29 Ekim 1942 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 4

. p; i | ” 3 i HABER — Akşam Postasr en TARİ 194? Cümhuriyet nasıl doğdu ? Teşkilâtı Esasiye Kanununda “devletin cumhuriyet olduğuna göre,, yapılacak tadilâtı Atatürk ve ismet inönü 23 ilk teşrin gecesi tesbit etmişlerdi lisi, başkumandana GAZİ ünvanını ! dik ve 13 ilkfeşrin 1999 de de ye ! mi Türküye'devletinin merkezi An. Bugtin om dakuruncu yıldönümü nü tamaclıyarak 20 ne yılına ayak busan Cümhuriyet, Atatürk ile onun en yakm inkılâp arkada, şı İsmet İnönünün söhiglerimle doğmuştur, Cümhuriyet fikrinin tekâmülü- nü, Mondoros mütarekesinden iti- barem, Atatürkün hayatını wdım adım takip ederek müşahede ve mütalea etmek Hizımdır, MÜTAREKEDE: Mustafa Kemal harp sonu İs tanbuldıdadır. Ne yapacağız” Soruyor ve araştırıyor, kendi . Vatân duyguları umduğu Jadmalaria müşavere ediyor, — Elimiz, kolumuz bağlı dura. cak mıyız? Makiki vatanperverlerin ümitle- ri yalniz ondadır, Ve onun ünsi de yalnız Anadoludadır, Kendisi Anadoluya geemek istiyor. Tertip- ini alıyor, Babâlj de onu İs. tanbuklan uzaklaştırmak istiyor, Büyük vatanperverleriş korkaklar notada buluşmuşlardır: Ana- gitmek, Anadoluya sür Mustafa Kemal Paşa, Yunanlı İzmiri işgal ettikleri 15 ma, 1919 günü, İstanbuldan Sam. hareket ediyor, İste iki ha Türkiyeyi boğmağa savasan onu kurtarmağı niyet ede ir dinde ise başlamaları. b 1919 dn Samsuna çi- eğ Kemal Paşanm mem. halde gördüğünü büyük li birinci sayfasında oku- YA İSTİKLAL, YA ÖLÜM! Bu vaziyette, memleket; kurtar mak için üç yol tasavvur edili » — ingiliz himayesini istemek, — Amerika mandasını istemek, williyeye müstenid, erme gürt müstakil yeni bir Türk dev leti tesis etmek.” “Esas, Türk mifletinin o haysi yetli ve serefli bir millet olarak , Bu esas ancak İs, tiklâli teme malikiyetle temin © Tanahilir, Ne kadar zengin ve mü. reffeh olursa olsnn istiklâlinden mahrum bir millet, beseriyeti mik temeddine müvacehesinde uşak ol. mak mevkiinden yüksek bir mu, ameleye kesbi Tiyakat edemer.” “Binenaleyh, ya istiklâl, ya , Süm!” “İşte halüsr hakiki istiyenlerin parolası bu olacaktı” “Bir an icin bu Ikararm tatbi » Kinde alemi mavnffakıyete düçar b farzedelim: Ne olacaktı” b RE öm netice bunun ay- “me değil miydi?” İSTİKLAL MÜCADELESİ BAŞ TIYOR: Bu eknan dayanarak, o hedefe varmak istiyon Mustafa Kemal Paşa, milli teşkilât kurmak kara. riyle 10 temmuzda Errurum ve Sivas konsrelerinin aklj için bü Hin Anadoluya bir tamim yaptı: 1 2? — Merkezi hükümet üstüne aklığı mes'eliyeş icabı ifa ede. memlekettir. Ba hal milliyetimizin hiç sayılması neticesine varıyor. 3 — Milletin istiklâlini gene milletin azmi ve karan kurtara « caktır, 4 — Vaziyete çare bulmak, “milletin hak istiyen sesini cihana #şittirmek için her türlü tesir ve würakabeden âzâde bir milk he. yetin'vücudu elzemdir, 5 — Antdolenun her suretle emin yeri olan Sivasta, mili bir ayan toplanması takarriir et 6 — Bunun için tekmil vilâyet — verin her kivasmdn milletin itima- dna mazhar üç marahhasm mim > 438, Kin ng AESEEE şitli N lr il ul ; ) 35 j i ması ve murahhasların lüzum gö- rülen mahallerden seyahatlerinin mütenekkiren icrası lâzımdır, 8 — Şark vilâyetleri namına 10 temmuzda Erzurumda bir kongre toplanacaktır, Bu tarihe kadar diğer vilâyetler murahhasları da Sivasa vasıl olabilirlerse Erzurum kongresinin Azası da Sivas nmumi içtimama dahil olrunk üzere harç ket eder, Mustafa Kemal Paşanm bu da. vetine bütün memleket icabet e- diyor, ba veretle artık İstanbul A- nadoluya t&bi oluyor ve millet Mus tafa Kemalin etrafında toplanı - yordu. Bu tamimi Amasyadan gönde. ren Mustafa Kemal, Erzuruma ha- reket etti, ve her yerde halkım büyük saygı ve bağlılık eserlerini görerek 8 temmuz 1919 da Erzw- ruma geldi. Mustafa Kemalin böylece üzeri ne almakta olduğu vatan vazife. sini üçüncü ordu müfeetişi olarak yapması İmkânsedı, Esasen İs tanbel da telâşa düşmüs “zel” di. yor, Padişah ise, “tebdili hava al, Anadoluda bir yerle otur, bir işe karışma,, diye söze basladıktan sonra, harbiye neznret; ds Padi sah da “gelmelisin!” emrini ver, mek sti, Mustafa Kemal ise “gelemem” cevabmda israr ediyordu. Niha- yet 8 - 9 gecesi sarayla açılan bir telgraf mnhaberesinden sonra İs tanbul onun rsmi memuriyetine nihâyet verdi ve kendisi de aynı £ece saat 22.90 dn Harbiye Neza, retins ve 23 de de padişnha, me muriyetin« ERZURUM KONGRESİ: "Erzurum kongresi 25 temmuzda toplandı ve Mustafa Kemali relsliğe seçti, Ön dört gön devam eden kongrenin verdiği kararlar, reisi, fikirlerini şöyle telhis ediyordu: 1 — Mü #udut dahilinde vatan bir küldür. Onun mebtelif kısım. ler: birbirinden ayrılamaz. 2 — Mer türlü ecnebi İşgali ve müdahalesine karşı ve Osganlı hü, kümetinin inhilâli halinde millet müttehiden müdafaa ve mukava, met edecektir, 3 — Vatanın ve istiklâlin muha, faza ve teminine merkezi hükümet muktedir olamadığı takdirde mak. sadın temini için muvakkat bir hükümet leşekkül edecektir. Bu bü, kümet beyeli milli konrece intihap olunacaktır. Kongre münskid de. Bilse bu intibabı beyeti temsiliye yapacaktır. 4 — Ruvvayı milliyeyi âmil ve milli iradeyi hikim kılmak esas , tır. 5 — Hıristiyan unsurlara siyasi hâkimiyetimizi ve içtimai müvaze, nemizi ihl edici imtiyazlar veri, demez. 6 Mütla ve hmaye kabul olu, namaz, 7 — Mi meclisin derhal içtima ını ve hükümet icraatının meclisin mür«kabesine konulmasını temin için çalışılacaktır. Errurum Kongresi bir temsil he, yeti seçti, Heyetin başında Mus, tafa Kemal Paşa vardı. 14 eylül 199190 da ivas kongrpesi açıldı, Sivas kongresinin açılmasından evvel ve toplandığı sirada akame, te uğratılması için yapılan meli, netlerin haddi ve hesabı yoktu. Harput valisi, İstanbul hükümetin, ce, Sivasta Mustafa Kemal Paşaya baskın yapılarak arkadaşleriyle bir likte tutulup İstanbula gönderilme. ğe memur edildi. Bunu haber alan Anadolu büytk bir asabiyet gösterdi ve vuli ansak kaçarak canını kurtarabildi. İstanbu) hükümeti, bakiki vazi, yetlen habersiz, mili iradeye kar, şı koymağa çabalıyordu. Anadolu, İstanbul ile resmi ve hellö hususi mubabereyi kesti ve İstenbal iki boğar arasında kapanıp kaldı. Bu. Bun neticesi de o zaman iş başın. da bulunan darmat Ferid kabinesi, sin çekfimesi oldu, Bunu istiyen. milet namma ha. reket etmekte olan Mustafa Kemal Paşa idi, O, inlibababın o yapıbp Meclisi Mebusanın toplanmasını ia, tiyordu, Seçim ve Masta, yapıklı fa Kemal Paşa Ersem meb'asu oldu. Fakat İstanbulda toplanan meclise iştirik etmiyerek demiryol ları üzerinde bir tarassut noktası gibi seçtiği Ankaraya gidip orada kaldı, Meclisi Mebusan, Damad Feridi tekrâr kubine kurmuğa memür et. mek istiyen sarayla işgal kuvvet, leri arasindaki anlaşma: üzerine basıldı, meb'uslardan birçoğu Mal taya sürülerek dağıtıldıktan sonra, İstanbul şehri de yabancıların fiili ve resmi surette işgali altına alın. dı, (16 mârt 1920) TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ Anadolunun İstanbuldan bektiye bileceği hiçbir şey kalmamıştı, İs. tanbol hükümeti ve padişah yaban, cıların esiri ve zaten Anadolunun | düşmanıydı. Mustafa Kemal artık mili bir hükümet kurmanın zama, nı gelmiş olduğunu görerek Anka. rada bir Millet Meclisi toplam. karar verdi, İcabeden tebliği yaptı. Seçim kısa bir müddette bi, tp “Türkiye Büyük Millet Meclisi” 23 nisan 1920 tarihinde Awkârada açıldı, İlk iş olarak meclis, riyasetine Mustafa Kemal Paşayı getirdi ve 2 mayıs kananu ile de İl kişilik bir İcra Vekilleri Heyeti” kurdu, Türkiye Cürbüriyelinin temelleri atılmıştı. Düşmanlar yeni hükümet! mavaf fakıyetsizliğe uğratmak için ella rinden her geleni yaptılar. Şurkla Ermeniler, oCenupla, Fransızlar, garpta Yunan ordusu, İstanbul ka, pıları önünde hilâfet ordusu, Düz. ce, Konya, Anzavur İsyanları, Cer. kez Ethem'in ihaneti, ve daha bin bir entrika arasında yeni devlet yavaş yavaş leşekkül ediyor, yeni Türk orduları karuluyor, muhtelif cephelerde zaferler kazanılıyorda. Birinci ve İkinei İnönü mühara. beleri İsmet İnönli'niin — dahiyane idaresiyle zaferlâ netleğlendi. Londra konferansı akemete nü. varken, möstevliler üçüncü taarru, xa kelklilar ve Sakarya önlerine geldiler. O zaman (5 ağustos 1921) ürk orduları başkumandanlığına se gilen Büyük Millet Meclisi reisi: “Höottı müdefon. oktar, salih müdafan vardır. O satıh bütün va tandır, Valanın her karış toprağı balandaşın kaniyle o sulanmadıkca terkolunamaz. Onun fçin kücük Bü vük her cüzülam mevziden attla, bilir, Fakat küçük bünük hes vü süfam ilk durebildiği noktada lek. rar düşmana karşı cephe teşkil « derek muharebeye devam eder, Yanındaki cüzütamın çekilmeğe mecbur olduğunu gören cilzütemlar ona iâbi olamaz, Bulunduğu mev side nihayele kadar sebat ve mu. kavemete mecburdur.” SAKARYA MUHAREBESİ: Sakarya muharebesi 28 gön ve 22 gece fasılasız devam ederek 13 eylülde Türk ordusunun galebesiy, le neticelendi. Böyük Millet Mec. o Ankarada izcilik gösteri- leri yapıldı izciler, stadyumda Milli Şe- Ankara, 28 (A-A,) — Cümbu- riyetin 19 uncu yıldönümünü kut. Ikma törenine iştirik eylemek U- zere şehrimizde toplamış olan iz“ ciler bugün öğleden sonra 19 Ma. » Şeref tbününde Büyük Millet meelisi reisi Abdülhalik Renda, Başveldi Şükrü Saraçoğlu, vekiller, parti müstakil grup reisi İstanbul mebusu AH Rana Tar - han, Ankara valisi ve garnizon komutanı yer almış bulunuyordu. Tam şant 15 de izej alayı, önünde askeri bando, bayrak takımı oldu. ğu halde sahaya girmiş ve Mili Şe. fin önünde bir saygı geçidi yap tıktan sonra meydanda yer almış. lar ve stad yeşil sahası Üzerinde bir kamp hayatınm bütün hususi. yetlerini en küçük teferröatma kadar canlandırmışlardır. nu tekibon markanın iştirükiyle bep birlikte İstirlâl Mara söylen- miştir. Bir talehenin büyük Mili Şefe, Şefkatli aldkalarından dolayı Türk izeilerinin minnet duygularını bil- diren söylevinden sonra Maarif Ve. kü: Hasan AK Yücel, 34 sene be. den yesi Söretmenliğini yap mış olan İzmir sesi beden terbi. yesi öğrelmeni Nuri Tozkoparan ve 28 sene beden terbiyesi öğret- monliği etmiş olan Kastamonu hi - sesi beden terbiyesi öğretmeni Necmi Dincerç maarifin armağanı olarak bir kupa vermiştir. Hâlkin sürekli nlkılaria karşıladığı bu kadirşinaslık hareketine Nuri Toz koparan sonsuz ifade eylemiş ve 34 senelik meslek ha- yatmda çok iyi tanımak fırsatını güvenile - duman almış, marşını söyliyerek Milli Şefin önünden geçmişler ve sahadan çıkmışlardır. Milf Şef İnönü bütün hazır bu. l fimizin huzurunda and içtiler terbiyesi ve izcilik müdürü Vildan Asir'le Gazi terbiye enstitüsti be- den terbiyesi öğretmeni Cevdet A- run'u huzurlarma kabul etmişler, ve iltifatta bulunmuşlardır. Zer beden terbiyesi öğretmenleri - Yİ e e buyurmaşinrdır. Gösterierden sonra reisitüim - hur halkım coşkun tezahürleri ara ve Müşir rütbesini tevcih elti, Gâzi başkumandan Ankaraya dön. dü. Fransa ve Sovyet Rusya İle, muahedeler akdettikten sonra müs. tevlileri hudutlarımız dışına ala, cak hurekelleri arkadaşlariyle bera. ber hazırlamağa başladı. Bu esnada, tabildir ki, milli dev. leeti zaafa düşürmek | tedbirlerini almaktan geri durmıyan çeşii çe, şht düşmanlarla açık ve gizli cep, helerde savaş devam ediyor ve Ga. zi bütün oyunları böşa çıkarmanın çarelerini buluyordu. 1922 senesi temmuzu olmuştu. Gazi Mustafa Kemal, mülecaviz or. duları denize dökeceği günü tesbi! ediyordu, Konyaya gelmiş olan general Tavnsbend'i görmek baha. sesiyle Ankaradan hareket edere 23 temmuz akşamı garp cephesi ka. rargâhiniın bulunduğu (oAkşehire gitti, Ve orada kurmay başkaniyle görüşerek 15 ağustosa kadar bütün taarruz bazırlıklarının yapılmasını kararlaştırdı. Ankaraya döndü, O rada fikirleri taarruza © hazırlayıp Çankuyaya bir çay ziyafeti verdid. ğini güzâlelerle ilân ettirdikten sonra yalnız birkaç arkadaşına ha. ber vererek Akşehire gitti 24 ağüstesta kararsâhı Akşehir. den Şuhul kasibasına ve 25 ağus. tos sabahı da Kocatepenin cenubu gerbisindeki çadırlı ordugüha nak. lettirdi. 28 ağustos sabahı saat 5,30 da büyük bir taarruz başladı. 30 #ğustosa kadar devam eden muha, rebeler neticesinde Aslıhanlar civa, rında düşman kuvvetleri ihata edi” di ve 30ağustoşta “Başkumandan Muharebesi” bu kuvvetleri imha ve esir ati, Düşman başkumondam vazifesini gören general rikopis da. M esirler arasındaydı. Gazi, beş gönde kat't neticeyi al, mış, İzmir yolunu açmıştır: Sevr'i ve diğer teklifleri biliyo. ruz Fakat, Lozan'ı tetkik edelim; Hudutlarımz; Rumelide,, Karan, #aç ta bizde olmak üzere Meriç hat. ti. Suriyede: 20 İlkteşrin 1921 An, kara itilâfnamesi hududu. Irakta: MALI hudut tehir edilmiş, bilâhare İngilizlerle bugünkü hudut | tesbit olunmuştur, Şarkta" Kars ve Arda, ban ilâve edilmek suretiyle 1914 hududu, Boğuzlar: gayri askeri mıntakn (Son Montrö, Boğazların tahkimi hakkı istihsal edilmiştir.) Kürdik tan: Bahse koydurulmamıştır. İktisadi nüfuz mıntakaları: bah, se mevzu olmamıştır. İstanbul: bahis mevzuu olmamıştır. Tabiiyet: Bahis yok, Kapitölâs . yonlar: Kâmilen kaldınlmıştır. E, kalliyetler: Mil misakımızla ka, bul etmiş olduğumuz ve yalnız hı, ristiyanlara mahsus olmak üzere cihan harbinden sonra akdolunan bütün beynelmilel muabedelerdeki hükümler. Askerlik: Boğarların gayri askeri mınlakalarında dahi 12 bin asker bulundurmak hakkı ve bu mıntaka, larda dahi yabancı kontrolü yok. Ceza: Bahis yok, Mall hükümler: 'Tam istiklâl, fktısadi o bükümler Kapitülâsyonların ber nevi tama, miyle ve ebedi olarak lâğvolunmuş tur, İnönü'nün date komandanı, aynı zamanda büyük bir diplemet olduğunu daha o zamanlar Mudan, ya mütarekesi ve Lozan muahede, *iyle göstermiştir. TÜRKİYE CUMHURİYETİ: Büyük zaferden sonra Vahdettin kaçmış, erlesi günü Büyük Millet Meclisince azledilmiş yerine halife Lozanda müzakereler cereyan e derken Büyük Miflet Meclisi kendi kendisini feshetmiz, yeni | seçim yapılmıştı. Bu yeni meclis 13 ağus, lom 1933 de Loza& muahadesini tas, kara şebri olduğunu ilân etti, Fakat yeni Türk devletinin edi elan “Türkiye Büyük Millet Mec. Usi Hükümeti” idi. Bu isim ise yeni devlelin hüviyetini ifade ede miyordu, Mimi irade nefsinde eemetmiş & lan böyle bir hükümet mili) bâki, miyel esasına müslenit halk hükâ, meti, yani o Cümburlyetti, Bunu açıkça neden Ifade etmemeliydi? Ankara yeni Türkiyenin idare merkezi ilân edildikten bir müddet sonra © samanki Vekiller Heyet! bakkında mecliste bir takım tenkid ler baş gösterdi, Mecliste bir hirip belirdi, Bunun özerine Atatürk, Çankaya. da nerdinde toplanmakia olan Ve kiler Heyetine İstifa zamanının gel diğini. söylemiş ve mecliste yeni Vekiller Heyeti seçiminde”o n ki kabineye dahil bulunan vekiller, den seçilen olursa onların bu s€. çimden sonra da istilâ ederek yeni kabineye dahil olmamaları esasını kabul ettirmiştir, Vekiller Heyeti bu suretle İstif# ettikten sonra herkes grup grup resmi ve hususi surette toplanarak yeni Vekiller Heyetine kendince | öza seçmeğe başiamıştır, Bu hâdiseler 27 ve 28 ilkteşrin günleri cereyan etmektedir. 28 teşrin günü Parti Umumi reisi «.” fatiyle Parti İdare Heyeti içtimeın? davet edilerek partice tanzim edil miş olen Msfe hakkında reyi alın. mak istenen Atatürk, Tisteyi gör. düklen sonra bu Tisteye dahil bulu. napların de ayrı ayrı fikirlerinin sorulmasını tavsiye etmiştir. i Hariciye Vekâletine nömzet gös terilen Yusuf Kemalin ve İktisat Vekâletine namzet gösterilen Celâ, Mn bu vağtfeleri kabul “editmedik. leri ve Parti idare heyetininsdahi katl bir Mite yapamadığı görül müştür. Atatürk o gece bazı arkadaşların! yemeğe dart etmiş ve yemekle “yarın Cümhuriyeti ilân edeceğiz” demiştir. 7 Yemekte bulunanların hepsi be fikre iştirdk etmişlerdir, O gece diğer misafirler erken. den gittikten sonra Atatürk İsmet İnönü ile yalnrs kalmıştı. Teşkilât Esasiye Kanununun bazı maddeleri “Devletin Cümhuriyet olduğuna #öre” işte başbaşa iki inkılâp ads. mı arasınrda böylece yapılan görüşe mede tadi) edilmiştir. : Ertesi günü (29 ilkteşrin 1923) Halk Fırkası grupu toplanmıştır. Bu toplantıda s7 alan hatipler ku” vetli bir hökümet kurmak hususu. da beranatta bulunmuşlar.ve niha. yet Atatürk'ü meselenin haline tevkil etmişlerdir, Atattirk kürsüye çıkar çıkmaz me selenin halli için bir saatlik bir mühlet istemiştir. Bu bir sast zaf. fında da Atatürk fesheden zatları odasına davet çderek bir gece e vel İsmet İnönü ile birlikte huzarla dıkları müsveddeleri © göstererek kendileriyle fikir teatisinde bulun. muştur, Sast on tiç buçukta tekrar topli nan Parti grupunda Cömhuriyeti$ ilânı hususandaki teklif kabul olusu duktan sonra saat on sekizde me€ lis içtima edip Kanuna Esasi En. cümeni de Teşkilâtı Esasiyede i€. rası teklif eden tadilâtı görüşü? mazbatasını yaplıklan sonra yeni kanun birçok betiplerin “Yaşasın Gümhuriyet!” sadalariyle o alkışlıs Ban hitabeleriyle kabul edilmiştir. Bunu müteakip Ankara meb'uss Gazi Mustafa Kemal Türkiye Cürw huriyeti reisliğine ittifakla seçil « mişti, Aradan on dokuz sene geçmiştir» Türk milleti, başına geçirdiği At türkü ba on dokuz sene içinde kaf betti, Fakat .yerine, onun değerli arkadaşı İsmet İnönünü geçismekl0 onu yaşatmakta devam etti, Başvekilimizin. dünkü mutkort dan şu veviz cümleyi tekrarlamak la bütün söylemek istediklerimi! Kolayen anlalnbileceğimize kasi bulunuyoruz AATÜRK YAŞIYOR. ni BAĞLIYIZ, BAĞI