26 Nisan 1935 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 9

CumKuriyet Makon hava dretnotu da yandıktan y b sonra balonculuğun Amerika donanmasmdaki akıbeti f Yazan: * İngiliz ve ... Izmir Kordonundaki atlı tramvaylar kalktı Bunlar şimdi Karşıyakada işliyecek, Kordona da elektrikli tramvay yapılacakbr Jak Mortan Fransa Millî Havacılık Yüksek mektebi profesörlerinden V Bu makale «Cumhuriyet» arazetesi için yazılmıştır Kabilisevk balonlara aid ilk kaza 1897 senesi 14 haziranında vuku bulmuştur. Almanyalı doktor Wölfert hava gemisine petrollu motör koy mağı düşünmüştü. Mumaıleyh mustatil bir şekilde bir balon yaptırmış ve Doyçland adını verdiği bu balonun zarfına pek yakm olan bambodan yapılmış sepetine 8 beygir kuvvetinde bir Daimler mo törü koymuştur. Motör alüminyom dan yapılmış bir uskuru tahrik edi yordu. Balon Berlınde Tempelhofda ilk çıkışında bin metro yükselmiştir. Bu irtifada balon ateş alarak akabinde infilâk etmiş ve sepeti düşerek yere gömülmüştür. Dr. Wölfertle makinisti Knabe balonun ahşab kaidesi üzerine düşerek parçalanmışlar, alev ler içinde bulunan balon bunu da tutuşturmuştur. SantosDumontun uğradığı kazalan saymıyoruz. Çünkü zarfı yumuşak kabilisevk balonla tayyarenin ilk mübeşşiri kazalardan daima zararsız ve yarasız kurtulmuştur. Fakat kazalar her zaman böyle mes'ud bir surette ve nıkbinlıkle neticelenmez. 12 mayıs 1902 de yeni bir kabilisevk balon Paris afakında gö » rünmüştü. Pax adını alan ve sahıbi Brezilyalı meb'us Auguste Severo ils makinist Sucheti hâmil bulunan bu balon 30 metro uzunluğunda olup biri önde ve diğeri arkada iki tıskurla mücehhezdi. Bu usukurlan balondan iki buçuk metrodan daha az mesafede bulunan ve bıri 16 ve diğeri 24, beygir kuvvetinde iki motör tahrik ediyordu. Balon Favorites çıkmazm , daki hângarından henüz çrkmış ve 500 metro yükselmişti ki birdenbire tutuştu. Çünkü güneşm tesırıle inbi sat bulan balonun gazi alt süpaptan ateş almıştı. Göke doğru alev sütunlan yükseldi ve ayni anda balonun iskeletile sepeti Maine caddesi yanında La Gaite sokağındaki dörtyol ağzına düştü. Balondaki iki bedbaht enkaz altında ezılmiş ve müthiş su rette yanmışlardı. ' 29 teşrinisani 1907 de Fransız ka bilisevk balonu Patrie motörüne arız olan sakatlıktan dolayı Verdun civarında Sohesmeste kalmıştı. Geceleyın çıkan bir fırtma balonu önune katıp götürdü. Balon yirmi saat Fransa ve İngiltere ve Irlanda semalarında serseriyane dolaştıktan sonra kaybol • muş ve Şimal denizinin dalgalan arasında gömülmüştür. Bereket versin ki fırtma balonu sürüp götürürken içinde kimse yoktu. 1900 da eski Alman generallerinden olup 1870 muharebesine dragon mülâmi olarak igtirak eden Kont Zeo pelin icad eylediği kabilisevk balo nun tecrübelerini yapmak için Constance (Konstans) gölü sahiHnde Friedrichshafende yerleşmiştir. Kontun icadı alüminyomdan mamul uzun bir silindir olup bunun içinde gaz dolu baloncuklar vardır. Kuvvei muharrikesi 24 beygir kuvvetinde idi. Balon suyun yüzünden hareket etmekte ve seyahatini bitirdikten sonra tekrar suyun sathma inmekte idi. İlk uçuş 1900 temmuzunun ikisinde yapılmıştır. Gerek bu tecrübe gerek bundan sonra yapılan diğer iki tec rübe muvaffakıyetle neticelendi. Fa kat mucid, parasızkktan tecrübelerine devam edemedi. Fakat çok geçmeden Almanyada sert zarflı kabilisevk balon işi millî bir izzetinefis meselesi haüni aldı. Açılan umumî iane 575,000 frank hasılat vermişti. Cenubî Alman hükumetleri tarafından da bir piyango tertib olundu. Almanya İmparatoru da tahsisat verdi. 1905 teşrinisanisinin otuzunda 80 beygir kuvvetinde L. Z. 2 işaretli balon suya indirilmiştir. Bu balon iki defa tecrübe edıldikten sonra 1906 senesi 1718 kânunusani gecesi çıkan bir boranın tesirile Kisslegde harab oldu. 1908 ağustosunun dördünde No. IV işaretli diğer bir zeplin Constança gölünden hareket etmiş ve o zamana kadar yapılan uzun mesafe rekorla rını kıran ve 20 saat 45 dakikada 606 kilometroluk mesafe katetmek ve Strasbourg üzerinde manevra yap mak suretile parlak bir seyahatten sonra saat on buçukta Mayence (Mayans) civannda yere inmiştir. Zeplin, akşam üzeri tekrar hareket etmiş ve avdette motörüne sakatlık arız olduğundan Wurtemberg dahilinde Ech terdingen civarına inmiştir. O zaman sabahın sekizi idi. Saat on dörtte fırtına çıkmış ve balonun yere bağh bulunduğu palamarlan koparmıs, bu esnada balonun burnu yere doğru iğilmış ve içinden bir alev yükselmiş, ayni zamanda bir infilâk işitilmiştir. Birkaç saniye içinde bütün balon harab olmuştur. Bunun üzerine acıîan yeni millî i ane yedi milyon hasılat vermiştir. Rayiştag iki kabilisevk balon satın almağa karar vermiş ve bunları yapacak adama 500,000 frank iane tahsıs etmiştır. Kont Zeplinin tecrübeleri için Konstans gölünü intihab etmekte haklıydı. L. Z. 5 (Z2) işaretli balon 28 saat 40 dakikada 1914 kilometro yeparak yeni bir uzun mesafe rekoru yaptık tan sonra 1910 mayısmm onunda bir boraya uğramış ve tamamile harab olmuştur. Bu mucidin birkaç sene evvel ıslah ettiği ve birçok notadao tekâmül ettirdiği N. I zeplini idi. Bundan sonra kazalar tevali ettl. L. Z. 6 işaretli balon BadenOasdaki hangarmda yandı. Doyçland adı ve rilen L. Z. 7 işaretli balon 1910 hazi ranının yirmi dokuzunda Düsseldorfdan Elberfelde giderken Tentoburg ormanlannda yere düşmüstü/. büyük kaza ve kayıblardan sonra, kabilisevk balonlardan vazgeçmiyen yegâne delvet Almanya kalıyor Izmir hükumet SnBnden elektrikli tramvaylar geeerken nın Ikincikordondan geçmesi ve Gazi Izmir (Hususî) Atb tramvayla bulvanna girmesi düşünülmektedir. n n Kordondan kaldınlması hâdise Birçok formalite yüzünden şimdiye si, burada hususî ve derin bir alâ ka ile karşılanmıştır. Senelerdenberi, kadar kat'î bir adım atılamamıştır. bu tramvaylar, Izmirin iktısadi ve Halbuki Kemer, Tepecik «emtinde medenî bünyesi namına cidden çok kesif bir işçi nüfusu vardır. Bunlar, çırkin bir mahiyet arzediyordu. Bu isabahleyin evlerinden çıkarlar ve yatibarla Vekiller Heyeti kararımn u zm sıcağında, kışın aoğuğunda uzun yandırdığı sevinc tabiidir. bir yolu geçerek çalıştıkları yere gitBirkaç gün sonra raylar söküle mektedirler. Sabah ve akşam, yolda cek, arabalar kaldınlacaktır. Bu arayürümekle geçen zaman, bir, bir buba, ray ve hayvanlar Karşıyakada kulçuk saatliktir. Bunun gerek iş, gerek lanüacaktır. yorgunluk noktasından haiz olduğu Kordondaki nakil vasıtalannı iş ehemmiyet «neydandadır. Saniyen onletmek hakkı belediyeye aiddir. Esaslı lar da şehirli olmak ve her şehirli • bir şekil bulununcaya kadar Belediye nin mükellefiyetini yerine getirmekkontrolu altında, mevcud otobüsler te bulunmak itibarile, umumî nakil den istifade edilecektir. vasıtalarmda da ayni haklara sahibBir iki gündenberi, burada da elekdirler. Binaenaleyh, Kordon tram trikli tramvay işletilmesi tasavvuru vaylanndan evvel, tesisatı hazırlan vardır. Izmir Elektrikli Tramvay Şirmış olan bu kısmm ikmali daha muketi, ötedenberi buna talibdir ve muvafık olacaktır sanıyorum. Birinci kavelesinin «mecburî ve ihtiyarî hatkordonda o vakte kadar otobüs işle lar» ı meyarunda burası da mevzuu tilerek ihtiyaca cevab verilebilir. bahistir. Kordon üzerinde kaldırım tamiratı Nafıa Komiseri bu ciheti te... „ başlamıştır. Hükumet önünden Al başlamıştır. Ancak Bırinci Kordon sancağa kadar olan kısım, parke döda elektrikli tramvay işletilebilmesi şenecektir. Şehrin bu en möhim ve için Gazi bulvari Kemer hattının da en uzun caddesi, senelerce ihmal e işlemesine bağlıdır. Bu kısımda hat dilmiştir. Lâyiki veçhile tamir gör lar çoktan döşenmiştir. Her türlü hazırlık yapllrnıştır. Hattıri "bir kısmı memiştir. zerken Anlaşılmıyan bir sebeble infilâk ederek harab olmuştur. 1917 teşrinievvelinin on dokuzunda îngiltereye karşı muazzam bir hücum hazırlanmıştL Bu hücuma 11 kabili sevk balon iştirak eylemiştir. Avdette muhalif rüzgâra ve sise tutulmuşlardır. Zeplinlerden birçoğu İngiliz topçu ateşinden kurtulmak için 5000 ılâ 7000 metro irtifaa çıkmışlardır. Bu irtifadaki şiddetli soğuklardan zeplin lerden bazılarınm motörleri bozul muş ve telsiz cihazlannı kullanamamışlardır. Sabahleyin L. 44, L. 49. L. 50 zep linleri toplu bir grup halinde Vosges dağlan üzerinde manevra yapıyorlardı. Bunlar Holanda üzerinden uçacak gibi görünüyorlardı. L. 44 işaretli zeplin 75 lik iki toptan mürekkeb bir i bataryanm yedinci salvosunda Saintj Clemantte alevler içinde yere duş • müştür. , îki Fransız tayyaresi tarafından taj kib olunan L. 50 Vosgas dağlannda Montigny cıvarında yere inmek te şebbüsünde bulunmuştur. Sert bir manevra esnasında ön sepet kop muş ve iki Alman zabıtile dört ne • fen yere düşmüşlerdır. Safrası aza • lan zeplin tekrar uçmuş ve serseriyane yol almağa başlamıştır. Bu zep lin îspanya açıklarında denize düşerek altı kisi ile batmıştır. Bunlarm arasında mülâzim Horst Wastfal var dı. L. 50 zeplininin kumandanı kap tan Roderich Schwonderdi. L. 45 Mison Dofinede karaya inmiş ve mürettebatı esir olmadan evvel balonu tahribe vakit bulmuştur. Bu suretle İngiltereye yapılan bü yük sefere iştirak eden 11 zeplinden biri (L. 44) alevler içinde düşmüş, biri (L. 49) sağlam olarak iğtinam edilmiş, biri (L. 50) denizde zayi ol muş, biri (L. 45) kendi mürettebatı tarafından tahrib edilmiş, biri (L. 55) Thuringeye dönerken parçalanmış ve diğprleri sırasile feci akıbete uğra mıslardır. Bu muvaffakıyetsizlik kabilisevk balonlarla bombardıman yapmak hevesini soğutmuştur. Bundan sonra zeplin hücumlan nadir olmuştur. Lâkin 1918 ağustosunun altısında büyük zeplm kumandanı firkatin kaptanı (deniz kaymakarm) Peter Strasser L. 70 zeplmile birlikte zayi olmuştur. Bu zeplin binbası Egbert Cadburynin pilot ve yüzbaşı Robert Leckıenin rasıd bulunduğu tayyare tarafından alevler içinde düşürülmüstür. Strasser Alman donanmasının kabilisevk ba lonlar kısmmın şefi idi. Harbden sonra Almanya sağlam kalan zeplinlerini Itilâf devletlerine vermek mecbunvetinde kalmıştı. Buna meydan vermemek için Nordholzda L. 41, L. 42. L. 52. L.56 işaretli zep linler kendi mürettebatı tarafından tahrib edilmiştir. Bir sene evvel de yani 1918 kânunuevvelinin beşind? Alhornda L. 46, L. 47, L. 51, L. 58, L L. 10 zeplinleri suikasd neticesi olaraıc hangarlarmda yakılmıştı. Almanya mütarekeden sonra da zarfı sert yeni zeplinler yapmıştır. Bunlardan L. Z. 114 (L. 75) Fransaya verilmiş ve Dixmude adını almıştı Bu balon 1923 senesi eylulünün yirmi beşinden otuzuna kadar olan müddet zarfmda deniz yüzbaşısı Grenedanuı kumandası altmda 51 kişilik mürettebatile uzun ve dıkkate şayan bir seyahat yapmış ve 118 saat 41 dakikada 7000 kilometroluk mesafe kateylemiştir. Bu seyahatten sonra 18 kânunuevvelde Akdeniz ve Afrika üzerinde yeni bir uzun seyahate çıkmıştL 22 kânunuevvel günü sabahleyin saat iki buçukta balon Sicilya civarında görünmüş ve bundan sonra kaybolmuştur. Birkaç gün sonra kumandan Grenedanla gedikli zabit Giyomun (Guillaume) cesedleri yanık asarını taşıyan balonun enkazı ara sında bulunmuştur. Zarfı katı olan kabilisevk balon hususunda tngiltere dahi bahtiyar sayılamaz. R. 58 balonu Atlas Okyanusunu iki defa geçtikten sonra 1921 senesi 30 temmuzunda İngilterede fır tma neticesinde hseab olmuştu. A merika tarafından sipariş olunan R. 38 dahi ilk uçuşundan iki ay sonra infilâk neticesi olarak harab olmuştu. Bu kaza esnasında 14 kişi ölmüştür. Bunlarm arasında General Maitland da vardır. 1930 teşrinievvelinin birinde R. 101 îngiliz balonu HindistandaM Karaçiye giderken Fransada Beauvais ci varında yere çarpmış ve yanmıştı. Bu kazada 48 kisi vefat etmiştir. Bunların arasında îngiltere Hava Nazırı Sir Tomson ve hava Mareşalı Bran ker vard;r. Mürettebattan ancak dört kişi kurtulmuştur. Bu felâketten sonra Ingıltere ka bilisevk balon siyasetinden feragat etmiştir. İngılteredekı Corringtonla Kanadadaki Montreol arasında gıdip gelme seyahati yapan R. 100 balonu bu kaza üzerine sökülmüştür. Amerika zarfı sert kabilisevk ba lonlara sadık kalmıştı. 1925 sene sınde Shenandoah balonu üç parçaya ayrılmıştı. Bunlarm üzerinde kalan 28 kişiden ancak biri vefat etmiştı. Balonculuk tekniğinin en yeni mo d?li olan Akron 1933 nisanmın dör dünde Newjersey civarında fırtma esnasında iştial etmiş ve 78 kişilik mürettebatından yetmiş beşi vefat etmiştir. Bunlar arasında Amiral Moffet vardı. Son zamanlarda Macon hava drednotu da kazaya uğradı. Bundan sonra kabilisevk balonlara yalnız Almanvanm sadık kalması muhtemeldir. Fakat ne zamana ka dar"7 Jak Mortann Büyük kabili tevk bahonlar nanl yaptlırt Ingtlizierin nan R. 101 hava dretnotu ishelet halinde bir kazada ya 1911 martının otuzunda suya indi rilen L. Z. 8 işaretli ErsotzDeutsch Iand balonu hanganndan çıkarken yanlış bir manevra neticesi olarak parçalanmıştır. Schaben ismi verilen ve ilk defa hava postasına tahsis olunan L. Z. 10 işaretli balon da 1912 haziranımn yirmiikisinde parlak muvaffakiyetler den sonra Düsseldorfdaki hangarın da yanmıştır. Almanya bahriyesinin ilk resmi kabilisevk balonu bulunan L Z. 14 (L. I) Şimal denizinde Heligoland adası civarında dejyze düşmüş ve 1913 eylulünün dokuzunda yanmıştır. L. Z. 1913 martının on dokuzunda bir fırtma esnasında harab olmuş ve L. Z. 18 (L. 2) balonu da 1913 teşrinievvelinin on yedisinde havada ateş almıştır. L. Z. I balonu da 1914 hazi ranmın on üçünde Dienschafen cıva rında kazaya uğramıştır. Zarfı yumuşak olan kab'lisevk balonlar dahi bu gıbi facialardan masun değillerdi. 1909 eylulünün yirmi be şinde Fransız kabilisevk balonu Re publique büyük manevralardan gelirken uskurlarından biri yermden çı karak balonun zarfını yarmıştır. Ea lon 300 metro irtifadan yere düşmüş ve enkazı dört yolcuyu ezip öldür müştür. Zaten bu kazanın vuku bu lacağı evvelden tahmin edilmişti. Çünkü balonun uskurları birkaç de fa yerinden çıkmıştı. Fakat askeri erkân bu hâdiüelere hiçbir ehemmiyet atfetmemişlerdi. Amerika kabilisevk balonu Akron 1912 haziranımn 28 inde bir tecrübe uçuşu esnasmda 1000 metro irtifada infilâka uğramış ve beş yolcusunun vefatına sebeb olmuştu. Buniarın a rasında balonun banisi ve pilotu mühendis Melvin Vaniman bulunuyor du. Mumaileyh 1910 teşrinievvelinin on beşinde WolterWellmannla bir likte bir derece maceraperestane olan bir seyahate girişmiş ve Atlas Ok yanunsunu balonla geçebilmek ümi dile AtlantikCityden hareket etmişti. Yolda balon kazaya uğramış ve mürettebatı denize dökülmüştür. Bunlar uzun müddet dalgalarla çarpıştıktan sonra 18 teşrinievvel sabahı saat beşte Bermuda adaları önünde Trent vapuru tarafından toplanmıştır. Bu balon 68 buçuk saat havada kalmıştL Vaniman 1907 senesinde kabilisevk balonla Şimal Kutbuna gitmek te şebbüsünde bulunmuştu. Büyük Harb Zeplinler için korkunç olmuştur. Bunlardan ilk felâkete uğ ffâlâ mmfaffakiyette teferterîne devam eden Almanlartn Graf Zeplini bir *tad üzerinden f e?er£en..« rayanı L. Z. 23 tür. Bu balon 1914 ağustosunun yirmi üçünde Fransız karargâhlan üzerine 160 kiloluk bom balar savurduktan sonra Cellesle Badenviller arasındakı ormanın üzenne düşmüştü. Balonun mürettebatına birşey ol mamıştır. Ormanm içine dağılan Alman baloncuları Fransız süvarisi tarafından takib edilmiştir. Almanlar on saatlık bir yürüyüşten sonra kendi hatlarma varmışlardır. Büyük Harbde 1914 ten 1918 sene sine kadar Almanyada 78 zeplin ya pılmıştır. Bunlardan altısı mekteb balonu olarak kullanılmış ve ötekilerın hepsi harbe iştirak etmişlerdir. fstatistıklerle sabittir ki vasatî olarak her zepline 16 keşif ve 3 bombardıman hareketi isabet etmiştir. Yalnız 1917 senesi zarfında39 zep lin kullamlmıştır. Lâkin zeplinlerin azamî faaliyet gösterdiği sene 1916 dır. O sene bunlar 296 keşif ve 107 bom bardıman hareketi yapmıslardır. Zeplinlerin verdiği şayiat şöyledir: 26 zeplin İtılâf kuvvetleri tarafından tahrib edilmiştir. 14 zeplin fırtınadan ve 12 zeplin iştial ve yangından harab olmuştur. 17 zeplm de muhtelif es babdan dolavı sökülmüştür. Bu vak's'ardan 28 inde mürettebat zayıat vermiştir. Zeplınin havada bir tayyare ta:r fmdan mağlub edildiği bir defa \ciKi olmuştur. L. Z. 37 işaretli zeplin ü zerine îngiliz mülâzimi Warneford tayyare ile saldırmıştır. îngüiz tay yareci zeplinin üstüne çıkarak otuz metrodan altı bomba atmıştır. Zeplin infilâk etmiş ve enkazı MontSaintArmandda bir manastırm itamhane si üzerine düşmüştür. Sert zarflı balonlann yaptığı dık kate şayan seyahat.eı den biri de L. 59 (L. Z. 104) işaretli zeplinin Afrikaya yaptığı seyahattir. Bu balon Sudanda Hortum civarında bulunan bir Alman kuvvetine mühimmat, erzak ve ilâc götürmek üzere Bulgaristan daki Samboludan 1917 teşrinisanisinin yirmi birinde hareket etmiş ve Şarkî Afrika yolunu tutmuştur. (Bu balon o günlerde İstanbul u fuklarında da uçmuştur.) Yolda balona gideceği Alman müstemlekesinin teslim olduğu haberi telsizle bıldırildiğmden yarı yoldan dönmüş ve hiçbir tarafa uğramaksı zın 95 saat 35 dakikada 7300 kilcmetro mesafeyi katetmiş ve merbut bu lunduğu limana salimen vâsıl olmuştur. Mezkur zeplin 1918 nisanının yedismde Otranto Boğazı üzerinde ge