11 Aralık 1935 Tarihli Türk Dili Gazetesi Sayfa 2
«Ulus» un dil yazılarından Güneş - Dil Teorisine Göre Türkçede Şahis Gösteren Sözlerin Analizi “Ben,, Sözü Ils * ago, agoni, men, gibi,, kalimalerinin etimo- laji, mortoloji, fonetik v semantik bakımlarından anölizi Diller garmerleştiği zaman (şahıs zamirleri: Pronoms perennels) adı altında toplanan söz'erin kaynakları, dille rin orijinal ünerine araşlırmalar çekmiş bir konudur. Dilimizde şahısl, onlar, sözlerinin “Güneş yapanların meraklarını 1 anlatmağa yarıyan “Ben, biz, *iz o Di teorisi, esaslarına göre ana- hzlerini bu yazımızda göstermek istedik: 1. Ben kelimenin etim- olojik şekli şudur: O) 12) 8) (G4) (eğ - eb hen 4 eğ)lİ) () Eği Köktür. Asıl an lamı “güneş, tir. “Güneş, ten çıkan mefhuml'ar arasın- da “Allah, sahip, esas, ele- ndi, mefhumları, bu köke şu manasında en yaraşan an lamlardır Not: 1. — “Eğ, kökünün *Allah. sahip, esas, efendi, anlamlarına geldiğini göste ren şu söz'eri yazalım: (Eğ #-eb — eğeb': «Al lah, sahip, esas, efendi» me- fhumlarının kendisini anla tan sözdür Not: 2 - — (Eğ 4- eb — Eğeb — geb) sözünün ve bunua ses değişmelerile ay ni olan «Kep, kip, kem» sö- zlerinin Türk lehçelerindeki anlamları #kalıp, model, nü- müne, misal, ölçü, benezrlik l zattır» bu anlamlar (V.--b) nin girdiği mefhumu teces süm ve temessü! etlirlle ro lünü pek eyi göstermekte- dir L Geb — kalıp I Kep — kalıp ölçü mo de! numuüne şebih, zat. LEge"E' Teart> Mlah *Ey Egem!, — *Ey Al lahım!, N Ege — Sahip, malik, ' efendi. H, Ogan — Sahip, nazır, Allah (Oygan şekli de var dır) IV Uygan — Alloh, ilâ. hi, kadir sahibi kudret. Bunlarda görü'en “eg, og uğ, kökleri «eğr ana kö künün aynıdır. 2) Eb: Ana kökteki me fhumu kendinde tecessüm ve temessül ettiren süje ve- ya objeyi gösterir bir *öz unsurudur. — Kelimede ana kök düştüğü zaman doğru- (1) [”fllı kelimesinin so nutdaki |a). en eski aslın da genizden söyjlenen bir Ça) der kU Ça) ve |ğ) sesle- rinden mürekkeptir, (Ben) deki |o) nin sağır kefdenilen günneli İn) ol düğü fBanuj şeklinden ve bonun bir. Çok İehçelerde fbanğaj ve |mangu) diye okunzaşlarından da - belli dir. Genizden gelen bü bü Türk sesi bir cnı ile bir «ğo) nin birleşmesiı de kurulmu- tmuşlar ki doğrudan doğ rı#u uğ. k, he gibi birinel inson kategorisine bağlu- nit Bu son ektn anolize ka- tılmasının sebebi budur. dan doğruya onun yerine geçer. 12| IV. Kem, Kemey — öl- çü, bibi *Gibi,, sözü de “gib. in bu anlamlarından doğmuş: tur. Bunun eski kitaplarda gibi, şekli de vardır. İkisi: nin de etimolojik şekiilerini altalta yazalım: N) 2 Bi I Gibi: iğ - ib — iğ & Biği: iğ &- ib 4 iğ -iğ Görülüyor ki arada yalnız « ndaki “iğ, in bir veya iki ©'masından başka bir. fark yoktur, Bu sözün ilk iki unsuru Üğ - ib — gibi gib) dir ki yukarda geçen “geb,, in aynıdır. “Geb, kalıp ve zat anlam'arına gelince, buna onu isimlendiren ve tamam- lıyan “iğ, eki getirilerek o zatın tıpkısı, benzeri an'atıl- | mış olur ki “gibi, nin ma nasıda bundan ibarettir “Gibi nin şu şekilleri de vardır, L Kimi (Rad of, I. “Azri lehçesi,) L Kibik (Radlof. I. “To- bul lehçesi,) I. Kibi (Radlof. 11 “Ko man İehçesi,,| EB Not: 3, — (Eğ —- eb eğeb) şeklinde ana kök ta mamiy'e kaynaşınca söz “Eb, olur. Arapça nılan bu kelime “baba, de mektir. Bunun “aba, (3| şekli çoktur. Dinlerde “baba sözüyle anıldığı | malümdi sa Tanrının L Radlof. T. &karakırgız lehçesi» H. Radlof. 1. aÇağatay, Trancı, Sit lehçesi» HI. Radtof | Çağatay Te hçesin V. Bang Uyguür Endek si (2) (B) harfi birinci de Fece radikal kök yaralabi len için, (eğ) yerine doğrudan doğruya (eb) de alınabilir ve yine aynı anlami ve Tir (B) doğrudan doğroya (ben — ego) anlamını da ifade elliğinden analize es- as kök mefhumunu bu yol- da da alınabiri!. Bu halde (eğeb - *eb) benliğin Kken- disini insanın ta içini an latır ve(en)ekiyle bu mef huma en yakın olan ifade anlatImış olür. I, Elidrak Lilisan İl Klruk HÜ Radlof. H & Telini Altay Lebed Şor lehçeleriv Tul fi Hİ Divünü Lugal ü1 Türk Elidrak Lilisan il Firak; Türk dili tüyati; 5 Kuran lercümesi: Türki kamusu ka'an | konsonlardan - olduğu | Je | adaki | VauŞor Teli Sagoy lehçelerin | 0 BEN | “Ben, analizine devam eder (3) En: (- n| ektir. Ob je süjeye en yakın “onun bitişiğinde olan sahayı gösterir. (|eğ - eh — eğeb veya | — eb) kökiy'e anlatılan (Al. lah; sahip. esas, efendi) me- fhumlarına yeryüzünden en yakın olarak — ilkel insanın düşünebildiği varlık, kendi sinden ibarettir. (4) eğ: ( -- g) bu varlığı tamamlıyan tayin ve ifade eden isimlendiren ektir. tEğ J- eb n - eğ eğebeneği sözünden ana kök 'e onu radikal köke bağlı yan vokal ve son ekin vo kali düşmüş son (ğ) de İn| ile kaynaşmış böylece keli me son morfololojik ve fo- netik şeklini almıştır BEN Ben: yeryüzünde “Allah sahip etas efendi, diye ta nılan yüksek mefhuma en yakın olarak düşünü'ebilen ve İnsanın kendisinden iba ret o'lan varlığın adıdır. EĞN Not: 4 Gerek - dilinde “ben, anlamına gelen *ego, kelimesinin başındaki “eg, | de “eğ, Türk ana kökün den başka bir şey değildir, “cgo, sözünün eski atika Tehçesindeki şekli dir “O, su uzün okunan bü kelime de “ben, ndeki son iki ekte görül- mektedir. etimolojik şekille rini altalta yazalım: (DOUZ) 3) a Benzeğ J- eb - en—- eğ Egoni: eg-koğ - on - iğ Ego: eg - oğ -. — 4 Görülüyor ki “ben, fhumunu anlatan en — basit unsüur. doğrudan — doğruya “eğ. ana kökünden ibaret- tir Grekçede buna yalnız tespit ve iladeye — yarıyan bir “oğ, getirmekle mefhu mu anlatan “eğ, -— oğ - egoğ — ero, şekli ana kö- ke en çok yaklaşan sözdür Onun yakın sahasını göste- rerek yeniden tamamlayıcı bir “iğ, de getiren “egoni,, şekli Türkçe “ben, — söziyle kuruluşta tamamen bir gö rünmektedir. MEN - ENE Not: 5. — “Ben, in “rııen.4 ve “mın, şekilleri de Türk- | “egoni, kelimesi- me | çede vardır (4). Zaten “hzz | m, olduğu malümdür. (5) Farsçada bu anlaşma kul- | lanılan “men, sözü doğru- dan doğruya Türçenin — “b, | yerine “m, kullanan — şive şinden alınmıştırlır. Arapçada “ben, anlamı na gelen “Ene, sözü de yi ne “ben, in “b, yerine “g, bu'unan aslından ge'miştir. *Ben, “men, söz'erinin ki (a| nin (ağl olduğunu düşünerek, bun larla, “ene, ve Atika rum casındaki “egono, söz'eriniar etimolojik şekillerini birbiri alima yazalım: son'arında Men :eğ-f-em--en-- En> :eğ-heğ-hen-heğ Egomizeğ4-oği-on-iğ V. Pekarski — Yakut dili düyati. (3) Diba ü tügâli it Türk Çağatay lüğati: Radlof. I EZE NF D J b bi S Keçeci | M. Eminin ölümü —| Balıkesirin tanmınımış teci menlerinden Keçeci M Emin | üç aydanberi çekmekle ol duğu hastalıktan kurtulam W ıyarak dün velat etmiştir. Cenazesi — birçok — tanıdı Kİ ge TAKÜMK G TüĞİk | tarafından kaldırılmıştır. Keçeci M. Emin şehrimi zde birçok yıllar belediye reisliği, umumi meclis üye İlği yapmış, şehire içme yu getirilmesi için büyük nakti yardımlarda bulunm- uştur. Bugün muhtelif çeş- me'ere akmakta olan içme suyu bu sebeple “Keçeci, adımı taşımaktadır Kendisi nin fakirlere, fakir cemiyet- lerine çok yardımı ve eyi liği dokunmuştur. Allesinin acı'arını payla- gır ve ölünün adını saygı ile anarız. İYeşriyat: Hukuk gazetesi Her on beş günde bir çı- kan bu hukuüki, ilmi iktisadi mecmuanın on bir inci sayısı çıkırıştır. Bu nushasiında Salm Ali Dilemrenin, Mus tafa Reşidin. profesör Ali Kemal ve Hasan Tahsin Av: ninin ve saâir mubarrirlerin değerli yazılarile temyiz ma- hkemesi tevhidi ictihat ve şurayı devlet kararları ve mu- talhaları vardır. profesör Türkçe ve Fransızca ola rak neşredilen bu meslek mecmuasını okur'arımıza tavsiye ederiz, Yeni Adam Terbiyeci İsmail Hakkının idaresindeki — bu bhaftanın 10) inci sayısı çıktı. Yeni Adam mükemmel bir kül. tür gazetes! haline gelmiştir. İçinde gençlerin, öğretmen - lerin, okuyacağı yazılar çoktur. Bu sayıda M. Fevzinin terbiye: &i zor çocuklar yazıtı ehem | miyetlidir. Mutlaka görünüz. Te ee AM Z Un ve zahire hı—tl; 10 Birinci — Kânun Salı Unlar 72likbir Çuval un Kuruş 60 Randımanlı 1000 70 » 900 80 . 830 Kırma 600 NOT: Bu ve buğdayı koruma ver- gisi dahildir. Zahire kilosu Cinsi Sert fiatlara — muamele fiat'arı beher Kuruş buğ. Kızilen , Yumuşak , Arpa Misir Çavdar Kepek Na sagoaora LiİMiZDEN 'Bir Motör Halkevinde VG' ü Bir genci kaptı, Zor - kur: tarıldı. Hacırismail — mahal ecsinde oturan kunduracı B Ahmet Yürükoğlu ötey gün yağ çıkartmak — üzere — gittiği yağhanede tehlikeli bir ka” za geçirmiştir. B Ahmet işlemekte olan mo- törün deposuna susamı kuy" duğü sırada hasılsa kendini | çarka kaptırmıştır. Çark el biselerinden kendisini başlamıştır. Feryadı üzerine yakalıyarak hızla — çekmeğe orada bulunanlar tam zama- nında imdadına koşarak cer- yanı kesmiş'er ve kurlar- mışlardır B Ahmet Yürükoğlunun el bise'eri yırtılmış ve sağ kol kemiği zedelenmiştir Dör adam kinci defa kızı keçırdılar Karaman köyünden Kuru oğlu Mustafa kızı 17 yaş larındaki Celileyi âyni kö- yden Abdüllah oğlu İsa ile arkadaşlarından Eyüp oğlu Sefer, Abdullah oğlu Meh met Mehmet oğlu Mustafa kaçırmışlardır. Ailesinin — kızı ” araması ve jandarmanın şiddetii ta- kibi sonunda kızı kaçıran'lar kurtulamıyacaklarını anlıy arak Celileyi nasılsa serbest bırakmışlardır. Fakat ötey gün bu dört silâhlı adam yine zaval'ı kızı alıp ortadan kaybolm uşlardır. Jandarma sıkı bir takiple bu adamları aramaktadır. kültür adamlarının | | Halkevi başkanlığından: Halkevimiz kurs ar şubesi | tarafından Almanca ile, bi | len ve bilmeyen'ere mahsus İngilince kursları açılacak tır, Dersler — 17.12 935 salı günü başlıyacaktır — İstek'i olanların Halkevi sekreterli- ğine adlarını yazdırmaları rica olunur. $ Halkevimiz kürslar şu besi tarafından bayanlara mahsus olmak üzere Fran | sızca kursu açılacaktır. İste kli olanların kaydolmak üz ere Mithatpaşa okulu baş öğretmenliğine müracaatları rica olunur. $ Halkevimiz kurslar şu: besi tarafından. haftada iki gün olmak üzere Mithatpa- şa oku'unda biçki, dikiş, el ve makine nakşı kursu açı: lacak ve 9 |2 935 tarihinde işe başlanacaktır. İstekli ol. anların Mithatpaşa oku u başi öğretmenliğine müracaat et me'eri rica olunur $ Halkevimiz güzel sanat- ından tezyini resim kursu açılacak, ders: lere 9 12 935 günü başlana caktır. İstekli olanların Hal lar şubesi tar yazdırmaları rica olunur Birinci Kânun İl —— JABERLER || Öğretmenlere, Doktorlara, İşyarlara filim gösterildi. Halkevinde, İran Şahnişa” hının Türkiye gezisin- ait olan fi'min — gösterilmesine devam edi'mektedir. Halkevi başkan'ığının ça- filim dün ak- şam da Öğretimen'erö, Dok: torlara miştir ğirisi ile bu İşyarlara gösteril Odunlar “Çükünce —makina kırıldı. keçi topal Oldu. Oğalak da öldü, Vicdaniye — mahallesinde Bay Ömer aldığı kışlık 0d- | onları kestirdikten sonra av- Tusunun bir yanına istif et Ürmiştir. Bu odunlar her na sılsa birden bire yıkılmış tir. Fakat bu. yıkılma ev sahibinihayli zarara da sok- mMmüştur Çünkü Dorada bulunan buğday te mizleme makinası ile, yine oralarda bağ'ı bulunan bir keçi ile oğa'ağının üzerine devrilmiştir. odunlar Bu yüzden yüz lira kadar ' kaymetinde olan buğday te mizleme makinası yamyassı bir. hale gelmiş ve par- çalanmıştır. — Keçinin aya ği kırılmış, oğalak da odu nların altında ezilerek can vermiştir. Biçakla yaralanma İzmirler mahallesinden m- arangoz Cevdetle, — İsmall oğlu Mehmet aralarında çı- kan bir kavga sonunda Ce- vdet üzerinde taşıdığı bıç akla Mehmedi sol böğrün den ağır sürette - yaralamış- Ur. Yara'ı memleket hastâ nesine kaldırılmış, suçlu da yakalanarak tahkikata baş lanmıştır. Ramazanla Mehmet arasında Pazartesi gecesi - saat 20 sıralarında faytoncu Rama- zan serhoş'uk hali ile Ham- diye mahallesinden Ömer ağlu Meahmedi küreği üzerinden yaraladığı şikâyet olunmuştur. Tahkikata başlanmıştır. BUGECE . Sağlık Eczahanesi Nöbetçidir. sol kevi sekreterliğine adlarımı AAA TAR )
