30 Mayıs 1939 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

30 Mayıs 1939 CUMHURÎYET Kurultayın dünkü faaliyeti Millî Şefin büyük nutku [Baştarafı 1 ind sahtfede] de Meclis önünde başta mızıka olduğu halde bır askerî kıt'a ıhtıram resmi ifa eyfcmiş ve mızıka İstiklâl marşını çalmıştır. Reisicumhur İnönü refakatinde Büyük Millet Meclisi Reisi Abdülhalik Renda ve Başvekil Refik Saydam olduğu halde doğruca içtıma salonuna girmişlerdir. Girişleri bütün kurultayın kordiplomatik localanna kadar sirayet eden sürekli alk;şlarile ve sevgi tezahüratile karşılanan Millî Şef delegeler arasında yer aldıktan sonra Genel Başkan vekili doktor Refik Saydam riyaset kürsüsüne gelerek kurultay müzakerelerinin açılması için Parti nizamnamesi mucibince yoklama yapılacağını bi'dırmiş ve yoklama yapılmıştır. ve eski eserlerin tamir edildiğine dair izahat verdi. Emekli General Refet Bele, Süleymaniye ve Beyazıd camilerinde yapılan tamirat esnasında bazı hatalara işaret etmiş ve Süleymaniye camiindekı direklerden birinın tamırı sırasında mermer direk yerine granit dırek konmuş ve Beyazıd camiindeki pencerelerdeki tamıratta horasan yerine beton kullanılmış olduğuna nazarı dikkati celbederek bunların tashihini istedi. Encümen bu talebi tasvib eylemiş ve Evkaf Umum Müdürü tetkikat yaptırarak hatayı tashih ettireceğini bildinmiştir. Evkafm Balıkesir vilâyetinden yılda 300 bin lira irad temin eylediği halde bu vilâyete üç yüz kuruş sarfetmemekte bulunduğuna dair ileri sürülmüş bir mütaleaya karşı da Evkaf Umum Müdürü, Balıkesirin imar plânı henüz yapılmadığından burada herhangi bir imar işine girişilemediğini işaret eylemiştir. minden sonra kalkınma çarelerini arayacaklardır. Köyü bilmiyenlerin köylüyü kaldıracağız diye yaptığı şeyler, köylüleri mutazarrır etmiştir. Vekâlet, bu gibi halleri şiddetle menetmiştir. Hükumetin Meclise tevdi etmiş olduğu bir kanun lâyihasile, mecburî hizmetler için köylüye tahmil edilecek vergilerin, köy heyeti idarelerinin takdir etmelerini istemektedir.» {Baştaraiı 1 inct sahifede) Başlıca emelimiz Aziz arkadaşlarım, Siyaset hayatında tecrübe geçirmiş adamlar olarak, memleketimizin ihtiyacına ve bünyesine en uygun olan halk idaresi usulünü kemale getirmek idealinde yiz. Bu yolda temiz yürekle çalışıyoruz. Bizden sonra gelecek vatandaşlara, milletimizin siyasî hayatında ilerlemiş bir seviye terketmek, başlıca emelimizdir. îyi bir halk idaresinin siyasî idarede ana prensiplerini; her nevi seçimlere halkın samiımî olarak iştirak etmesile, hükumetin ve Büyük Millet Meclisinin faaliyetinde hakikî bir millî murakabenin şüphe götürmez bir tarzda bulunmasile hulâsa edebiliriz. Meb'us seçiminde olduğu gibi, parti intihablarında ve belediye inti hablarında, yer yer, ansızın yeni intihablar yaparak teşkilâtımız üzerinde halk'n muhabbet ve itimadmı daima yoklamak ve kuvvetlendirmek karanndayız. pet faaliyetlerini, merkezî idarenin daimî teftişine tâbi görecektir. Türk . îngiliz ittifaktnın manasi Balkan paktını ve Saadâbad paktını, bu samimî arzularla kuranlardanız. Bütün Avrupayı kaplıyan son emniyet buh« ranı içinde, Türk IngiIız ittıfakı, hiçbir tecavüz fikri beslemiyen fakat kendi emniyetlerimiz ve müşterek sulh ve insanhk ıdeali için alınmış bır taahhüddür. Bu müşterek sulh ve emniyet idealıni takviye edecek diğer taahhüdlerden de çekinmiyeceğiz. Biz komşularımızla hertürlü ihtilâfı hallettik. Şimdi, samimî olarak onların emniyet içinde bulunmalarile alâkadarız. Komşularımıza gelecek tehlikeleri, bir adım sonra bize gelecek tehlikeler gibi önlemek için iktidarımızda nian tedbirleri alacağız. Size memnunıyetle söyleyim ki Sovyetlerle münasebetimız her zamandan ziyade sıcaktır ve karşıiıklı itimada müsteniddir. İki memleketın bırbırının emnıyetine ve saadetine yakın ve ciddî bir alâka ile merbut olduğunu zikretmek, benim için hakikî bir zevktir. Durmak bilmiyen bir gayretle... Büyük kurultayın sayın üyeleri, Cumhuriyet hükumetinin geçen kurultaydanberi memlekette tahakkuk ettirdiği faydalı işleri ve aziz halkımızın resmî müesseselerden temini arzu ettiği dilekleri, elinizdeki hulâsalarda teferruatile bula caksınız. Güzel vatanın her sahada geniş mikyasta imar edilmesi, yükseltiimesi ve kuvvetlendirilmesi, durmak bilmiyen bir gayretle devam etmektedir. Birbirüe maddî ve manevî irtibatı olmıyan dağınık parçalardan mürekkeb harab bir memleket, en uzak köşeleri arasında bir aile efradının irtibatı gibi sıcak bir alâka ile bağlanmış muazzam bir kütle olmak yolundadır. Önümüzdeki senelerde, bu calışmalarımızın neticelerini daha parlak olarak göze çarpar bir hale getireceğimize kat'iyyen güveniyoruz. Nizamname ve program encümeninde Encümen öğleden önce Kurultay toplantısı akabinde içtima ederek reisliğine Sıvas meb'usu Şemseddin Günaltayı, raportörlüğüne Samsun meb'usu Mahmed Ali Yürükeri, kâtibliğine de Aydın mebusu Adnan Menderesi intihab eylemiş ve öğleden sonra Parti Genel Sekreteri ve Erzurum meb'usu Doktor Fikri Tuzerin huzurile yaptığı toplantıda nizamname ve program tadilâtının müzakeresine başlamıştır. İçtimada evvelâ Parti Genel Sekreteri Doktor Fıkri Tuzer eski nizamname ve program üzerinde yapılan tadilâta ve yeni projelere dair etraflı bir surette izahat vererek encümeni tenvir etmiş ve bu izahatı Jçâfi görülmüştür. *~ ^ Nizaranamenin tetkikile işe baslıyan encümen, yalnız değişen maddelerin değil, yeni baştan bütün maddelerin tetkik ve müzakeresine karar vermiş ve akşam geç vakit, saat 20 de nizamname üzerindeki tetkikatım bitirebilmiştir. Encümen, kendisine tevdi edilen ve evvelce matbuatta hulâsa olarak neşredilen yeni proje esasları üzerinde çok mühim bir değişiklik yapmamıştır. Nizamname ve program encümeni yarın saat 10 da toplanarak program projesi üzerinde müzakerelerine başhyacaktır. Riyaset divanı intihabı Yoklamayı takiben Reis, sözü, Parti Genel Sekreterine vermiş ve kürsüye gelen doktor Fıkri Tuzer kurultaya iki reis vekılı intıhab edılmesı lâzım geldığıni ve bunun için de Büyük Millet Meclisi Reisi Abdülhalik Renda ve Parti Meclis Grupu reis vekili Hilmi Uranı namzed olarak teklif eylemiş ve bu teklif kurultayın ittifakile tasvib olunmuştur. Gene yapılan teklif üzerine kurultay kâtibliklerine Aydın delegesi Etem Menderes, îs tanbul delegesi doktor Hayrullah, Niğde meb'usu Cavid Ural ve Kütahya meb'usları Sadri Ertem ve Vedid Uzgören ile Ankara delegesi Hılmi Uçok seçilmişlerdir. Beden Terbiyesine aid dilekler Beden Terbiyesi Umum Müdürlüğünü alâkadar eden dileklerin tetkikinde Beykoz, Fatih ve Üsküdar semtlerinde birer saha veya stadyom yaptırılması hakkındaki temenniye karşı Umum Di rektor General Cemil Tahir, Üsküdar ve Fatih mıntakaları sahaları için tedbir alındığını, Beykoz, Anadoluhisarı, Bü yükdere sahalarınm daha sonraya bıra kıldığını, senelik tahsisatın Beyoğlundaki sahaya sarfedileceğini söylemiştir. Başlıca mesele: Ziraat programı Meclisin faaliyeti Büyük Millet Meclisinin faaliyeti, vatandaşlara hakikî bir huzur verecek su rette feyizli bir tekâmül halindedir. Hükumet ışleri, millet vekillerınin cıddî bır murakabesi altında olduğu halde bütün gayretler, Cumhuriyet hükumetinin itibar ve muvaffakiyetini artırmak yoluna müteveccihtir. Halkın seçimlere yakın alâ kası ve Büyük Millet Meclisinde millet haklarının açık murakabesi ideallerile nifaka ve anarşiye mahal vermemek zaruretlerınin beraber yürüyebileceğıne ina nıyoruz. Büyük milletimizin arzusu ve aklıselimi, millet vekillerimizin ve Parti teşkilâtımızın yüksek mezıyetlerı, bize muhtelif icablar arasında ahengi muhafaza etmek gibi çetin bir vazifeyi kolaylaştırmaktadır. Söz Genel Başkamndır Kurultay riyaset divanının bu suretle teşkili üzerine Genel Başkan vekili dok tor Refik Saydam, « Söz Genel Başkamndır.» Diyerek riyaset kürsüsünü terkeylemiş ve Genel Başkan Millî Şef înönü kurultayın «Yaşa, varol» sesleri ve şiddetli alkısları arasında kürsüye gelmişlerdir. Millî Şef, «Egemenlik ulusundur» düvizini taşıyan levhadan aşağıya kadar uzanan Parti bayrağmın fonunu teşkil eylediği muhteşem bir dekor ortasında bü tün bir milletin kalbine hitab eden ve ona yeni direktifler, vazifeler tevdi eyliyen ve baştanbaşa enerji ve sevgi dolu nutkunu irad buyururken kurultayın gösterdiği hejecanh tezahürat cidden görülecek b:r manzara arzediyordu. Bu manzara bilhassa Millî Şefin, Partinin kahraman müessisi Atatürkün, ebedî Şefin ölmez hatırasını taziz için kurultayı beş dakika sükuta davet ettiği anda en yüksek derecesini buldu. Bütün kurultayın, hazırun ve kordiplomatiğin beş dakika ayakta sükut etmek suretile ebedî Şefe karşı gösterdisi bu ihtiram vakfesi esnasında bütün kalbler Atatür'^ün sevgisile bir defa daha çarptı. Adliyeye aid dilekler Adliyenin dilekler arasında bulunan ve mahkemesiz bulunan kazalarda mahkemeler açılmasına aid dilek etrafında izahat veren Adliye Vekili Fethi Okyar Adliye Vekâletınin bu eksiği tamamlamak azminde bulunduğunu ve lâzım gelen tetkikatın yapılmakta olduğunu bıl dirmiştir. Boşanma davalarının kolaylaştırılması hakkındaki dilek üzerinde geçen müza kerede söz alan delegeler, ayrılık kararlarının dayandığı hükümlerin mükemmeliyetinden bahseylemişlerdir. Ayni kanaati izhar eden Adliye Vekili Fethi Okyar, boşanmayı kolaylaştırmanın içtımaî nızam bakımından büyük mahzurlarına nazarı dikkati celbettı. Hükumetin icraat programının teferruatile, büyük kurultay yormak istemem. Fakat bir iki noktayı başlıca mesele o'arak büyük kurultayın huzuruna arzetmek isterim. Önümüzdeki senelerde nüfusumuzun çoğunu teşkil eden köylümuzün, gerek tahsil, gerek geçim hususunda sevıyesini yükseltmeyi başlıca hedef tutacağız. Bu hususta elde edeceğimiz netıcelere, çok ehemmiyet ve kıymet veriyoruz. Kat'î olarak inanıyoruz ki, köylümuzün tahsilini ve maişetini daha yüksek bir dereceye vardırdığımız gün, milletimizin her sahada kudreti, bugün güç tasavvur olunacak kadar yüksek ve heybetli olacaktır. Fransa ile bitmek üzere olar tek mesele Aziz arkadaşlar, Fransa ile aramızdaki yakınlığı; bit mek üzere olan tek meselenin, yanı prensiplerinde tamamen mutabık kaldığıtnız Hatay meselesinin hallinden sonra hiçbir kuvvet bozamıyacaktır. İki memleket ve milletin menfaatlerini o kadar müşterek görüyoruz. Türk milleti şanh menkıbeler yazmaya hazırdır Aziz arkadaşlar, Mılletlerarası vaziyetinin bugünkü buhranında memleketin müdafaa vasıtaları, başlıca gözönünde tutacağımız bir mesele olduğunu sbylersem, bunu tabü bulursunuz. Cumhuriyet hükumeti, temiz idealleri mer'iyette ve itibarda tutabil mek için, Türkiyenin müdafaa kuvveti nin yüksek bir derecede bulunmasmın hakikî ehemmiyetini müdriktir. Türkiye; şuurlu ve kuvvetli varhğile yalnız kendini korumakla kalmıyor, insanhk ailesine ve sulh mefkuresine ciddî bir hizmet ettiğine de kani bulunuyor. Bütün temennilerimize rağmen, insanhk yeni bir boğazlaşma afetine uğrarsa, Türk milleti; bu mücadelede kendine düşen medeniyet ve insaniyet vazifesini kahramanca, hiç tereddüd etmeden ve hiçbir dehşetten ürkmeden hakkile ve tamamile yapacaktır. Türk milleti; yüksek ideali ve hayatî menfaati kendisile beraber olan milletlerle beraber, göz kamaştıracak yeni kah ramanlık menkıbeleri yazmak için tamamile hazır ve kat'î olarak karar vermiş bir haldedir. Bugün ihtilâf halinde olan milletlerin hiçbirisinin yaşamak hakkını ve yüksek insanhk vazife ve meziyetlerini az takdir etmek hatasına düşmüyoruz. Tekrar ederim ki herkes için yeryüzünün nimetlerinden istifade edecek bir sulh imkânı samimî temennimizdir. Müdafaa kudretimiz ve beynelmilel vaziyet Milli Müdafaaya aid dilekler Millî Müdafaâ Vekâletini alâkadar eden dıleklerden memnu mmtakaların işaretlenmesine aid dilek tasvib olundu. Dahiliyeye aid dilekler Dahiliye Vekâletıne aid dilekler üzerinde izahat veren Dahiliye Vekili Faik Oztrak, Belediye memurlarının tekaüd haklarının tanınabilmesi için tetkikatta bulunulduğunu, bu hususta, sigorta esasının düşünüldüğünü, tekaüd olacak memurlara ve ailelerine toptan bir para \e rilmeyip sigorta esasına göre aylık suretile bir tediye çaresi arandığını bildirmiştir. Dahiliye Vekili, fakir belediyelere 15 sene vade ile ve az bir faizle Beledıyeler Bankasınca tedivatta bulunulması kara rını aldığını, evlenme harçlarının 261 kuruşa indirilmesi için Meclise bir kanun lâyihası tevdi eylediğıni, taksimatı mülki yedeki yanlışhğın düzeltileceğini, memleketin her yerinde jandarma dairelerinin yapılması için bütçeye tahsisat konuldu ğunu ve bu tahsisatla noksanların tamamlanacağını işaret eden Vekil, köylerde salmanın sebeb olduğu haksızlık ve yolsuzluğun önüne gecileceğini bilhassa kaydederek demistir ki: « Bu adaletsizliğin önüne geçmek için baş vurulan çareleri kimseden saklamıyacağız. Dünyada hiçbir ferd yoktur ki, kudreti maliyesinin dununda yasasın. Vekâlet sıkı tedbirlerle köylerin kalkmacağı kanaatinde değildir. Şiddetli emirler verilmiş, köylüden kendi mecburî hizmetlerinde lâzım olanlardan başka salma alınmaması bildirilmiştir. Köylüler kendi hakikî ihtiyaclarını tat Encümenler faaliyete geçti Kurultay encümenleri intihabı yapıldıktan sonra saat 14 te Büyük Millet Meclisinde kendilerine tahsis edilen yerlerde toplanarak tevdi edilmiş olan mevzular üzerinde tetkiklerine başlamışlar dır. Dilek encümeninde Dilek encümeni ılk toplantısına baş larken başkanlığa İsmet Eker (Ço rum) u, mazbata muharrirliğine Ali Rıza Erten ve kâtıblige de Adnan Menderesi seçmistir. Encümen ilk olarak dileklerin başmda gelmekte olan İnönü meydan harbinin geçtiği yerde Millî Şef ve Değişmez Başkan İsmet İnönünün heykellerinin dıkil mesi hakkındakı temenni ile müzakereye başlamış ve Başvekâlet Müsteşarı Vebbi Demirel hükumeti prensip itibarile bu teklife taraftar bulunduğunu bildirmiş ve esasen bu hususta tetkikatın da yapıl makta bulunduğunu üâve eylemiştir. Bundan sonra tetkikine gecilen ve Evkaf Umum Mtıdurlüğünü alâkadar eden dilekler üzerinde Evkaf Umum Müdürü Fahreddin, eldeki tahsisatla birçok cami Yeni nizamname projesi ve Ankara 29 (a.a.) Beşinci büyük Müstakil Grup kurultayın bugünkü ilk toplantısında aşağıdaki takrir kurultayın şiddetli ve sürekli Büyük kurultaya takdim ettiğimiz ni alkışları arasında okunmuş ve ittifakla zamname projesinde, Büyük Millet Mectıs\ıb olunmuştur: lisinde, Cumhuriyet Halk Partisinin bir Beşinci Büyük Kurultay Yüce de müstakil grupunu düşündük. Büyük Başkanlığına kurultaydan vazıfe alan ve Parti Genel Partimizin bânisi ve ebedî Başkanı ve Başkanın farksız başkanlığında çalışa Türkiye Cumhuriyetinin müessisi olan cak olan intizam ve inzıbat içinde, şuurAtatürkün muvakkat kabrinin büyük ku lu ve çahşkan, bir müstakil grupun, icra rultayımız adına riyaset divanınca seçile mevkiinde olan millet vekilleri ekserıyecek bir heyet tarafından ziyaret edilme tine ve hükumetine esaslı bir yardim tesini ve bir çelenk konarak Partimiz ve min ederken büyük milletimize de kendi büyük kurultayımız adına manevî huzur işleri için yeni bir teminat hazırlıyacağmı larına sevgi ve tazimlerimizin ulaştırılma ümid ediyoruz. sını arz ve teklif eyleriz. Aziz arkadaşlarım, Hataylıların takriri Parti teşkilâtımızın ve Halkevlerinin, Ankara 29 (a.a.) Cumhuriyet vatanın siyasî, kültürel ve içtimaî tekâ Halk Partisi beşinci büyük kurultayındamülünda verimli çalışmalarını, her su ki Hatay delegeleri tarafından kurultay retle teşvik ve taleb etmek istiyoruz. Ni başkanlığına aşağıdaki takrir verilmiştir: fakı ve hertürlü fenalıkları önliyecek, Hatayda C. H. Partisi teşkilâtı yeni hertürlü iyilikleri yapacak ve öğretecek vücude getirilmiş ve bu defa ancak teşkibir millî mekanizmayı, partimizin faalilât kongreleri yapılarak dilek kongreyetinde esaslı olarak bulacagımıza kaniiz. leri yapılmamıştır. Maamafıh yurdda Parti teşkilâtımız, önümüzdeki devrede, Partili arkadaşlarla temaslanmızdan hasıl i'tidad'ara vol veren bir genislikle müs eylediğimiz intıbalar ve Hatay ilyönkurulu tarafından bize verilen direktiflerle b, nkalarının kurulması. Hatay namına aşağıda arzedeceğimiz 7 Hatayla Türkiye arasındaki iktımuhtasar dileklerin dahi mütalea olun sadî mücadeledeki kayıdların derhal kalmasını arz ve istirham eyleriz: dırılması. 1 Hatayda büyük sıtma yuvalan 8 İskenderun limanının vücude geteşkil eden Amık bataklığının kısa bir za tirilmesi. manda kurutulması. Avrupadaki akisler 2 Hatayda en kısa bir zamanda Cumhur Reisimizin, metnini yukarıda sıtma ve trahom mücadelesi teşkilâtınm neşrettiğimiz mühim siyasî nutku Avruvücude getirilmesi. 3 Eti Türkleri arasında türkçe di pada büyük bir alâka ile karşılanmıştır. linin kısa bir zamanda yayılması için ma Dün başta Londra ve Paris olmak üzere arif ve parti cephelerinden âcil hareketler bütün Avrupa radyoları, Millî Şefimizin nutkunu uzun uzun tefsir etmişler ve heve faaliyetlere geçilmesi. 4 Antakyada bir memleket hasta men hemen bütün nutkun tercümesini aynen vermişlerdir. nesi yapılması. Ankara radyosu da înönünün tarih 5 Demiryolunun Antakyaya kadar nutkunu fransızca ve ingilizce olarak neşuz ıtılması. 6 Ziraat Bankasile diğer ticaret retmiştir. Ebedî Şefe tazim Aziz arkadaşlarım, Memleketimizin müdafaa kudretine ötedenberi verdiğımiz ehemmiyet, mılletlerarası vaziyetlerdeki son inkişaflar do layısile bir kat daha artmıştır. Bugün insanlık, milletler arasında cıddî bır emniyet buhranı geçirmektedır. Birçok mıl letler, beklenmiyen fırtınalara ansızın maruz kalmak endişesi içinde huzursuz durlar. Halin en büyük tehlikesi budur. Milletler arasındaki bu emniyetsızlik, bugünkü halile devam edemez. Bu hal, ya milletlerin şuursuz bir surette birbirinin boğazma atılmalarına sebeb olabılir; yahud da, nihayet akhselim galebe ederek milletletlerin huzur içinde müşteıtk bir insanhk hayatı yaşamaları için yol bulunabilir. Kurultayın samimî dileğlni ifade ettiğimi bılerek söylüyorum ki biz, milletler arasında emniyetm avdet etmesini temin edecek çareyi sempati ile selâmlıyacağız. İnsan cemiyetlerinin, büyükleri tarafından yutulmasını kabul etmiyoruz Bu bahtiyar netıceye varabilmek için, her milletin hakları va vazifeleri olacaktır. Bunların hulusla konuşulması îâzımdır. Fakat herseyden mühim olan bir ana prensipin, bütün milletlerin vıcdanında sarsılmaz olarak yerleşmesi gerektır. O da, nüfusu çok milletler gibi, nüfusu az milletlerin de müstakil ve millî bir hayata müstahak olduklarının samimî olarak kabul edilmesidir. İnsan cemıyetlerınin, büyükleri tarafından yutulması mukad der olduğu nazariyesini, hiçbir yer icin kabul etmiyoruz, kabul etmiyeceğiz. Benliğine ve şuuruna sahib olan her milletin dokunulmaz müstakil bir devlet olarak yasaması hakkı, insanlığın sarsıîmaz müşterek bir akidesi clarak tespit olun mak lâzımdır. Beynelmilel münasebet'.erimizde, bizim zihniyetimizde bulunan devletlerle müşterek prensip ve emniyet davası, bizi müşterek cepheye sevketmiştir. Siyasî anlaşmalarımızı ve ittifaklarımızı bu zaviyeden görmelidir. İnsanhk ailesinin asil ve kudretli mesnedi Sevgili arkadaşlarım, Yurd içinde masumane çalışan ve hakları için, mecbur olursa, som bir kütle gibi şahlanmaya hazır olan büyük Türk milletinin mümessillerisıniz. Temsil etmekle iftihar ettiğimiz büyük millet, insanhk ailesinin asil ve kudretli bır mesnedidir. Kahraman milletimizin varlığı, ınsanlık için ölçülmez bir kıymet ve bulunmaz bir nimettir. Bu varhk; milletlerin farksız olarak birbirlerile insanca gecinmeleri için tesiri ihmal kabul etmez bir teminattır. Arkadaşlarım, Sade vatandaşlıkta en büyük şerefi duyan cumhuriyetçıler olarak milletimi zin hizmetlerini iyi ifa etmek askı, bütün varlığımıza hâkimdir. Partimizin aziz andı, vazife icabını en asil bir borc tanı maktır.»