8 Temmuz 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 9

8 Temmuz 1935 CUMHTJRİYET ItalyanHabeş harbinasıl bir sonuc verebilir? Harb başlayınca Habeş ordusu , •nüdafaa ile iktifa etmiyerek derhal taarrııza geçecektir Afıikayı karış karış gezmiş Avrupalı bir mütehassısın ileri sürdüğü mütalea R/Tr. Edenle M. Musolini arasında Romada *on yapılan görüsme • ler ttalya ile Habeşistan Imparatorluğu arasında bir harb çı kacağını ispat etmiştir. Bunun için Avrupadaki askerî mütehassıslar coğrafî vaziyete ve iki tarafın süel durumlarına bakarak harbin na sıl bir sonuç vereceği hakkmda şimdiden mütalealar yazıyorlar. Bu mütalealar arasında en ziyade dikkate değeri olanlardan biri de Italyanın Doğu Afrikası müstemlekelerile Habeşistanda uzun müddet coğrafî tetkikat yapan Berlin Universitesi profeıörlerinden Trollun mütaleasıdır. Bunun önemli oluşu Habeş meselesinin sulhan halli için ahiren Ingilterenin Ingiliz Somalisi üzerinden Habeşistana bir korku vermeği teklif etmiş olmasından dahi anlaşıhyor. Profesörün yazısını aynen alıyoruz. HABEŞ DAVASINDÂ GÖRÛŞLER VE İDDİALAR Italya ile Ingiltere arasındaki düello Habeş topraklarını îngiltere almak istiy ormu. Italya, İngilizleri ikiyüz lülükle itham ediyor R'«. 5 temmuz (Özel) îtalyanıa Doğu Afrikasında her türlü süel hare ketlerden alıkonulması için îngiltere tarafından Uluslar Sosyetesi nezdinde teşebbüste bulunulacağı havadisi italyan kamoyunu (efkân umumiyesini) hiç alâkadar etmemektedir. Esasen, böyle bir teklifin kabul edileceğine ihtimal verilmemektedir. Ekonomik boykotaj ise ancak kuvvet kullanmak suretile tatbik edilebilir. Uluslar Sosyetesinden çıkacak böyle bir karar harb, yani, delilik olur. İtalyan kamoyu, Cenevrede, böyle bir mesele üzerinde reylerin birleşmesine hiç ihtimal vermemektedir. İtalyan matbuatı, ilk defa olarak în giltereyi, kendi iddiası veçhile Uluslar Sosyete»" 'n iedal gayelerinden ilham a]an • yerde, Habeşistanda tedricî bir müdahale ve işgal plânı tatbik etmekle itham ediyor. Giornale d'İtalia diyor ki: «îngiltere, kendini, Uluslar Sosyetesinin temsil ettiği evrensel adalet ve hakkın müdafaası için fedakârlıklar yap mağa hazır masum ve temiz bir Havarî! gibi göstermek istiyor. Fakat hakikatte, CenevTeden bahsedişi, kendi menfaatlerinin ilham ettifi bir harekete arsıulusal mahiyet vermek maksadiledir. Italyanlar, İngiltere. Habeş imparatorluğunun mu kı' \cratile bu derece alâkadar olmasay PROFESÖR TROLLUN GÖRÜŞÜ Habeşistan Italya ile yapacağı harb h r< '/A de en büyük müskülâtı harb levazımmı haricden getirtmek yüzünden çekecektir. Çünkü Habesistanın gerek Kızıl denizde, italyanın Doğtt Affîhastna asker »evhtyah devam etmektedir. Renmlerimiz amele dolu bir vapun , gerek Hind Okyanusundaki bütiin sahilvapurlara bindirilen askerleri ve Ahikaya hareket eden iki İtalyan generalini göstermektedir. leri Avrupa devletlerinin eline gecmıştir. Kızıl deniz sahillerinde İtalyanın Eritre ve Babülmendeb Bogazı sevahilinde Fransanın Cibuti müstemlekesi ve Hınd Okyanusunda Ingilterenin Somali ve I talyanın Somali ve Cubaland müstemle keleri bulunuyor. Italya ile bir harb vukuunda bu müstemlekelerin limanlan ve yollan Habe şistana kapanabilir. Habeşistan haliha zırda dışan ile en kısa yoldan münakale YERlfR <&** Î T Pariste çıkan Le Journal gazetesi ve muvasalasmın Fransanın Cibuti lima Roma 5 temmuz (Hususî) îtalya, . UKUI VEBIIB Saint Brice imzasile şu yazıyı neşretmekİ nı ile Habesistanın merkezi Adisababa aUluslar Sosyetesi andlasmasının tat'oık tedir: « rasmdaki demiryolu vasıtasile temin edi kabiliyeti kalmıyan andlaşmalara aid yor. Fransa İtalyanın çok yakm dostu nız İtalyan müstemlekeleri kalıyor. Bu 19 uncu maddesine davanarak, Habeşis «Fransanın Habeşistan işindeki duru . d ve müzahiri bulunduğundan harb halinde müstemlekelerden Eritre hududlarında tan andlasmasının tadilini istemektedir. mu gayet açıktır. Memleketimiz ideal bu\ bu devletin Cibuti limanını Habesistanın Habeş arazisi denize 60 kilometro ka kanaatin şampiyonu olmuştur, buna sa| Affari Esteri mecmuası, Cenevrede, haricden getireceği esliha ve mühinunata dar yakınlaşıyor. dık kalmaktadır. Fakat, bu kanaatin, biz» misal teskil etmek korkusile İtalyan teziBundan başia bu sahillerde Musavva karşı kapıyacağı muVıakkaktır. zat onu kötürümlestirenler tarafındaoj ne aleyhtar olması muhtemel üyelere }imkendi aleyhine çevrilmesine nza göstere; Habeşistan harb zamanında esliha ve ve Zula gibi mükemmel ve mahfuz li diden şu yolda cevab vermektedir: mez. 1 mühimmatını haricden temin edebilmek i manlar vardır. Musavva karaya mendi «19 uncu maddenin Habeşistan hakrekle merbut iki ada üzerinde yapılımş çin cebir ve kuvvetle bir yol acmasi ve Harbin hemen ferdasında, Fransa,» kında tatbikı misal teskil edemez. $u semühim bir limanı zaptetmesi icab ediyor. bir limandır. 1921 de büyük bir zelzelepratik birlığı sağlıyacak olan bir uluslar beble ki, sade medeniyet kanunlannı deZapü en kolay liman Cıbutidir. Fakat de harab ormuştu. İtalya şehri 32 milyon sosyetesi teşekkülüne önayak oldu. BUDğil, en basit ve en iptidaî insanlık kanunHabesistanın Italya ile birlikte Fransayı ve limanı 15 milyon liret sarfederek ye dan ilk kaçınan Birleşik hükumetlerd» lannı bile ayak altına alan ve Uluslar dahi kendisine düsman yaparak iki büvük niden yaptırmıştı. Zula limanı ve körfezi Îngiltere, hareketlerinde serbesltik mu • Sosyetesinde aza olan bir devletin bu vadevlete karşı harbetmek gibi cok tehÜkeli Habeş hududundan 60 kilometro uzakhafaza etmek endişesini bu derece ileri ziyeti, istikbalde bir kere daha görülecek fcir ihrivatsi7İıkta bulunacaâı bekl**nemez. tadır. götürmemekle beraber, Cenevredeki birHabeşistanı ve Tsana gölanü 1868 de İngiliz Habeş harbinde birsey değildir.» tngiliz Somalisine gelince IngiHere liği âciz bir hale soktu. 1924 protokolu? gösterir harta kendıliğinden Habeşistana burada bir ko Lord Napiernin kumandası altındakı înnun takviyesi için sarfedilen gayreti boşa Kahire, temmuz (Ozel) Bir raüd. ridor vermeği ve Zeyla limamnı bırak giliz prdusu burada karaya çıkanlmış ve nı tesbit etmemiş bulunursa, laylavlann çıkaran gene Îngiltere olmuştur. Bunun magı teklif etaişti. Fakat îngiltere bu fe gene buradan Habeşistan üzerine yürü suallerini başka bir zamana bırakbracak dettenberi Mısır kamuyunu (efkân umu arkasından Briand Kellog andlaşması Ingllterenın Uluslar Derneğ*ne miyesini) işgal etmekte olan kanunu esa geldi. ı dakârhğı Habeş meselesinin sulhan hall' müştü. hr. memur Bakanı M. Eden Binaenaleyh hem denize çok yakın ol| için yapmıstı. îş harbe dayanmca îngilteitalyan Habeş meselesinin, ancak a sinin iadesi meselesi Habeş İtalyan ihAndlaşmalara açıkça aykın hareketle dı, bitaraf kalırdı mütaleasındadırlar. ması hem de asıl Habeş" yaylasına uzak ğustos ayında had bir buhran haline ge tilâfı üzerine ehemmiyetini kaybetmiştir. i re bu teklifinde tabiî sabit kalamryacak Şimdi îngiltere ltalyaya karşı ekonoŞimdi Mısın ciddiyetle uğrastıran me rin cezasız kaldığuu uzun tecrübeler gösbr. lngilterenin gönülnzasile teklif ettıği bulunmaması itibarile Habeş ordusunun lebileceği tahmin ediliyor. Binaenaleyh, mik boykotaj yapmak tasavvurunda butermiştir. Almanvanın, yükenlerini yerine koridorla Zeyla limanını harb zamanında deniz ve çıkıt (mahrec) bulmak için bu lngiliz hükumeti bir intizar vaziyeti ala sele Habesistanın şimalindeki Tsana gölunuyormuş. Mademki îngiltere, sadece Habeşistan harble almağa kalkışmıyacak raya karşı taarruz etmesi beklenmelidır. cak, bir taraftan şarkî Afrikadaki hâdise lünün vaziyetidir. Bu göl kime aıddır? getirmesini sağlamak hususunda, tesa arsıulusal menfaatlerden ilham alıyor îtalyan Somalisine gelince Habes or lerin gelisimini, diğer taraftan, harbe mâ Bu suale üç milyon Sudanlı ile on dört nüd hiçbir rol oynamadı. Daha dün înmuş, şu halde niçin Japonyaya karşı ayni giltere İtalyaya, Cenevre haricinde teknr. Çünkü îtalya ile birlikte îngiltere dusunun buradan denize yol acmağa kal ni olmak üzere yapılacak müşterek teşeb milyon Mısırh şu cevabı veriyorlar: boykotaj tehdidinde bulunmamıştır? Şa Habeşistan topraklan bizi alâka liflerde bulundu. Bu teşebbüs suya düş ko ihtilâfma neden dolayı müdahale et ile dahi harbetmeği gözüne aldırmasma kışması beklenemez. 700 kilometrodan büs için Fransa ile olan konuşmalarm sodar etmez. Fakat gölün sulan üzerinde tükten sonra bizi ideal şövalyeliğine davet memiştir ? imkân yoktur. Îngiltere bu işte Fransaya fazla mesafe vardır. Bundan baska bu nunu bekliyeceku'r.» herkesten evvel söz söylemek bize aiddir. ediyor. Ne şerefli iş! Fakat geç kaldılar, da benzemez. Çünkü Fransanın Habe mesafenin bir kısmı rüzgârla dalgalanan Nihayet yan vahşi ve esirci bir ulusun lngiliz gazetelerinin yazılan kum çöllerile mesturdur. Sahilde dahi Çünkü bu göl Nil nehrini beslemekte yahud da henüz mevsimi değil. şistanla hududu avuç içi kadar bir yerdn. mevzuu bahsolduğu Habeşistan meselesilngiliz gazeteleri, hükumetin, azimle, dir.» Becerikli müşavirlere malik olan H a Fakat lngiliz İmparatorluğunun toprakla mahfuz liman ve körfezler yoktur. ne karşı bu kadar kuvvetli hareket edip fakat acele etmeden harekete geçmesi i Bu cevabdan şu mana çıkanlıyor: İtal beşistan hükumeti, ideal ile hakikabn bi te, Avrupada, medeniyetimizin atisini n Afrikanın karasmda Habeşistanı baş Hulâsa bir harb vukuunda Habeş or cab ettiğini yazıyorlar. dusunun müdafaa ile iktifa etmiyerek t> ya, Habeşistanda herhangi bir sergüzeşte ribirine karışmasını çok büyük bir meha alâkadar eden anlaşmaları müdafaa hutanbasa sarmış bulunuyor. ritre üzerinden denize çıkıt (mahrec) bul «Times», lngilterenin Habeşistan me atılabilir, fakat gölün civanna sokulamaz retle istismar ediyor. Hem Uluslar Sos susunda zâf göstermesinin sebebi nedir? Habeşistan Fransız ve lngiliz müs mak üzere bir taarruz hareketi yapması selesine verdiği ehemmiyetin sebeblerini ve sokulmamalıdır. Deniz yüzünden 2 yetesinin yükenlerini ileri sürüyor, hem Her fırsatta müşterek emniyet prensipini temlekeleri üzerinden denize yol açamı anlatıyor ve Adisababada üçüncü bir bin metro yükseklikte olan bu göl Sudan de Amerikaya, M. Kellogun teşebbüsü yacaînagöre böyle bir teşebbüs için yal'beklenmelid* i l ileri sürüp, bir taraftan Berlinle hususî devletin teessüsile, gerek Injnlteremn ve Mısırın canıdır, su hazinesidir. Bütün nü hatırlatıyor. bir deniz anlaşması imzalamak, Almanmenfaatlerinin, gerek Uluslar Sosyetesı Habeşistana yağan yağmurlar bu gölde Şu dakikada, herşeyden önce göze a yanm silâhlanmasına karşı hududsuz bir prestijinin haleldar olacağını yazıyor. hnacak bir nokta vardır. Gerçekten dağıl göz yumma siyasası gütmek ve sonra İ toplanır. p Daily Telegraph, halihazırda bir mış görünen garb milletleri kütlesini yeni talyanın Doğu Afrikasında elde etmek; İtalyanın işgalinde bulundurduğu EritFransız lngiliz birliği vücude getirmek den nizama koymak lâzımdır. istediği maddî ve manevî menfaatlere kar < re arazisini sulamak için, gölü çeviren hususundaki en büyük engelin, geçen kâAlmanya, fikirlerdeki aykmlıklardan şı şiddetli bir tarafgirlik göstermek ne \ toprakları işgal edivermesi ihtimalleri, nunusanide imzalanan ve Fransanın HaSudan ve Mısın ve bunlann hamisi olan nasıl istifade ettiğini lüzumundan fazla dendir?» beşistanda, Cibuti ile Adisababayı birleşispat etti. Ortada hatalar yaplımıştır, diBu suallere, İtalyan matbuan, bir aİngilizleri harekete getirmiştir. tiren demiryolundan baska hiçbir alâkası ye Fransa, Italya ile Îngiltere arasında sı ğızdan cevab vererek: Çünkü İngilterenia\ Lord K/omer: «Sudan ve Mısırda bir olmadığını tevsik eden Fransız İtalyan damla su kaybetmek günahtır» demışti. kışıp kalamaz. Bu hatalardan herkes his Habeşistanda bir takım menfaatleri varj anlasması olduğu fikrindedir. Şimdi milyarlarca metro mikâbı su te sesine düşeni aldı. Sızlanmak değil yan dır, diyor. sayısmda Ingilizlerin çok kullandığı şu M. Musolini, Fransanın, bu suretle, min eden bir hazinenin yabancı ellere hşlıklan düzeltmek zamanıdır. AvrupaTemps gazetesi, Habeşistan meselesi Bu gazetelere nazaran, İngiltere bunhakkmda Londra muhabirinden 5 tem sözü tekrar etmektedir: «Bu memleket kendisine Habeşistanda serbest hareket geçmesine göz yumulamıyacagı gayet ta nın sükuna kavuşması, İtalya ile Kücük dan dolayı bitaraf değildir. Şayed UlusAndlaşma arasında dürüst bir elbirlıği lar Sosyetesi, İngilterenin isteğini yerine muz tarihile aldığı şu malumatı neşredi Avrupanın polisliği vazifesini yapamaz.» müsaadesi verdiğine kanaat getirmiştir. biidir. Bu gazete, Avrupaya aid siyasal bir an Daima ilerisini düşünen Ingilizler, vücude gelmesine baghdır.» getirecek olursa însilterenin emellerine; yor: Burada istiraki en zivade onenilen yahizmet etmiş olacaktır. «lngiliz nazırları, İtalyan Habeş 3ı bancı devlet Framadır. Bu se^ble, vu laşma yapılması hususunda îngilteıenın 1907 senesinde Habeşlerden, bu gölün İtalya ile İngiltere arasındaki düellç tilâfını düzeltmek maksadile ve hüsnünı kua gelebilecek olan vahim hâdiselerin reyi ahnmadığını ve o zaman Fransa ile civarında inşaat yapmıyacaklarına ve ce milyonlarca insanın mukadderatile oyİtalya arasında izmalanan süel yardun yaptırnuyacaklanna dair teminat almışyetle yaptıklan teklifin, içeride ve dışa soravına (mes'uliyetine) Fran^vı, iştirak namasma müsaade olunmıyacağı gayet [ günden güne daha şiddetlenmektedir. Aivj nda bu kadar tenkidlere sebeb olmasın etrirmek değilsr bile, herne pahasma o protokolu hakkmda da lngilterenin fikri lardı. tık diplomatik sözlere yer kalmanuftır. tabiidir. dan dolavı memnuniyetsİ7İik gösteriyor lursa oNun müdahale i<tiyen efkân umu sorulmadığını zikretmektedir. Bu anlaşmağa rağmen geçen sene bir Bu kanşık vaziyete nihayet vermek İngiltere, adalet ve nısfet kaidelerile d« lar. Hükumet, Uluslar Sosvetesi azasın miyeye înçilterenin muhtemel bitaraflığıNews Ckronicle, Fransanın, ihtilâf Amerikan kumpanyasının gölün suların için İngilzlerin icabında kollarını sıvıya ğil, Habeşistanı ele geçirmek maksadiU dan olan' diğer devletlerle müşterek ha nı izah edebilmeğe çalısılıyor. karşısmda bitaraf kalması fikrine aleyh dan istifade etmek için projeler hazırla rak îtalyanlara stop diyecekleri muhak hazırlanmış bir plân üzerinde hareket reket müstesna olmak üzere, faal herhanmekle itham ediliyor. Aceleye lüzum olmadığı ve hükume tar görünmekte ve M. Musolininin, Fran mağa kalkışması îngilizlerin canını sık kaktır. Mısırdaki harekât ve faaliyet bugi müdahalede bulunmamağa azmetmi» Bugüne kadar îngilterenin bu yolt nu irr/ etmektedir. mışn. tin hemen bir karar verme^e mecbur bu sadan himaye beklemesinin beyhude ol görünmektedir. Şimdi Habeşistanda mevsim, her türlü bir plânından kapalı şekilde bahsediliyoi Çünkü îngilizler gölün sulanndan da lunmadığı kanaati vardır. It^lvan H a duğunu söylemektedir. Bu gazete, Franlngilterenin, Uluslar Sosyetesi and ha çok istifade etmek için Asvau, Sendar, askerî harekâta gayrimüsaiddir. Geceli du. Bugün bu açığa vurulmuştur. Ital beş hakem komisyonu, La Hayede top sanın, ltalyaya, Habeşistanda siyasal de Cebelievliya ve Deltada milyarlar sarrile gündüzlü yağmurlar bardaktan boşanır ya, îngilterenin ikiyüzlü bir rol oynadığ» laşması mucibince yük»"'^''ni verine gelanhlanna devam edecektir. tirmeğe hazır olduğu fakat ayni andlaşğil sadece ekonomik menfaatler vadetti tesisat ve barajlar vücude getiriyorlardı. casına yağmaktadır. Birinciteşrinde, yağ nı dünya kamoyu karşısında inan edece Diger taraftan, Îngiltere hükumeti, Amayı imzalamış bulunan diğer devletlerin ğini ileri sürüyor ve ihtilâfm imtiyazlar Günün birinde gölü ellerine geçirecek murların arkası kesilince İtalyanın kafası olursa, Cenevredeki vaziyetin İngilter de onun gibi hareket etmesi lâzım geldiği vam kamarasında 11 temmuzda yapıla yabancılann bu muazzam tesisatı bir na koyduğu şeyi yapıp yapmıyacaeı belli aleyhine olarak kuvvetleneceği fikrile ha cak müzakerelere cevab vermek zarure verilmek suretile düzeleceği ümidini gösreket etmektedir. söyleniyor. *** anda âtıl bir hale getirmesine ve binneti olacaktır. 1 bu sabahki tindedir. Fakat o zamana kadar sivasası teriyor. n,;i. T Habeşistan andlasması ı Mısırda yapılan ıazırlıklar f Fransa ve Habeş davası İtalya Cenevreden değiş 14 milyon Mısırlı «Tsana Fransızlar tngilizlere hü gölü bizimdir» diyor cumda devam ediyorlar tirilmesini istiyor ingiltere ağustos ayma kadar beklemege karar verdi * Londra gazeteleri hükumetin azimle harekete geçmesini istemekte ısrar ediyorlar