2 No: 57 Sultan Hamit Matbuata çok shemmiyet verirdi. Dahilde ol- — Sun hariçe olsun gazetelerin neş riyatını dikkat ve alâka ile takip ederdi. Dahilde intişar eden ga- © zetelere karşı sansür usulile tak yit altında tutabilmek mümkün — “di; ancak Avrupada çıkan ve © gerek mensup oldukları hükü- — metler ve gerek hitap ettikleri © kâr umumiye üzerinde icrayı tsir eden gazetelere karşı yapa- — sak bir şey olmadığından bunla » rt yakından takip ettirir, bunla- © rm neşriyatına muhtelif suret ve vasıtalarla cevap verirdi. Ecnebi © gazeteleri içinde bilhassa ehem- miyet verdiği şunlardı: Taymis, Tan, Külnişe çaytung, Tribuna, İstandart, Viyedemusti, Bu ga- © zetelerde intişar eden havadis- ler, siyasi makale ve mütalealar günü gününe tercüme ve tak- — dim olunurdu. Bunlar içinde tas hihe mühtaç gördüklerine veya cevap verilmek (| icabedenlere Matbuatı cnebiye müdüriyeti, saray mütercimleri ve bâzı ma © Tuf muharrirler vasıtasile lâzım gelen cevapları tanzim ve neşret © tirirdi. Avrupa gazetelerinden bazıla rmın İstanbuldaki muharrir ve © muhabirleri saraya davet oluna- © rak muhtelif suretlerle taltifleri unutulmazdı. Bu siyasetten hay © li fayda görülmüş ve bir çok ma — kaleler muvafık surette yazdırıl müşte. Sultan Hamit, Şehzadeliği za « manında intişar eden ceridei ha © vadis, tasviri efkâr, Basiret, — Çaylak, Çıngıraklı tatar ve saire Bibi gazetelerin serbest neşriya- otihalk üzerindenasıl tesirler yaptığımı bilirdi. Esasen dahili politika işlerile daha o vakitten meşgul olan ve muhtelif maha- fil ve eşhas ile sık sık temasta bulunan Şehzade Aptülhamit E fendi bu gazetelerin neşriyatma — yabancı değildi. Bunlarm mu- harrirlerini dairesine davet eder ve kendilerile gizlice görüşürdü O zaman memaliki ecnebi yede intişar eden ve aleyhimizde neş- riyatta bulunan Avrupa gazete- lerini de meşhur kraethane sahi bi Sarafim Efendi ve kitapçı El nino vasıtasile getirtip okuturdu « Matbuat yolile efkârı umumiye zerinde müessir olmuş olan “ Aptülhamit Efendi saltanata © tecrübe edinmiş bulunuyordu. © Binaenaleyh kendi saltanatı za- , manında bu kabil ahrarane neşri | Yata cevaz vermiyeceği ve ilk fırsatta hüriyyeti matbuatı tak- yit ve hattâ ref'edeceği tabii idi, © Mamafi saltanatın daha ilk sene lerinde Matbuatın elinden hürri — yeti almakla işe başlamağı mu- — vafıkı ihtiyat ve basiret görme- o mişti. Buitibarla bir kaç sene ç matbuatı serbest birakmıştı. An cak bu serbesti anbean kuvvet- « eşmekte olan mutlakıyeti idare “ile bir arada yürüyemiyeceğin- den liç yüz beş tarihinden itiba- ren sansür usulü ile teşdit edil- ,meğe başlandı ve Rıdvan Paşa- «nım Dahiliye müsteşarlığı zama nında büsbütün korkune bir şe-| | kil aldı. Bir aralık o hale gelmiş ti sele marzii âlıyemu “hali yi şöyle dursun terti; # hataları bile gazete sahipleri ii tehlikeyi davet eder olmuş- Dahiliye nazaretinde bir mat « buat müdüriyeti vardı. Bu mü- > düriyet teşkilâtı itibarile Dahi- iye nazaretine merbut idi ise de ç bulkikatta saraydan emir alır ve , saraya hesap verirdi, Bir çok iş » güzarlar da sık sık gazeteler hak *da jürnallar verirler, her han SultanfHamiti Tahsin. Pâşanın, Hatıratı.. | (Tercüme ve Iktibas hakkı mahluzdur.) Abdülhamiciu Orman nazırı Selim Melhame İstanbulda çıkan gazeteler tab'olunmadan evvel sansür &- dilirdi, Her gazete yazılarım pro vâlarını Matbuat müdiriyetine gönderir, bunlar sıkı bir kontrol dan geçerek basılırdı. Matbuat müdüriyeti mühim gördüğü ba- zı yazıların provalarını saraya takdim eder yahut bizzat getirir di, Ecnebi gazetelerden bazıları- nın ithali alelitlik memnu idi. Diğerlerinin de aleyhdar yazıla- rr ihtiva edenleri Avrupadaki se faretlerimiz tarafından şifreli tel grafla verilen malümat üzerine menedilirdi. Bu kabil gazeteleri gizli vasıtalarla getirtip okuyan lar hakkında Hünkâra jürmal- lar verildiği ve bunun neticesin- de bir takım kimselerin canları yakıldığı vaki idi, Bu nevi gazeteler umumiyetle (evrakı fe MİLLİYET HARİCİ HABERLER Yunanistanda | İ M.Venizelos| “ Sultan Hamit ve matbuat! Ankarail 4 gün Padişah, bütün gazeteleri alâka ve dikkatle takip ederdi Yunanistanda kalacak, misakı imzalayacak Yunan Başvekili ile Anka rada neler görüşülecek? ATİNA, 4 - Dün Türkiye sefiri Enis B yapmış, mülâ- £ kat mevzuu Ar karadaki müza- | kerat ve M. Ve- nizelosun Anka- ra seyahali etra. fındaki teferrua* olmuştur. M. Venizelos ve Hariciye nazı rı M. Mihalâko- * pulosun Ankara (© Enis Bey seyahatlerinin 20 T. evvelde vu- lenmekte ise de Ankarada cereyan etmekte olan müzakeratın alaca ğı neticeye tabi bulunmaktadır. Bu müzakeratın 20 teşrinicvve- le kadar hitamı bulacak tarzda hüsnü suretle ilerlemekte oldu- ğuna dair malümat alınmıştır. Seyahat tariki şu suretle tes- bit edilmiş olduğu haber almmış tır: M, Venizelos ve refakatin- de bulunacak olanlar (o Pireden (Elis) kruvazörüne rakip ola- rak İzmite ve oradan treni mah- susla Ankaraya gideceklerdir. M. Venizelos ve refakatindeki- İler sekiz gün devam edecek olan bu müddet zarfında, Türkiye hükümetinin resmi misafirleri olacaklardır, Avdet ağlebi ihti- mal ayni tarik ile yapılacaktır. Yunan ricaline fevkalâde bir is- ikbal merasimi yapılacağı ha- ber alınmıştır. Ankarada ne kadar kalacak? ANKARA 4 — M. Venizelos sadiye) nâmile yadolunurdu. | Ankarada dört gün kalacaktır. İBeyoğlunda Serkl doriyana ve| Başvekil, İsmet Pş. ve Türkiye |İngiliz kulübüne sefarethane ve | ricalile görüşecek ve müzakerat ecnebi postahaneleri marifetile |hitam bulduğu takdirde ticaret geçtiği zaman bu hususta hayli | bu gazetelerin gelip aza tarafın dan okunduğu malâm olduğun- dan oralara devam eden ta- rassut altında bulunur, isimleri her gece Hünkâra arzedilirdi. O tarihlerde İstanbulda Filip Efendinin çıkardığı Tarik gaze- tesi, çerçilden sonra ceridei hava disi çıkaran Mehmet efendinin Saadet gazetesi, Ahmet Mithat Efendinin Tercümanı hakikat, Mihran Efendinin Sabah ve Ah met Cevdet Beyin İkdam gazete leri intişar ederdi. Bunlar arzu dairesinde neşri- yatta bulunurlardı. Bazan bun- lar içinde dikkatsizlikle ve ya- hut sahiplerinin gözünden veya sansörün kontrolundan kağmak #uretile intişar etmiş “mar: âliye mügayir,, yazılarda çıkar- dr. O vakit bir terafın jurnalı ve ihbarı üzerine bunlar bir kaç gün müddetle tatil edilir, ondan sonra tekrar çıkmalarına müsa- ade olunurdu. Haftalık Servetifünün ve ma- lümat gazetelerinin renkli ve re simli olarak çıkmaları ve Fünun ve maariften bahsetmeleri Hün- kârm mucibi memnuniyeti olur du. Sultan Hamit bu gazeteler- de intişar eden romanları mun- tazaman okuttururdü. Sultan Hamit bir o taraftan hürriyeti matbuatı azami dere- ce takyit ve adeta külliyen rel'ü ilga ederken diğer taraf- tan — malüm olan okşamak siyaseti (o icabına — bun- lara maddeten yardım etmek fırsatlarmı da kaçırmazdı. Bir aralık gazetelerin tâbi oldukla- rı pul resmi bunl; fet teşkil ettiği kendisine arzo- lunmuştu. Hünkâr Oo bunların “Maarifi umumiyeye hizmetle- © gi bir gazetede intişar eden bir ia/kale.bir fıkra,hattâ birkelime den türlü türlüsmânalar çıkara- | dk en seyi - tahrik ri hasebile mazharı muavenet ve teshilât olmalar: lâzimeden bulunduğu,, mütaleasile gazete lerin pul resminden muaf tutul *İrak ikamet edecektir. ve ikamet ve bahri müsavat mu kavelenamelerini imza edecek- tir. Aksi takdirde yalnız dost- luk misakını imza edecektir. Tehir ihtimalı de var mı? ATİNA, 4 — Türkiye sefi: Enis B. Türk - Yunan itilâfna- mesizin tatbikatı hakkında M. Venizelosla görüşmüştür. Anka ra sefiri M. Polihronyadisin bir raporunda teyit edildiği veçhile her iki tarafın bu hususta hüsnü İniyet gösterdiği anlaşılmış ve bu hususta matbuat tarafından vaki olan neşriyat mübaleğalı görülmüştür. Gümrük tarifesinin tanzimi üzün bir zamana mütevakkıf ol- duğu takdirde M. Venizelos tica ret, ikamet mukaveleleri müza- keratmın hitamı zamanına tesa- düf ettirmek için, seyahatini te- hir edecektir, Bahri müsavat meselesi mü- zakeratma henüz başlanmamış- tır. Misakın imzası ANKARA, 5 — Yunan Baş- İvekili M, Venizelos ayın 22 sin- de Ankaraya gelecektir. M. Ve- nizelos Ankarada (bulunduğu zamana kadar Türk - Yunan dostluk misakı ile diğer mukave leler hazırlanmış ve imza edil- miş olacaktır, M. Venizelos, Ankarada 3 gün kalacak Ankara (o Palasta Başvekil Paşanm misafiri ola- Yunan Başvekili samimi olarak karşı- lanacaktır, Kâzım Pş. Hz. B. M. Meclisi Reisi Kâzım PAZARTESİ Hayfa'da müslüman- larla hıristiyanlar arasında arbedeler.. KUDÜS, 4 A. A. — Bir kaç hafta evvel Hayfada müslüman lar ile hiristiyan araplar arasın- da baş göstermiş olan düşman- ca fikir ve temayüller şimdi da- ha ziyade endişeyi mucip olacak memleketin diğer kısımlarma da müslümanlarca mükaddes ad dolunan bazı yerlere Arap hiris- tiyanlar tarafından intikam kas- tile bir iki tecavüz vaki olmuş- tur. Bu hareketin neticesi olarak şiddetli bir arbede çıkmıştır. İn- giliz polisleri sükün ve huzuru süratle iade etmişlerdir. Fakat, bilhassa Avam tabakasının se- bebiyet verdiği münferit taarruz ve tecavüzler hâlâ devam etmek tedir. Facıa ! R-101 alevler içinde. Balon 54 yolcu ile beraber yanıyor Beauvais, 5 A. A, — R-10l işaretli kabili sevek balon şid- detli bir rüzgâra karşı alçaktan uçmaktaolduğu bir sırada Bcau- vais halkı balondan birden bire İsiddetli bir alev çıktığını gör- müşlerdir. Balon derhal yere dü şerek iştial etmiş ve parçalan- mıştır. Balonun içinde bulunan 5S kişiden ancak 10 u kurtarıla bilmiştir. Bunlardan da sekizi yaralıdır. Diğerleri hâlâ enkaz altında bulunmaktadır. Balonun alevler içinde bulun önzlik NA yanma memektedir. İngiliz hava nazırı Lord Thomsonun da ölenler a- rasında olduğu söylenmektedir, Fransız hava nazırı derhal kaza mahalline gitmiştir. LONDRA, 4 A.A. — R-101 işaretli kabili sevk balon Hindis tana gitmek üzere bugün Lon- İdradan hareket etmiştir. Balon bir müddet Londra afakında uç- muş, fakat bulutların çok aşağı- da olmasından dolayı yalnız ış- kları görülebilmiştir. Balon, Pa- 5, Tunus hattı ile Afrikanm imal sahilini takip edecektir, ANKARA, 5 —A. A, R-io1 işaretli kabili sevk © balonunun uğradığı feci kaza. ve Hava na- Izırı Lord Thomsonun vefatı do- İlayısile Milli müdafaa vekili Abdülhalik Bey İngiltere hava nezaretine bir taziyet telgrafı göndermiştir. Londra Büyük Elçimiz Ferit Bey hükümetimiz namına İngiltere hükümetini ta ziye etmeğe memur iştir. Romanya kabinesi BÜKREŞ, 4 A.A. — Kabine azası arasında hoşnut$tüzluk e- İserleri belirmiştir. Gazeteler, ka- binenin istifası ihtimalinden bahsetmektedir. Balkan konferansı ATİNA, 4 A. A. — Balkan konferansına iştirak edecek Ar- mavut Bulgar ve Yugoslav mu- rahhasları Atinaya gelmişlerdir. Küşat celsesine ait merasim ya- rın yapılacaktır. Bu münasebet- le atletizm o yunları tertip edil. miştir. Bu oyun ve müsabakala- ra Balkan hükümetlerine men- sup ekipler iştirak edecektir, İrtihal Varna eşrafından esbak Sob- ranya meclisi azasından Türk jmevaddı iye fabrikası u- mum müdürü Zümrüt zade Şa- kir Beyin valdeleri ve Büyük er- kânı harbiye reisi müşir Fevzi pi TEŞRİMEVVEL bir surette tevessüa başlamış ve | © da sirayet etmiştir. Dün, Yafa | 1930 Cenevrede Âkalliyetler M. Titulesko nutkunda neler istedi ? Akvam meclisinin son içtima meclisinde.. CENEVRE,4 A.A. —M. Titulesko Akvam Cemiyeti bü- va ük meçlisinin hitamı münase- betile söylediği bir nutukta; bu içtima devresin- de sulhün idame sinde ve muay- yeri bir teşkilâta raptı gayesine vâsıl olmak için sarfedilen mesa-! iden bahsetmiş, elde edilen neti- elerden mem- nun kaldığını ve bu.neticelerin kat'i ve &hem- miyetli bir ilerlemeğe delâlet et- tiğini söylemiştir. M. Titulesko ekalliyetler meselesine de tems ederek bu meselenin halli için en iyi çarenin ekalliyetlerle hü- kümetler arasında samimi ve ih. lâskârane bir müşareket ve mu- zaheretten ibaret olduğunu be- yan etmiştir. M. Titulesko, Ak- vam Cemiyeti büyük meclisinin A; Tieui İket suretile hallini temin yeni merhaleler katetmeğe ha- zir olduğunu, siyasi ve iktısadi meselelerin - müştereken hare- için her türlü teşebbüslerde buluna- cağını söyliyerek nutkuna niha- yet vermiştir, Kurtuluş Bayramı (Başi birinci sahifede) keci, köprü yolu ile taksime çı. | kacaktır. Taksimde Cümhuriyet meydanmda bir tribün yapılmış tır, Burada İstanbul umumi mec lisi azasmdan bir zat nutuk söy- liyecektir, Tribünde Vilâyet erkânı, ko- lordu - Kumandanı, . cemiyetler, mümessilleri, siyasi fırkalar rü- esası bulunacaktır. Merkez kumandanın emri ile Paşa dün öğleye kadar Dolma-|Paşa hazretlerinin teyzeleri sali bahçe sarayında (istirahat |hatı misvandan Hasna Hanım ve saat 2 de Beyoğlu tarafların-İdün gece irtihali darı beka (o et- da bir tur yapmıştır. Öğrendiği İmiş ve cenazesi bugün Nişanta- mize göre Meclis Reisi, dairei |şındaki apartımanından kaldırı- intihabiyesine tekrar gitmiye- |larak hususi kabirlerine defne- — r Ek ; vi ordu kumandanı önünde geçit başlıyacaktır. Öğleden sonra kolorduya gi dilerek tebrikât yapılacaktır. Bu gece de Cümhuriyet meydanı, Beyazıt meydanı ve sair yerler de bandolar çalınacaktır. Vilâyetinden: İstanbul vilâyet ve belediye riyasetinden: 6 Teşrinievvel pa-! zartesi günü İstanbulun kurtu- luş bayrami olduğundan o gün yapılacak merasimde İstanbul- da bulunan meb'uslar, Cemiyeti umumiyei belediye ve Vilâyet meclisi umumisi azaları, erkân" ve ümerayı askeriye ve rüesayi Mmemurin, Darülfünun ve Maarif erkânı, Hayır hars ve meslek ce- miyetleri rücsası, Bankalar ve imtiyazlı şirketler müdürleri, es naf cemiyetleri reislerinin saat on buçukta Taksim Cümhuriyet meydanmda tahsis edilen mera- sim mahallini teşrifleri rica olu- nur, Bayram münasebeti ile 141 İzmird er l e panik. başladıl Hizmet başmuharriri karşı fır- kadan ayrıldı. ) Vasıf ve Zeynel Besim Beyler arasında t edilen iki mektup ve İzmirdeki inhilâl İZMİR, 5 (Milliyet) — İz-; mir meb'usu Vasif Bey Hizmet sahibi Zeynel Besim Beye şu mektubu yazmıştır: “Zeynel Besim Bey kardeşi- me: Gazetenizin 3 Eylül 930 ta- rihli nüshasında “biz bocalama- dık, verdiğimiz sözde hâlâ seba- tamız vardır, Ne zaman Cümhu riyet Halk Fırkası mutemet sal tanatma nihayet verir ise, ne za- rınm zannettikleri gibi Serböf Fırka ile alâkam yoktur. Hal fırkasınında programımı, ni, gayesini bilirim.Nitekim $İ zetemde senelerce bu fırkanmi en hararetli murevici olarak $ lıştım. Ancak her kesin malul olduğu veçhile, son zama! gördüğüm bazı haksizlıklar # bebile İzmir teşkilâtile berabt çalışmak imkânı kalmadı. Bi man inhisar belâsi milletin ba-| yurduğunuz islahat ötedenbö şımdan kaldırılırsa, ne (Ozaman emellerim olduğu için eli halka biraz nefes almak imkânı memnuniyetle karşıladım, Mut bahş edilirse o zaman progra- metler saltanatının ilgası adım mın etrafımda tekmil memleket-'nr, inhisarlarm tadili adımın le beraber bizde varız” yazıyor-| teşkilâtı şuna, buna değil, bü sunuz. Azası olmakla müftı zat hâlka ve bizzat gençliğe bulunduğum yüksek ve tarihi | tinat ettirilmesi adımımı, m fırkanın maksat, emel ve prog- leket için faideli görmekteyii ramında ve bir müddettenberi | Bunların tahakkuku takdirindi gördüğünüz veduyduğunuz icra tıpkı yazdığım gibi, — verdiğif atında yazılarınız, arzularını- İsözde elbette sebatım vardır.B zmihtiva ettiğimanâya mugayir hüsusati yazacağım makalelef bir şey var mıdır. Böyle bir mu deizaha' çalısacağım, Sarsılmâ gayeret kalmamişsa senin gibi hörmet ve mahabbetlerimi © bir arkadasn bize muhalif olma-! yit ederim kardeşim efendim.” sını ve Serbest Cümhuriyet fer.) Hizmet başmebarriri | kasında çalışması artık nasıl Zeynel Be: anlayabilirim, bana lütfen izah etmenizi rica ve muhabbetlerimi | O Bu iki mektubun Hi teyit ederim kardeşim, efendim” |intişarı üzerine Serbestciler f8 İzmir meb'usu ( (na halde şaşırdılar, Zeynel Bel) Vasıf ayni nüshada yazdığı bir mal lede kendisinin serbest fırkayi| intisap etmediğini, Halk fırkaf Z. Besim B. in cevabı Zeynel Besim Bey şu cevabı nın gayelerine taraftar oldı vermiştir: nu fakat tatbikatta gördüğü nd “ Vasıf Bey kardesime: sanliklardan şikâyet ettiğini Mektubunuzu aldım. Ehem- İylemektedir. Serbestçilerin miyetine binaen, ve aramızdaki ateşin taraftarı olan Hizmeti hususiyetten cesaret alarak ay- jve Zeynel Besimin bu ifti nen neşrediyorum. Bunun ben- | ve neşriyatı serbestcileri inki ce büyük ehemmiyeti £ vardır. |ra uğratmıştır. Zeynel B.bum Çünkü bütün siyası işlerimi ef- |tupları ve makaleyi neşri kâri umumiye huzurunda açıkça ,de ailesile istanbula haraket e halledeceğimi müteaddit defalar lemiştir, Serbest ftrkanın İzmifi vad etmiştim, Benim bir çokla- de inhilâli başlamıştır. ğ Fransa müşkülât çıkarıyor Sovyet mallarının ithaline karşı Fransanın yeni tahdidatı.. MOSKOVA, 5 A.A. — Mat-/ İbuat Sovyet mamulâtının Fran| aya ithalindeki yeni tahdidatı| ısyaya karşı açik bir iktisadi mücadele başlangıcı addediyor. İzvestiya gazetesi (o Fransanın milletler arasında müsalemetkâ rane iktrsadi münasebatın â tama doğru tehlikeli bir girdiğini yazmakta ve F hükümetinin bu kararımı So' ler aleyhindeki Cenevre imükâlematile alâkadar bul tadır. gisi Erzurumda kar ERZURUM, 5 (Milliyet) — | Bugün buraya saat 9 da kar yağ mağa başlamıştır. Şimdi saat 17 dir kar hâlâ devam ediyor sada sulu serpken halinde yağdığı i- çin erimektedir. sasi Erzurumda intihap ERZURUM, 5 (Milliyet) — Belediye intihabma © faaliyetle devam edilmektedir. Herkes re- yini Halk fırkasına veriyor. ANKARA, SA, A. — Ava- nus, Menavgat, Suşehri, Koçhi- sar, Karamanlı belediye intiha- batında Cümhuriyet Halk Fır- kası nâmzetleri kazanmışlardır. KONYA, 5 A.A, — Seydişe- Elbise: Jaket atay silindir şapka Bugünkü kurtuluş bayramı mi- nasebetile memurların da bayra mı tesit edebilmesini temin için memurlara öğleye kadar mezuni yet verilmiştir. Öğleden sonra herkes işinin başında bulunacak Vecihi B. hava yo- lile Ankarada ANKARASA.A.—K imal ettiği tayyaresile İstanb dan hareket etmiş olan tayyaf ci Vecihi Bey şehrimize gelmi tir, S.Fırkadan çekilenler IZMİR, $ — Serbest Pırkaya £i miş olan kunduracılar bugün istifa tiler. Terbiye sistemi ANKARA, 5 A.A. — Maarif V kili Esat B. dün akşam üzeri Mast” Vekâleti erkânile talim ve | & azalarını davet ederek bir iğtima tetmişlerdir. Bu içtimada Vekil Bİ müarifte takip edeceği maarif ve & hir ve Sultaniye kazalarile Anta | biye siyasetinin esasatmı izah Iyanm Taş kazasında belediye|tir Bu meseleler etrafında tetkiki intihabatı Cümhuriyet Halk Fır | yapılmıştır . kası namzetlerinin kazanmalari we aleiiee si İle neticelenmiştir. . . Bu ne cür'et Si Mekteplile izi — Selerihisar kayma kame ei Keçi ie dönerken İs müsabakası TE kii tarandı dörülmüşdir. H- -J97düncü hafta başlamıştı! san B. ağır yaralıdır. 74 üncü hafta başlamıştır» | Devlet bankası Gazetemizde çıkan haberlef den en mühimmini seçip 6” ANKARA, $ — İktsat Vekili Şe|g ret B. Devlet Bankasının bir an ev. | Martesl akşmına kadar W” vel açılması hazırlıklarının bitiri. |9 sabaka memurluğuna gönde” mesini emretmiştir. Faaliyetle çalışıl|* riniz. Neticeler pazar gi tadır. Devlet Bankası çok yakın|9 neşredilecektir e bo.