26 Ağustos 1935 Tarihli Tan Gazetesi Sayfa 13

26.4. 035 TAN 5 —— mHabesistanı Almak Zordu İtalyanlar Bil Anlıyorlar Ve e Bu Zorluğu itiraf Ediyorlar Habeşistanı Dört Seneden Evvel Almak imkânsızdır », ASAGIDAKI YAZI ALINMIŞTIR. Bu MAKALEYİ TAYMIS'IN EN SON NUSHASINDAN HABEŞİSTAN'I KARIŞ KA- RIŞ GEZEN VE BİLEN MEŞHUR ASKERİ MUNEKKİT. Miralay $S. L. Crater YAZMIŞTIR. BU SAHİFEDE UZERİNDE SON ZAMANLAR- DA BUYUK VE ATEŞLİ DEDİKODULAR UYANDIRAN HA- BEŞISTAN'IN TAM VE ENTERESAN BIR FOTOGRAFISINI BULACAKSINIZ. Afrikada çok uzak bir mazide je- ©lojik bir tahavvlil neticesi arzın Üst tahakasmda hâl olan sâf, ge- tek karada gerekse denizlerde bir- Hikim derin yarların hâsıl olması - ma sebep olmuştur. Curdan vadisi Akaba körfezi, Süveyş ve Bahrilüt, il vadisi ve cenupta Albert'den tutan da şimalde Nyassa'ya kad 14 derece cenuba kadar imtidat e - m arazi üzerinde bu tabavvül çok öze çarpar bir haldedir. Arzın dış kabuğuna şekil değiştirten böyle bir tahavvülün, bu araziye yakın, yahut İtişik olan yerlerde de tesirini gös Mreceği şüphesizdir. Bu itibarla Ha standa mücavir arazinin alçal - ması ile vücude gelen bir yayla ol- duğunu tahmin edebiliriz. Habeşistan hudutları dahilinde şi Mâlden cenuba 700 mil ve şarktan Barba (500) mil mesafelik bir arazi ğrudan doğruya bu jeolojik ta » Wwwil tesirinde kalmıştır. Bu sa - anım büyüklüğü İngilterenin # mis idir, Şark ve cemubu şarki kısmın- $oplak, dalgalı ve susuz ovalar Vardır ki, buralarda büyüyen sar ve Yabani otların boyu insanmkini 8- Bar. Adam girerse içinde kaybolur Ve nefes alamaz bir hale gelir. Habeş nehirleri. Buraapraktarı"GÜBT Webi Shele- bi ve Tug Fafan adında üç nehir kütederek bunlardan Webi senenin bazı mevsimlerinde kurudur. Tug Mehri de yağmursuz senelerde kü- Şücük bir dere halini alır. Bu ne- birlerden ilk ikisi Shala gölünün bep metrelik irtifamdan çıktığı gi- i sonuncusu da membamı mükad - S4 nehir tanınan ve Harar'in 30 mil Yimalinde kâin Kondudo dağının DO metre irtifamdan alır. Ovaların toprağı koyu kırmızı içüktedir. Taş tabakasma kadar o - ân derinliği İngiliz Somali arazi- mde ve buraya yakın Hargelsa'da metre kadardır. Bazı yerlerde de, meselâ İtalya Kepli arazisinde 35 santimetreye agar tehalüif eder, Yerliler bu top- ğa Hawd adını vermişlerdir. Pa- uk ziraatine son derece elverişli - $ Eğer İtalyanlar bu toprakları İşyti9 pamuk tarlaları için almak Yotlarsa, son derece işlerine yarı çar. ilden bağli İtalya For Küşmadenlerinin kâin bulunduğu ali ararisi de derin bir vadiden tri ettir. 100 mil boyunda 50 mil nde hali bir topraktır. İklim şartları im şartları kısaca tetkik olun. a değer bir mahiyet arzetmekde Bazı havalide irtifa (3000) met» | reyi bulduğu için Habeşistan halk: daha ziyade serin havada yaşar bir halktır. Maamafih halkı vasati ola rak irtifamdan 700 metre yükseklik te yasar addedecek olursak yazla rı birkaç ay sıcaktan mütecssir ol « duklarını zikretmek lâzımdır. Aşağıda kalan arazi son derece sıcak ve boğucudur. Ara sıra yağan yağmurdan hâsıl olen serinlik gü Nex çıkmasile derhal zsil olur. Top- rak kuraktan çok yarılır, derin çat laklar hâsıl olur ve yürümek çok müşkülleşir. Bu araziden maada deniz satlım - dan aşağıda kalan daha berbat top Traklar da vardır. Burada sıcak hava buğu halindedir. Ve insanı bayılta- cak derecededir. Halkının başlıca işleri savaş ve soygunculuktur. Bu | araziye dr beyaz insanların dayan- ması son derece müşkül, hattâ müm kün değildir, Gudab aslanı Habeş İmparatoru Saba melikesi ve Sultan Süleyman nesline mensup olduğunu iddia etmektedir. Kralla- rm kralı ve Gudab Aslanı ünvanı BE taşır, Kabileler üzerindeki nüfuzu ba « : tembetiiye Karşı” meyli olduğu muhakkaktır. Yollar yök gibi, su tevziatı son derece nok- sân, ve memlekette talim ve tedris son dercce yavaş ilerlemektedir. Bunlara rağmen Habeşli delice bir cesaret sahibi, son derece taham müllü, iyi tüfek kullanan bir insan dır. Avcılıktaki mahareti ber türlü sitayişin fevkindedi: Habeşlerin kuvveti İstilâya karşı alınacak tedbirler, plânlar arasında Feodal şeflik sis. temi nazari itibare alınmak icap e- der. Şef savaş halinde kendi atker- rini kendi getirir ve kumanda e- der. Bu sebeple kabile ihtilâflarının, kıskançlıkların umumi tabir üzerin- de fena tesirler husule getirmek ih- vetini ve nekadar askerden mürek- kep olduğunu tahmin çok zordur. İmpmratorun muhafız kıtaatı, Belçi- kalı muallimler tarafından yetiştiri İen son derece iyi talim görmüş üç bin kişilik bir kuvvettir, Topçusu, süvarisi ve piyadesi olan bu asker lerin kıtaatı fenniyesi ve bilhassa mühendisleri hakkında hiçbir bahse tesadüf edilmemektedir. Habeşis - tan gibi hir memlekette ordunun ka bili nakil bir hale getirilmesi için mühendis kıtaatına son derece ihti- yaç vardır. Muhafız kıtsatından sonra şefle- rün 200 300 bim iyilik bir kuvvet ge zen çok tesirsiz bir hal almaktadır. | köln Adeva: sabiyeve “bir > "apar vre"İmeviidedir. Hritre'deki İtalyan top balâğa olmaz. Bunlardan sonra da devşirme usulü ile 600, 700 bin kişi lik bir kuvvet toplanabileceği mu - hakkaktı, ri asker, müş değildir. Ellerinde modern tü- fekler yoktur. Bu asker süngü har binde son derece tehlikeli olabilir. 1896 yılının bir martında Adowa'da Menelek'in İtalyanlata karşı kazan dığı zafer bu şekilde düşmanı ga - fil avlamak şekilde olmuştur. İtal- yanlar zaif noktasını keşfetmekte gecikmiyen Menelek çok İazla as - ker adedile İtalyan müdafaa hatla - rının evvelâ yan bilâhara da merke zine doğru yarma hareketlerile hü - cum etmiş ve sırf göğüs göğüse Fakat bu son iki katago- muharebe sayesinde zafer kazan - miştir. Aşmara'nın yüz mil cenubunda lantısına bakacak olursak başlıca İ- talyan hücumlarından birinin bu Doktadan yapılacağına muhakkak na zarile bakmak lâzımdır. o Buradan Senofe'ye kada rolan bozuk yolun biraz tamirle kullanılabilir bir hale getirilmesi ihtimalini de düşünecek olursak İtalyanların harp esnasında Adowa'ya hücumler: muhakkaktır. Erzak ve levazim Asmara ve Adowa arasındaki ha- va yolu 100 mildir. Adowa'nın kırk mil şimalinde ve yine bu yol üze - rinde kâin 800 metre derinliğinde bir vadiden geçen Mareb çayı var- dır. İyi yollar yapılıncaya kadar bu çay İtalyanların ilerlemesine cid di bir mâni teşkil edecektir. Yol in- İ saatı temamile Habeş askerlerinin Ateş menzili dahilinde ve onlarm hâkim olduğu tepelerin önlerine te sadüf etmektedir. Habeş esas savaş kuvvetleriAtum ve Adigrat arasın- da siper kazmış bulunacaktır. Bu cephenin boyu 40 mil imtidadında olup Axum ile Adowa'nm arasında ki mesafe 10 mile inhisar edivermek tedir, Diğer kısmı son derece dağlık ve her zaman için tüfek kurşunu ile harbetmeğe müsait bir arazidir. Bu itibarla müdafaaya son derece elve rişlidir. Habeşler için çrzak ve levazım meselesi son derece hayatidir. Şimal yi talim ve terbiye gör » | m 4 lassa £ sence 88 Habeş nehirlerinde Habeş kayıkçıları. Kuvvetlerini (Axüm'dan hava yolile | 130 mi) cenubu garbide kâin Gondar mevkiinde tahşit edeceklerini farz edecek olursak erzak trenlerinin Takoze nehri boğazını inmek mec - buriyetinde kalacağını düşünmek i- cap eder ki, bu nehri karşı tarafla bağlamak Habeş mühendisleri için im bir meseledir. Nisandan €y- lülün ortalarma kadar devam eden yağmurlar dolayısile her iki ordu - nun da teşrinlere kadar ciddi hare- kâta girişmeleri hemen hemen im- kân haricindedir. ? İtalyanlar Asmara'daki tertibat ve hâzırlıklarma bakacak olu; bu koldan hücuma girişeceklerini kestirmek güç olmaz. Bu cephede ilerilyen yol inşaatı cepheye doğru uzatılan şimendifer hattı ve sair ha zırlıklar bu bakımdan insanda şüp- be bırakmıyacak kadar âşikârdir. — Jinşr eelilem Çele mah zenleri, yalnız içme değil, ayni za- manda sulama İşlerinde de kullanıl. mak üzere ihtiyaca kâfi büyüklük - tedir. Bunlar İtalyan hücumunun bu cepheden geleceğine şiiphe birak mıyacak kadar açık delillerdir. Aşılması lâzım- gelen güçlükler , Benadir mıntakasından gelecek şimal hücumuna karşı tabiat Habeş İere kazşı son derece müsaittir, Çok ağır iklim yartları, nehirlerin etra- fındaki vâsi bataklıklar, nehirler - den uzak yerlerdeki susuzluk, ara- si üzerindeki kamış, diken ve yük - sek yabani otlar, tamamile makine- leşmiş bir ordunun bile | İlerlemesi» ne ciddi surette mani olacak güç - lüklerdir. Bundan omâada Yukarıda yazılı jeolojik tahavvül, Ha- beşistanın dağlık kısmında birta - kım kayalıkişr husule getirmiştir ki; buralarda çok bol mikdarda ki-| reç bulunmaktadır. Kazılan kuyu - lardan çıkan suyu değil insan, hay vanlar bile içememektedir. İçine gi- | venleri bile boğacak kuvvette kü - kürtlü su müvellidi ile dolan bu ku yulardan istifade şu izahata göre ka bil değildir. 1903-4 de General Manning'e oldu Zu gibi herhangi bir müstevli için Habeşistanda su meselesi son dere- ce hayati bir şekil alacaktır. İtal - yanlar tarafından bu iş için istih - dam edilmek üzere Felemenk Kolo nilerinden ve Mısırdan 2mele tabur ları tedariki için yapılan teşebbü- sün akim kaldığını düşünecek olur - sak gerek su gerekse yol ve şimen- difer yolu inşaatı hususunda İtal - yanların son derece müşkülâtla kar Şılacaklarına şüphesiz nazarile baka biliriz. Maamafih simendifer inşa - atı Shala gölünün 30 mil yanma kadar ilerlettiği ve bu gölün etra - fındaki Habeş kuvvetleri de muvai fakiyetle muhasara edildiği takd de harbin muvaffakiyetli bir netice- ye erdirilmesi iü mü: külâtın önüne geçilmiş olacağı şüp hesizdir. İki senelik bir yürüyüş Adisababa, Shala gölünden 90 mil uzakta olup arada geçilecek büyü vadiler, yarlar yoktur. Göl havalisi anlaşın eline geştiği takdirde 'ebi Shelebi şimendiferi işle - mek şartile bir cenah kolu Harar'i kuvvel mâneviyeyi sarsacak şekilde tehdit edebilir. Harar'da o imparâto- run oğlu veli valilik etmektedir. Ayni zamanda imparatorun doğdu- ğu yerdir. Sahilden buraya kadar olan mesafe şimendiferle Webi She lebi yolile 800 mil ve Guba yolile 700 mildir. Bu itibarla cenuptan İ- lerleyiş herhalde iki seneden evvel Shala gölüne vâsıl olamıyacaktır. 24 ay zarfında İse neler olmaz! İtal yanların kendi beyanatlarına naza - zan Habeşistanın dört seneden evvel fethedilemiyeceği tahmin edilmek - tedir, Bu hususta Sir Robert Napier'in seferi bizi alâkadar edecek mukaye selerle doludur. Bu asekrin gayesi üssülharekesinden 325 mil uzakta bulunuyordu. Askerlerinin bulun - duğu arazinin irtifar ise 1000 ile 2500 kilometre arasında idi. Sefer bir sene sürmüş, Sir Robert yağmur İu mevsimlerde mecbur olmadıkça harbetmemiş, askerlerini gastalık - tan muvaffakiyetle korumuştu. Ay. ni zamanda yerlilerden de yardım görmüştü. Hattâ Habeşler ona hiç bir zaman bir müstevli nazarile bak- mamışlardı. Bu şartlar altında bir sene süren bir seferin, İtalyanların katedecekleri 1200 kilometre oldu - ğuna göre iki hattâ üç sene sürme- sini gâyet tabii görmek icabeder. Habeşistanın bugünkü geri vazi - yetine sebep onunla hem hudut mem İeketlerin onun aleyhine kullandı ları tazyik neticesidir. Tic ilerletmek için herşeyden evvel ser best bir limana muhtaç olan Habe - gistan şimdiki halde gimalde İtalya ve şimali şarkide Fransa tarafın - dan, şarkı şimalide İngiltere ve ce nubu şarkide yine İtalya ve cenupta da Kenya tarafından bir çember içi- ne alınmış bir vaziyettedir. Onu de nize ulaştıracak yegâne mahreç Ci. buti yoludur ki, bu da Hramsanm elindedir. 1928 de İtalya ile imzala dığı bir anlaşma ile Dessieb'den, E- ritre'ye bir kamyon yolu inşa edi- lecek ve buna mukabil İtalyada As- sab'da Habeşistana (30) murabba millik bir araziyi kira mukabili ser- best liman olarak kullanmak üzere verecekti. İmzalayan her iki tarafta şimdiye kadar imzalandığı günden beri bu muahede ahkâmmı yerine getirmek için en ufak bir teşebbüs bile yapmış değillerdir. İtalyanların metalibi Bugün İtalya Habeşistan arazisin de cenuptan şimale doğru bir şimen diler hattı geçirmek “hakkını”'iddia etmektedir. Halbuki bu hakka İtak ya 1906 tarihli Tripartit muahedesi- mucibince, (tapkı İngilterenin de ayni muahede ilç İngili ra zisi ile Sudanı birleştirecek b mendifer inşasına hakkı old bi) esasen sahip bulunmakta, Bundan başka Assab ile Mozs dishu arasındaki araziyi iyice kik edecek olursak, hiç te güçlük çekmeden ve büyük masraflara gi- rişmeden : Webi Shelebi nehrini ine kadar aktığı vadi tar ki takip ederek; b) bundan sonra ti vasch nehrine saparak, Havase“ is tasyonundan birkaç garpte bu nehri ka tetmek şartile ve Cibuti'nin simali garbinine düşen Aussa arazisinde batakliklara sapmaksızın, e) Ha - vash nehrinden Sondonta ovasına ve d) oradan da nihayet Assab'a varı! olmak üzere inşa edilecek bir şimen diler yolu; yapılabir- di; ve şayet böylearru edik miş olsaydı Habeşistanm hâkimiyet ve prestiji kırılmaz. dı. İtalyanm OBenadir'i Eritre ile Habeş arazisi feda edilmeden bu su retle yerine getirilmiş olur; buna mukabil Habeşistanda İtalyaya şi- mendifer yolunun her İki tarafında 30 mil genişliğinde bir arazi üzerin de bazı haklar tanır; pamuk zeriya- tından istifade eder ve o mesele dostâne halledilebilirdi. Hindis da yapılan tecrübelerle sabit oldu - Zuna göre şimendiferin geçtiği yer lerin ber iki tarafında 30 mil geniş- liğindeki araziden fazlası esasen şimendifer için hiç bir fayda temin etmemekte olduğundan bu hususta İtalyanların fazla matalibini de redd- etmek kolay olurdu . Maamafih İtalyan matalibine gö - re bugün İtalya! | — Bu şimendi - ferin Adisababa'nın garbindeki yay lalara kadar ulaşmasını, 2 -— Gerek şimendifer yolu mıntakası, gerek - se bu yolun garbindeki bütün nin müeböeden İtalyaya terkedil - mesini, 3 — Habeşistanın diğer ara- şisi ürerinde de Akvam cemiyetinin vereceği bir İtalyan mandasının te- esslisünü istemektedir. Bu takdirde Habeşistan Akvam Cemiyetinden ç* karak İtalyanın himayesi altında ki çük bir devlet haline gelecektir. Habeşler ve seciyeleri bâkkında en az malümatı olanlar bile, Hab-ş İmparatorunun böyle bir teklifi bir an için de olsa nazarı itibare alacık bir karakterde olmadığını pekâli takdir ederler sanırız. ns — ama (MET rl Yi KAN İ Gündelik Siyasal Gazete i | TELEFON (ii İ TELGRAF: “TAN, İstanbul İ alan İlânlar için İlâneriik Şirketlerine mi- Tacaat edilmelidir. Küçük ülünlar doğrudan doğruya idaremizce almabilir, Küçük ilânların $ satırlığı bir defalık 30 kuruştur. $ satırdan fazlası için #8- tar başma $ kuruş alınır. Bir defadan run