8 Aralık 1906 Tarihli Balkan (Filibe) Gazetesi Sayfa 1

BU ŞAYİA ŞAYAN-I DİKKATDİR "Neue Freie Presse" yazıyor ki : [Merhum Sultan Abdülaziz'in evahir-i saltanatı ile, Sultan Abdülhamid Han'ın evail-i saltanatında, meşhur Midhat Paşa'nın Memalik-i Osmaniye'de bir idare-i meşruta te'sisi tecrübeleri herkesin hatırındadır. İdare-i meşruta tasavvuratı Yıldız Sarayı'nda yeneden uyanmış, yani Zat-ı Şahane bizzat idare-i meşrutanın kabulü tarafdarı görünmege başlamıştır. Bu babda bize İstanbul'dan varid malumata göre, Rusya'da İran'da, Karadağ'da velhasıl Memalik-i Mahrusa'yı ihata eden hükumet-i mütecaverede mecburen (Parlamento) yani meşrutiyet idarenin kabul ve te'sisi ve birtakım Jön Türklerin bu usul-ü idare hakkında icra eyledikleri tahrikat ve teşvikat-ı şedide Yıldız'da pek büyük endişeler uyandırmıştır. Evvelden beri mevcud ve fakat mahdud olan vilayet ve sancak meclis-i idarelerinin tevsi-i salahiyet ve ıslah-ı tanzimatına aid eski meclis müşavere ve müzakerenin teceddüdü muhtemeldir. Bu meclis-i idarelerinin Hristiyan teb'ası ilerü gelirlerinin de a'za sıfatıyla isbat-ı vücud eylemeleri mevadd-ı mahsuse-i nizamiyedendir. İşte meclis-i idare hakkında vuku' bulacak bu tanzimat ve ıslahat dolayısıyla Dersa'adet'de (parlamento) tarzında bir meclis merkezi te'sisi suretiyle vakit vakit parlamağa yüz tutan galeyan-ı efkar-ı millinin önü alınmak ve meşrutiyet idare mutalebatında daha ilerü gedilmemek içün (yani alev bacaya sarmadan, bomba cilveleri çoğalmağla başlamazdan evvel) bazı tasavvurat-ı hayırhahane mevcuddur. Bu tasavvuratın bir ahd-i karibde hayyiz-i ara-yı husul olması -Zat-ı Şahane'nin tamamıyla iktisab-ı afiyet itmediginden- mümkün degildir.] * * * Bu tasavvur garibdir. Garabet böyle bir tasavvurun Yıldız Sarayı şevket ihtivasında hatıra-yı vicdana gelmesindedir. Bu tasavvurun Viyana mahafil-i matbuatına kadar düşmesine bakılırsa pek esassız bir şayi'a olmasa gerek. Fakat bu şayi'anın mahiyet-i asliyesini tahmin ve takdir idebilmek şübhesiz mühim bir keyfiyettir. Biz bu şayi'ayı ögrendigimiz dakikada bir hiss-i kable'l vuku' ile şunu düşündük: Zat-ı Şahane'nin hastalıgı efkar-ı umumiyede pek hayli bir inkılab, bir heyecan hasıl etmekde ve alelhusus mabeyin erkanı tarafından Burhaneddin Efendi'yi taht-ı Osmaniye getürmek gibi, kurulan bir desise bütün matbuatı ve ezhan-ı umumiyeyi galeyana getirmekde olduğundan ve zaten Rusya'da, İran'da, Karadağ'da, Çin'de, Kıtay'da kabul ve küşad idilan kanun-u esasi ve hürriyet, idare-i hükumet-i hazıraya da oldukça büyük dersler verdiginden dolayı