7 Ekim 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 5

Kurtuluş bayramıl Anlaşma ümidleri azalırken... 7 Birincîtesrhı 1939 CUMHUKIYET 8 ^ Bugünkü harbin içyüzii: 8 Mütereddid günlerde Ingiltere hariciyesi, Leh Hariciye Nazırı Beck'e, Danzig fevkalâde komiserile istişarede bulunmasmı tavsiye ediyordu ALMAN ASKERÎ FAALtYETÎ ÇOK CÎDDİ ENDtŞELERÎN UYANMASINA SEBEB OLUYOR det zarfında bir haber almadığı takdirde, Milletler Cemiyeti komiserini hâdiseyi halle davet edecektir. 5 Matbuat meselesine gelince: M. Beck'in zannına göre Danzig Âyan Meclisini Polonyah gümrük müfettişleri meselesinde ric'ate sevkeden âm'lin Polonya hükumeti tarafından gösterilen azimkârhğın neticesini tebarüz ettiren Leh matbuat] değil, Ingiliz matbuaü olmuştur. Saygılarla. H. Kennard Varşoüa elçisi M. Kennard'dan Hariciye Naztrı Lord Halifaks'a Varşova, 24 Ağustos 1939 (Telgraf) 1 Lehistandaki Alman ekalliyetine mezalim yapıldığı hakkında Alman gazetelerinin bütün iddialarını tekzib edecpk vaziyette olmamakla beraber, yaptığım tahkikat neticesinde hâdiselerin son derece mübalâğa ve izam edildiğini memnuniyetle öğrendim. 2 Zincirle darb, kızarmış demirle dağlama, Hitler'e hakaret etmeğe icbar gibi iddialann umumiyetle bazı ferdî hâdiseler çerçevesini aşmadığı anlaşılmaktadır. Ingiliz büyükelçisi Sir Nevil Hendersondan Hariciye Naztrı Lord Halifaks'a Varşova, 12 Ağustos 1939 Milletler Cemiyetinin Danzig'deki yüksek komiseri M. Burckhardt, kendisinı Bechtesgaden'de ziyaret etmek hususundaki Hitler'in davetini kabul etmiştir. Bunun üzerine M. Burckhardt ağustosun 11 inde Hitler'le hususî mahiyeti haiz bir mülâkatta bulunmuştur. Bu hususta alınan malumata nazaran, bu mülâkat esnasmda Danzig meselesile bu meselenin Avrupanın umumî vaziyetile alâkadar olan münasebab münakaşa edılmiştir. Lord Halifaks'tan Varşovadaki Ingiliz elçisi Sir Kennard'a Hariciye Nezareti, 15 Ağustos 939 (Telgraf) Hitler'in el'an tereddüdde olduğunu ve vaziyeti kurtarmak jartile harbden içtinab edecek bir çare aradığını zannediyorum. Kendisi için hâdiseleri zorlamamak imkânı mevcud olduğuna nazaran, Danzig hakkında ileride müzakereler mümkün olsa bile. harekete geçtiği takdirde affedilemiyeceğini bir defa da açıkça beyan etmek lâzımdır. Bununla beraber, her şeyden evvel mahallî meselelerin (giimrük müfettişleri, margarin ve balık işleri) hal3 Meselâ, 15 ağustosta bir Polonlile bugünkü vaziyete hitam verilmesi lâyah polisi öldürmekle itham edilerek tevzundır. kif edilen M. Karletan'a ölünceye kadar Diğer taraftan, Polonya hükumeti de, dayak atıldığı ve kansile çocuklarınm Lehistandaki Almanlara karşı mezalim pencereden aşağı atıldığı Alman matbuajapıldığına dair Alman tnatbuatında nej bnda yazılmıştı. Manchester Guardian riyat yapılsa bile, Leh matbuabm itidale gazetesinin muhabiri, mumaileyhi hapisdavet etmek üzere elinden geleni yapmahanede ziyaret ettiğini ve kendisini fevkalıdır. lâde sıhhatta bulduğunu bana söyledi. Ne 2 Danzig'e aid mahallî meselelerile dayak atılmış, ne de tahkir edilmemiştir. mcşgul olurken Milletler Cemiyeti fevka Kansı ve çocukları hakkmdak: hikâyenin lâde komiserile veyahud önceden onunla de tamamen asılsız olduğu anlaşılmıştır. istişareden sonra hareket etmesini M. 4 Alman ekalliyetine mensub bir Beck'den rica edeceğim. Çok vahim şeçcJc eşhasın gayrkneşro jroltarla memleketi rajt alhnda elinden geleni yapmakta olan terkettikleri d©ğrudur. Fakat Katowice M. Burkardt'a itimad etmesi için M. ve Lodz'daki Ingiliz konsoloslanndan alBeck'i ikna etmek kabil olacağını zannedığım malumata nazaran, bunlar bizzat diyorum. Atmanlar tarafından memleketi terke da3 Mevcud şerait mahallî meselelerin vet edilmişlerdir. Daha evvel mayısta da umumî bir tasfiyeye tâbi tutulmasma mü bu nevi bir hicret hareketi başgöstermişti. said olmamakla beraber, benim fikrime Bilâhare bunlann birçokîan geri dönmek göre, Polonya hükumeti muvaffakiyetl arzusunu izhar etmiş, fakat Polonyahlar neticelenecek mahiyeti haiz müzakerelere Katovvice'deki «Genc Almanlar fırkası» işrirake âmade olduğunu beyana devam azası gibi bunlann da propaganda ve caetmelidir. Dünya efkârı umumiyesi bakısuslukla meşgul olacağını gözönünde bumından, bu gibi bir hattı hareketi fevkalundurarak avdetlerine müsaade etmemişlâde mühim addediyorum. tir. Lodz mmtakasmdan hareket edenler 4 Yukandaki hususat hakkında M daha evvel paralannı Alman konsolosuna Beck ile görüsmeden evvel, ayni mealde teslim etmişler, konsolos da hicret edenletalimat alacak olan Fransız meslektaşırin paralannı Almanyaya iltica edenlere nızla istişarede bulunmanızı rica ederim. gör.dermiştir. Lodz'dan aynlanlann kısBu suretle M. Beck'in hattı hareketine mı âzamınm «Volksbund» teşkilâtı reisi müşabih bir hattı harekette bulunmak imHerr Witz de dahil olmak üzere casusluk kânını elde etmiş olacaksmız.» teskilâtına mensub olduğu söyleniyor. Varşova elçisi Sir Kennard'dan Hariciye Lodz'daki Ingiliz konsolosu. mezkur şeNaztrı Lord Halifaks'a hirde acıktan açığa Nazi propagandası Varşova, 15 Ağustos 1939 yapan bir çok Almanlar teskilâtlannın (Telgraf) kapandığmı haber veriyor. Aldığım ma15 ağustos tarihli telgrafınızın meali lumata nazaran, bir çok Almanlar bilmucibince Hariciye Nazırile görüştüm. hassa askerî fabrikalarda çalışanlar işten M Beck, Hitler'in takib edeceği hatb ç'kanlmış ve 2000 amele Tomaszovv'dan hareket hakkında henüz mütereddid oldu aynlmıştır. ğunu kabul etmektedir. Alman askerî fa5 Hicret edenlerin harb takdirinde aliyeti, henüz telâşı mucib bir mahiyet ik cephenin Alman tarafında bulunmak artisab etmemiş olmakla beraber, endişeler zusunda olduklan için cvlerini barklannı uyandırmaktadır. böyle acele terkettikleri anlaşılmaktadır 6 Hariciye Nazın, mültecilerin miktarını 76,000 kişi olarak gösteren Alman matbuabnın neşriyatınm son derece mübalâğalı olduğunu söylemektedir. Azamî miktann 17 bin kişiden mürekkeb olduğu temin edilmektedir. Gazeta Polska'nın Berlin muhabiri 76 bin mültecinin bulunduğu kamplan görmek arzusunu izhar etmış, fakat cevab alamamıştır. 7 Silezyada hudud kapalı olma3 M. Beck, yeni hâdiseleri doğru makla beraber hududda hususî bir kart udan doğruya müzakere yoliîe hailetmek suîü tatbik edilmektedir Almanlar, P o b n imkânsız olduğu takdirde, Milletler Ce yahların Polonyaya girdikleri Rybnik miyeti Komiseri M. Burckhaıdt'ın tavas mmtakasmda hududu kapadıklarından, sut ve müdahalesini isteyeceğini ilâve et Polonya makamatı da Almanlann Almektedir. manyaya girdikleri mıntakalardaki hu4 Mevzuu bahs yeni hâdise şudur: dud geçid yollannı kapatmışlatdır. «Genc üç Polonyah gümrük müfettişi vazifele Almanlar fırkası» nın faaliyetni daha iyi rini ifa etmek üzere bir motörle limanda bir şekilde kontrol edebilmek maksadüe dolaşırken ışıklarını söndürmüş olduğu Leh makamatı hududdaki seyrüseferi dahalde limana girmekte olan bir Alman va ha sıkı bir kontrole tâbi tutmaya başlamıspuruna tesadüf etmişlerdır. Vapurun silâh lardır. iaçırdığmdan şüphelenen müfettişler, mo8 Polonya matbuatı, Silezya ve törlerinin projektörünü Alman gemisine Şarkî Prusya hudud mıntakalanndan kül tevcih etmişlerdir. Gemide bulunanlar ka yetli miktarda Polonyalılann Almanyaraya çıkınca Danzig polisi Polonyah güm mn dahillerine nakledildiklerini, mallanmr. rük müfettişlerini tevkif etmiştir. Polon zaptedildiğini, Leh kütüphanelerinin kaya komiseri oldukça sert bir lisanla yazılı patıldığım yazmatadır. Nimresmî Gazeta bir nota ile bunlann derhal tahliyesini is Polska'ya nazaran, nisandan hazirana temiştir. Polonya komiseri kısa bir müd, kadar Almanyadaki Polonya ekalliyetine 2 M. Beck, Danzig'e aid mahallî meselelerin halli için bir teşebbüste bulunmak lâzım geldiğini kabul ediyor ve ekonomik meseleleri daha kolayca halledebilmek için bunlan siyasî meselelerden ayırmak lâzım geldiğini ileri sürülyro. M. Beck, Danzig Âyan Meclisi Reisile Polonya fevkalâde komiseri arasmda yann vuku bulacak olan mülâkattan bir netice çıkarabileceğini ümid etmektedir. General Halis Bıyıktay, abide önünde hatıra defterini imzalarken (Baştarafı 1 inci sahifede) | dan tekrar ettikleri İstiklâl marşının güzel vasıflandırmış olan atasm nağmeleri arasmda şanlı bayrağımız, bir deniz eri tarafından direğe çekıl dan öksüz k a l m a n ı n ıztırabını, d ü n miştir. Meydanı dolduran on binlerce kurtuluş b a y r a m ı vesilesile yeni insanm gözleri, bu esnada Atatürkon den acı acı tattı. Bu, Istanbulun tunç heykeline müteveccih bulunuyor o n d a n ebediyen u z a k t a geçirmeğe ve onun manevî huzurunda sanki eğıli yorlardı. m a h k u m olduğu ilk b a y r a m d ı . Bayrak merasimini müteakib Şehir Taraf taraf çekilen bayraklar, Meclisi azasmdan Refık Ahmed Sevensemt semt k a y n a ş a n kalabalık, h e p gil tarafından şehir namına, bir nutuk onun aziz h a t ı r a s m d a n birer par söylenmiştir. ça taşıyor gibiydiler. Hatıb, nutkunda, tstanbula bu büyük Taksim m e y d a n ı n ı n ortasında bayramı her sene kutlamak vesile ve yükselen heykeli bile, O n u n m a şerefini bahşeden ordumuza, îstanbul halkının ve bütün memleketin minnetnevî heybetini canlandırmakiaki tarlık hislerini ifade etmiştir. b ü t ü n aczine rağmen, etrafını a l a n Nutku müteakib, kara ve deniz ordugeniş halk kütlelerine sanki h e m e n muzun cüzü tamlarını temsil eden kıth i t a b edecekmiş kadar canlı görü alanmız, Vali ve îstanbul Komutanı nüyordu. huzurunda güzel bir geçid resmi yap mışlardır. Kıt'alan, mekteblerin ve izSultanahmedde... cilerin geçidi takıb etmiştir. Meydanın Sabahm çok erken saatinden itiba etrafını dolduran halk, kahraman Mehren, geçid resmine iştirak edecek kıt'a medcikleri ve yarının ilim ordusunu lann hareket merkezi olan Sultanah teşkıl edecek olan genc mekteblılerı med meydamna akın başlamıştı. îstan şiddetle alkışlamışlardır. bulun bütün ana caddeleri, hatta bir Bdhassa beden terbiyesi ve eğitmen çok iç sokaklar, kara ve deniz nakil va kursu talebelerinin geçişi çok mükemsıtalan, kurtuluş bayramı şerefine bay mel olmuştur. raklarla süslenmiş bulunuyordu. Me Resmi geçide iştirak eden kıt'alan rasime iştirak eden kıt'alar, mektebli mız, Taksimden doğruca kışlalarına avler ve halk teşekkülleri saat 9,30 da, kendılerine tahsis edilen yerleri almış det etmişlerdir. Geçid resminin devam ettiği saat lardır. (13,15) e kadar, tramvaylar seferlerini Törene, Sultanahmed meydanından kısmen tatil etmişlerdrl atılan yirmi bir pare topla başlanmış ve bu esnada bütün vapurlar, düdükleöğleden sonra... rini öttürerek bu mııtkı daküifiraj^se Öğleden sonra, saat on altıda Bele vincine iştirak etmişlerdir. diye reisi Lutfi Krrdann riyasetinde Müteakiben, en önde motosikletli po Parti başkanlanndan, VMyet Umumf lislerin yol açtığı ve Tüm mızıkasınm Meclis azasından ve cemiyetler mü hemen arkasmda yer alan Yedek Su messillerinden mürekkeb bir heyet, îsbay mektebi talebesi, Askerî Tıbbiye tanbul Komutanlığı merkezine giderek, mektebi ve sırasıle Deniz mızıkası, De Korgeneral Halis Bıyıktaya halkımızın, niz Harb mektebi ve lisesi, Kuleli ve orduya karşı beslediği şükran hislrine Maltep liseleri, bir piyade taburu, bir tercüman olmuşlardır. süvari bölüğü, bir sahra bataryası, bir Gece, Taksim meydamnda, Şehir muhabere bölüğü, bir istihkâm bölüğü, bandosu tarafından millî parçalar ça polis ve İtfaiye müfrezeleri, Şehir ban knmıştır. Saat 20,30 da, kahraman ordosu, Üniversite ve yüksek tahsil genc dumuz şerefme, İstanbul Vali ve Beleleri, izciler, liseler talebesi, ve esnaf diye reisi tarafından Perapalas otelin teşekküllennden mürekkeb olan alay de bir zivafet venlmiştir. Ziyafette, İsharekete geçerek, Sirkeci, Eminönü, tanbul Komutanı, şehrimizdeki meb Köprü. Karaköy, Şişhane yokuşu yo uslar, yüksek askerî erkân, Vilâyet ve lıle İstiklâl caddesini takiben Taksim Belediye mümessilleri bulunmuşlardır. meydanına gelmiştir. Bu esnada güzergâhta tarif edilemi yecek derecede kesif bir kalabalık vardı. Kahraman kıt'alanmız, şiddetle alkışlanarak meydanm etrafında geniş bir daire resmettiler. Bu sırada, izciler de, ellerinde izci bayraklan bulunduğu halde Abıdenin iç kısmmda, ve yüzleri Abideye çevrili olarak yer almışlardır. Taksim meydanından Ayaspaşaya gidecek yolun üstünde kurulan büyük tribünde, İstanbul Valisi ve Belediye reisi Lutfi Kırdar, îstanbul Kumandanı Korgeneral Ömer Halis Bıyıktay, Parti müfettişi Fikret Sılay, şehrimiz de bulunan meb'uslar, generaller, emekli subaylar, Şehir Meclisi azaîan, Parti mümessilleri, Üniversite ve Maarif erkânı, matbuat mümessilleri, Ticaret Odası heyetleri bulunmakta idiler. Bütün kıt'alar ve alaya iştirak eden diğer teşekküller tertib edilen sıra üzerine yerlerini aldıktan sonra, Vali ve Belediye reisi, İstanbul Kumandam, Parti reisi, ordu, Belediye ve Parti namına hazırlanan çelenkleri bizzat Abideye koymuşlardır. Müteakiben bayrak çekme merasimi yapılmış ve Tümen mızıkasınm çaldığı ve erlerin bir ağız Taksim abidesi önündeki merasime iştirak eden askerî kıt'alarunızdan biri türkün büyük ve muazzez hatırasmı kevlerinde de merasim yapılmış, bu asaygı ile, tazımle anıyorum. Türk or rada Beyoğlu Halkevinde saat on sekizdusunun kahraman evlâdı İsmet İnö de bir toplantı tertib edilerek merasim, nünün, vücudü Türk ülkesi için daima Halkvi korosu tarafından çalman İstikitimad ve emniyet sebebi teşkil eden lâl marşile açılmış, bundan sonra îstanBüyük Millî Şefm yüksek huzurların bulun kurtuluşu hakkında bir nutuk da derin tazim hislerile eğıliyorum. söylenmıştir. Bunu müteakib bir kon Türk ordusunun büyük ve değerli ser verılmiştir. Eminönü Halkevinde de ayni şekilde başı Sayın Mareşal Fevzi Çakmağm şerefli adını saygı ile anıyorum ve son saat yırmi birde bir toplantı yapılarak suz kahramanlar yetıştıren büyuk Türk orkestra tarafından çalman İstiklâl ordusunun şerefine kadehimi kaldın marşde merasim açılmış, îstanbulun kurtuluşuna dair bir konferans ve muh yorum.> telif konserler verilmiştir. Halkevlerinde Şişli ve"Şehremini Halkevleri de ay Kurtuluş bayramı münasebetile Hal ni suretle merasime iştirak etmişîerdiı 6 Teşrinievvel 1923 Halâskâr ordumın tstanbula girişi [En önde 3 üncü Kolordu kumandanı merhum General Şükrü Nailidir. Arkasındaki zat meb'us Edib Servettirl Valinin nutku karşı 976 cebir hareketi ika edilmiş ve o tarihten itibaren tecavüzlerin miktan azai&cak yerde çoğalmıştır. Bununla beraber, M. Beck'in kat'î ihtan üzeîine, son iki gün zarfında matbuat yeni tafsilât ve malumat neşretmemiştir. 9 Polonya matbuatınm mes'ul organlan umumiyetle şiddetli hücumlar yapmadıklan gibi Alman topraklannın Lehistana verilmesini de taleb etmemislerdir. Son zamanlarda Almanyada sık sık zikredilen A.B.C. adındaki gazeteye gelince; şiddetli bir muhalefet gazetesidi' ve Polonyada şöhretile nüfuzu pek azdır.» Vali, bundan sonra kahraman orduSaygılarla. yu minnetle anmış, demiştir ki: H. Kennard < Türk ordusunun sinesinden yük selip çıkan büyük millî kahraman AtaJ (Devam edecek) Ziyafet snasmda Val, bir nutuk söylemiş ve ezcümle demiştir ki: c Tarihimizin şan ve şerefle dolu sahifeleri arasında bir mevki işgal etmekte olan büyük bir günün yılddnümünü yaşamak zevki, sabahtanber : kalblerimizi mes'ud bir heyecanın lezzetile doldurmaktadır. Bu büyük gün, hepinizm büdığiniz gibi, Istanbulun Türk ordusu tarafından ikinci defa fethedilmiş olması gibi cihanşümul kıymet ve ehemmiyetli bir hâdisenin doğurduğu sevinç ve iftiharla doludur. Mazisi geçmiş asırlann karanlığı içinde daima bir zekâ ve medeniyet şimşeği halinde parıldıyan, asırlardan asırlara doğru daima medeniyet ve üstünlük meş'alesini elinde tutarak ilerliyen büyük Türk milleti, Osmanlı İmpara torluğunun son karanlık günlerinde yedi iklim, dört bucakta bütün bir husumet dünyasile göğüs göğüse, süngü süngüye, yurmuk yumruğa, tırnak tırnağa çarpışarak akıllara hayret veren kahramanlıklar göstermiş olmasma rağ men, sonunda makus bir talihin acı neticesi olarak mağlub sayılmıştı. Müzaker masalarmda ve kâğıd üstünde ye nilmiş sayılan şerefli milletin baş şehri İstanbul, memleketin diğer birçok değerli köşeleri gibi bugün tahatturu büe bize sonsuz bir ıztrrab veren o meş'um işgal faciasile karşılaştı. Mazisi baştan başa iftihar vesilesi kahramanlık destanlarıle dolu, hali, tepedn tırnağa kadar hamaset sahifeleri teşkil eden ve istikbali elbette cihan tarihine gene er şerefli fasıllan hedıye edecek olan Türk milleti böyle hazin bir akibete elbette boyun eğmiyecekti, eğmezdi. Türk ordusu denilen kutsî yıldırım, vatanın dört bucağmda yeni bir feyiz ve inki şaf hamlesıle canlanıp ışıldıyarak makus talihi yendi.» I Kahraman ordunun fstanbula girişi: Piyadelerimiz halkın alkısları arasmda caddelerden geçerken tstanbulun kurtuluş gününden bir intıba: Beyoğlunda Galatasaray Lisesinin önünde o zaman hasrct olduğumuz şanlı sancaklarımız (Bu resımler o tarıhte İstanbulda bulunan Norveçli M. H. Geelmuyden'm koleksiyonundan alınmıştır.).