11 Ağustos 1937 Tarihli Haber Gazetesi Sayfa 8

Yazan: Soğonun Tehliryan — Çeviren: S,5. Tehliryan tabancasını Paşanın | kafasına dayayarak ateş etti — 1921 yılı martınım on beşindi sabahı saat 11 de Berlinin en işlek caddelerinden biri olan Charlotten - burg caddesinde gayt öldüren komiteci Sogornon Teh- liryan on altı sene süren bir süküttan sonra, nihayet bu kanlı fatlayı nasıl işlediğini biztat yazmıştır. İki günlük kısa bir muhakemeden sonra verilen beraet kararı, 'Talât Paşayı tehcirden b de mes'ul addettiği için 8| meydana çıkarmıştı. Halbuk katilin ifşaatından anlaşıldığı Tehliryan, Talât Paşayı, mensüp oldu- ğu Taşnak fırkasınım zoru, hattâ teh- didiyle öldürmüştür. Sogomon Tehliryan, Taşnak komite- sinin, Talât Paşayı öldürmeğe nasıl ka- rar verdiğini, kendisinin bu işe nasıl memur edildiğini, cinayete nasıl alış - tırıldığını, ve nihayet Salih Ali namı müsteariyle Berlinde ikamet etmekte ât Paşayı nasıl bulup takip ve katlettiğini bütün tafsilâtiyle anlat - maktadır. Katil, 1921 genesinin kânunusani - sinde Berlinde Talât Paşayı gördüğü halde onu öldürmek istememiş ve bu cinayeti işleyemiyeceğini arkadaşları - na ihsas etmiştir. Bunun üzerine kömi- te tarafından Berline gönderilen iki tedhişçi, sekiz gün zarfında Talât Pa - şayı öldürmediği takdirde kendisini öldüreceklerini açıkça söyliyerek Teh- Tiryanı ölümle tehdit etmişlerdir. Komite, ayni zamanda mahkemeden beraet kararı alacağına dair Tehlirya - na kat'i teminat verdiğinden, katil ko- mitenin talimatını harfiyen icra etimek ten başka çare bulamamıştır. Cinayete takaddüm eden haftalar zarfında Tehiiryan, mütehassıs komite- ciler tarafından kendisine verilen dere- leri ezberlemiş ve bunları mahkemede tekrar ederek işlediği cinayetin cezası- ni çekmekten kurtulmuştur. Diğer taraftan komite tarafıtdan temin edilen şahitler davaya siyasi bir mahiyet vererek mahkemenin işini kolaylaştırmışlardır. 16 yıl evvel Berlin soküklarında ce- reyan eden bu kanlı faciayı örten eş- rar perdesin: kaldırmazdan evvel, ©- kuyucularımızın — hatıralarını — tatele- mek üzere Talât Paşanın Berlinde na- sıl öldürüldüğünü kısaca kaydedetim: 10921 geneşi martınım 15 inci salt günü Sogoman Tehliryan adında 24 yaşlarında bir komiteci, Berlinde Char lottenburg caddesinde sadrazam Talât Paşayı tabanca ile öldürmüştü. Uzun zamandanberi Talât Paşayı takip et - mekte olan katil, paşanm yalnız nla - rak evinden çıktığını görünce, hemen sokağa firlamış, hrzir adımlarla ona yaklaşmış, ve onu geçerek yüzüne bak meş, yanılmadığına kanaat getitdikten sonra adımlarını yavaşlatmıştı. Hiçbir şeyden haberi olmıyan Talât Paşa, düşüne düşüne yürüyordu. Pa - cali ga katilin önüne geçtikten sonra, ka - (Teh'iryanın muhakemesinde 270 — Valing afır ağır “artık — öldü!. dedi ve o da başından geçen maceraları an. lattı. Ve nehrin içindeyken, geminin — çarhı arasında mahvolecağını zannettiği zaman Börüüğü korkunç rüya, tekrar gözü önünde canlandı. sadrazam Talât Pa- | katilin, | “narak polise teslim edilmiştir. miteci birdenbire, arkadan — yaklaşmış ve cebinden çıkardığı tabancasını Pa şanın kafasına dayayarak ateş etmiş - ü Bir saniyede cereyan eden bu facla, caddede büyük bir karışıklık — husule getirmişti. Talât Paşanın önünden yü- rüyen bir Alman kadını korkusunan adamlar da kaçışmışlardı. Bu umumi kargaşalık - tan istifade eden katil tabancasın) yere atarak kaçmak istemiş, fakat yakala - düşüp bayılımış. —Birçök Cinayet mahallinde toplanan balk katili linç ettrek istediğinden, polisler başından ve yüzünden muhtelif yarılar alan katili güçkalle karakola naklede- bilmişlerdi. Üç ay sonra katil mahke - me hüzürüna çıkarılmış ve İki günlük | Yısa bir muhakemeden sonra da he:2et etmişti. Katil Tehliryan diyor ki... Vicdan azabından kurtulmak üzere on altı yılın sükütunu ihlâl eden ka- | til, Berlin sokaklarının sahne olduğu | kanlı hâdiseyi anlatırken ön söz olarak şunları söylüyor: *— 1921 yılr Martınin on — beşirci günü Berlinde sadrazam Talât Paşının katliyle neticelenen facia ismimi tari- he maletmiş bulunuyor. Bu itibarla talihin baş rolünü omuzlarıma yükle - miş olduğu bu facianın bütün tefesrü- atrinı kaydetmek vazifesi de bana Jüş mektedir. Sırf tarihe hizmet etmek ve yarıliş telâkkilerin, tefsirlerin Önünü almak için kaleme aldığım bu satırlarla ken- | dimi müdafaa edecek değilim, çünkü Talât Paşay: öldürdüğüme pişman de- im, Bilâkis, bu vesileyle ismimin ta- rihe geçmiş olmasını kendi hesabıma bir şeref telâkki ediyorum. | nâdiseleri olduğu gibi Şahsen cinayeti takbih edenlerde - nim, Diğer herbangi bir sebeple cina- yet işlemiyeceğim muhakkaktır. » dan dolayıdır ki Talât Paşanın katlini alelâde bir cinayet addetmiyorum. Yoksa, bir adamın dürup dururken hiç tanımadığı diğer bir adamı öldürmesi- ne imkân tasavvur edilebilir mi? Nite- | — İktihbas ve teretime hakkı mahfuzdur — kim talihin, beni Talât Paşayı öldür - meğe memür ettiği dakikadan itibaren haftalarca, aylarca kendi kendimle mücadele ettim, binbir çeşit hissiyat ve | tereddütlerle boğuştum. Bu haller, 18 yaşına girinciye kadar ömründe bir tavuk bile kesmemiş o'an bir adam için hiç te gayri tabli sayıla - mazdı. Fakat bir taraftan umumi harp- te geçirdiğim hayatın bende, beni 'bile hayrette birakacak — derecede — hüsüle getirdiği değişiklikler, diğer tarattan da teferrülatını müteakip sayfalarda tesbit ettiğim hâdiseler, tavuk kese « miyen çöcuğu eline Talât Paşayı öldü- ren Tevolveri sıkıştırdılar. Charlotten- burg faclasını ve ona tekaddüm eden kayıt ile, tari- hin bakkımda vereceği kararı koleylaş | tırmak istiyorum. . Cinayellen sonra Talât Paşanın katli tarhi olan 15 mart 1021 den 2 haziran 1921 ta ne kadar hapisanede geçirdiğim uykusuz gece - leri ömrümün sonuna kadar unutamı- yacağım. u üç zarfında eden hâdiseleri gözümün önüne getir - | dikçe beraet ettiğime inanmıyacağım | geliyor. cereyan Vekâletimi deruhte eden üç maruf Alman avukatı ile, muhakeme işini ida- Te eden arkadaşlarım yüzde yüz kur- tulacağıma dair mütcaddit defalar te- minat vermişlerdi. İşin idari ve sivasi tarafına aklım erme! için o zaman bu sözlere fazla kıymet vermiyor dum. Fakat haziranın 3 ünde mahke - me beraetime karar verince evvelce bana verilen talimatın en ince tefirü- ata kadar ne derece mükemmel bir şe - kilde hazırlandığımı itiraf etmek mec - buriyetinde kaldım. Bertlin mühakemesinin iki cephesi yvardır. Birincisi resmen ve terkesin gözü önünde cereyan eden muhukeme krsmı, ikincisi de, resmi kısm: hazırla- Mmak için sarfedilen ve kimsenin farkın- a bile olmadığı gayretler kısmıdır. Talât Paşa hâdisesinin can damatı - nr teşkil eden ikinci kısmım herkeş ta- rafından anlaşılabilmesi İçin evyelâ bi- —4 21 — Rübi Şaritoa! “Benimla balo sa. lonuna Gönünüz, diyerek ona kolunu uzat. t ve beraberce salona doğru yürüdüler, Orada, ayakla düran bir adam kendilerine dikkat ve ciddiyeyle bakıyordu şahitlik yapanlardan Liman von Sanders paşa Kibar hırsız — Siyah Bu adam po'is hafiyesi Stafforddu. Herbar Valing. genc kızın kendisini osa döğrü sit. rüklediğini hissetti. Genç KIZ: “beni Stafford kurtardı!,, dedi. 273 —. Ve derhal lâve etti: *O her şeyi biliyor!,, Valing hayret ve şaşkınlıkla, ka. ÇA, Oinayete sahne slmir Berlimd » rinci kısma, yani Berlin muhakemesint temas edeceğim. Katil mahkeme huzurunda 1921 senesi haziranın ikinci — günü sabahleyin saat dokuz buçukta Be lin mahkemesi çıkarıl Mahkeme salonu ağzına kadar me:2k hlarla dolmuştu. Polis, her karşı sıkı tedoirler almış bulunuyordu İki jandarmânın refakatinde salona yir dim. Karşımda heyeti hâkime, onun x.ka sında da on iki azadan mürekkep i<ri heyeti ahzimevki etmiş bulunuyordu. Üç vekilim yanı başımda, biraz örerle de tercdiman seçilen iki arkadaşım bu- | lunuyordu. Üzerinde C. J. işaretleri ile 21--22 takamları bulunan — dosyamı tetkik ederek heyeti hâkimenin şu su- Tetle teşekkll ettiğini öğrendim. Doktor Lemberg rels, doktor Pate ile doktor Laks aza, hay Varmburg aza | namzedi, doktor Kolnik müddeinmu - mi. huzuruna m ihtizmale bilühare Jüri heyeti de aşağıdaki zevattan Vilkelm Krgu: Duvarcı amele Rudolf Grösser: Tüccar Kürt Partel; Kuyumcu Adölf Gühne: Eşhabı emlükten Otto Evalt: Buhabı emlâkten Otto Vapmar: Dülger Otto Pinde: Demirci Otto Reinige: Ustabaşı. Öjen dö Bris: Boyucu Albert Belling: Bozacı, Hermann Gölde; Demirci Robert Heise: Tuğla fabrikatörü Mukadderatımı ellerinde — tutan bu adamlar ekseriyeti hukukla alâkaları olmuyan insanlardı. Jüri heyeti huzu - runda beni müdafaa eden vekillerim doktor Adalf Von Kordon, döktor ÇA A a S e amaaERüğİ | retle anlattı: "ei "v:kl “ — Martın 15 inci Sâ dan | ve soktu. Johann Vertauer ile Nimayer il'er. Bunlar da metin olmanı ve reisiti sör- | gularına evvelce aramızda kararlaşa - rılân surette cevap vermemi bir. kece daha tavsiye ettiler. Nihayet celse açıldı. Reis benim ve vekillerimin hüviyetini — tesbit ettik. ten sonra, tercümanlığa seçilen arka- daşlarım Vahan Zakaryan ile Kevork Kalustyan'ı yemine davet etti. Bunu mütcakip kura çekmek suretiyle jüri heyeti seçildi. Jüri azaları yalnız vicdanlarının se- sini dinliyerek karar vereceklerine dair kanuni yemini yaptılar. Bu merasim- den sonra, reis tercümanlarla şahitlere hitaben şunları söyledi: “— Davanın mevzuunu - hepiniz de biliyorglnuz. Yemin ettiniz, Binaen - aleyh ona göre hareket etmenizi hâtir latmak isterim. Kanun, yemin ettik - Teti halde kasten veya dikkatsizlikle yanlış şahadet edenlere şiddetli - cuza- Jar derpiş etmektedir. Bu itibarla maznunla aranızdaki münasebat bak - hakitate uygun olmalıdır. Lütfen şimdi dışt keliyerek sordu: “Ne dediniz? benim.. Rübi sAkin bir sesle cevap verdi: "Evet sizin Ka. ra gölge olduğunuzu biliyor!,, Tam bu emna, da dansetmekte olan bir çift onları biribirte rinden ayırdı ve Herber Valing bundan lati. Sarlötenbarg caddesi .. eeri birEf ya çıkmız. Mübaşir $iZİ bi vet edecektir. göt Şahitler salonu ıerkf"_":m gö hasıs sıfatiyle davet :dl:;ıw '# zevat da yerlerini işgâl © yış et Doktor Tile, hükümet ’(îd Sehoss polis - tabibi: ”$0 Çat | tıbbradli müc'trü, doktof hastalıklar mütehassısl. sinir hastalıkları müt€ Forster - Kızılhaç hastaff doktor Hoge sinir hastâi sısı, Parella silâh müteht Pfefer Fransızca tert Tik şahidin ıııı: Herkes yerine oturdukt ilk şahidin çağrılmasın! F” ti. Biraz mîırı. salona ın"" girdi. Ülk nazarda İti Martın 21 inci günü CRAF kağında arkamdan koşafi lıyan adamdı. N 4 Şahit'erin “:::. ı;'; ça gi & 1 AMEJTOP OÇ ATCA ADATAŞ — Kİ kv & nt Yottt $ v Talât paşayı o'ldu"“k bancamı atarak y)"lok: çüceki | ı.w'”"'/ , * T kaçarken beni yakaliyâ laus Essen mahkemede İ y ilde Hardenberg sokağif! ”ı"; an | düm. Önünmiden gri pardet L n"' yütüyordu. Birdenbire | adımlarla yanımdan gö$t | K ti Reis — 'Caddenin S4B — j mr yürüyordunuz? M Şahtt — EVEL Hayvı ır/ rafından, ? — Gri pardesülü ada mı? Evet. Maznun önünüze Evet, Tabancasını hanği Bu teferrüatı iyi6t x fakat sağ tarafi! çıkardığının — zannediyof? cebinden bir tabanca $" biseli adama yaklaşarak ve arkadan kalasına ate$ ” . li adam derhali derhal öf kıldı ve beyni açıldı. sını alarak kaçmak - ist€ önünden bir kadın yürüY' yılmıştı. Yaralandığın! $i / evvelâ © kadını kaldn wol*:,.' olmadığını görünce ml":_ p nunun peşinden koştürü kağınmda yakaladım. Bittab — halk .. £ kes katile vuruyordu. A mütemadiyen büyük bİF Ür Ü lin başına indiriyor. B '&/ tun katili” diye bağır:yö? ; gaki v rüm, hayvanat bahçesi ciyarın götürdüm. Orada bir Gi di. Halk tekrar toplandi Aldı, sonra, kendisine kan hademelerin önündüf der dörder atlayarak bi gariP . y £