28 Mayıs 1940 Tarihli Ulus Gazetesi Sayfa 4

ULUS 28 -— (Başı 1. inci sayfada) kül şeraite rağmen hükümetiniz, mem leketin her sah daki kalkın- ma hızını müteessir etmeden ve vari- dat menabiimizle mükelleflerin tedi- ye kabiliyeti bakımından fazla bir taz yika meydan vermeden yüksek mecli- se mütevazin bir bütçe takdim etmek imkânını bulabilmiştir. Masraf bütçesi 1940 mali yılında umumi hizmetler İçin sarfına mezuniyet istediğimiz tah satın yekünu 268.476.321 liradır. Hü- kümetçe yüksek meclise takdim edil- miş olan lâyihadaki yekün 262.312.140 radan ibaret idi ve lâyihanın tanzi- ni sırasında alınmış olan 1939 yılı se- aylık tahsilât rakamlarına istina- adîn tespit edilmiş bulunuyordu. Büt- cümenince yapılan tetkikat sıra- ş; elimizde nisan gayesi itibariyle “aylık tahsilât rakamları mevcut bu- duğundan varidat bütçesi bu mik- lara göre gözden geçirilmiş ve ge- n gün kabul buyurulan kanun ile vekâlete »>7'anmış olan matbuat üm müdürlüğünün hizmetleri ara- na alınan radyo işletme hasılatı da ilâve edilmek suretiyle varidat mu - h 1 yeküinu 268 mil- 'on 48'.1 bin lira olarak tespit edilmiş- ının Bütçenin hükümetçe tanzimi sıra - nda varidat muhammenatının müsa- adesizliği dolayısiyle muvakkaten te- hiri zarurt görülmüş veya bilâhare zu- hur iş olan mühim bazı hizmet ve ihtiyaçlara aradaki bu farkın tahsisi yolunda hükümet tarafından encüme- ne vaki olan maruzat, encümence na- zarı dikkate alınarak bunlardan şaya- nı kabul görülenler taalluk ettiği büt- çelere ilâve edilmiş ve bu lâyihalarla — birlikte masraf bütçesi yekünu yukar- da arzettiğim gibi 268.476.321 liraya — varmıştir. Bu miktarın 1939 bütçesi- ne nazaran fazlası 7 milyon 412 bin liradan ibaret olmakla beraber 1940 se- nesihde muhtelif devairin yeni hiz- metleri ve ihtiyaçları için ilâveten te- min edilmiş olan tahsisat 32.981.000 li- raya baliğ olmaktadır. Masrafların tevzi tarzı Bunun he suretle temin ve nerelere evzi edilmiş olduğunu aşağıda arze- deyim: Biraz evel işaret ettiğim gibi umu- mi yekünda esasen 7.412.129 liralık bir fazlalık vardır. Buna ilâveten mil- lt müdafaa ve düyunuumumiye gibi, hizmetin mahiyeti itibariyle tasarru- fa mütehammil olmıyan bütçeler ha- riç olarak diğer bütün devair bütçele- rinden ve 1939 yekünu üzerinden yüz- de 10 nispetinde tenzilât yapılmak su- retiyle 10.357.000 lira elde edilmiştir. Diğer taraftan iki sene evel milli mü- dafaa hizmetleri için kanunu mahsus- la kabul buyurmuş olduğunuz 125 mil yon liralık programın karşılığı olarak 1939 bütçesine 15 milyon lira konul- muştur. Mahiyeti itibariyle zaten fev- kalâde ve muvakkat olan bu progra- min gelecek senelere ait taksitleri tedricen azalmakta olduktan başka bu kanuna müsteniden aktedilen muka- velelerin büyük bir kısmı son hâdisat dolayısiyle esasen tatbik kabiliyetini — kaybetmiş olduğundan filen tediyesi — İcabedecek mebaliğ ihtiyaca göre fev- kalâde tahsisatla temin edilmek üzere, arzettiğim 15 milyon liralık karşılığın âdi bütçe haricinde bırakılması daha muvafık görülmüştür. İşte arzettiğim suretlerle ve bütçe encümenince yapı- lan tetkikat neticesinde muhtelif büt- çelerden tasarruf suretiyle ceman 32.981.000 lira temin edilmiş ve şu yol- , 'da tevzi olunmuştur: 17.597.000 lira düyunuumumiye büt- çesine ilâve edilmiştir. Bunun 13 mil- yon lirası İngiltere ve Fransa'dan te- — min olunan 25 milyon sterlinglik tes- Hihat ve 15 milyon sterlinglik altın is- tikrazlariyle klering bakayasını tasfi- yeye muhassas istikrazların ve 10 mil- — yon sterlinglik ticari malzeme kredi- sinin faiz ve amortismanları karşılığı- dır. Bakiyesi de birkaç gün evel ka- bul buyurduğunuz kanun mucibince — eski tekaüt ve yetim maaşlarına yapıl- ması mükarrer zamları ve mevcut ka- nunlardan ve mukavelelerden doğan muhtelif devlet borçlarını karşılamak — Üzere muhtelif tertiplere konulmuş- otur. 3.107.875 lira maarif bütçesine ilâve -— edilmiştir. Memleketin her tarafında ve her sinif halk arasında gördüğü rağ — bet ve alâka ile mütenasip olan inki- — şaf seyrini takip etmekte olan maarif hizmetlerine ayrılan bu tahsisata, ge- |-çenlerde kabul buyurduğunuz ve ehe- miyeti üzerinde tevakkuf etmeyi zait — gördüğüm köy enstitüleri kanununun /" ftatbik masrafları da dahildir. —— Millt müdafaa hizmetlerinden âdi bütçe dahilinde karşılanması icabede- cek mahiyette olanlar için bir milyon 866 bin lira ilâve edilmiş, bilhassa şo- — ge ve köprüler inşaatına tahsis edil- —mek üzere Nafıa bütçesine 1.718.839, — memleketin dahili emniyet ve asayiş hizmetleri için jandarma ve emniyet bütçelerine 1.993.000, kısmı azamı u- mumi muvazeneye dahil dairelerin müşterek ihtiyaçları ve muhtelif yar- dım karşılıkları olmak üzere maliye bütçesine 1.750.000 lira, dahiliye büt- çesine 746.624 lira, sıhat ve içtimai muavenet bütçesine 555.324, adliye bütçesine 401.000, iktısat bütçesine 355 bin, ziraat bütçesine 334.000, ya- pılması mukarrer nüfus sayımı 'mas- rafları için istatistik U. müdürlüğü bütçesine 237.000, ticaret bütçesine 130.000 lira konulmuştur. Matbuat U. Müdürlüğü bütçesine yapılmış olan 805.000 liralık zam rad- yo, turizm ve istihbarat hizmetlerinin bu umum müdürlükte toplanması do- layısiyle mevzuubahs işlere müteallik olarak muhtelif bütçelerde mevcut tahsisatın oraya naklinden ve posta ve telgraf idaresinden devir alınan radyo varidatı mukabilinde umumi bütçeye yeniden tahsisat konulmuş olmasından mütevellittir. Bütçeye yalnız zaruri zamlar yapılmıştır Yukarıda arzettiğim kısımlar- hari- cinde kalan 1,381,000 küsur liralık tah- sisat da mevcut kanunlar icabı olarak teallük ettiği tertiplere konulmak ü- zere muhtelif bütçeler arasında tevzi edilmiştir. Masraf bütçesinde yapılan ilâvelere ve bunların nerelerden temin olundu- Buna dair olan yukarıki maruzatımdan çıkan umumi netice şuduür ki, biraz sonra temas edeceğim milli müdafaa ihtiyacı hariç olarak 1940 mali yılında yeni ihtiyaçlar için kabul edilen zam- lar ancak zaruri hizmetlere inhisar et- miş ve bu zamların mümkün olduğu kadar bütçe içinde diğer hizmetlerden yapılacak tasarruflarla kapatılması e- sası takip edilerek bu suretle, umumi yekünda mühim bir fark tevlit etme- den birçok yeni ve zaruri ihtiyaçların karşılanması temin olunmuştur. Masraf bütçesi hakkındaki maruza- tım bundan ibarettir. Varidat tahmin- lerimizin izahına geçmeden evel yük- sek meclise ayrıca takdim edilmiş olan fevkalâde tahsisat lâyihasının esasla- rını da hülâsatan arzedeceğim. 1940 malf yılı için tasvibinize arzet- tiğimiz fevkalâde proğramın yekünlü 109,922,000 liraya baliğ olmaktadır. Derhal tasrih eyliyelim ki bu yekü - nun 72,800,000 lirası, yani Üüçte ikisi milli müdafaa hizmetlerine tahsis e - dilmiştir. Bu suretle 1940 mâli yılı i- çin adi bütçede ve fevkalâde program- da sırf milli müdafaaya ayrılan tahsi- satın umumi yekünü 150 milyon lirayı geçmektedir. Bu mikdar, normal zamanlara ait se- nelik daimi ihtiyaçların adi bütçe ile, ve bugünkü umumi vaziyet icabı olarak alınmasına lüzum görülen istis- nat ve müvakkat tedbirlerin istilzam ettiği sarfiyatın da fevkalâde tahsi - satla karşılanması esasına göre tespit ve tefrik edilmiştir. Maamafih umumi hizmetler arasında milli müdafaaya ayrılan mevkiin ehemiyetini, yalnız bir senelik ihtiyaçlar için bütçeye ko- nulmuş olan tahsisat yekünuna göre ölçmenin bu hususta tam bir fikir ver- meğe kâfi gelmiyeceğini de bilvesile tebarüz ettirmek isterim. Muhtelif kanunların verdiği gelecek yıllara geçici teahhüt selâhiyetlerine müstenit muayyen programları ve ha- riçten temin olunan teslihat kredile - rini de hesaba katmak lâzım gelir. Bun lardan bir kısım taksitleri, 1940 sene- sinde ödenecek olan ve halen tatbiki devam eden teslihat programları şun- lardır : 2425 sayılı kanuna müstenit 49 mil- yon 500,000-liralık, 2980 sayılı kanuna müstenit 67 mil- yon liralık, 3395 sayılı kanuna müstenit 125 mil- yon 500,000 liralık. çüĞE Bundari maada biri 6 milyon ve di- ğeri 25 milyon sterlinglik iki teslihat kredisi de ayrıca temin edilmiştir. Bu mevzu üzerindeki maruzatımı ta- mamlamak için şu ciheti de kaydede- yim ki umumi hizmetlerin her sahasin- da mesaimizin istikametini tespit eder ken bu istikametin milli müdafaa hiz- metleriyle olan alâka ve irtibatını da- ima göz önünde bulundurmaktayız. Fevkalâde tahsisatın 20,491,000 lirası demiryolları inşaat inhtiyaçlarına tef- rik edilmiştir. Mevcut kanununa müs- |. teniden Sivas - Erzurum istikrazının önümüzdeki sene çıkarılacak son tran- şinin temin edeceği 5 buçuk milyon lira da buna ilâve edilecektir. Demiryolunun Erzurum'a varmış ol- ması senelerdenberi muayyen bir prog ram altında devam eden ve birçok müş külâta rağmen mühim hedeflerden bi- rine daha ulaşmış olan demiryolu in- şaat siyasetinin yeni bir muvaffakiye- tidir. Gerek mali gerek teknik bakım- larından memleketin sırf kendi mena- biine, kendi vesaitine ve kendi kabili - yetlerine istnat eden bu muvaffakiyet bihakkin iftihar edilmeğe değer. Hat- tın Erzurum'dan Uzunahmet'lere ka - dar olan kısmının da ihalesi yapılmış- tır. Diyarbakır'dan Irak'a doğru giden hattın tesbit olunan program dahilin- ' 'Maliye' Vekilinin bütçe de inşaatına devam edilmektedir. Geçenlerde kabul buyurduğunuz bir kanuna göre Elâzığ'dan başlaması ka- rarlaştırıları Van hattının da sene için- de inşaatına başlanacaktır. Gene bu yıl içinde açılan Sıvas atelyesinin, memleketin münakalât sahasındaki ih- tiyaçlarını karşılamak hususunda haiz olduğu büyük ehemiyete işaret ederek demiryollara ait maruzatımı bitirece- ğim. Fevkalâde tahsisat programında, E- dirne asfalt yolu ile Trakya'da yapıla- cak muhtelif yol inşaatına ve Tunceli mıntakasındaki ıslâhat ve imar işleri- ne sarfedilmek üzere nafıa vekâleti kısmına ayrıca 2.931.000 lira konul- muştur. Erzincan zelzele mıntakasının umu- mi kalkınma faaliyetini kolaylaştır- mak için muhtelif ihtiyaçlara sarfe- dilmek üzere şimdilik 5 milyon lira konulmuştur. Kızılay kurumu tarafından işletilen maske fabrikası imalâtı, iskân işleri ve Ankara Tıp fakültesi inşaatı için sı- hat ve içtimaf muavenet vekâleti kıs- mina ceman 4 milyon lira konulduğu gibi petrol sondajlarında elde ettiği son muvaffakiyetle, devamlı mesaisi- nin kıymetli neticelerinden birini da- ha gördüğümüz Maden tetkik ve ara- ma enstitüsü ihtiyaçları için 2.500.000 lira, Ereğli kömür havzasının birleşti- rilmesi hakkındaki kanun mucibince yapılacak tediyat için de 1.200.000 li- ra ayrılmıştır. Şarktan başlamak üzere ihtiyaca gö- re tedricen yaptırılacak hükümet ko- nakları için 5 milyon liraya kadar ta- ahhüde girişmeğe mezuniyet veren kanun karşılığı olarak da 1.000.000 lira konulmuştur. Fevkalâde tahsisatın karşılığı Önümüzdeki seneye ait fevkalâde tahsisat lâyihasının esasları bunlardan ibarettir. Bu tahsisatın karşılığı yük- sek Meclise ayrıca takdim edilmiş o- lan bir kanun lâyıhasiyle akdine me- zuniyet istediğimiz muvakkat mahi- yette bir istikrazla temin olunacaktır. Merkez Bankasından yapılacak olan bu istikraz altın terhini suretiyle te- min edilecek, ve karşılık nisbeti yüz- de 30 un fevkinde kalmak şarfiyle bu altınlar mukabilinde icabı halinde Bankaya emisyon selâhiyeti verilecek- tir. Şu ciheti derhal arzedeyim ki ya- pılacak istikraz hazinece, fevkalâde tahsisatın sarfına lüzum basıl olduk-|; ça tedricen istimal edileceği gibi ban- kada ancak mevcut menabiin müsa - adesizliği halinde ve bu halin istilzam ettiği derecede emisyon selâhiyetini kullanacaktır. Fevkalâde halin zail ol- masını müteakip bu istikrazın itfasına başlanacak ve bankaya verilen muvak- kat selâhiyet de kalkmış olacaktır. Fevkalâde tahsisat mevzuuna temas etmişken, şimdiye kadar muhtelif ka- nunlarla verilmiş olan bu yoldaki tah- sisatın ve karşılıklarının son vaziye- tine dair toplu bir şekilde malümat ar- zetmeği faydalı gördüm: malüm oldu- ğu üzere adi bütçede devamlı olarak yer alması bahis mevzuu olmıyan hu- sus? mahiyeti haiz bazı masrafların toplu bir program dahilinde fevkalâ- de tahsisatla idaresi usulü 1936 mali yılında başlamıştır. O zamar danberi, muhtelif kanunlarla sarfına mezuni- yet vermiş olduğunuz fevkalâde tah- sisatın umumi? yekünu 241.951.000 li- rtaya baliğ olmaktadır. Buna, umumi bir program şeklinde olmıyarak müteferrik kanunlarla 1934 ve 1935 senelerinde sarfına mezuniyet vermiş olduğunuz 14.180.000 lira ilâve edilirse 256.131.000 lira eder. Bu mik- tarın, tahsis edildiği muhtelif hizmet- ler arasında sureti tefriki şudur: Lira 147,924.000 Millt müdafaaya taallük eden muhtelif hizmetlere Demiryolları inşaat mas- raflarına Muhtelif nafıa ve işlerine Maadin ve sanayi tesisa- tı, deniz ve hava nakliya- tı gibi iktısadi ve ticari ihtiyaçlara Sıhat ve içtimaf muave - net işlerine, — iskân ve tıp fakültesi — Maarif — hizmetlerine — fakülteler ve mektepler inşaatı — Zirait mevzulara — yaş ve kurüu meyva ıslâhı prog- rami — 49.211.000 18.213.000 imar 20.785.000 11.895.000 5.123.000 2.730.000 Karşılıklarına gelince, muhtelif me- nabiden temin edilmekte olan bu kar- şılıkları iki kısma ayırmak — lâzımdır. Birinci kısım, ya, madeni paralar darbiyatından elde edilen mebaliğ gi- bi kati olarak devlet varidatı arasına giren veya, bankalar kanunu, merkez kankası kanunu gibi bazı kanunların esaslı hükümlerine müsteniden hazi- nece avans ve kısa vadeli istikraz ma- hiyetinde daimi olarak istifade edile- bilen bidir ki bu ! dan temini mümkün olan varidat 144.549.000 lira- ya baliğ olmaktadır. İkinci — kısım, * « münhasıran demiryollar inşaat mas- taflarını ve milli müdafaanın adi hiz- metler haricindeki munzam ihtiyaçla- rını karşılamak üzere muayyen kanun- larla kabul buyurduğunuz hususi selâ- hiyetlere müsteniden temini iktıza e- den varidattır ki bugün kadar verilen fevkalâde tahsisatın birinci kısım fev- kinde kalan ve bu yolda temini muk- tazi olan miktarı 111.582,000 liraya ba- liğ olmaktadır. Görülüyor ki fevkal- âde tahsisat karşılıklarının yüzde 56 sı istisnaf mahiyette olmıyan daimi ola- rak kabili istimal bulunan menabiden temin edilebilecek vaziyettedir. Dört senedenberi kabul buyurmuş olduğunuz fevkalâde tahsisatın en mü- him ve hayati sahalarda memleketi teç hiz etmek hususunda ne kadar mües- sir ve faydalı neticeler verdiğini iza' ı lüzüm görmüyorum, Bu sayede yapıl- umış olan işler, gerek siyasi gerek iktı- sadi bakımdan bugünkü buhranlı dev- reyi daha geniş bir hazırlık içinde ve daha büyük bir emniyetle karşılamak imkânını vermektedir. Büyük Mecli- sin zamanında almış olduğu basiretli tedbirlerin neticesi olan bu vaziyeti tebarüz ettirmeği bir vazife bilirim. Fevkalâde tahsisat projesi hakkın- daki maruzatım bundan ibarettir. Sim- di sanayi, maadin ve su işleri gibi kar- şılıkları umumi muvazene - haricinde hususi kredilerle temin olunan bazı hizmetlere dair maruzatta bulunaca - gım: Sanayi işleri: Geçen sene kabul buyurmuş olduğu- nuz bir kanunla Sümer Bank'ın ser - mayesi 100 milyon liraya iblâğ edilmiş bulunmaktadır. Avrupa'nın halihazır vaziyeti 1939 proğramına dahil bir kı- sım tesis, tadil ve tevsilerin tahakku- kuna imkân vermemiş olmakla beraber ye sanayi programlarının tatbikatı mem- nuniyet verecek şekilde inkişaf etmek- kalkınmanın başlıca mesnedi olan su işleri muayyen bir program dahilinde süratle inkişaf etmektedir. Büyük su işleri için yüksek meclisin kabul bu - yurduğu 31 milyonluk kanuna müste- niden beş senelik proğrama dahil hav- zalarda halen teahhüde bağlanarak tat- bikatına geçilmiş olan işlerin tutarı 22 milyon lirayı bulmaktadır. Etüdleri tamamlanarak projeleri hazırlanmış ve eksiltmeğe konulabilecek vaziyete ge- tirilmiş olanlar da 4 milyon liraya ba- liğ olmaktadır. 5 senelik proğram tat- bikatının ilk kısmı tamamlanmış ve iş- letmeğe açılmıştır; Ayrıca hususi ka- nunlarla verilmiş olan selâhiyetlere müsteniden küçük Menderes havzası ile Bursa ovasında yapılmış olan islâh ameliyatına ait tesisat da tamamlan - mış ve işletmeğe açılmıştır. Bütçenin masraf kısmı ile alâkadar maruüzatımı son iki mali sene hazine hesabı umümileri arasında bir muka- yese yapmak suretiyle bitireceğim. Rakamların mukayesesine geçmeden evel şu ciheti arzedeyim ki, hazine he- sabi umumisinin Yüksek Meclise tak- dimi için kanunen verilen müddet, mali yılın hitamından itibaren 17 ay olduğu halde 1938 mali yılı hesabı u- mumisi muayyen olan müddetten 8 ay evel tanzim ve takdim edilmiş bulun- maktadır. 1937 senesinde bütçeden ve fevkal- âde menbalardan (314.1) milyon lira tahsil ve (287.4) milyon lira tediye e- dilmiştir ki, aradaki fark (26.7) mil- yon liradan ibarettir. Bundan, sene so- nunda bütçe emanetine alınmak sure- tiyle ertesi seneye borç olarak devre- dilen 16 milyon lira indirilirse hesap devresi (10.7) milyon liralık bir fazla ile kapanmış demektir. 1938 senesinde ise gene bütçeden ve fevkalâde membalardan (322.9) mil- yon lira tahsil ve (296.2) milyon lira tedir. Kısmen işlemeğe başlamış olan i tediye edilmiştir, aradaki fark (26.7) Karabük demir ve çelik fabrikalatmın[ bütün işletme üniteleri 1940 dâ faali -| yete geçecektir. İkinci kâğıt, karton | ve sellüloz fabrikalarının da 1940 da | işletmeğe açılmasına ve Sivas çimento, klor, hamızı kibrit ve süper fosfat fab- rikaları tesislerinin de ikmaline çalı- şılmaktadır. Gerek Sümer Bank'la diğer devlet teşekkülleri tarafından kurulan, gerek hususi teşebbüsler sayesinde meydana gelen sanayi tesisatımızın memleket ktisadi * mmızdaki müsbet tesir - leri bilhassa şimdiki fevkalâde ahval karşısında kendini göstermekte geçik- memiştir. Sınat istihsalâtimız cümhu- riyet devrinden evelki vaziyetinde kal- saydı bu gibi fevkalâde ahvalin mem - lekette tevlit etmesi muhakkak olan buhranların derecesini tahmin etmek müşkil değildir. Bu mevzuda uzun u- zadıye söz söylemek ve bilhassa birçok rakkamlar zikretmek mümkün olmakla beraber yüksek meclisi bunlarla yor - mak istemem, yalnız şu kadarını arze- deyim ki, memleketin umumi imalâtı- nın senelik kıymeti daha 1927 senesin- de 32 milyon liradan ibaret iken 1938 senesinde bu mikdar 277 milyon liraya varmıştır. Bu rakkamda teşviki sanayi kanunundan istifade etmiyen müesse- selerle el ve ev sanatlarının istihsalâtı dahil değildir. Milli müdafaa ihtiyaçları için dev - letçe tesis edilmiş ve bir sözle itimat ve iftihar edilecek hale gelmiş olan as- keti fabrikaları da gözönüne alırsak memleket iktisadi bünyesindeki hayır- lı ve büyük değişiklik hakkında bir fi- kir edinmek mümkün olur, Mağden işleri: Madenlerimizin tesisat ve işletme - lerine ait programların tatbikine de - vam edilmektedir. Kömür istihsalâtı - mızı tanzim ve tevsii için alınmasını lüzumlu gördüğümüz tedbirler cümle- sinden olarak şimdiye kadar mütefer- rik ve birbirleriyle mütedahil bir tarz- da fenni ve iktisadi icaplara uymıyan istihsâl sistemine nihayet vermek üze- re havzanın tevhidine imkân verecek kanun lâyihası geçen gün yüksek mec- lisce kabul edilmiştir. Diğer taraftan havzanın geniş mikyastaki istihsalâ - tına esas oları büyük elektrik santra - linın tesisine başlanmıştır. Bakır, krom ve diğer madenlerimi - zin tesis ve işletmeleri inkişaflı sey - rini muhafaza etmektedir. Elyevm iş- lemekte olan Ergani ve Kuvarsan havzalarından 1939 takvim senesinde 6,330 ton raddesinde bakır, ve 192,842 küsur ton krom istihsâl ve dış piyasa- ya ihraç olunmuştur. Ehemiyetli ikin- ci bir bakır havzamız olan Murğul ma- deninin işlemesi için icap eden tesi - satın ikmaline çalışılmaktadır. Beşiri'de bulunan petrol madeni üze rinde tetkikata devam edilmektedir. Maden işlerine ait maruzatım arasın- da petrol tesis ve işletmesine de ehe- miyetli bir yer ayırmak zamanının pek yakında gelmiş olacağını ümit ve tah- min ederim, Su işleri: Memleketimizde zirat ve iktisadi milyon liradan ibaret olup bundan se- ne da bütçe alınmış olan 14.9 milyon lira tenzil edilince hesap devresinin bir evelki (10.7) mil- yon liraya mukabil (11.8) milyon lira- lık bir fazla ile kapandığı görülür?! Bu netice Yüksek Meclisin üzerinde da- ima hassasiyetle durduğu bütçe vazi- yetimizde tatbikatın ,senelerdenberi olduğu gibi tahminlerimizdeki isabe- ti bir kere daha teyit etmek ve tahsi- lât fazlası şeklinde olan aradaki fark da bütçe muvazenesini ve devletin ma- Ni vaziyetini takviye eylemek itibariy- le kayıt ve işaret edilmeğe değer. Nakit vaziyeti: Vezne ve banka mevcutları ile yol- daki paralardan mürekkep olarak 1938 malf yılında 1 haziran 1939 tarihine devrolunan miktar (45.7) milyon lira- dır. Sene nihayetinde bütçe emanetine alınmış olduğunu Aarzettiğim (14.9) milyon lira ile fevkalâde tahsisat kar- şılıklarından ertesi seneye devredil- miş (15.8) milyon lira bundan tenzil edilirse 1939 yılına devredilen kabili istimal nakit mevcudunun 15 milyon liradan ibaret olduğu anlaşılır ki, bu rakam nakid vaziyetimizin — şayanı memnuniyet halde devam etmekte ol- duğunu gösterir. Varidat bütçesi 1940 mali yılı bütçemizin varidat kısmı (268.481.000) lira olarak tahmin edilmiş bulunmaktadır. Masraf kısmı- na ait izahat meyanında — arzettiğim veçhile hükümet tarafından Yüksek Meclise takdim edilmiş olan lâyıhada- ki tahminde, 1939 mali yılı 8 aylık tah- silât rakamlarına istinat edilmiş idi. Bütçe encümeninde tetkik ve müzake- re edilirken elimizde nisan gayesi iti- bariyle 11 aylık tahsilât miktarları mevcut bulunduğundan, varidat mu- hammenatı bu miktarlara göre encü- mence yeniden gözden geçirilmiş ve bu yeküna varılmıştır. Varidat bütçesine dair vereceğim i- zahat, senelerdenberi tabif telâkki e- dilebilecek bir devamlılık gösteren iki noktada, Yüksek Meclisin dinlemeğe alışkın olmadığı mahiyette olacaktır. Birinci nokta, senelerdenberi mali yılı mühim varidat fazlalariyle kapattığı- mız halde bu sene tahsilât miktarında muhammenata nazaran ehemiyetli bir noksan bulunması, ikinci nokta da bütçe imkânlarının azami desi dâirizahlâ N hemen her yerde istihsalil ması, sigorta ve navluri yükselmesi, fiyatların &a sebepleriyle bazı mevat men'i ve bazılarının müsi tutulması velhasıl her t ekonomisinin icaplarına W rarı karşısında önümüzde da da bu tenezzülün devâa |edilmesi zaruri görülmüş 1940 varidatına olan tesifİ rimizde nazarı itibare alli sebepledir ki, hükümetçe ruf tedbirlerine rağmen büs zini için bazı vergilere zafli . nı ve bazı mevaddın istih ne tâbi tutulmak süretiyle te olduğumuz — fevkalâd€ ların zarurt kıldığı bir * vdtandaşları dâvet etmek hasıl olmuştür. Mamafih derhal arzedeyim ki bu ihdaslarla da büyük bir © Etu,, göz önünde tuttuğumuz ba$ YEl.. vergi tahfiflerinde birinci n olan müstahsilleri mü: p kadar mükellefiyet harici | veya bunlara asgart derect "4 cak mevzular dahilinde ka!f tur. K Vergi tahsilâtı memnt vericidir. —) Dahili vergilerimizin "4 fevkalâde ahvalin tesirl€, men şayanı memnuni: şaf seyri takip etmel zanç, sınai müesseseler vergisi, buğdayı korumâ gilerde ehemiyetli tez dedilmiştir. " Diğer vergilerimizde “ miyetle'bir artış mü mektedir. B Bu suretle gümrüklerde * fında hasıl olduğunu de! ğim noksanın 14.000.000 İirâİ miktarı bununla telâfi edile? Mali kanunlarımızı mem!”” sadi bünyesiyle tamamen aht şekilde tedvin hususunda yü” lisi daima gösterdiği isabeti ” bir kere daha teyit etmekte 1940 yılı hayvan sayımin leri, yurdumuzun muhtelif rında vukua gelen zelzele kınlarının yaptığı tahribatâ *” larının şiddetine rağmen # ğımızın şimdiye kadar oldü! sene de inkişaf halinde bü göstermiştir. Geçen seneki ticelerine göre koyunlarda rım derecesinde bir noksal: masına rağmen heyeti umur riyle yeni sene sayımında miktarında bir fazlalık tesbit tir. Bu süretle 1938 yılındâ tahfiflerden mütevellit vergi | nın telâfi edilen kısmı bu $7 yi bulmuştur. Varidat kanun'” ; zerinde verginin verimini *| ve vergi zayiatını önliyece manda mükellefler için k0 min edecek mesaiye devam | Bu cümleden olarak, runuza bu sene iki kanun takdim edilmiş idi, Birinci vergisi kanununda yapıla! dilât ve ıslâhata ait olup yüksek meclisçe kabul bW tur. ; Muamele vergisine teallut |) kinci lâyiha dahi 1934 den! addit tâdillere uğramış O*0) kanunun yerine kaim olafi senelik tatbikatın gösterdiğ “lerin ve muhtelif mükellef üzerinde yapılan tetkiklerif * olan bu lâyiha münhasıran 5” 4 üzerine menfi tesirler icrâ kârane çalışan müesseselerif tini işkâl ederek birçok hak” leri dâvet eden vergi kaça* ve muvazaaları bertaraf edi sayede vergilerin verimini cak ıslahatı ihtiva etmekted!” müzakeresine başlanmış © hanın da yüksek meclisin tetkikleri ve isabetli k cesinde alacağı nihai şekil usullerimizde daima yükse* lerinize göre yapıîagelmek“ lâhatın yeni ve çok fayı olacağına şüphe yoktur. Hazine vaziyeti: Hazine vaziyetimiz beri devam eden int! nisbetinde vergi tahfiflerine gitmek prensipimiz olduğu halde bu sene bir kısım vergilere bazı zamlar teklif e- dilmiş olmasıdır. Dokuz aydanberi devam etmekte o- lan Avrupa harbi tabii olarak beynel- milel mübadele hacmini daraltmış ve bunun neticesi gümrüklerde tahsil o- lunan varidatımızda ehemiyetli bir te- nezzül husulüne sebebiyet vermiştir. Mali yılın ilk üç ayında bir buçuk mil yon lirayı mütecaviz bir fazlalık te- min eden bu varidatımiz eylül ayın- dan itibaren son 8 aylık devre içinde (21.355.000) liralık bir tenezzüle mâ- ruz kalmıştır. T! zül nispeti har- bin ilk aylarındakine nazaran bilâha- re biraz hafiflemiş olmakla beraber sağlamlığını muhafazâ | ( dir. Bu sayededir ki, t? ve şeraite göre mütevâ' tanzim edilmiş olar 19 . sinin tatbikatı, dünya * tevlit ettiği mühim V sanlığına rağmen fazlâ olmamış düzgün ödem? Te miz bozulmamıştır. Bt * daima bağlı kalacağız: Teahhütlere sadakatın, ki intizamın devlet maliy' rını kuvetlendirmek ve bin! mi hizmetlerin en müsait $ sını temin etmek hususun yetini hiçbir zaman göz ÖNÜ' mamaktayız. Bu sayede d€V” lerine ve hazine bonoların” € Sonu 6, ıncı