3 Şubat 1938 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 8

CUMHURIYET 3 ŞuBat 193» Celâl Bayarın nutku IBaştarafı I inct stthifedei Eğer bu ilk fikirde sebat etmiş olsaydık müstahsillerimiz çok ziyan ederlerdi. Biz yılmadık, endişe etmedik, fabrikayı yerli merinos esası üzerine kurduk. Çünkü Bursadan Çanakkaleye kadar uzanan mıntakayı Merinos mıntakası olarak kabul etmiş bulunuyoruz. Bu itibarla, koyunculuğumuzun, baytarlarımızın bu büyük millet müessesesine ve dolayıtile memlekete ve millî endüstriye karşı mühim bir vazife ile mükellef olduklannı burada kendilerine hatırlatmak isterim. Bu vazife ayni zamanda müstahsillerin kendi menfaatleri icabıdır. Eğer ümidi miz veçhile Türk Merinosu yetiştirirse senevî iki milyon liralık mühim bir servet, harice atmaktan kurtanlmı; olacakhr. Bunun iş hacmimize inzimamından hasıl olacak menfaat izahattan müstağnidir. Birinci beş senelik endüstri proğramımızı tatbik sahasına koymak üzere yer yer fabrikalar vücude getirildi. Bunlann hesablan yapıldı. Fakat Merinos fabrikası bunlann en bahtiyandır. Maddî kıymet itibarile buna yaklaşan ve hatta bunu tecavüz edenler vardır. Şu kadar ki, manevî hayatın bahşettiği şerefte fabrikanın erişilmez bir payesi vardır. Çünkü, onun adını Atamız ver miştir ve açılma törenini de huzurlarile şereflendirmiştir. Şu halde haklı olarak diyebiliriz ki, emsaline nazaran bu en bahtiyandır. Vatandaşlanm, Size takiib etmekte olduğumuz en düstri politikamızın anahtarlanndan bahsetmek isterdim. Fakat görüyorum ki, vaziyet ve hava bizden lutfunu imsak etmektedir. Eğer vaktimiz müsaade et • seydi kapalı bir yerde sizinle daha açık ve daha uzun konuşabilirdik. Başvekil dün gece bir tebliğ neşrettî Celâl Bayar, Şefimizin Bursalılara derin sevgilerini iblâğ ediyor Ankara 2 ( A . A . ) Başbakan Celâl Bayar tarafından, Ajans vasıtasile neşrolunmak emrile atideki tebliğ gönderilmiştir: «Reisicumhur Atatürkün Bursayı şereflendirmeleri münasebetile resmî ve hususî bütün teşekküller ve Bursanın bütün kıymetli vatandaşlan tarafından Ulu Öndere yapılan minnet ve şükran, itaat ve inan gösterileri Büyük Şefimizi pek ziyade mütehassis etmiş ve Türk milletinin siyasî yüksekliğinin parlak delili olan bu sevgi ve saygı gösterileri hükumeti de bilhassa nıüteşekkir bı rakmıştır. ı ı ı Merinos fabrikası Bursa «Hatay tarihi» ve «Hatay havalisine servet ve refah getirecektir coğrafyası ve edebiyatı» (Baj tarafı 1 inct sahifede) Eserler arasında Genc muallim ve muharrir Hataylı A. Faik Türkmen ge çen sene «Cumhuriyet» sütunlarında Hatayın tarihine ve ulusal mevcudiyeti nin asırlara dayanan ana temellerine dair değerli yazılar y a z d ı. Bunlarda «kırk asırlık Türk ülkesi» nin, tarihe Antakyah Faik geçmiş milletlerden pek çok daha evveldenberi Türk olduğunu ve Yirminci asra da bu hüviyetle çıktığını etraflı olarak okumus. ve öğrenmiştik. Hiç $üphe yok ki «Cumhuriyet» ka rileri dün ve bugün bizi yakından meşgul etmekte olan Hatay davamızın esasını bu suretle derinden anlamış ve yakinen kavramış oldu. Faik Türkmen bu millî hizmeti daha ileri götünneği ve daha esaslı yapmayı lüzumlu görerek ve gazetede ihtisar edilmesi zarurî kısımları da ilâve ederek iki mühim eser neşretmiştir. Son larmda güzel haritalar ve resimler de bulunan kitablarda Hatay hakkında her münevveri tatmin edecek derecede çok ve kıymetli malumat vardır. Sayın muharrir ve meb'us îsmail Müştak Mayakon esere dikkate şayan bir mukaddeme yapmış ve bu mühim esere dair takdirlerini kaydetmiştir. Îsmail Müştak, Kemalist rejim ve kültürün, «Çankaya mektebinin» veçhelerine ve Türk halkları üzerindeki tesirlerine veciz surette işaret ettikten sonra «Türk tarihi ve Türk dili nesirlerinden hareket etmek suretile Hatayın etüd edilmesi, hudud lanmız haricinde kalmış olan bu öz Türk yurdunun da aynen diğer vilâyetlerimiz gibi millî kültür camiamıza katılmasına yardım etmi? oluyor. Hatayın Çankaya mektebi metodile etüd edilmesi hiç şüphesiz millî kültürümüz hesabma ehemmiyetli bir kazancdır» diyor. Her cihetle salâhiyettar bir kalemden bu kadar kuvvetli takdir kazanmış olan bu eser için baska birşey söylemege lü zum olmadığı kanaatindeyiz. Kitabların fiatı yüz yirmi beşer kuruştur. Tavsiye ederiz. *** Badehu fabrikada hazırlanmış olan merinos ipliği sergisini gezdiler. Burada iphkleri ve bu iplıklerden yapılan kumaşları tetkik ettiler. Bundan sonra fabri kanın hususî bir dairesinde hazırlanmış olan defteri imzaladılar. Atatürk fabrikadan çıkarken kapı yanında yer almış olan merinos yetiştiricilerile konuştular ve burada çiftliklerde yetiştirilmiş olan yarım kan merinosları görerek alâkadarlardan izahat aldılar. Bu sırada Mukaddes adında bir mektebli kız elindeki fotoğraf makinesile Atatürke sokularak resim almağa çalışırken Ata ürk mektebli kızın elini sıkarak evvelâ kimin kızı olduğunu sormuştur. Mukaddes, Büyük Atasmı yakından görmekten dolayı duyduğu heyecandan derhal ce vab veremediğini söylemiştir. Dün akşamki suvare Bilâhare Atatürk halkın coşkun te zahürleri arasında otomobillerile Çelikpalasa dönmüşlerdir. Bu akşam Ulu Önderle büyük misafirler şerefine Belediye salonunda bir suvare verilmektedir. Başvekil, Bursaldara Karaköy Bursa demiryolunun yapılacağım müjdeledi Bursa 2 (Hususî) Başvekilimiz Celâl Bayarla Nafıa Vekilimiz Ali Çetinkaya Halkevini ziyaret etmişler, burada yaptıkları hasbıhal esnasmda Kara köy, Bursa arasında bir demiryolu yapılması işine 1939 yılında başlanacağını tebşir etmişlerdir. Bu demiryolu Nafıa programma konulmuştur. Nafıa Vekili yann (bugün) Bursa ovasındaki kanal tesisatını ve Gölbaşı bendini görmeğe gideceklerdir. Egede bütün nehirler süVatle yükseliyor Tuğyan mıntakalarındaki köyler boşaltılıyor, birçok yerlerde münakale durdu, demiryolu bozuldu. Nüfus kayıbımız yoktur Gediz nehri feyezan halinde Izmir 2 (Telefonla) Gediz nehrinin taşması devam ediyor. Manisa ve Menemen ovalarınm büyük bir kısmı su altındadır, hatta bazı köyler arasında münakalât durmuştur. köprüyü bozduğundan Izmirden bir ameliyat treni gelerek köprü tamir edil miştir. Bütün hat boyunda sular köprü leri ve demiryolunu aşmaktadır. Nazilli, Bozdoğan arasında Mende res nehri, mecrasını aşarak ovayı basmış, bu civar köyleri arasında muvasala bo zulmuştur. Bürhar.ıye ve Horsunlu ıs tasyonları arasında bulunan Gezlek çayı taşmış, (280) inci kilometroda 21 metro uzunluğunda tren hattını bozmuştur. Bu suretle Izmir Nazilli muvasalası kesilmiştir. Buradan tamir katan gönderildi. Hava bugün Izmirde açıktır. ' Şefimiz Atatürk.derin «evgi duy ' gularınm Bursalılara iblâğına beni memur buyurdular. Bu şerefli vazifeyi ifa ederken kendimin ve hükumet arkadaşlarımın takdir ve teşekkürlerini de ilâve ederim.» Başvekil ' Celâl Baıjar görmektedir. Bursada işsizlik azalmış tır. Bursaya fabrikanın mevcudiyeti dolayısile hayli para girmektedir. Şehrin Muradiye semti pazar günleri adeta bir gezinti yerini andırmaktadır. Birkaç sene sonra Bursa, bu semtte küçücük ve modern bir merinos şehrinin doğmasını dört gözle beklemektedir. Bursa kuv vetli bir ipekli endüstrisine sahibdir ve bunun yanında da hâlâ el dokumacılığı yürümektedir. Endüstri erbabı Merinos fabrikasmın imalâtından büyük ümid ler beslemekte ve yün dokumacılığına doğru mühim bir temayül göstermektedirler. Taranmış yün îpliği Işl, memlekette yeni olmasma rağmen Türk işçisi bu sahada büyük bir zekâ ve kavrayış kabiiyeti göstermiştir. En fazla bir hafta süren 8ğrenme müddetinin sonunda cidden randıman verecek kabiliyete yükselen işçilerin %80 inl kadmlar teşkil etmektedir. Fabrikada sosyal hareketlere fazla ehemmiyet verilmekte, bilhassa işçinin fikir ve beden cihetinden yükselmesine büyük bir gayret sarfedilmektedir. Bilgili işçi meselesi gözönünde bulun duruîmakta, bir mekteb açılarak burada kendilerine amelî ve nazarî dersler gösterilmesi işinin biran evvel meydana gelmesine çalışılmaktadır. Ayrıca ku rulan Merinos Spor Birliği, kadm ve erkek işçilerin beden terbiyesini üzerine almış olduğu gibi, temaşa zevklerinin artırılmasına da ehemmiyet vermektedir. Bursa Merinos fabrikasını, modern tekniğin timsali olarak kabul edebiliriz. Büyük Halâskarın büyük sözleri Bu sefer Bursaya gelirken Atatürkün yanında mevki almak şerefini ihraz etmiş bulunuyordum. Bahsimiz, Millî Mücadelenin karanlık devirleri üzerinde dolaşıyordu. O aralık Burta bütün vatandaşlarile Atatürkün yoluna çıkmış bulunuyordu. Atatürk bunları göstererek: «Bak, Bayar, dedi, bu güzel memleket ve bu temiz yürekli halk müstevlilerin ayakları altında bırakılabilir miydi?» Bu IÖzü söyliyen Büyük Halaskârımız memlekete refah getirecek eserleri açmak için yola çıkmış bulunuyordu. Bizzat o, refahın maddî izleri üzerinde idi. Selâm ve taadet temennîleri Şehre geldik. Sizin candan tezahürlerinize tahid oldum. Sizin bu yüksek duygularınızdan, Kurtarıcınıza karşı gösterdiğiniz bu minnet ve şükran coşkunluklarından aldığım heyecanın tesirleri altında kalarak hepinizi göz yaslanmla selâmladım ve şu neticeye vardım: « Kalbler birleşmiştir. Millet, Şefini seviyor,Şef, milletini sevi • yor. Bu sevgililer için saadetler diler im.» Ulu Onderin Bursalılara yüksek kıymetli hibeleri Anadoluda eski düğün ve evlenme âdetleri Konservatuann güzide müdürü Yu suf Ziyanm folklor sahasındaki faaliyetini, hemen bütün Anadoluya teşmil ettiği etraflı tetkiklerini ve çıkardığı eserleri hatırhyacaksınız. Yüksek kültürlü bir Anadolu çocuğu olan Yusuf Ziya, bir kaç sene evvel garbî Anadoluda yaptığı araştırmalarda, bilhassa cemiyet haya tının an'anelerine, kökleşmiş âdetlere geniş bir hisse ayırarak çalışmıştı. Şimdi bu mesainin hayırh semerelerıle karşılaşmış bulunuyoruz. Yusuf Ziyanm yeni eseri «Anadoluda eski düğün ve evlenme âdetleri» ismini taşımaktadır. Müellif tetkiklerini Muğ la vilâyetinin Ula nahiyesinde yapmış ve malzemeyi orada toplamıştır. Kitabda Türk millî varlığının esasını teşkil eden ailenin nasıl kurulduğu bütün safhalarile, ciddî veya lâtife bütün tezahürlerile görülmektedir. Evlenmede aranacak va sıflar, kız ve erkek matlub şartlar, nişan, nikâh, düğün okuntusu, düğün, alay oyunu ve alay havaları, düğünde son gece ve cihaz hazırlıklan, gerdek, duvak, evlilik hayatı, erkek düğünü, aile teşkilâtı bu cümledendir. Görülüyor ki eser, milletimizîn ve millî benliğimizin istinad ettiği an'aneleri öğrenmek itibarile çok kıymetlidir. Kitab her kitabcıda vardır, fiatı 50 kuruştur. Bütün karilerimize tahsisan folklor mevzularile alâkalı olanlara hararetle tavsiye ederiz. Yeni fabrikalarımız çalışmağa açılırken IBatmakaleden devami Çok yeni bir buluş olan bu telkih usulü, şimdiden Bursa ve havalisinde muvaffakiyetle tatbik edilmektedir. Bu suretle her medenî millete lâzım olan asgarî sanayileşme programımız ilerlerken, birinci derecede bir ziraat memleketi olan Türk topraklannm bütün imkânlarından istifade etmek ve o imkânlan kabil olduğu kadar zenginleştirmek prensipini de unuünus, olmuyoruz. Millî ihtiyadanmızm mümkün olduğu kadar memleket içinden temini prensipile yürütülen sanayileşme politikamız muvaffakiyetle merhaleden merhaleye varırken içimizde yaşıyan daha cür'etli, daha ileri arzular da şahlanıyorlar. Biz şimdilik dışanya yalnız ham madde satan bir memleketiz. Bu ham maddelerin çeşidlerini çoğaltmak ve bazılarını işlenmiş olarak dünya piyasasma sevketmek için biran evvel hazırlanmıya başlamalıyız. * Yalnız dışandan getirttiğimiz mallan burada yaparak tasarruf suretile değil, ayni zamanda dünya piyasasma işlenmiş Türk malları sürmek suretile memleketi doğrudan doğruya zenginleştirmemiz zamanı yaklaşmış ve belki de gelmiştir bile. Denizlerimiz, her cihstle dünyanın en zengin denizlerindendir. Neden bizde meselâ büyük bir balık endüstrisi kurulmasın? Meyvalarımız, dünyanm tn çok beğenilen meyvalanndandır. Neden bir meyva konserve endüstrimiz olmasın? Ve nihayet memleketimiz, dünyanm cennetidir. Neden ciddî olarak turizm endüâtrisine başlamıyalım? Beş senelik sanayileşme plânı muvaffakiyetle yürürkcn bunlan hatırlamamak ve sabırsızlanmamak elimizden gelmiyor. Merinos f abrikasînîn endüstri bakımmdan kıymet ve ehemmiyeti Sümer Bank tarafından Bursada kurulan Merinos fabrikası memleketimi zin yegâne taranmış yün ipliği (Kammgarn) fabrikası olmak itibarile yün endüstrisi sahasmda büyük bir ehemmi yeti haizdir. Gene Sümer Bankm kuvvetli enerjisile değerli bir müvaffaki yet ve süratle tatbik edilen endüstri leşme programı bütün hayat damarlanmızı harekete getirmiş bulunduğu gibi, bizi endüstrinin doğurduğu mede niyete de kavuşturmaktadır. Endüstri programmda mühim bir yer alan ve tam kuvvetile islemiye başladıjı za man memleketteki trikotaj ve dokuma endüstrisi ihtiyacınm hemen %85 kadarmı karşılıyacak olan Merinos fabrikası tecrübe işletmesine bir müddettenberi muvaffakiyetle devam etmektedir. Tecrübe işletmesine basladıshndanberi Avruoadaki emsaline muadil iplikler yapmsŞa muvaffak olmuştur. Simdiye kadar meml&ketimizde bu sistemde bir fabrika kurulmadıŞı icin yerli kaba vünlerimiz taranmamıs iplik sistemi üzerine yalnız halı İDİiklerile. sskerî elbiselik ve kaoutluk kumaşlar da ve pek az miktarda da dokuma fabrikalan tarafından pivasava cıkârılan Vaba îskoç ve kövlü şayağı gibi kumaşlarda kullanılmıştı. Az bir vekun tutan merinos ve yarım^ kan vünlerimiz de gene taranmamı<! ip b'k sistemi ürerine islenmekte idi. Şim di ise Bursa Merinos fabrikası taranmi1 i^Hk sistemi üzerine kurulmakla verli vünlerimîz için yeni ve çok değerli bir irr^lât sahası olmustur. Memleketimfz icin bu gibi büvuk fabrikalann ikinci bir ehemmiyeti de muMte olan savısız vardımıdır. Bursa vilâveti. Merinos fabrikası kurulmağa ba^ladığmdanberi ve hele son zaman larda elle tutulacak kadar istifadeler Bayındır \e Odemişten gelen haber lere göre Kücükmenderes nehri de yükselmektedir. Bu iki kaza arasında Uladı cayı yağmur sularile kabarmış; Çamlı, Çıplak, Hacılı köylerini su basmıştır. Nüfus zayiatı yoktur, yalnız bazı kerpiç evler yıkılmıştır. Gediz mıntakasından henüz bir zayiat haberi alınmamıştır. Yalnız MenemaKöyleri boşaltma ameliyesi nin Dereköyü hududu dahilinde nehir suManisa (Hususî muhabirimizden) larının kıyıya attığı bir kayık bulunmuşSon yağmurlardan Gediz taştı. Ova su tur. Kayığm kime aid olduğu anlaşıla altında kaldı. Istihkâm taburunun iki mamıştır. Bu itibarla kayıkta birisinin tombazı bir köyü boşaltmaktadır. Umay boğulmuş olmasından endişe ediliyor. köyünde bir kamyon seller altındadır. Gediz sulan bütün Manisa ve Mene Su büyük bir şiddetle akmaktadır. Bu IBaftarafı l tnci saM1ede'\ men ovalarını istilâ etmiştir. Kasaba ile yüzden birçok köyler su içinde kalmış da Türk milletinin siyasî ve medenî yükÇobanisa arasında trlama çayı büyük lardır. sekliğini gösteren parlak deliller gördüm. Bundan mütevellid tahassüs ve teşekkü • rümün sevgili Bursalılaıa iblâğmı rica ederim. Bursa kaplıcalarının büyük ve me denî ihtiyaclanndan birini karşılıyan Çeikpalas otelinin Bursa Belediyesinin de himmet ve muavenetile daha fazla inkişaf edebilmesini temin için bu otelin aid olduğu şirketteki 34,830 Türk liralık his 6emi Belediyeye terk ediyorum. Ayni zamanda vaktile Bursa Belediyesinin 1923 tarihinde bana hediye etmiş olduğu otel bahçesine muttasıl köşkü de bütün müştemilâtile Belediyeye hibe ettim. Bu köşk otelin bir aneksi olarak kullanılacak ve Bursa Belediyesi bu köşkün bedelini Elbüstan Hükumet Konağı takdir ettirerek şirketten o miktar hisse senedi mübayaa edecektir.» Elbüstan (Hususî) Demiryolun muhtelif yerde jandarma dairesî ve 15 K. ATATÜRK dan altmiş beş metro içeride, 70 bin nü bin liralık inşa halinde olan iki katlı orBüyük Şefin Bursalılara bu yük fusa malik kasabamız halkı pek kısa bir tamekteb binası bu cümledendir. Yalnız rejime çok sadık ve çok zeki sek sevgi eseri, davetliler ve halk arasın zamanda ve hiçbir resmî makamdan yarolan Elbüstanlıların hükumetimizden bir da muazzam tezahürata vesile olmuştur. d;m görmeksizin oldukça büyük işler badilekleri vardır. O da kaza merkezlerini Onderin mektubunu Bursa Belediye Reisi Neşet Kiper suvarede halka okumuş şarmıştır. 90 bin liralık hükumet konağı, Kapudere istasyonuna bağhyan 65 kılo20 bm liraya jandarma dairesi, 30 bin metroluk ham yolun muntazam şose hatur. Hâdise, sevgili reislerine kavuştuklan liraya iki ilkmekteb, 20 bin liraya yedi line ifrağıdır. içm zaten bayram yapmakta olan Bur salıları sonsuz sevinç ve heyecana gark etmiştir. Elbüstan'da imar faaliyetinin semereleri Atatürk, Bursa Valisini takdir buyurdular Bursa 2 Reisicumhur Atatürk, Bursada kendilerine yapılan karşılamada ve bugün Merinos fabrikasmın açılış tö reninde gördükleri intizam ve mükemmeliyetten memnun kalmışlar ve Bursa Valisi Şefik Soyeri takdir buyurmuşlardır. Keyfiyet, Dahiliye Vekili Şükrü Kava tarafından bugün Valiye resmen tebliğ edilmiştir. Telsizle nakledilen inhidam resmi Erzincanda zelzele Erzincan 2 Dün saat 11,15 te iki saniye devam eden bir yer sarsmtısı ol muştur. Mısırda siyasî vaziyet karışıyor [Baştarafı 1 inci sahifede] rayına giderek Krala, yeni seçimden evvel muvakkat bir kabine kurulmasmı teklif etmiştir. Hükumet yeni intihabata hazırlan maktadır. Yeni meclisin 20 nisanda açılmasına karar verilmiştir. Meclis binası, sıkı zabıta kordonu altındadır. Meclis salonunda kalmak için ısrar eden Vefd partisi meb'uslan dışan ç'karılmıştır. M. Eden'in verdiği izahat Londra 2 (Hususî) Avam Kamarasının bugünkü toplantısmda bazı mebuslar Mısır hâdiseleri hakkında birçok sualler sormuşlardır. Hariciye Nazın M Eden bu suallere cevab vererek demiştir ki: « Mısırdaki son hükumet tebeddü lâtı meselesinde Ingiliz hükumeti her hangi bir tesir yapmamıştır.» Amerikada Nevjrork şelâlesi üzerindeki büyük köprünün, buzlarm tazyikile yıkıldığını vazmış ve çağlıyanm donmuş vaziyetteki bir resmini de koymuştuk. Bugün köprü yıkılırken alınıp Avrupaya telsizle nakledilen bir fotoğrafı da dercediyoruz. Rasadhanenin kaydettiği zelzele Istanbul 2 Dün gece saat 21 i 18 dakika 30 saniye geçe merkez üstü îs tanbuldan 11,600 kilometro mesafede gayet şiddetli bir zelzele kaydedilmişlir. Hâdisenin Cenubî Amerikanm Ş'li mmtakasında olduğu tahmin edilmekte dir. Arnavudluk Kralı Peşte ve Viyanaya gidiyor Londra 2 (Hususî) Arnavudluk Krah Zogo yakmda nişanlısile beraber Peşteye gidecek ve oradan Viyanayı ziyaret edecektir. Isviçrenin bitarafhğı NAD1R NAD1 Bern 2 Isviçrenin tam bitaraflığı meselesinin Milletler Cemiyeti Asam Prens Nikolâ fena vazîyette Atina 2 (Hususî) Prens Nikolânıri blesine arzedilmiyerek konseyde tetkik sıhhî vaziyeti tehlikeli bir safhaya giredilmesi muhtemeldir îsviçre parla mentosu, bu meseleyi ihtimal marttaki miştir. Kral bugün hastayi ziyaret et miştir. ictima devresinde tetkik edecektir.