her birinize terettüp eden vaziyetin fevkalâ de ehemmiyetini nazarı dikkati nize vazetmeğe İlizum görmem, Müzakere ve müşaverelerinizin varacakları neticenin İngiliz im torluğu camiası üzerinde God çok büyük tesiri hepi- niz müdrik bulunuyorsunuz. Yapacağınız müzakerelerin lâflara merbut bulunduğunu|bu gayenin muhakkak surette ilâve etmiştir elde edilmesine sebep olmasını Fırka Teşkilâtı ile yakından alâkadar olmak üzere İstanbula Osmanlı borçlarına ayrılan para 6 milyon lira Osmanlı Bankasındadır' Ankara, 12 (Telefonla) — Osmanlı Bankasında Düyunu umumiye emrine yatırılmış bü lunan 25 teşrinisani 930 taksiti nin üçte birini teşkil & altı milyon Türk lirasr İn; i Vekâletlerde siyas Ankara, 12 (Telefonla) — Bizde de siyasi müsteşarlık'usu lünün ihdası lehinde Meclis İkuvvetli bir cereyan vardır. Bil İhassa İktrsat vekâleti gibiiş hususunda çok mahmul bir ve- | | Ankara, 12 (Telefonla) — Sonposta gazetesi Hariciye ve- kilinin Rusya seyahatının 20 bin liraya mal olduğunu yazmış İt. Evvelâ yevmiye olarak gös terdiği rakamlar kâmilen yan- Muntazam borçlar | müdürü geliyor İ Ankara, 12 ( Telefonla ) — Maliye vekâleti muntazam borçlar müdürü Hilmi Bey, me muren İstanbula hareket etti. Spor kongresi » Atkara, 12 ( Telefonla ) — Spor kongresi aym 28 inde şehi timizde toplanacaktır. Bursa valisi, Vekâlet emrine alınmadı Ankara, 12 (Telefonla) — Bursa valisinin vekâlet emrine alındığı asılsızdır. İzmir piyasası İ OİZMİR, 12 A.A. — Bugün 22 kuruştan 50 kuruşa kadar 3706 çuval üzüm ve 6 kuruştan 138 kuruşa kadar 907 çuval incir satılmıştır. Ziraat kursu ANKARA, I2 A.A. — Zira- ata arız olan hasarat ve ziraat hastalıkları hakkında en son bil gileri takip etmek ve göstermek üzere dünden itibaren Ankara- da bir kurs açılmıştır. Bir ay devam edecek olan bu kursa ce- nup vilâyetlerinde ziraat müca- delesine çalışan mücadele me- mur ve müdürleri ve müfettiş lerile ziraat memur ve müdürle- ri iştirak etmişlerdir. Kursu An kara emrazı nebatiye şefi ve yüksek ziraat mektebi hacarat J müderrisi idare etmektedirler. Nafa fen mektebi talimatnamesi Ankara, 12 ( Telefonla ) — Nafia fen mektebi talimatname sinde bir sene sınıfta kalan ta- lebenin mektepten ihracına dair olan kayrt iki seneye tebdil ö- dummüstnr. ve isimlerinizin tarihe Hindis- tana şerefli hizmetler ifa etmiş olan, gayret ve emekleri çok sevimli milletimin saadet ve re- fahımı temin edecek kimseler gi bi geçmesini temenni ederim. MM. Mac Donald'da iradettiği nutukta görülecek işin çok bü- yük ve ehemmiyetli olduğunu söylemiş, konferans Âzasını ma zide sarfedilmiş olan dokunaklı ve incitici sözleri unutmağa, konferansı 2 milletin siyasi de- hasına lâyık; bir mevkide tutma nım iki millet hakkında duydu- ğu hürmet hissini kuvvetlendir- meğe davet eylemiştir. Mübalagalı, yanlış bir görüş | ğa ve bu suretle bütün dünya-! P şeklini alacaktır gidecek heyet şu zevattan rekkeptir: i Afyonkarahısar meb'usu Tekirdağı meb'usu Cemil, İSİ bul mebusu Hüseyin, Tabi sabık büyük elçisi Memduh $İ ket Beylerdir. İzmir meb'usularından GEÜİ Vasıf Beyler de İzmir teşkili İd zl | Ankara, 12 (A.A)— H. 81 grup heyeti umumiyesi öğleden evvel saat 11 de nacaktır. sına tahvil edilmiş bul |Bu tahvil muamelesi ih İmevsiminde piyasada Türk heri az, ecnebi parasının olduğu bir sırada icra edil imüsteşarlıkihd kâlette bu gibi müsteşarlı faideli hizmetler göreceği naatı hâkimdir. Bu usulün kâbİ lü ayni zamanda eleman irmek nokta nazarmdan dö 1 görülmektedir. dıştır. Esasen bu yevmiyeler letin bütçesinde kan: İnizamın, rinde herkes İfendan görülür. Hariciye vekili inin seyahatr 20 bin değil bil mum masrafları ile bunun smı bile tutmamaktadır. M5) Gümrük muhafa78| ya . | | teşkilâtı layihası Ankara, 12 (Telefonla) “| Gümrük muhafaza memurla” nin askeri teşkilâta göre ki hakkında tanzim ve İcra V& killeri Hey'eti tarafından olunarak geçen sene meclise rilen kanun lâyıhası ihtisas © cümeninde bulunmaktadır. | Bu lâyıhanm bu seneki met lis içtimamda tetkik ve mi Teri kuvvetle muhtemeldir. H yıhada hudut asayişi ile kal gümrük muhafaza teşkilâtı kında büyük esaslar ve bu Mi hafaza memurlarının askeri W | sullere göre tensik, teşkil tal ve terbiyelerine ait maddelf” vardır. | Bu teşkilât arasma girecii kuvvetler aynen asker gibi #8 kilâta tâbi tutulacak ve lik hizmetine mahsuben 2,5 #© İne hizmet göreceklerdir. Efrat ve küçük zabitana İf bas ve iskândan maada 15 ir dan 35 liraya kadar maaş ve yvan yem bedeli verilecektir. e İ Posta ve telgraf bütçe” sinde tasarruf Maliye encümeni yeni pos? ve telgraf bütçe lâyıhasını te kik etmektedir. Bu lâyıha 07 rinde, bilhassa mali kısımlard8"” mühim bazı tadilât icra edil” cekur. Bu tadilât, memurin hi cırahlarından yüzde yirmi, A“ rupaya seyahat harcırahları ge rinden de yüzde elli nisbetiiÖf ki cem'an 600 bin liralık bir # sarrufu hedef ittihaz dir. Muzaffer B. teftişe çıkıy9” Maarif emini Muzaffer > yakmda mülhakata teftişe 8 caktır. Bu meyanda Bursa Bolu muallim mektepleri tefff edilecektir. Muzaffer B. ayfi zamanda köylerdeki millet me tepleri tedrisatını da tetkik © decektir. Ecnebi mektepleri muallimleri Ecnebi ve ekalliyet lerine muallim olmak için we niden birçok talip müracaat miştir. Münhal olmadığndi” keyfiyet alâkadarlara bildiri mektedir. 4