24 Kasım 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 7

24 İkinciteşrin 1936 JU31HURİYET Türk mimarisine şeref veren koca Sinanın doğduğu köy Köyün bütün erkekleri taşçı ustasıdır. Mimar Sinanın hemşerileri de onun izinde yürüyorlar Aczin selâm vermediği diyar! Balıkhaneyi ıslah için tetkikler Defterdarın riyasetinde bir komisyon kuruldu Istanbul balıkhanesinin ıslahı takarrıir etmiş ve bu işle meşgul olmak üzere İs tanbul Defterdarı Kâzımın riyasetinde alıkhane müdürü ile Vilâyet, Belediye memurlanndan mürekkeb bir komisyon teşkil edilmiştir. Bu komisyon ayni za manda balık işlerini de tetkik etmektedir. Balıkhanenin şimdi bulunduğu yerden aşka ve daha münasıb bir mahalle nakde düşünülmüş ve bunun için münasib jir yer aranmıştır. Bu arada Kadıköy ali ve selimiye önündeki mezbahanın jalıkhane ittihazı etrafında mütalealaıda ulunulmuş ise de fena ve sısli havalaıda juralardan İstanbula balık naklinin güç )luşu, nakil vasıtalarının kâfi derecede julunmayışı yüzünden bunlardan sarfı azar edilmiştir. Bundan sonra üzerinde en ziyade duulan yer Sarayburnundaki eski askerî evkiyat binası olmuştur. Bu binada baı tadilât icrasile güzel bir balıkhane vir cude getirılmesine imkân olduğu anlaşılmıştır. Ancak herşeyden evvel bu hususa bir defa da Belediyenin mütaleasınm ılınmasına lüzum görülerek Belediyeye fazılmıştır. Türkiyede yapılan ilk yolcu vapurları Bu muvaffakiyet Şirketi Hayriyeye nasib olmuştur; Şirketin Hasköydeki fabrikası küçük fakat mükemmel bir tersanedir [Baştarajı 1 inci sahijede] tamirhanesi, cumhuriyet devrinde, ilk Türk vapurunu yapmak şerefini kazanmıştır. Gerçi, memleketimizde ilk yapılan gemi, geçen sene Gölcükteki tersanede denize indirilen yağ gemisidir. Amma, Gölcük tersanesi resmî bir devlet müessesesidir; Şirketi Hayriye ise hususî ve tıcarî bir müessesedır. Onun vaotığı "in Kayseri (Hususî) Vali Adli Bay man, vilâyetımize geldiğindenberi çok Pazar gfinleri Belediye bu hususta şehircilik müte öy gezUlne ç»Fabrikamn büyük otomatik çekidle 75 numaralı vapurun güzel bır usul yarattı. Pazar günleri fcan KayserilUc • .assısınm fikrini sormuştur. Mütehassıs, la Mtmartlnas en yakın köylerden başlamak üzere öjrümle «luımu makine dairesinin bugünkü hali ürkeciden Yedikuleye kadar sahildcn muhteUf bütun Kayseri köylerini yaya olarak modern, bu kadar sistemli ve bu kadar rcrimlerl ordon halinde bir yol inşasına taraftar kıymetini artıran da budur. gezıp tetkik ve köylülerin derdlerıle Hasköydeki Şirketi Hayriye fabrika muvaffakiyetli bir çalışma tarzı karşı Iduğundan buna müsaade etmiyeceği yakından alâkadar olmak... sı, büyük bir tezgâh ve tersane değildir sında kalacağımı aklıma bile getirmemişÜç haftadır devam eden bu gezi, o ca bir medeniyete hitab ediyor!. Ne mu ki devirlerin tarihi okunan taşçı Ah annedilmektedir. Bu takdirde yeni ve amma buna rağmen, 75 ve 76 numaralı tim. Bir fabrikada mevcud bütün malzemüsaid bir yer bulmak ve yeni bir bakadar samımî bir hava içinde ve can barek bir yer ve ne şerefli bir köy mede tekrar sordum: vapurları yapmağa başlamış ve böylece menin on dakika içinde bir eksiksiz ve ıkhane inşa etmek lâzım gelmektedir. dan bir bağlılıkla devam etmektedir ki, müş?.. San'atın neydi?.. Ve ne iş yapar memleketimizde, pekâlâ, vapur yapıla bir fazlasız hesabını çıkarmanın ve hegün geçtikçe hem gezinin rağbeti artBu tetkikat devam etmekle berıber * ** dın?.. bileceği hakkındaki iddialanmızın isabe sabm doğruluğunu da ayni kısa zamanmakta ve ışlenmemiş bir takım etüd Bana bu civarda meşhur (mermer diğer taraftan şimdıki balıkhanede bazı tini de ispat etmiştir. da kontrol edebilmenin ne demek olduMimar Sinan, 350 haneli ve 1800 nüsahaları yakalanmakta, hem de köylü :stası Ahmed Ağa) derler. Askerliğim tadilât yapılmasına karar verilmiş ve bu Şirketi Hayriyenin Hasköy fabrikası ğunu fabrika işletenler ve fabrikada çatarafından, bu hareket taşkın bir he uslu bir köy.. Erciyeşin tepesindeki !e de bu san'at yüzünden rahat ettim. Inşaata başlanılmıştır. Ilk olarak mezad nı gezdiğim zaman, orada gördüğüm in lışanlar pek iyi bilirler. Şirketin Hasköy karlardan eriyip kayalıklarından sızayecan ve sevincle karşılanmaktadır. etrafı kapatılmıştır. Yapı Ve askerliğimin hemen hemen hepsini yerinin tizam, temizlik, ciddiyet, az adamla çok fabrikası, Şirketi Hayriye vapurlannın rak fılitre edile edile berraklaşıp köyün Köylü, başta Vasaraylarda geçirdim. Çırağan sarayınm an tetkikat neticesinde balıkhane kad ortasındaki bir kayanın yarığından fışiş görme, azamî tasarruf endişesi karşı makine ve kazanlarından tutunuz da kali olduğu halde bir •nermer işlerini ben yaptım. Ayazağa osunun ıslahına ve yenıden bazı teşkılâ" kıran hafıf ve temız bir su, bugün Kay :öşkünün inşasında çok alınterim var takım vılâyet mesında sadece takdir ve hayranlık duy nape ve döşemelerine vanncıya kadar ta lüzum görülmüştür. Bu arada balık murlarını köyleri erinin her evine tenekelerle ve yedi dır. Ben, mermer üzerine nakış işliyen, her türlü tamiratmı, Şirketi Hayriye isdum. hane kadrosuna yeniden bazı memurluknin çatıları altm buçuk kuruş mukabilinde dağılır. Bu oyma yapan en meşhur bir ustayım!.. 150 ilâ 200 işçinin gürültüsüz, sakin kelelerini, bu iskelelerin ahşab ve saç dular ilâvesi için Maliye Vekâletine mürada ve aralarında su, Mimar Sinan köyü için bir saadet ve muntazam bir surette çalıştığı fabrika balannı tamir ettiği ve icabında yeniden Eski devirle, bugünkü idarenin baş aat edilmesi kararlaşmıştır. görmekle b ü t ü n se, Kayseri için de bir nimettir. Başı nın ambarlarında ve depolarındaki eşya yaptığı gibi, nihayet, iki vapur yapmak döndüren aradaki farkını, bir kere de derdlerini sami rciyeşte olan bu suyun mansabı, şu o kadar basit, fakat o kadar muntazam kudretini de göstermektedir. Mevcud ik" şu asırlık ihtiyardan anlamak ve bunu mî bir hisle orta simsiyah kaya bağrmda olduktan son >nun ağzından dinlemek meraklı birşey ya dökmekte ve ra korkmadan içilebilir. Su böyleyken ılacaktı! Sordum. Ahmed diyor ki: bunlardan müm hava kötü olur mu?.. Soğuğu, tatlı sert. Aradaki farkı mı soruyorsunuz?.. kün olabileni heRüzgârı, dokunmaz okşar. Serinliğinde, [Baştarafı 1 inci sahifede] Kayseri eskiden valılik değildi. Kay men orada, olmırutubet değıl, insanın içine kadar tesir • M makam vardı. Onun huzuruna çıkmak Pariste intişar eden Paris Soir gazeyanı' ise dönüşte eden tatlı bir ılıklık var. padışahın karşısına çıkmak kadar zor tesinin sureti mahsusada Loganoya giden aid olduğu daire Hele manzarası, ona doyum yoktur. ve korkulu birşeydi. Önünde dört süvalerce ve verılen dibîr muharriri, geçirdiği ölüm tehlikesrnErciyeş, kardan sorguçlu başile Mimar i, arkada dört piyada zaptiye ile ma rektif dairesinde den sonra orada istirahat etmekte buluSinanın bu mubarek yurdunu selâmh jamına gelip gider onunla bizim gibi hal ve intac edıl Mimar Sinanın hemnan M. Titülesko ile bir mülakat yap mektedir. şerısi 100 yaşındaki yor, gözün ve dürbünün kudreti ufuk adamlar görüşemezlerdü. Fakat şimdi mıştır. arın genişliği karşısında körleşiyor, bakınız, Kayseri valisi birçok memur Bu haftaki seya mermAfr ufası Muharrir, diplomatı tamamile iadei , ., . Ahmed yerde görünen herşey, sanki ayak al larile işte köylünün ortasmda oturup hat, Mimar Sma afiyet etmiş bir halde bulduğunu, M. derdimizi dinliyor ve onun dermanmı tındaymış gibi küçükleşiyor. nın doğup büyüdüğü ve gencliğinin yirGencliğinin 23 yılım bu haşmetli de arıyor!. Eski ile yeni idare arasında Titüleskonun şimdi yaya ve araba ile mi üç yılım içinde geçirdiği köyüne jezintiler yapabildiğini, uzun uzadıya kor içinde geçıren Mimar Sinanın di bundan daha büyük fark mı olur?.. yapıldı. Kayseriye sekiz kilometro bir Köyün hemen hemen bütün erkek iyasetten bahsedebildiğini ve bir müddel mesafede olan (Mimar Sinan) köyü, mağı, hissi; tabiatin buraya verdiği şu lerı taşçı ustası!.. Bunların bir ucu An daha Saint Maritzde tedavi gördükten Erciyeşten koparak deve hörgücü biçi olgun ve dolgun manzaralardan neka karada, öbürü İstanbuldaymış. Mimar sonra tekrar faaliyete atılabileceğini söy minde sıralanıp gelen dık ve sarp bir dar ılham almıştır. Bu ilham, onun e Sinanın hemşerileri, Mimar Sinanın i emektedir. dağın böğrüne anfi şeklındeki müteva serlerinde de belli!.. Yeni vapurların fabrikada yeni baştan elden O, yaptığı eserlerdeki yüksekliği Er zinde yürüyor. Koca Mimar Sinan da Muharrir, M. Titüleskonun, hastahğı zı yapılarile yan gelmiş asırlık bir yerşimdıki hemşerileri gibi ustalığı burageçirilmekte olan makineleri dir. Burada yalnız evler değil, siyah ciyeşten, kubbelerdeki genişlık ve de hakkında ketum davrandığını, yalnız da öğrenmiş olsa gerek!.. taştan döşelı dik yokuşları ve sert kıv rinliği ufuklardan, hepsindeki dehşet ve dünya siyaseti hakkında sorduğu suallere bir şekilde istif edilmiştir ki buralardaki kızaktan biri vapurların karinelerini teTürk mimarisine şeref, Tür kyurdurımlarile helezonî yollar bile birbirinin azameti de şu görünüşten almış olsa cevab vermekle iktifa ettiğini söylemek binbir çeşid malzemenin kaçar tane veya mizlemeğe, diğeri de yeni inşaata tahsis gerek!.. Bunlarla beslenip tavlanan bir na ziynet veren Koca Mimar Sinanın sırtına binmiştir. kaçar kilo olduğunu birer dakikada say edilmiştir. Benim ziyaret ettiğim gün iki koklayıp te ve mumaileyhin şu bayanatını nakletKöyün esasen adı (Cirlavuk) tur. dehadan Süleymaniye camisi gibi şah doğup büyüdüğü, havasını mak ve bütün fabrika mevcudunun on vapur tamir ediliyor, bir yenisi kurulusuyunu içtiği ve koşup oynadığı şu mu mektedir. Mimar Sinan hakkında bura Halkevi eserler doğar!. dakika içinde hesabını çıkarmak kabil yor, ikincisinin de bütün malzemesi hazır« Ayni zamanda hem Almanya ile barek toprak üstünde, kafilemizle ge taraîmdan yapılan etudlerde bu adm Su, bol ve temiz! Hava, sağlam ve dir. Fabrikada, bu hesab usulü o ka lanıyordu. Öyle ki birinci vapur kızakda içinde oturanlar gibi Türk olduğu besleyicü. Manzara, haşmetli ve doyu zerken kıpkızıl bir saç üstündeymişim hem Sovyet Rusya ile mükemmel müna dar basit ve o kadar muntazamdır ki tan indikten sonra, hemen ötekine kurulanlaşılmıştır. Divanı Lugatüttürkte da rucu! Bundan dolayıdır ki burada do gibi içimi korkulu ürpertiler sarıyor, sebat idame etmesi hayatî menfaati iktıesaslı bir surette temir edilmekte olan bir ması başlıyacak ve inşaat malzemesi tayapılıyor hi (Ciruklu) diye adı geçen ve Asya ğup büyüyenlerin yüzlerınde kan fış onun ruhuna hürmetsizlik zasından olan ve bu iki memleket ara vapurun tamiri için hergün kaç lira ve rşamile hazır ve mamul olduğu için, ikinzannediyordum. nın ortalarından Anadolu içlerine akm kıran gürbüz bir sıhhat görünüyor. KaKafilemiz oradan ayrılırken, benim sında halihazırda mevcud gerginliği en ne kadar malzeme harcandığını, her iste ci vapur birinciden daha süratle ve daha yapan (Ciruklu) kabilesinden bir kıs fılemizi karşılıyan yüze yakın mekteb mı, asırlarca evvel gelip burada yer çocuklarına dikkat ettim, hepsinde de gibi diğerlerinin de kalbinde ona ve o dişe ile gören Romanya Fransanın, Rus nilen anda derakab öğrenmek kabildir. kolaylıkla yapılacakhr. leşmiş ve oymaklarınm adına izafeten ğirmi bir yüz, güneşle tunçlaşmış bir nun ruhuna karşı hududsuz saygı his yanm ve Amerika kredisine istinad eden Yeni yapılan vapurlar için de böyle biYeni vapurların kazan ve makinele rer fiş tutulmuş olup bunlar için sarfedi lerinden başka herşeyleri burada yapılköye de (Ciruklu Ciridli) denilmiş ve renk, lâstik kadar katı bir adale var!. leri volkanlaşıyordu. İngilterenin dahil bulunacakları bir cepbilâhare bu ad (Cirlavuk) olmuştur. en paralar günü gününe fişlere kayde maktadır. Kazanlar Almanyaya ısmar Sahir Uzel îçinde tek bir zayıfı ve sıskası yok!. heye aleyhtar olamaz. Böyle bır ha dilmekte ve bilinmektedir. Doğunun, batınm birçok yerlerine lanmıştır. Makineleri ise İngilterede yaVali, kafilemize iştirak eden doktorreket, her türlü siyasî kiyasetin tam zıddiktiği bine yakm muazam ve modern la sıhhiye memurunu köylülere takdim Rasyonel çalışma diye işte buna der pılmıştır. Bu makineler İstanbulda eski dı, hatta intihar demek olur. eserlerile kendini bütün bir medeniyet ederek: vapur malzemesi satan bir müesseseden ler. Sulh zamanmda, milletler arasmda dünyasma tanıtan Koca Mimar Sina Hastalarınız, sıtmalılarmız varsa Fabrikamn bu hali, bana, geçen sene alınmıştır. Hıdiv Abbas Hilmi Paşanın nın, bu etüdlerle (Ciruklu) aşiretinden gidip baksınlar!. Arkadaşlar yalnız bu hiçbir fark gözetmem. Her mîllet, Ro ziyaret ettiğim bazı Alman fabrikalarını bir vapuru için Umumî Harbden evvel Vukuu vefatını halis muhlis bir Türk olduğu bir kere muavenet için geldiler!.. dediği zaman, teessürle yazdığı manya dostluğu bakımından, müsavi mu hatırlath. Şirketi Hayriyenin Hasköy getirilmiş olan «üç inbisatlı» denilen bu muhtar, yatalak ve kötürüm bir kadın mız merhum Şakir daha anlaşılmış demektir ameleye mazhar olmak hakkmı haizdır. fabrikası muazzam Alman fabrikalan makineler gayet güzel ve yepyenidir. dan başka hastaları ve sıtmalıları ol Paşanın *** cenazesi Hatta, her memleket, Romanya hudud nın bir minyatürüdür. Buradaki Alman Bütün teferruatı ve yardımcı makinelerimadığmı söyledi. cuma günü meraşef, Şirketi Hayriyenin fen ve fabrika le ikisi 2700 lira gibi çok ucuz bir para Mimar Sinanı yetiştiren bu köy, a larını ve müttefiklerimizin hududlarını te* * * simle kaldırılarak müdürü mühertdis H. Düg Türk arka mukabilinde alınmıştır. İşte, bir müddet sırlardanberi Kayserinin ve Kayseri keffül etmesi şartile Romanyanm billstıhdefnedilmiştir. Köyün meydanhğında toplanan ihtidaşlarile beraber çalışarak cidden çok evvel herhangi bir vapura konulması dülilerin ramazanı ispat dolayısile diŞakir Paşa 1301 kak müttefikidir. yarlara baktım, ak ve toplu birer sakal mükemmel bir müessese kurmuştur. İtiraf şünülerek satm alınmış olan bu makinenine de kumanda etmiştir. Her aym ba yüzlerini çerçeveliyor. Ve kıpkızıl ya senesinde Mekte Fakat haliharbde, Romanyanm, kendi ederim ki Levazım müdürü B. Mehmed ler sayesindedir ki, Şirketi Hayriye, buşında hilâl ancak buradan görünebilir nakların etrafında, zaman sapamnm bi Harbiyeden er arazilerinin genişlemesini bizim arazimı Arer ve İşletme müdürü B. Ishak Bahar gün, şu iki vapuru memlekette yapmak miş. Ramazan aymı gören iki (Cirla çizdiği sert ve kalın çizgiler birbiri üs kânıharb yüzba [Lutfen sahifeyi çeviriniz] zin parçalanması ile temin maksadını gü ile beraber fabrikaya giderken bu kadar vuklu) mahkemei şer'iyeye gider, ka tünde katmerleşiyor. İhtiyarlığın, aciz şısı olarak neşet e t m i ş, muhtelif denlerin safları arasmda harbedebilece dı efendinin huzurunda şehadet ettik ve kudretsizliğin selâm vermediği bir yerlerde hizmet et Şakir Paşanın eski ğini düşünmek cinnet olur. diyar!.. ten sonra ramazanı ispat ederlermiş bir resmi Kafilemizin gelişi sevincile caminin tikten sonra 1313 Sulh zamanmda bütün milletleıden Köyün bu yüzden bazı muafiyeti de buYunan harbine iştirak etmiş ve birçok avlusunda kendilerine mahsus oyunlar mürekkeb umumî cephe harbde, ayni lunduğu eski sicilâtta yazılıdır. yapıp halay sekerlerken 100 yaşmdan yararlıklar göstermiştir. Şakir Paşa Asırlardanberi 300 hanelîk küçük bir fazla olduğu söylenen taşçı Ahmed us 1326 da Horan ve Cebelidürüz hâdise müttefiklere sahib milletlerden mürek köyden iki üç kişi, iki kelimelik (eşhe ta elinde mendil, olgun ve kıvrak bir lerinde de mühim hizmetler yaptıktan keb daha mahdud bir cephe, işte benım dü billâh!) la 80 küsur bin nüfuslu genc çevikliğile oyun oynıyanlara baş sonra liva kumandanı iken kolordu ku düsturum.» Kayseri halkının ramazanına destek, o tutuyor, onlara rahber oluyor. Halay mandanı olmuş ve 1329 da mirliva rüt 8000 mektub ve telgraf rucuna rehber oluyor, ve bunların hem dan sonra bir köşeye çektiğim Ahmed besile tekaüde sevkedilmiştir. Muharrir, M. Titüleskonun & sııada u şerilerinden olan tek bir Mimar Sinan Ağa anlatıyor: 335 e kadar Reji Muhafaza Müfettiş her şeyden fazla sıhhatini tamamile dü da (348) yıldanberi yarattığı muazzam < Yaşımm kaç olduğunu bilmem! liği de yapan merhum eski ordunun zeltmek endişesinde bulunduğunu ve has eserlerile bütün bir kültürel mimariy Ben kendimi bildim bileli yaşıyorum kıymetli erkânındandı. talığı zamanmda aldığı sekiz bin tane karşısında elpençe divan durduruyor işte!. Şu cami yapıldığında ki tarih Ailesi namına refikası Nebihe, kız Evvelkisi maşerî bir kütlenin vicdan 1267 dir yirmi yaşmda vardım. Ab • ları Saadet, Halet, ve Servet, elemleri mektub ve telgrafın, tamamen iadei afi ve kalbine her yıl bir kere olsun dülmecidin tahttan inip Abdülâzizin çı ne iştirak edenlerle, merhumun cenaze yeti halinde, vatandaşlarının, bu hâdise yi bir zafer telâkki edeceklerine delil le$ kumanda ederken, ötekisi asırların ö kışmda Istanbulda askerdim.» sinde bulunanlara teşekkür etmekte Şirketi Hayriyenin Hasköydeki fabrikasında tesviyehane kil ettiğini söylemektedir. bür başmdanberi yaptığı eserlerle ko Bembeyaz sakalının her telinden es dirler M. Titülesko tekrar siyaset sahnesinde! 1 i Merhum Şakir Paşanın cenaze merasimi