23 Ocak 1937 Tarihli Anadolu Gazetesi Sayfa 6
& ANADOLU » 28/1/937 İi E wancak mes elesinin Cenevreden Lâhey Adalet Mah- - kemesinegitmesi ihtimali başgö termıştır — Başı inci sahifede — — Cenevre, 21 (AŞA) — Mil- etler cemiyeti konseyinin 86- topla'ntı devresi bugün Çin müm ssili *M. Vellington başl anlığı altında açıl- ıştır. Celse iki saat sürmüş- tür. Ruzneme hakkındaki mü- takereler esnasında Şili mü- messilinin Madrid'deki yaban- ci elçiliklere — sığınmış olan mülteciler bakkındakı - takriri mevzuubahsolmuştur. Vılansiya hükümeti dış iş- leri bakanı —M. Litvinof'un yardımı ile bu takriri protesto etmiştir. Mültecileri elçiliklerde ba- rındırmak hakkının hiçbir za- man mevcud olmamış oldu- ğunu temin eden bakan böy- le bir hakkın tanınmıyacağını emiştir. Şili mümessili aksini iddia ederek böyle bir hakkın dai- ma mevcud bulunmuüş - oldu- u söylemiştir. Bu mes'ele sıhhat komisyo- onunun raporu — münasebetile “yeniden tedkik edilecektir. Fransız - Türk ihtilâfhı bazı müşkülât arzetmekte olduğun- n mes'ele esaslı bir şekil- “de tedkik edilmeden muvak- “kat bir tarzı hal aranılacaktır. “Fransa ve Türkiye'nin üç | sene için statükoyu muhafaza / etmiye razı hükümleri ve Fran- sa'nın 1921 — anlaşmasından /— doğan Türk haklarını tanıma- sı “mühtemel görünmektedir. Ankara, 22 (A.A)— Fransa Böşbakanı M. Blum tarafından 11/1/937 tarihli muhtıramıza - cevap olarak gönderilen 19/1/37 tarihli mektubu aşağıda aynen - mneşrediyoruz. — Mesaimin ve düşüncelerimin / meticesi şudur: — “Tamamen Juridigue noktai /-nazarından meseleyi mülâhaza edersem Fransız hükümeti ta- rafından Cenevre'de müdafaa edilen tezi iltizam etmek mec- üriyetinde kalacağım. Lozan — müahedenamesinde — mevzuu bahs hâkimiyetin terki San- “cak'a taallük eden kısmı için constitutiönnel —bir mahiyet etmiyor, fikrindeyim. Fransa'nın 1921 senesinde mandater bir. devlet sıfatiyle — Mmüzakere ettiği mütaleasında- O yım., 1921 muahedeleri tatbi- — kinin mandanın tamamen ic- rası suretile Fransa tarafından MMI edilmediği müddetten thı;en Sancak - istiklâlini is- n edeceğini zannetmiyo- M — Lâkin Juridigue sâhada iti- n temininin müşkül oldu- /— ğunu tecrübe göstermiştir. Bi- naenaleyh - itilâh başka bir — sahada saramak lâzımdır. Ve — bu mülâhaza iledir ki cemi- / yeti akvam — rolünü derpiş ediyorum. — Cemiyeti akvam bizim ma- lik,almadığımız tam serbestiye maâliktir. Cemiyeti Akvamın /azası bulunan ve ona merbut “olan iki devlet arasındaki si- ;icadına çalışan milletler “hali- tası içinden kurtarmak isti- yoruz. M. Corç Ru Türk'lerin mil- hisle mücehhez — ve Garb inin Şark'taki kapısının L eli a nlee Blen AAA yasi mahiyette bir ihtilâfın llinci madde mucibince hal- lini saramasını memnuniyetle kabul ediyorum. Fransa hükümeti raportörün kendisine verilen mandayı en vasi surette kullanmasına hiç- bir surette mümanaat etmiye- ceğini ve konsey tarafından verilecek - kararı peşinen kabul edeceğini beyan eder. Bu kararı aramızda şimdi- den hazırlamak mümkün mü- dür? Bunu kuvvetle temenni ederim. Benim temayül gös- terdiğim düşünceler şanlardır: Zannedersem tamamen ayrı iki mes'ele mevcuttur. Fransa ve Suriye muahedesinin - tat- bike vaz'ından — itibaren San- cak'da tatbik edilecek kat'i statü ve ara devrede *tatbik edilecek rejim. Bunlardan bi- rincisi en mühimidir. Fransa Süriye muahedesinin tatbike vaz'ından sonra Türkiye Cum- huriyetinin 1921 muahedeleri- nin tatbikile yakımen alâkadar olması sizin noktai nazarınız- dan meşrudür. Ancak bu mu- ahedelerin tatbiki Fransa dev- letile ayni gayeyi güden Su- riye devleti tarafından yalnız olarak garanti edilmeyip ayni zamanda mandater - devletin 1921 de namına hareket etmiş olduğu cemiyeti akvam tara- fından da garanti edilmesi iktiza eder, fikrindeyim. Binanenaleyh cemiyeti ak- vamın 1921 muahedelerinin tatbikile mükellef kalacağı mü- lâhazasındayım. Bundan şu neticeyi çıkarıyorum: Fransa-Suriye muahedesinin sonra dahi yalnız Sancak'a münhasır olmak üzere man- danın bir nevi devamı mülâ- haza olunabilir. Ve manda dolayısile Sancak'ta hususi bir rejim tesis edilir. Ve Cemi- yeti akvamın göstereceği bir Haut Commissaire neşrolunur. Bu Haut Commissaire — tabia- tile Fransız olacaktır. Bu sug- gestion bana mühim görünü- yor. Ve hükümetinizin esas gailesini karşılıyor. zannede- rim. Diğer taraftan Fransa ken- disini istihlâf edecek devlete geçen taahhüdatı Türkiye'ye tecdid ve garanti edecektir. Ara devrede “tatbik edilecek rejime gelince, bu rejim de- vam ettiği müddetçe Türk ahalisi için endişenizi mucip birşey yoktur. Bu ara rejim kat'i rejimi hazırlıyacak - bir şekilde tanzim edilecektir. Yani Sancak'ı şimdiden ta- mamen ayrı bir entite olarak gösterecektir. İdart ve kültürel usuller, İskenderun limanının gayri as- keri hale ifrağı ve Türk hü- kümeti tarafından istimali hak- kında size her türlü satısfac- tion verilecektir. Kalan yegâne nazik nokta- lar Gouvernturun sureti tayini mes'elesi ki bu işe mandater komisyonu müdahale edebilir, zannındayım ve , Suriye mec- Tisine- Sancak —meb'uslarının iştirakidir. Lâkin cemiyeti'ak- vam konseyinin bu”hususta hususta - bir sureti hal veya bir ıı!hıııı.ı metni bulamıya- Vn:kı Tek bir kaygım vardı ve vardır. İhtilâfimızın hakiki se- beplerini anlamak ve buna çare bulmak. Bu çok dikenli mes'eleyi memleketlerimiz ara- sında daha dostane bir takar- nıp vuıtııı yıpmıktır gue ve politigue mulahıut tan ziyade bu dostluk endi- şesidir ki tecrübe ile sabit ol- duğu üzere geçirtsiz ve çar- pışmadan - işliyemiyecek olan konfederasyon projesinden be- ni çekindiriyor. Ankara, 21 (A.A) — cak hakkında bir Türk - Fram sız muahedenamesinin âkdine esas olmağa hizmet edecek prensiplerin ifadesini muhtevi olarak 11 Kânunusani 1937de hükümetimiz tarafından Fran- sız Başbakanına verilen muh- tırayı aynen neşrediyoruz: 1 — Suriye, Lübnan ve üç confederes devlet teşkil eder, 2 — Aşağıdaki —müşterek işlerde confederetiona bırakılan selâhiyet mahfuz kalmak üzere her devlet kendi hâkimiyetini tam ve mükemmel ölarak mu- bafaza eder. A — Diplomatlar ve kon- soloslar göndermek ve kabul etmek suretile temsil dahil olduğu halde harici münase- betler. B — Confederes devletler arasında gümrük ittihadı. C — Meskükât- birliği. 3 — Confederaitionun mer- kezidir, 4 — Confederationun yu- karda zikredilen müşterek iş- lerine mütcallik masrafları con- federes devletler arasında her birinin nüfusu nisbetinde ifraz edilecektir. 5 — Konfederes devletler parlâmentolar tarafından mu- saviladette intihap edilecek imurahhaslardan mürekkep bir komite konfederasyonun müş- terek işlerinde. icra kuvvetini haizdir. Harici —münasebetlere - ve müşterek masrafların - ifrazına 'aitl bütün mes'elelere müte- idair kararlar ittihadı ârâ — ile ittihez olanur. Konfederasvon - devletlerin- den birinde tatbiki-o devlet mevzuatı. kanuniyesinin tadi- lini müstelzim kararlar için de ittihadı ârâ Jlâzımdır. Diğer bötün mukarrerat için ekseri- yet kâfidir. Cemiyetçe — ittihaz olunan bir kararın konfederes devlet- lerden imevkü tatbike konul- ması için bir kanuna lüzum görüldüğü takdirde © karar ancak alâkadar “devlet parlâ- mentosu tarafından ona dair hükümler kabul olundüktan sonra icrası mecburi bir kuv- vet iktisap edebilir. 6— Konfederes — devletler- den her biri diğerleri nezdinde bir irtibat memuru tarafından temsil edilir. 7 — Konfederasyanun müş- terek işlerini alâkadar eden muahedeler icra komitesi ta- rafından müzakere ve akdolu- nup üç devlet parlâmentoları- nın “her biri tarafından 'tasdik muahedenameler, yâni Fransa- Suriye, Fransa-Lübnan muahe- deleri mer'i olmakta berdevam olacak ve müddetleri inkiza edince temdid edilebilecek- lerdir, 8 — “Konfederes devletler meyanında Sancâk >gayri-mü- sellâh daimi bitaraf-bir hale konmuştur. Orada hiçbir mec- buri askerlik hizmeti ihdas elunamaz. Hiçbir askeri istih- kâm yapılamaz. Ve — dahili emniyetin iktiza ettirdiği tes- Khattan gayri hiçbir teslihat ikame ve idame edilemez, 9 — 1921, 1923 ve 1926 muahedatının Sancak'a taallük eden ahkâmı yerine kaim ol- mak üzere bir-Fransız - Türk muahedenamesi akdolunacak- tır. İşbu muahedename |kon- federationun ihdası ile tarzı faaliyeti hakkındaki'ahkâmdan maada Türkiye ve Fransa'nın Sancak'ın mülki tamamiyetini hariçten gelen öteki iki dev- let dahil her güna — taarrüz, ihlâl ve müdahaleye — karşı Mmüştereken ne suret ve şe- killerde zamin — olacaklarını tesbit gayesine matuf ahkâmı ihtiva eyliyecektir. 10 — Bundan maada bu husustaki teminat Sancak'ın bitaraflığına ve muahedenin tayin eylediği statüya dahi şa- mil olacaktır. M — Tütk-Fransız muahe- denamesi İskenderun limanın- 'da 20 Teşrinievvel 1921 ta- rihli Türk - Fransız itilâlname- sine ilişik imza *protokolunda münderiç olduğu veçhile Tür- kiye'ye tanınacak hak ve fay- daları tasrih eden bir maddeyi dahi ihtiva edecektir. 12 — Sancak yurddaşları devletin ana yasası hakkında rTeyini verecek olan (ilk parla- mentoyu intihap edeceklerdir. Bu yasa mecburi olarak - vic- dan serbestisini ve din ser bestisini tasdik ve ilân ede- cektir. Bündan maada — devletin cumhuriyet şeklini - ve Türkçe olacak olan resmi dilini tesbit eyliyecektir. İlk parlâmento intihapları 'Türkiye ile Fransa arasında akdolunacak - bir - itilâfnameci mahsusla tayin olunacak şekil ve surette vukubulacaktır. 13 — Yukardaki maddenin hükmüne göre halen yabancı bir-tabiiyeti haiz olmıyan biz- zat veya babası Sancak'da doğmuş olan ve bir de 20 Teşrinievvel 1920 - tarihinde orada yerleşmiş bulunan her şahis Sancak'ın yurddaşıdır. 14 — Sancak'in ana yasası ancak Türkiye ve Fransa bü- kümetlerince tasvib olunduk- tan sonra mer'iyete konabile- cektir. Cenevre, 21 (A:A) — dolu ajansının hasusi mohabiri bildiriyor: Dün öğleden evel ve sonra İsveç hariciye Nazırı raportör M. Sandler'in reisliğinde Türk ve Fransız murahhas heyetleri arasında iki hususi içtima ol- muştar. Bu içtimalarda son Fransız tekliflerini havi' olarak M. Blum tarafından gönderi- lenmektuptaki bazı noktalar ve M. Delbos bu suallere tah- riri cevaplar vermiştir. Bu mukabil süaller ye ce- vaplar üzerinde iki taraf nok- tai nazarlarını tesbit etmişlerdir. Ayrıca iki tarafın hukuk mütehassısları tarafından hu- susi bir içtima yapılarak dâ- vaya esas olan hüküki tezler izah edilmiştir. Akşam her iki heyet M. Sandler tarafından verilen zi- yafette hazır bulunmuşlardır. Cenevre, 21 (A.A) — Ana- dolu ajansının hususi muha- biri bildiriyor: Rapotör M. Sandler bu sa- bah Fransız heyetile temasta bulunduktan sonra saat 15,30 da Dr. Rüşdü Aras'ı ziyaret etmiş ve Hariciye Vekilimizle uzun müddet konuşmuştur. Raportör, her iki tarafın teklif ve iddialarımı dinliyerek bir itilâf zemini bulmağa ça- lışmaktadır. Konsey azası bulunan dev- letler, bilhassa dost ve mütte- fiklerimiz, —İngiltere, Sovyet Rusya ve Romanya hariciye nazırları mes'elenin kısa bir zamanda halli için uğraşmak hususunda büyük bir arzu ve temayül göstermektedirler. Bugün için henüz bir vaziyet yoktur. Cenevre, 21 (A.A) — Ana: dolu Ajansının hususi muha- biri bildiriyor: Dün öğleden evel ve sonra İsveç hariciye nazırıraportör M. Sandler'in reisliğinde Türk ve Fransız murahhas heyetleri arasında iki hususi içtima ol- müştur. Bu içtimalarda son Fransız - tekliflerini havi ola- rak M. Blum tarafından gön- derilen mektaptaki bazı nok- talar 'hakkında — tenevvür et- meök üzere Türkiye heyeti ta- rafından Fransız'lara bazı su- aller sorulmuş ve 'M. Delbos bu suallere - tahriri - cevaplar vermiştir. Bu mukabil sualler ve ce- vaplar üzerinde iki taraf nok- taj nazarlarını — tesbit etmiş- lerdir. . Aynca iki tarafın hukuk mütehassısları tarafından hu- sosi bir içtima yapılarak dâ- vaya esas olan hukukt tezler izah edilmiştir. Cenevre, 22 (A.A) — Kon- sey bugün ilk içtimanı yaptı. Alelusul yalmz rüzname işi ile meşgul oldu. Hatay mes- elesi 'rüznamede mevcud - ol- makla beraber gelecek hafta içinde ne gün müzakere olu- nacağı malüm değildir. Dr. Rüştü Aras, bugün Eden'le görüşmüş, kansey iç- timamdan sonra da Litvinof'la mülâkat etmiştir. Yarın hususi mahiyette yeni bir taplantı yapılarak Türkiye, Fransa noktainazarlarının ra- portörün huzuru ile müzakere- sine devam olunması beklen- mektedir. Ankara 22 (A.A) — Gaze- telerin Sancak'tan ve Suriye- den aldıkları habetler Türk- ler aleyhine harekete geçmek için birçok şüpheli ve Türk olmıyan kimselerin teslih ve bunlardan çeteler-teşkil tedil- diği bildirilmektedir. Sancak havalisine “yeniden başka bir takım Arab çeteleri teşkil edilmiş, bunlar da San- cak mıntakalarına — gönderil- miştir. Haleb civarında *teslih edi- len bin beşyüz araba Reyha- niyeyi basmak vazifesi veril- miştir. Halebde Taşnak Erme- niler de “Sancak'a gönderil- mek özere Fransız'lar tarâfın- dan gizlice teslih edilmektedir. Hududlarımız civârında Fram- sızların itimad ettikleri kimse- lere silâh dağıttıkları ve 'Ane- ze aşiretini de teslih ettikleri görülüyor. Kırıkhan'da "Taşnak'lardan üçyüz kişilik müsellâh bir çete teşkil edilmiştir. Bundan baş- ka hududlarımız üzerinde Fran- sızların mühim hareketlerde bulundukları asker gönderdik- leri ve Türk'lerden gayri öş- hası teslih ettikleri anlaşil- maktadır. Cenevre, 22 (A. A) — Mil- letler Gemiyeti konseyi bugün hususi bir celse ve sonra sa- at 17 de umumi ” bir celse aktedecektir. Müzakerat ruznamesinde si- yasi hiçbir mesele yoktur. Ruz- namede mâli'komite ile ista- tistik mütahassısları imerkezi Afryon ve iaşe komitelerinin mesailine müteallik hususat vardır. M. Delbos bugün öğle ye- ıneğıııı M. Litvinof ile birlikte W;A Delboı akşam yemeğini M. Bek ile yiyecektir. M. Bek bu sabâh Danzig işlerinin” mazbata muharriri M. Eden ile >görüşmüştür. “İki devlet adamı beraber vaziyeti ve M. Bek'in Danzig ve-Al- manya mümessillerile yapmış olduğu görüşmelerin neticele- rini 'tetkik etmişlerdir. İstanbul, 22 - (Hususi) — Fransız'lar Suriye'de Taşnâk- lardan — çeteler tertip ederek Sancak'a —göndermektedirler. Hududumuzda — Fransızların bazı şüpheli hareketleri gö- rülmüştür. Buralarda tahşidat yapıldığı tahmin olunuyor. İstanbul, 22 (Hususi) — Bugünkü Fransız gazeteleri, herşeye rağmen gerginlik kal- madığını, »Fransa'nın bugunkıı ateşli, genç Türkiye için bazı — fedakârlıklara razı olacağını yazıyorlar. İstanbul, 22 (Hususi) — Sancak - ihtilâfının halli için, Rus, Romen, ve İngiliz hari- ciye nazırları Cenevre'de mü- temadiyen görüşmelerde bu- lunmaktadırlar. Fransız gazeteleri, vaziyetin ümidsiz olduğunu, müzakere- nin başka bir zamana tehiri ihtimali mevcud bulunduğunu, Hattâ üç sene Fransız "manda- sının devamından sonrâya bı- rakılmasının mevzuubahs edil- diğini yazmaktadırlar. Gazeteler, stâtükonun mu- hafazası zaruretinin, Suriye ile Fransa'dan ziyade Cemi- yeti akvam mes'elesi olduğun- dan bahsetmektedirler. Bu gazeteler, 'son teklifimi- zin Lübnan dahil olmadan Suriye ve Sancak federasyonu olduğunu, — fakat / Fransa'nın
