3 Ekim 1941 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

Yerli ve bütün , dillerden çevrilrnJs EN GÜZEL HİKÂYELER 20 büyük sahife Renkli bir kapak 10 KURUŞ. Her eumartesi çıkacak. size zevkli, neş'eli, hisli bir edebiyat haftası geçirtecektir. İlk sayısı 11 birinci teşrinde çıkıyor. Çıkaran: HAYAT NEŞRİYAT YURDU 18 inci yıl sayı: 6155 umhuriyet tSTANBUL Telgraf ve mektub adresi: Cumhuriyet CAĞALOGLU tSTANBUL İstanbul . Posta kutusu: tstanbul No 246 Telefon: Başmuharrir: 22366. Tahrir heyeti: 24298. İdare ve Matbaa kısmı: 24299 • 24290 ^ ^ Cuma 3 Birinciteşrin 1941 Son tadilâtla ve fev. neşrolunan Abdülkad ftrif Vekâleti tarafın 5 inci smıflarma kabı 25, 5 inci 36 kuruş. yapılır. YENİ İLK COĞRÂFYA i bir nefasetle eseri, Maı 4 ve '. 4 üncü tenzilât Amerikaıun müdahalesi ngiltereye ve müttefiklerine yardım için şimdiye kadar kabul ettiği fedakârlığın şekillerine ve derecelerine göre Amerikayı harb harici saymağa imkân yoktur. Fakat hukukan Amerika henüz bu harbin dışındadır. Anıerikanın resmen ve filen bu harbe karışması binnefis Amerikada ve Almanyada iki aks: istikamette inkişaf eden gayretlerin mevzuunu teşkil ediyor. Amerikada icab ederse bu büyük Cumhuriyeti İngilterenin yanında ve Mihver devletleri aleyhinde resmen ve filen de harbe götürmek istiyen bir zümre vardır. Bizzat Reis Ruzvelt bu zümrenin en kuvvetli rüknü sayılabilir, Bahriye Nazın Albay Noks nııtuk üzerine nutuk irad ederek Amcrikan efkânnı harbe doğru çekmeğe çahsmaUtadır Almanya ise kendisini istihdaf eden tahrikleri de goğukkanlıhkla karşılayarak Amerikan efkârını kollamağa ehemmi>et vermekte ve herhalde Amerikanın bu harbe müdahalesine kendisi tarafıncan sebebiyet verilmemesi için ne lâzınısa yapmaktadır. Bir fazla düşnıanı biran önce kendi karsısına çıkarma>nakta elbette Almanyanın büyük menfaati vardır. Zaten pek ağır işledîği iki senedenberi bir kaç meselede iyiden iyij'2 anlasılmış olan Amerikanın harbe kansıp karışmaması bahsinde Almanyanın istifade edebileceği bazı kozlar vardır. Harb malzemesi taşıvacak Amerikan ticaret vapurlannın silâhlandınlmasmdan dem vurulnrken Amerikada hâlâ bitaraflık kanunu bile kaldırılmamış bulunuyor. O kanun mevcudken Amerikan ticaret vapurlan harb bölgelerine scfer etınekten memnu bulımmakta devam edeceklerdir. Vaktile bu bitaraflık kanununun bir kısmının tadili için aylar ve aylarla çalışmak lâzım gelmiş olduğu hatırlardadır. n Ö Resmi makamları aldatan, halkı soyanlar mahkemeye veriliyor Odun tacirlerinin evvelce imzaladıkları zabıt varakası dosyalarda bulunamadı; Belediye murakıbının vazifesi değiştirilecek Fîat Murakabe Komisyonu. dün bölge Ticaret müdürü Necmeddm Metenin riyaseti altmda toplanarak odun fiat lanna evvelce konulan nark ile Belediyenin Fiat Murakabe Komisyonunun ve hakikatte istanbul halkınm aldat.lma sına ve soyulmasma sebeb olarıların tecziyelerine karar vermiştir. Dun sabah, Vali ve Belediye reisi Lutfi Kırdar, Belediye İktısad müdürü Saffeti çağırarak, kendisine bu hususta bazı dırektıfler vermiştir. Komisyon toplantısından evvel Belediye İktısad müdürü, komisyona riyaset edecek .bölge Ticaret müdürünü ziyaretle kendisile görüşmüs ve bundan sonra içtima yapılmıştır. İçtimada Belediye İktısad müdürü, bu mevzu üzerinde yeniden izahat vermiştir. Toplantıvı müteakıb, bolge Ticaret müdürü Necmeddin Mete gazetecilere şu izahatı vermiştir: « İstanbul Fiat Murakabe Komisyonu; oduna fiat konulmasında derece derece resmî daireleri ve halkı iğfal eden ve narkın yüksek tutulmasına âmıl (Arkası sahife 3 sütun S to Oduıt rezaleti SEMİH LÛTI Şark cephesinden resimler: Finlandiyamn Göller bölgesinde, sallarda göl kıydarında karakol yapan Fin askerlerî ı Asherî vaziyet Ç Alman Al Belediye İktısad müdüru Saffet, Fiat Murakabe komisyonuna izahat verivor Amerika resmen harbe iştirak ederek onun filiyatına da girişmek için kongrenin usulü dairesinde harb ilânına karar vermesi lâzımdır. Bunun icin kongreye hangi raucib sebebler arzedilnıiş olacaktır? Bunun olsa olsa Amerikan gemilerinin batınlması ve bunlar içinde Amerikan tebaasının telef olması esasıııda bir sebebe istinad etririlmek istenüeceği anlasılır. Amerika şimdiye kadar bizzat kendi kararile koymuş olduğıı bitaraflık kanunile Amerikan gemi ve tebaasını tehlikeli bölçelerden uzak tutnıuşru. Şimdi Amerika bu kanunu kaldırarak gemilerinin ve tebaasının tehlikeye uğramasım kendi elile temin ve kendisini harbe gotürecek sebebi bizzat k"ndisi icad etmiş olmıyacak mı? Siyaset âleminde bunlar yapılmıyacak seyler değildir amma Amerika gibi koca bir Cumhuriyeti harbe sürüklemek bahis mevzuu olduğu zaman sebebin ehemmiyeti büyüktür: Bilhassa Amerikan efkân nrnumiyesi için. İzlandaya kadar luanan deni/leıin Amerikan emniyet sahası sa> ılına<=ından çıkacak hâdiseler de ayni mahiyeti arzedeceklerdir. Almanya vaktile İnçiltereye silâh ve malzeme taşıvacak gemilerin, bayraklan ne olursa olsun, batırılacaklarım ilân etmisti. İnçiltereye silâh \e malzeme gotürecek Amerikan ticaret pemilerinin silâhlandınlması ve buııların Amerikan donanması tarafmdan himayeleri Amerikaca harbe adım atılmış n'duğunun delilleri sayılabilir. ve bunlarla mücadele bir nevi meşru mukabele te^ldl eder. Yani resmen ve filen harbe gırmek gibi bir mesele münakasa edildiği zaman bir kısıra Amerikan efkârının vaziyeti bütün ciddiyetile bu za\iyeden nıütalea edeceği şüphesizdir. İngiltereye harb malzemesi faşıyan Amerikan vapurlannı Almanyanın batırmağa hakkı var mıdır? Beynelmılel lıukukun bu hususta koyduğu kaideyc gore bitaraf bir memlekete aid bir gemi hakkında herhangi zecrî bir muameleye tesebbüsten evvel onun durdurulup muayene edilmesi lâzımdır. Fakat şimdiki vaziyette iş bir preseye götürülmüstür ki Amerikadaki harb taraftarları açıktan acığa harb kaçağı mal tasıyan gemileri müdafaa ediyorlar. üstelik harb kaçağı tasıyan bu gemilerin silâhlandınlması lü?umunu ileriye sürüyorlar. ve böylelikle karsı tarafa bu gemilerin hatta muaye Mekteb kitabları var mı, yok mu? Maarif Vekili kitablarm hazır olduğunu söylüyor; fakat kitabcılar aksi iddiada Mekteb kitablannı tedarik işl, bütün mekteblerin açılmış bulundugu ve filen edrisata başlandıgı şu sırada çocıik velileri ve onlar kadar muallimler ve mekteb idareleri için en mühim meselevi teşkil etmektedir. Maarif Vekili Hasan ÂU Yücel. dünkü nüshamızda görülmüş olacağı veçhile, «Türkiyede okul kitablannın yeişmemesl» diye bir mesele kalmadı&ını ve yalnız iki kitabın yetişmemiş oldu ğumı Anadolu Ajansı vasıtasıle verdıği beyanatta tebarüz ettirmlştir. | Dün bu hususta şehrimizdeki kitab] cılarla temas ettik. Bunlar şimdiye kadar yetişmiş olması çok arzu edılen mekteb kitablannın hcnüz yetişmemiş olduğunu ileri sürmektedirler. Kitabcıların hemen hepsinde tetkikler yapan bir muharrinmiz şu kitablarm mevcud olmadığını tespit etmiştir: tlk mekteb kitablanndan: Bir, iki üç ve dördüncü sınıfın okuma, ve son iki sınıfın tarih ve tabıiyat kitabları. Orta mekteb kitablanndan: Bir ve ÜÇÜMÜ sınıflann «okuma, bir, iki ve üçüneü smıflann tarih ve ikinci sımfın matematlk kitabları. (Üçüneü sınıfın fransızca kitabmdan bir miktar, ancak bazı kltabcılara dün verilebilmiştir.) Llse kitablanndan: İki ve üçüneü sırnflann tarih kitabları iki senedenberi yoktur. Jeometriden ikinci sınıflar için yoktur. Üçüneü sınıf için ise dün ancak bir miktar verilebilmiştir. Türk edebiyat antolojisi, Filozofiye başlangıç. Mantık. Jeoloji, Umumî öğretim usulü, orta mekteblerin ve Hselerin kızlar İcin askerlık kitablarndan hiç biri yoktnr. Bu suretle 28 kitab mevcud değildir. Bir kısmının da mevcudlan ihtiyacı karsılayamıyacak kadar azdır. Mevcuda bulıvnmıyan kitabların bir tnüddet sonra yetiseceği tahmin ve ümid edilmektedir. Yalnız muhakkak olan bir şev varsa, o da bugün bir çok kıtablann hiç bir yerde buhınmadığıdır. M. Çörçilin sözlerînden de anlaşılacağı Karadeniz sahillerine veçhile Almanların, Rus kuvvetlerini büyük bir hava akını yapıldı tamamen yenmeden muayyen bir Bir çok kaleler ve sahra. hatta durmaları mııhtemel değildir batarya mevzileri ve Yazan: Emekli General demiryolları tahrib edildi Donetz havalisinde beklenen hâdiseler H. Emir Erhilet Şarkta ileri harekât devam ediyor harb tebliği Sovyet Rusva Hariciye Komiseri :,l. Molotof İngiliz filosu Italyanların Pantellaria adasına hücum etti Âlmanlar eylulde 633 bin tonluk gemi batırıldığım bildiriyorlar Üç devtetin kaVi kararı «Müşterek düşmana karşı sonuna kadar mücadele!» Dün Noskovada bir beyanname neşredildi Sovyet Çso 2 tesrînievvel tarihli bir Moskova te![ buki Alman tebliği henüz 1 teşrinievvelgrafında Mareşal Budienni ordularının de Dnieperpetrovsk'un doğusunda bir bir kısmının Harkof Rostof haltının 120 zırhlı tümenin baskın neticesinde düşkilometre farkına çekilmeğe muvaffak manın müteaddid bataryalannı iptinam olduğundan bahsolunurken Timbul adlı ve daha şimalde diğer bir zırhlı tümebir Rumen gazetesi Harkofla Rostofun ninin düsmanın zırhlı kuvvetlerile kardüsmek üzere olduklannı ve Kafkas şılaşarak 80 Sovyet tankından 45 ini yolunun artık açılacağını yazıyor Hal tahrib ettiğinden bahsetmekte 'di. Eğer Budienni ordularının artan kuvvetieri Rostof Harkof hattının 120 kilometre doğusuna çekilmiş olsaydılar bu iki şehir tabiatile çoktan diismüs olacaktı. Halbuki düsmemişlerdir. Bu sebeble bu haberde bir yanlıslık olmak lâzım geür. Berlin 2 (e.a.) Alman orduları bag« kumandanlığmın tebliği: Doğu cephesinde harekât plân mucibince devam etmektedir. İtalyan kıt'alan 28 ile 30 eylul arasında Dnieper'in doğusunda Sovyet kıt'alarını çevardıkleri ve imha ettiklerl zaman 8 bin esir almışlardır. Düşman kanlı kayıblar vermiştir. Kareli cephesinde, Finler cür'etli bir ilerleme yaparak Onega gölünün doğu sahilinde bulunan Petrovskoi «Petrozawodsk> u zaptetmişlerdir. Petrozawodsk doğu Karelisinin merkezidir. (Arkası sahife 3 sütun 2 de) Cephelerde şiddetli muharebeler harb tebliği Kafkasyada kurulacak cephenin teferruatı tespit edildi c Londra 2 (a.a.) Röyter ajansının batı Akdenızınde bulunan hususı muhabiri bildirıyor: Hafif İngiliz deniz kuvvetieri pazar sabahı İtalyanm Pantellaria İtalyan deniz üssüne hücum ederek beş dakika içinde hedef üzerine 122 obüs atrîuşiardır. İtalyanlar tamamile şaşkın bir hale geldiklerinden borda ateşlerine ancak bombardıman bittikten sonra mukabele etmişlerdir. Atılan obüslerin hlç biri gemilerimizin bir mil yakınına dahi düşmemiştir. Limanda gemi mevcud olup olmadığım göremedik, ancak ateşi YUNUS NADİ kestiğimiz zaman bir çok noktalardan (Mahadi Sa. 3 sütun 4 te"> CArkası sahife 3 sütun 6 da Merhum Necib Aîinin cenaze merasimi Moskova 2 (a.a.) Uç devlet konferansının bitmesi üzerine, Sovyet hükumeti aşağıdaki tebliği neşretmişür. «29 eylulde Moskovada başhjan üç Ankara 2 (a.a.) İcra Vekilleri He büj'ük devlet mümessillerinin konferanyeti bugün saat on dörtte Basvekil sı, 1 ilkteşrinde çalışmalarını bitirmiştir. Doktor Refik Saydamın riyasetinde mu Konferans, Ruzvelt ve Çörçil'in Stalin'e tad Jıaftalık toplantısmı yapmıştır. göndermiş: oldukları müşterek mesaj Moskova 2 (a.a.) Sovyet istihbarat esasma dayanarak ve «faşist tecavüzüne Lavali öldüremiyen adam (Arkası sahife 3 sütua 4 te bürosunun dün gece neşredilen tebliği: 1 teşrinievvelde, bütun gün, bütun idam ediliyor cephe boyunca şiddetli muharebeler deLondra 2 (a.a.) Resmî Alman Isvam etmiştir. tihbarat ajansına Paristen gelen bir Pazartesi günü 25 Alman tayyaresi habere göre, Lavale suikasd yapmış odüşürülmüştür. lan Paul Colett'in Paristeki Pransız Kutzevalof kumandasındaki Sovyet mahkemesi tarafından idama mahkum tayyare teşekkülü, eylul ayı içinde, piedilmis olduju bildirilmektedir. yade, mühimmat ve erzak tasıyan 864 kamyon, 78 tank. 80 zırhlı ntomobil, 61 benzin otomobili tahrib etrnlş 15 mü(Arkası sahife 3 sütun 3 te> îcra Vekilleri Heyeti toplandı Bir Japon gazetesi Ruslara sulh tavsiye ediyor Bununla beraber Rostofla Harkofun yakında düşmeleri ihtimali vardır. Ancak şu anda ne Ukraynada, ne nıerkezde ve ne de şimalde iki tarafın vaziyetlerini lâyıkile bilemiyoruz. Âlmanlar da, Sovyetler de tebliğlerinde vanlan hat ve mevkileri iltizamla bildintıemektedirler. Alman baskıımandanlığı dün de doğu ccphesinde harb hareketlerinin müsaid surette devam ve inkisaf halinde olduğunu bildirdi. Bizce bunun manası, cenubda Harkof. Vorosilovgıda, Tangrog ve Rostof gibi mühim merkezleri nıünıkün mertebe fazla Sovyet kıfalarile birlikte sanp zaptetmeğe ıratnf lıareketlerinin tertib ve icra halinde bulunduklandır. Merkezde ise Briansk Smolensk bölgesinden Tula ve Moskovaya doğru bazı ihata hareketlerinin yakında baslıyacağı ve bunlann İlmen gblünün cenubundaki Alman kuvvetlerinin hareketlerile de telif olunacağı ümid olunabilir. Şimalde Âlmanlar şimdilik Leningradın muhasara ve zaptına müteallik harb ve hareketlere devam etmekle beraber Finler yavaş, fakat emin bir sure'.te ilerilemektedirler. Nitekim iki çün evvel Onega gölünün garb sahilindeki Karelinin merkezi Petrosavodks şehrin zaptetmişlerdir. Halbuki Finlerin Onega ve Ladoga göllerini birbirine bağlayan Svir nehrine vardıklan çok evvel teb'iğ olunmustu. Ayni zamanda Ladnjra gölünün şimalinde bulunan bir sürü ada(Arkası sahife 3 sütun S te Londraya göre Bulgaristanda isyaıt çıkmış, İtalyan fırkaları gönderilmiş Londra 2 (a.a.) Londrada Sovyet harbıne dair neşredilen haberlerden öğ« renildiğine göre Bulgaristanı Sovyetlers karşı harbe sürüklemek istiyen Almanların bu teşebbüsü Bulgaristamn ban mıntakaîarında isyanlar çıkmasma sebeb olmuştur. AJTIİ haberlere göre, isyanl bastırmak üzere bu mıntakalara sür'atle İtalyan fırkalan gonderilmiştir. Ordunun bazı cüzütamlannda da isyanlar ol« muş, firar hâdiseleri kaydedilrmştir. Bulgaristandaki butün hububat Almanyaya sevkedilmektedir. Bulgaristanda büyük bir et, yağlı maddeler, şeker, sabun. peynir kıtiığl vsrdır. Hayat pahahlığı yüzde kırk nispetinde artmıştır. Âlmanlar, Eulgar endüstrisini de kontrol etmektedirler. Memlekette temerküz kamplan kurulmuşur. Siyasî cina» yetler olmaktadır. N. Beneş, Çek isyanını îaydasız J buluyor Millete radyo ile hitab ederek sakin durmalarım bildirdi Birkac söx "I Londra 2 (a.a.) Çek Hariciye Nazırı Mazaryk, çarşamba akşamı radyoda Çek Reısıcumhuru Beneş ın vatandaşlarına hitab eden ve sakin kalmaları ve tahrıkâta kapılmamalan tavsıyesinde bulunan bir rnesajım okumustur. Mesajda ezcümle şoyle denilmektedu': Hepımiz, faydasız fedakâılıklardan içtinab etmek İstiyoruz. Fakat cellâd annızın sukut edeceği ^ünü yaklaştırmak ve onları mürakün olduğu kadar tam bir şekilde canlandırmak için elimizde olan lıerseji yapacağımıza da söz veriyoruz.» Prag 2 (a.a.) (D. N. B ) Hımaye altındaki arazide çıkan gazete^er. bazı kımselerin hıyaneti vatanıye, ruhsatsız sL'âh taşıma ve ekonomık sabotaj cü ! rümlerinden dolayı idanna mahkum edildıklerini haber veriyorlar. Prag ve ~T " (Arkası sahife 3 sütun 2 de) Hazin, fakat gerçeklf Mesleğinde muvaffak olnıus, söhret vapmıs bir münevverimizle konusuvordum. Sağdan, soldan itirazlara uğrayan bir vazun bir arahk bahis mevzuu oldu. Meshur münevverimiz o yazıda ileri sürdtiğüm fikirleri doğru buluvordu. İddialarıma hak verdi. ve bana catanlann menfaat zorile hareket ettiklerini söyledi. Fikirlerimin boylece tanınmış bir münevver tarafından beğenibnesine scvindim. Üstelik. vazımda dokunduğum mevzu da doğrudan doğruya karsımdaki salâhivetli arkadasın mesleğine aiddi. Yarın eazetede tekrar bu bahse gele\im. dedim: senden bahseder, bana hak verdiğini yazarun. İtirazcılan sustururuz. O âna kadar tatlı tath konusan meshur münevverimiz birden telâ^landı. Sanki kendisine beraberce kadınlar hamanuna eirmck. Şehir Tivatrosunda rezalet cıkarmak. vahud »akalrta birini dnvmek gibi ayıb bir suc islemevi teklif edivordum. A\uclarının icini suratıma doğru çe\drerek iki elinl havava kaldırdı: Aman beni kan«tırma! Dedi. Ve sonra malum ve bevlik esbabı mucibe: Yan» ma iüraz edenleri tanırmıs. İsmi acığa vurulursa kızarlarmıs. Bu isten zarar da sörebilirmis. Durup dururken şimdi basına i$ çıkarmakta mana var mıvmıs. Bununla beraber ben haklıvmısım. Fikrimde ısrar edersem ivi olurmus. Münevver ve tanınmış vatandasımızın bu harekerine fazla sasıradığımı itiraf edeceeim. Umumî menfaa^leri benin'sememek o kadar damarlarımıza islemis ki bu hususta kü"ık bir fedakârlığa büe katlanamı\or. en tabiî vazifelerimizi te« reddüdsüz baştan savabilivoruz. Gündelik havatımızın renk» siz akısı iciııde hic bir vere sürtünmempîe dikkat ederek bif bilva sribi yuvaHanıp eitme\i tercih eden münevverlerimiz azim bir cokluk! «Haıın şeyler Helük. fakat gerçekh Nı Pragda yeniden idam edilenler JMerfanm Denizli meb'uau Necib Ali Küçükanm cenaze merasiminde Meclis Reisi,' Başvekîl ve Vekilleıiroiz '