29 Kasım 1937 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 9

29 İkinclteşrîn 1937 CUMHURtYET Hatay Milletler Cemîyetinin kabul ettiği Hatay statüsünün 55 inci maddesinin ilk fıkrası şudur: «Sancağm statüsü ve ana yasası 29 teşrinisani 937 tarihinde meriyete girecektir.» 0 gün, işte bugündür. Fakat, nihayet idrak ettiğimiz bu mesud günde, bir lâhza geriye dönerek, bu neticeye nasıl vâsıl olabildiğimizi ve bu davada muvaffakiyete erinciye kadar neler çektiğimizi, kısaca gözden geçinnek hiç de faydasız sayılmamalıdır. 936 yılı ortalarında Fransa üe Suriye arasında Suriyenin istiklâlini temin e decek bir muahedenin akdi için müzakereler başlamıştı. 9 eylulde imzalanan bu muahede ajanslar tarafmdan her tarafa bildirildiği zaman öğrendik ki, 'Türk olan ve esasen muhtar bir idareye maliki yeti Ankara muahedesile de kabul edil miş bulunan îskenderun Antakya ve havalisi Suriyenin hükmü altma bırakıl mıstır. Bu haber, bittabi Türk efkân umumi yesinde evvelâ hayret, sonra da derin bir infial ve teessür uyandırmıştır. 1 1 eylulde Cemiyeti Akvam müza keratına iştirak etmek üzere hareket eden Hariciye Vekili Tevfik Rüştü Aras ga zetecilere söylediği şu sözlerle, oradaki kardeşlerimizin mukadderatına lâkayd kalamıyacağımızı ifade etmiştir: «Kendilerine karşı hislerimiz ve vaziyetimiz samimî olan Suriyelilerle, aramızdaki dostluk çok ileri olan Fransanın yaptıkları ittifak muahedesinde, hemen hepsi Türk olan Îskenderun ve Antakya mıntakası için de mahallî müstakil bir idare derpiş etmiş olduklarını iimid etmek isteriz.» Fakat bu ümidimiz tahakkuk etmemişti. Bunun üzerine Türk matbuatı büyük bir ciddiyetle bu davayı ele almış, bulunuyordu. 13 eylul tarihli gazetemizin Yunus Nadi imzalı başmakalesinde $u satırlar vardı: (îskenderun ve Antakya havali ısı Türklerine de sabır ve sekinet tavsiye ederiz. Onlarm ahde bağlı ve zaten tabiî haklannın muslihane bir surette yerine getirileceğinde bizim şüphemiz yoktur. Bey hude telâş ederek rahatsız olmasınlar, talihlerinin tayinini huzur ve emniyetle beklesinler.) Görülüyor ki Türk milleti gibi, Türk matbuatı da bu millî meseleyi ele alırken, bir yandan Hatay halkına sükunet tavsiye ediyor, bir taraftan da hakkından emin bulunuyordu. 21 eylulde Hariciye Vekilimiz Paris te Fransa Hariciye Vekilile bu hususta bir mülâkat yaptı. Fakat iki gün sonra Fransa Suriye muahedesini akdetmiş olan Suriye mu rahhas heyeti Paristen dönerken İstanbula uğramış, ve heyetin reisi şimdiki Suriye Cumhurreisi Hasim Atasi gazetecilere JU beyanatta bulunmuştu: « Antakya ve îskenderun Fransız rr>ar«^asında bir muhtariyeti idareye maliktir. îdare, Fransa mandasındaki ayni hukuk ve salâhiyetlerle Suriye hükumetine geçiyor.» Bu sözler, Hataydaki kardeşlerimizin, nihayet bir ekalliyet halinde Suriye idaresine devirlerini anlatıyordu ki, bunun bizce kabulü imkânsızdı. Vaziyetin aldığı bu şekil üzerine hü kumetimiz derhal faaliyete geçti ve Hariciye Vekilimiz Cenevrede Milletler Cemiyeti konseyine bu husustaki taleblerimizi resmen bildirdi. Bu esnada Suriye gazeteleri aleyhi mizde ateş püskürmeğe başlamışlardı. Diğer taraftan ise sükunet ve vakarla neticeye intizar eden Hatay Türkleri Türk gazetelerine teşekkür mektubları ve telgrafları yağdırıyorlardı. Fransa Suriye anlaşmasınm bir ne • ticesi olarak Suriyede meb'us intıhabatı başlamış ve bu intihabata zorla iştirak ettirilmek istenen Hataylılarla mahallî kuvvetler arasında ilk ihtilâflar yüzgös termişti. Dipçik kuvvetile intihab sandıklan ba vasını düz mesgul eden başlıca büyük bir mesele, hakıkî sahibi öz Türk olan İskende run Antakya ve havalisinin mukadde ratıdır. Bunun üzerinde ciddiyet ve kat iyetle durmağa mecburuz.» Üç hafta sonra Büyük Millet Mec lisinde ayni mesele hakkında izahat ve ren Hariciye Vekili de: « Hükumetimiz Fransanın teminat müzakeresi teklifini reddederek millî davayı Cemiyeti Akvamda görüşmeği ter cih etmiştir.» diyordu. Bu suretle Hatay davası Milletler Cemiyetine gidiyordu. 10 kânunuevvelde de Tevfik Rüştü Arasın riyasetindeki heyetimiz Cenevre* ye hareket etmi? bulunuyordu. îki gün sonra Başvekil îsmet înönü de bir nutkunda: «Suriyenin bir Türk iline hükmetmek istemesini haksız ve zalimane buluyoruz. Suriyenin hattı hareketi bütün Türk yurdunu huzurundan mah rum etmek ve onu çıldırtmak için işkence içine atmak demektir.» sözlerile Türk efkân umumiyesinin hissiyatına tercüman o rihçesi Zafer pek kolay olmadı 1936 sonlarmda başlıyan diplomasi mücadelesi, geçen sene Türkiye Cumhuriyetinin siyasî bir muvaffakiyeti olarak Hataym istiklâlini Milletler Cemiyeti Konseyine de tasdik ettîren bir netice ile nihayetlendi Hataym galeyanlı günlerinden biri (Türkiye tramll ihtiyacları îçîn îsken> derun limanınt en vâsi mikuasta kullan mak hakkım haiz olacaktır. Bu maksadla Sancak hükumeti tarafmdan Tiirkiueye limanda kâfi vüs'atte bir yer icar edils cek, burası Türkiyece kullandmağa tah * sis olunacak ve onun gümrük idaiesi altına konulacaktır. İcar mukavcl'si sencvî 1 Suriye altım bedel mukcb'dinde 50 sens müddetle akdedilecektir.) (Türk serbest mıntakası) dnilen bu yerin idaresi hakkmda uzun u/.ad:ya tafAncak nizam ve asayijin müıafazasını silât verilerek 49 uncu maddede de şu yaHataydaki Fransız delegesi Durieux, havayı bulandırmak istiyenlere çok mü emin eden polis ve jandarma kuvvetleri zılıyor: (Türk serbest mıntakasmtn îskende • > said davranıyor, adeta onları teşçi eder runu Türk topraklanna bağl yan demır • BflHflU yorcîül * *""**"" yollarile birleşmesini temin için Türkiye • Esas aalaşmanın tamamlanması, yani hükumetine bütün kolayhklar gjsterile • Hatay ana yasasının tanzimi, Türkiye, cektir.) Fransa, Belçika, Holanda murahhasla 54 üncü maddenin ilk fıkrasında Surirından mürekkeb bir komisyona havale eye ve Sancağın posta ve telgraf işlerini dilmişti. yeknasak bir servise bağlamalan lüzumu îlk içtimamı 25 şubatta akdeden bu ileri sürülerek: komisyon zaman zaman uğradığı müşkü (Sancak kendi dahilinde kullanmağa âta rağmen nihayet 29 mayısta ana ya mahsus posta kıymelleri ihrac dmek haksayı Milletler Cemiyeti konseyine kabul kma malik olacaktır) denlyor. ettirerek vazifesini sona erdirebildi. Bugün meriyet mevkiine giren statü ve ana yasanın Hataya mes'ud bir istikbal ahşetmesini bütün bir samimiyetle dilerken, onların esas maddelerine kısaca bir göz gezdirmeği de lüzumlu addediyo ruz. Bu statünün birincî maddesinde aynen şu fıkraları görüyoruz: (Sancak dahilı işlerînde iam bir istiklâli haiz ayrı bir.varhk teşkil eder. Sancağın haricî işleri Suriye devleli tarafından idare edilir. Sancakla Suriye için ayni bir gümrük ve para idaresi mevcuddur.) Statü ve ana yasaya riayeti temin makadile Milletler Cemiyeti konseyine bir murakabe salâhiyeti verildiği de kaydedildikten sonra Hataym hududlannı çi zen statünün 7 nci maddesinde ise; ranlarını arza karar verdi. vasıtasile temsil edeceğini kaydeder. O gün Başvekil ezcümle şu sözleri söy18 inci maddede, Hatay hükumetinin, ledi: Suriyeyi haberdar etmek şartile, münha« Bu anlaşma, Suriye tarafmdan iyi sıran kendi menafiine aid beynelmilel andüşünülürse, bizim kadar sevinilecek, Ö aşmalar akdi salâhiyetini kabul ediyor. 22 nci madde Hataym askeılik^en tecvünülecek ve lehinde tezahüratta bulu ridine temas etmektedir. Bu ıraddeye gö nulacak bir hâdisedir.» Fakat nedense, Suriye böyle düşün re Hatayda kara, deniz ve »»ava kuv müyordu. Ve onun bu duygusundan ce vetleri bulundurmak, mecburî askerlik saret alan bazı tahıikâtçılar, Hatayda or hizmeti ihdas etmek, memleke*te harbe talığı karıştırmakta, unsurlar arasında fe yarıyan silâh yapmak veya ithal etmek ve bu maksada yarar inşaat memnudur. sadlar saçmakta devam ediyorlardı. Ana yasa Güzel İskenderuna jına sevkedilmek istenen Hataylılar her şeye, her tazyıka rağmen alâkadar olmadıklan bu seçime iştirak etmemişler ve yekpare bir varlık halinde bu zulme k a r $ı durmuşjardır. 5 teşrinievvelde bütün Antakya halkı ddkkânlarını kapıyarak, işlerini gücleri ni bırakarak, istiklâl aleyhindeki teşeb büsleri protesto ettıler. Ertesi gün de, Cemiyeti Akvam assamblesi komisyonunda, bakış.,, luyordu. Hatayda zulüm ve işkence dinmiyor, Türk lisesi kapatılıyor, halk da protesto mahiyetinde jeker bayrammı kutlulamı yordu. 14 kânunuevvelde Milletler Cemiyeti konseyi alenî bir toplantıda ilk defa olarak Sancak davasını gözden geçirdi ve Hataya bir müşahid heyeti gönderilmesine karar verdi. Bu kararda biz müstenkif Fransa, bu meseleyi bizimle müzakereye kaldık. amade olduğunu bildirdi. Bu esnada Parise giden Hariciye VeHataydan gelen haberler çok fena idi. Halk mütemadiyen işkenceye maruz kahyor, şehirlerde ve koylerde, gözü kız mış memurlar karşılannda esir sürüleri var mış gibi, kimseden çekinmeden zulmün envaını yapıyorlar ve bu halleri gazete mize bildirmekten başka bir suçu olmıyan muhabirimiz de oradaki Fransız delegesi tarafmdan Sancak arazisini terke mecbur ediliyordu. kilimiz, orada Fransa hükumetile siyasî müzakerelere başladıysa da, üçüncü gün bu müzakereler de inkıtaa uğradı. 10 teşrinievvelda hükumetimiz Fransaya bir nota verdi. Fransanın bu notamıza verdıği cevab, onun bu işte uzun diplo masi müzakereler yolunu tutmak isteğini hissettirdiği için Türk mehafilinde hiç de iyi karşılanmamıştı. 1 teşrinisanide ise, Büyük Millet Mec lisini açarken Hatay davasına temas eden Atatürk şöjle diyordu: « Bu esnada milletimizi prece gün Kapalı dükkânlar önünde bir nümaylşe ha»ı 'inış Hataya varar Milletler Cemiyeti mü(Fransa ve Türkiue hükurneileri konşahid heyetini ise, orada türeyen fesadcı sey kararı mudbince müşlerek bir hare ve tahrikçiler, binbir çeşid dolablarla alkette bulunacaklarsa bu hareketin şekil datmak, şaşırtmak yolunu tuttular. > f 1 } Ankaraya dönen Hariciye Vekilimi leri hakkmda evüelden ar l"* "'" irdır.) zin arkasından Fransız elçisi Ponsot da denilmektedir. 9 uncu maddede; geldi. Fakat onunla yapılan müzakere (1 kânunusani 937 den evvel Sancak lerden de, Paristeki elçimizin Fransa hükumetile temaslanndan da müspet bir ne arazisinde mütemekkin Suriye tebaası ti;e elde edilemedi. Sancak vatandaşı sıfatını bihakkin iktisab Aym 15 smda heyetimiz tekrar Ce ederler. Bunlardan işbu statünün meriyet mevkiine girdiği tarihte kendilerini tesçil nevreye hareket etti. 20 kânunusanide Cenevrede ağır bir ettirmemış olanla/ meccanî bir adlî usule havada başlıyan müzakereler sonunda tevessül ederek bir senelik bir mühlet zarS^ncak raportörlüğüne İsveç murahhası fında vaziyetlerini yoluna koymak hakyeddir: Standler intihab edıldi. Ertesi gün topla kını haiz olacaklardır.) denildikten sonnan konseyde hava değişmemişti. Bazılan ra; Sancak vatandaşlığı sıfatını iktisab edavanın Lâhey Adalet Divanına gön debilecekler şöylece sayılmaktadırlar: derilmesi fikrinde idiler. (a Sancak aıazisi üzerinde doğmuş Bu esnada İngiltere Hariciye Vekili olan her şahıs. b İşbu slatünü'n meriyet mevkiine Eden'in tavassut teklifi iki tarafça da kabul edıldi. girdiği tarihle 21 yaşından dun bir yaşta 24 kânunusanide, nihayet bir anlaş olup da babası Sancak dahilinde doğmuş maya varılabildi; buna nazaran Sancak olan her şahıs. müstakil bir devlet halinde kendi kendini Bu hususiaki talebname i$hu slatüniin idare edecek ve tamamiyeti Türkiye meriyet mevkiine girdiği tarihten itibaren Fransa tarafmdan tekeffül edilecekti. beş senelik bir müddet zarfında verilecekBunun üzerine Türkiye Büyük Millet tir.) Statünün 13 üncü maddesi Hatay ve Meclisinde akdedilen heyecanh bir cel Suriyenin, müşterek menfaatlerine taal fde Bnşvekil, Hatay davasınm vardığ: luk eder işler için bu hükumetlerin her bineticeyi izah etti. Meclis de Atatürke, hü kumete ve kahraman orduya milleün şük rinin diğeri nezdinde kendini bir komiser Ana yasanın bellibaşh maddeleri; en geç 15 nisanda iki dereceli int<!;abla se çilmiş olacak Sancak teşriî meclJrinin intihab tarzını izah ederek, bu meclisin dört Hataylı yavrular hep bir arada... senelik bir müddet için toplanmış 40 aza* teşkil edilecektir ki, bunîann tıecmuu da dan mürekkeb olacağmı ve icra kuvvetiMilletler Cemiyetinin izni olmaksızın nin halk namma Sancağın teşriî meclisi tarafmdan beş sene için seçilmiş bir reisle 1500 kişiyi geçmiyecektir. icra meclisi tarafmdan kullanüacağını 25 inci madde: anlatır. (Sancağın bilcümle sekenesi doğuş, Ana yasanın 21 inci maddesi aynen milliyet, dil, ırk veya din farkı gözetil meksizin hauat ve hürriueuerinin tam ve şöyledir: mükemmel himayesine mazhar clacaklar(Reis tejrifat merasİminde Sancagı dır.) denmektedir. temsil eder. Kanunen musarrah hudud Müteakıb maddeler, Sancak vatan dahilinde af hakkını istimal eder. Umumî daşlarının mensub olduklan ırk, din veya af ancak bir kanunla bahşolunabilir.) dil ekalliyetlerine göre istifad? edecekle Hatayda, adlî kuvvetin kanuren mü * ri haklardan ve hürriyetlerden bahsedı teşekkil mahkemeler tarafmdan Sancak yor. 34 üncü maddede d e : halkı namına icra olunacağı kaydedildik* (Suriye ile Sancak için ayni bir güm ten sonra, azası Sancak reisi tarnfından rük idaresi tarzı vardır.) kaydi görlıl mansub bir yüksek mahkemerım de bu * mekle beraber, biraz aşağıda, Suriye ile lunacağı musarrahtır. Sancağın bu tarza rağmen (Gümrük idaAna yasanın son maddeler!, Hatayda releri ayrı olacaktır) fıkrası grirülmekte hiç kimsenin kanunun tasrih ettiği hal ve dir. şekillerden gayri surette tevkif ve serbes« 38 inci madde Hatayın pdra sistemm tisinden mahrum ve mahkum edilemiyeceanlatmaktadır: ğini, meskenin taarruzdan masun oldu (Suriye lirası vâhidi kıuasi olmak üze ğunu, vicdan serbestisinin mul'akiyetini, re Suriye ve Sancağın ayrı bvr para sisilk tahsilin mecburiyetini, matVuat ve lemi olacaktır.) matbaa, cemiyet ve ictima hürriyetini îskenderun limanma gelince; bu me • sele 43 üncü maddede carahatle mukay kaydeder. Hatayda bir protesto: Dükkânlar kapalı