29 Ekim 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 9

29 Birinciteşrin 1936 Cumhuriyetin Bir Yıllık Feyizleri Kadıköy Su şirketıle Şark şimendîferlerinin satın alınmasma kat'iyyen karar verilmiş, son müzakerelere de girişilmiş bulunması, çetin Ali Kayanm Vekilliği ve geçen yıl içindeki nafıa faaliyetlerini olgunlaştıran işlerdendir. Nafıamız, gene bu sene içinde memlekerte hava postalan tesisine ve muntazaman işletmeğe muvaffak olmuştur. Ankaradaki Çubuk barajının bitirilmesi ise Nafıa Vekâleti faaliyet cetveline pek parlak bir lâhika olmuştur. Geçen yılın malî faaliyetleri arasında lstanbulda Defterdarlığın yeniden kurulması, bazı kanunların halk menfaati bakımından değiştinlmesi gibi işler vardır. Fakat en mühim iş, pek yakında ve ansızın yüzgösteren frank meselesine karşı Türk parasınm korunmasıdır. Frank, bililtizam düşürülürken ve bütün dünya borsalan bu sebeble sarsıntılar geçirirken Türk parası, kıymetinden bir zerre kaybetmedi ve Türk iktısadiyatı kayde de ğer bir ziyana uğramadı. Bu, gerçekten şükranla karşılanacak bir muvaffakiyet olup günden güne tezahür eden verimi de Türk tahvillerinin itibarî fiatlanna yakın kıymet bulmasında tecelli etmek tedir. CUMHURİYET 1 936 da dahilî muvaffakiyetlerimize müvazi olarak haricî siyasetimiz parlak zaferlerle tetevvüc etmiştir 13 üncü cumhuriyet yıh Atatürkün Büyük Millet Meclisinde irad ettiği beliğ ve pek beliğ açılma nutkile başlar. Şanh Önder bu nutkunda dış siyaseti için gerekli gördüğü veçheyi izah ettikten sonra yurdda yapılacak işreTe ayrı ayn te mas ve bilhassa şu noktalan tesbit etmişlerdi: 1 îdare teşkilâtmın genişletilmesi, 2 Doğu vilâyetler ihtiyacı üzerinde ehemmiyetle çalışılması, 3 Liman ve su işlerinden müstacel olanlann yapılması, 4 Yeni bir endüstri programma doğru gidilmesi, 5 Kültür işlerinde tekâmül ve te kemmül temini, 6 Malî işlerde nizamın takviyesi. Atatürk idarî, malî, iktısadî, harsî veçheleri böylece tayin ederken Türk yurduna çizilecek müstakbel umran ve refah çehresini de şu parlak vecize ile tecessüm ettiriyordu: «Türke ev, bark olan her yer sağlığın, temizliğin, güzelli ğin, modern kültürün örneği olacaktır.» General îsmet înönünün başkanlığı altında çalışan Cumhuriyet hükumeti işte bu direktife göre tanzim olunmuş mü kemmel bir programla yıllık mesai devre6İne girdi ve gerçekten takdire, tebcile değer işler başardı. İdarî tedbirler Siyasi hâdiseler 936 da Türkiye Cumhuriyeti haricî siyasetini tetviç eden hâdiseler tarihe geçecek kadar ender ve bittabi bizim hesabımıza şerefli vakıalardır. Akdenizde bir gezintiye çıkan Ingiltere Krah S. M. Sekizinci Edvard, dost Yugoslav ve Yunan kıyılannı takib ederek İstanbula geldi. Çanakkalede Ingiliz ve Türk mezarlıklarını ziyaret eden Ma jeste Edvard şehrimizde Büyük Türk Reisine mülâki oldu. Iki devlet şefinin görüşmeleri bütün Avrupanın nazan dikkatini çeken fevkalâde bir tezahür oldu; hiç şüphe yok ki an'anevî Türk Ingiliz dostluğunun yarınki tecellileri için çok geniş imkânlar hazırladı. Kral Edvardın, tarihî dehalardan Atatürkle bu mülâkatmdan sonra, tah sisan Akdeniz muvazenesinde yenl bir cephe yaratan bambaşka bir politika cereyanının uyandığına ve yürüdüğüne şüphe yoktur. Gene geçen sene zarfında müttefik Yugoslavya Başvekili Dr. Mılân Stoyadinoviç, Rus heyeti reisi General Ay demen, Efgan Hariciye Nazırı Meh • med Han, Efgan Harbiye Nazırı Mareşal Mahmud Han, Irak Hariciye Nazırı Nuri Said Paşa gıbi çok kıymetli misafirleri memleketimizde selâmlamak şerefine kavuştuk. Asya ile Avrupanın birleştiği yerde vasat bir de\leti muaz zama olarak temayüz eden genc Türkr yenin siyasî ehemmiyetini bu ziyaretler parlak bir surette ispat etmiş bulunmaktadır. 936 da Türkiyeyi ziyaret eden ingiltere Kralı S. M. Sekizinci Edvard, lstanbulda, Moda koyunda Büyük Reisimiz Atatürkle bir arada Ordumuz Cumhuriyet ordusu mütemadi tekâ mülünün en göz alıcı misallerini 936 da bütün dünyaya bir daha göstermiştir. lstanbul Askerî Tatbikat mekteblerinde, Trakyada ve Izmir havalisinde yapılan manevralar, motörleştirilmek yolunda şayanı dikkat bir mümtaziyet kazanmış o lan kahraman ordumuzun, yurdu mü dafaada ne derecelere kadar kudret kazandığını bilfıil gösteren neticeleri teşkil ediyordu. Bu askerî harekât ordumuzun tahminlerin çok fevkinde bir kuvvet membaı olduğunu do»ta ve düşmana a çıkça bir daha göstermiştir. Cumhuriyet hükumeti, ordunun muh tac olduğu unsur ve malzemeyi yetiştir mek hususunda hususî bir itina ile ça hşmaktadır. Bütçemizin tevziatı ha ricinde hükumet ordu için 25 milyonluk fevkalâde bir tahsisat ta kabul etmiş bulunuyor. Kanunlaştırılan ^c 2 tayyare vergisi, hava kuvvetlerimizin ikmaline hizmet edecektir. Harbiye mektebi de bu sene zarfında Ankaraya naklolun muştur. 13 üncü Cumhuriyet yıh içinde yapısı biterek çalışmağa açılan fabnkalann birincisi Zonguldaktaki Sömikok fabrika sıdır. Bir milyon altı yüz bin lira mas rafla kurulan bu modern fabrika (60) bin tonluk istihsal kabiliyetindedir. Sö mikoktan başka senede 1500 ton karaa zot, 500 ton benzol, 800 ton mazut, 2400 ton hatı katran, 1,400,000 metro mikâbı havagazi istihsal eder. Atölye sinde de her yıl (75) bin teneke, 30 bin biriket yapar. Sömikok fabrikasile birlikte tamamlanıp faaliyete başhyan yeni fabrikalardan biri de Paşabahçesindeki Cam ve Şişe fabrikasıdır. Gene îsmet Inönü tarafm dan açılma resmi yapılan bu fabrikanın yıllık istihsal kabiliyeti altı bin tondur, günde (28) bin şişe yapabilmektedir. îkisimn temeli atılmış, ikisinin makineleri işlemeğe başlamış olan bu dört mühim fabrikadan sonra Türkiyede kuru lacak ilk kombinanın plânları, sermayesi ve yeri hazırlandı. Yılda yüz bin ton çelik hazırlıyacak bir kudrette yapılması takarrür eden kombina Karabükte ku • rulacaktır. Birinci beş yıllık programın 1934 yılında tatbikma kaşlanıldığı düşünülürse bir buçuk yıldan biraz fazla müddet i çinde muvaffakiyetli işler başarıldığı te zahür eder. Bu endüstriel faaliyet cet veline Alpullu, Uşak, Eskişehir, Tur hal ve îzmit kâğıd fabrikalarını da katmak lâzımdır. Gene iktısadî Herlemeler arasında Denizyolları idaresi tarafından tedvir o lunmağa başlanan kabotaj işleri de ö nemli bir yer alır. Küçük ve büyük kabotaj hakkmı yurda tahsis eden 1926 kanununun tanzimi sırasında bütün Türk gemilerinin safî tonajı 143,286 idi. Bunun 46,457 si hükumetin, 87,829 u eşhasın elindeydi. Kabotaj kanunundan sonra birçok gemiler çürüğe çıkarıldığı halde bugün Türk bayrağı taşıyan ge milerin tonajı 200,855 tir. Muahhar bir kararla, Türkiyede bütün kabotaj hakkı devlet idaresine alınmıştır. lerinin elile on üçüncü Cumhuriyet yıh içinde vücude getirilen bu eserlerin birincisi Irmak Filyos hattıdır. (391) ki lometro uzunluğunda bulunan bu önentr li hattın üzerinde (27) istasyon, 1368 menfez ve köprü, 8800 metroluk 37 tünel var. Tünellerden Batıbeli adını ta şıyanı, 3440 metro uzunluğundadır ve Türkiyedeki tünellerin en büyüğüdür. Cumhuriyet hazinesi Irmak Filyos hattı için 45 milyon lira sarfetmiş ve Akde nizle Karadenizi bitrkete dalıa. .bitbiriac kavuştunnuştur. Ali Çetinkayanm işletmeğç açtığı i kinci hat, Fevzipaşa Diyarbekir demiryoludur. Buna Bakır yolu da denilir. Hat 505 kılometro uzunluğundadır, üstünde 137 istasyon, 64 tünel. 1910 köprü ve menfez vardır, 65 milyon liraya malolmuştur. Bu iki hattın işlemeğe başlamasında yurdca duyulan sevincin izleri henüz yüreklerde yaşarken Afyon Karakuyu yolunun küşad resmi yapıldı. Antalyaya varacak demiryolunun bir parçası olan bu hat, ayni zamanda Aydın demiryolunu Orta Anadoluya bağladığından katmerli bir değer taşımaktadtr. Uzunluğu 125 kilometrodur, üzerinde 6 istasyon ve 322 menfezle köprü vardır. General îsmet Inönü, heykeltraş Kripele yaptırılan Afyon zafer abidesinin açılma merasimine riyaset ettikten sonra işbu AfyonKarakuyu hattını ve müteakıben Bozanönü îsparta yolunu açmıştı. îdarî faahyetlerin başında Tunceli vilâyetine aid teşkılâtla üçüncü ve dördüncü umumî müfettişlikler kurulması geli • yor. Tunceli, eskiden Dersim adını taşıyan mıntakamn bugünkü adıdır. 1872 yılındanberi muhtelif tarihlerde on bir askerî harekete sebebiyet veren müzmin bir asayişsizlik Dersimi, çok geri bırakmıştı, Cumhuriyet idaresi, ilkin bu müzmin hastalığı giderdi, sonra da valisine vâsi salâhiyetler veren bir teşkilât kanunile mıntakamn medenî bir inkişafa mazhar olmasına yol açtı. Geçen yıl Hava Kurumu faaliyeti de genişledi. Yeni bir kanun hava müdafaası için yirmi bir buçuk milyon lirahk taahhüde hükumeti mezun kıldığı gibi bülün maaş ye ücretlerden yüzde iki vergi alınmasını da mecburiyet altına koyduğundan hava müdafaası teşkilâtı tabiatile kuvvetrenmiş oldu. Halk, hükumetin aldığı tedbirlerle muvazi olarak geniş bir hamiyet hamlesi gösterdiğinden ve az bir müddet içinde Hava Kurumuna 35,327 daimî ve 181,731 yardımcı aza ile 1,918,934 lira iane verdiğinden teşek külün hizmet çerçevesi bir kat daha ge nişlemiştir. Yeni fabrikalarımız Boğazlar mukavelesi Türkiye Cumhuriyet hükumeti siya setinin 936 da kaydettiği muvaffakiyet lerin şüphesiz en büyüğü Montröde ak dedilen yeni Boğazlar mukavelesidir. Türkler İngiltere, Fransa, Rusya, Ja ponya, Yugoslavya, Romanya, Yuna nistanm iştirak ettiği bu beynelmilel toplantıda haklannm kabulü yolunda azçok çetin bir safha geçirdiler, fakat bütün milletlerin Türk tezini ittifakla kabulü gibi yüksek bir neticeye vâsıl olmakta gecikmediler. Yeni mukavele, bizim Boğazlarımız üzerinde, kayid ve şart sız hükümranlık hakkımızı tasdik eden bir vesikadır. Bu önemli faaliyetin göğsümüzü in şirahla, iftiharla kabartan eserleri ara * smda fabrikalar en başa geçirilmek lâ zjm gelir: 13 üncü Cumhuriyet yılmın birinci ayında o seriden gaz maskesi için kurulmuş olan fabrika açıldı. Kızılay müessesesinin Mamakta tesis ettiği bu fabrıkayı bizzat İsmet Inönü açtı ve fabrikada yapılan maskelerden birini de ilk defa olarak kendisi giyerek müessese tarihine şerefli bir hatıra bıraktı. Gene îsmet Inönü biraz sonra Sümer Banka taranmış yün ipligi yapmak üzere Bursada kurulması kararlaştınlan Meri nos fabrikasmın ve ayni günde Gemlikte yükselecek Sun'î İpek fabrikasmın te melini attı. Yün iplıği için bir fabrika kurulurken merinos koyunlannın Türkiyede üretilmesi işi de fennî bir plâna göre genişletiliyordu. îzmirde bir esnaf ve işçi bankası ku rulduğunu, ilk beynelmilel kömür sergisi olmak üzere Ankarada bir meşher kurulmasının takarrür ettiğini ve bugün gene Ankarada küçük san'atlar sergisi a Kısaca kaydettiğimiz inşaatla birinci ç:ldığını kaydederek bir yıllık iktısadî beş yıllık endüstri programımızın tatbi faaliyetler tarihçesine nihayet verip tam manasile hayatî kıymet taşıyan nafıa işkatta aldığı şekil şu oluyor: 1 Yapılan ve çalışmağa başlıyan leri serisine geçiyoruz: fabrikalar Bakırköy dokuma, Kay Demiryollarımız seri dokuma, Ereğli dokuma, îzmit do Nafıa işlerimizin sıklet merkezin! dekuma, Zonguldak sömikok, Paşabahçe miryollarmın teşkil ettiği malumdur. şişe, îsparta gülyağı fabrikaları. Türkiye Cumhuriyeti demiryolu işini mu2 înşa halinde olup yakında açı ayyen bir siyaset haline koymuş ve o telacak fabrikalar Nazilli basma, Bur lâkki ile bu mühim maslahatı tedvire başsa merinos, Gemlik sun'î ipek, Ergani lamıştır. îsmet înönü tarafından idare bakır fabrikalan. olunan bu siyasetin verdiğ parlak neti 3 Temelleri atılmak üzere bulu celer de herkesçe bilinmektedir. Ali Çenan fabrikalar Malatyada bez, Ka tinkaya gibi gerçekten çalışkan ve güçrabükte demir, îzmitte sellüloz, Kara lükleri yenmekte mahir bir Vekilin Na bükte çimento fabrikaları. fıa Vekâletini deruhde etmesile şimen 4 Plânlan hazırlanmakta olan difer siyaseti bambaşka bir bız almış ve fabrikalar Kimya ve kendir endüstri bir yıl içinde üç beş yılın havsalasına sine bağlı fabrikalarla seramik fabrika sığmıyacak eserler meydana gelmiştir. Türk parasile, Türk irfanile, Tiirk işçisı. Yeni kanunlar Cumhuriyet hükumeti, üzerinde uzun yıllar çalıştığı îş kanununu bu sene Büyük Millet Meclisinden çıkarmıştır. Bu kanun Türk işçisini, sermayedara mah kum eden başıbozukluktan kurtararak, devletin ve cemiyerin muzaheretine ka vuşturmuş, hakkmın çiğnenmesi ihtimallerinden masun bir hale getirmiştir. An cak îş kanunundan sonradır ki Türk fabrikatoru kadar, Türk amelesi de bütün hukuku teminat altma alınmış içti maî bir unsur haline gelmiştir. Hükumet gene bu yıl cürmü meşhud Nafıa Vekâleti bir yıl içine bu mühim kanunile âmmenin serbestisini ve ahlâkımuvaffakiyetleri sıkıştınrken evvelce sanı ihlâl eden vak'alara sed çekmek imkâtın almmasmı temin ettiği İstanbul Telenını hazırlamıştır. fon şebekesini ıslah, ücretlerini tenzil etKültür hareketleri tirmiş ve Ankara İzmir, Ankara Konya arasmda da telefon muhaberesini teCumhuriyet idaresi, kültür işlerine sise muvaffak olmuştur. Nafıa Vekâleti hasredilen mesaiyi genişletmeğe devam e gene geçen yıl içinde îstanbul Radyo diyor. Ulu Önderin rehberliği ve devamşirketinin faaliyetine nihayet vererek lı nezaretile başlıyan Dil inkılbı 936 da radyonun devlete ve memlekete gerçek yeni bir merhale daha yapmış, Dolmaten faydalı bir şekil almasına medar o bahçe sarayında Üçüncü Dil Kurultayı [Lutfen sahifeyi çeviriniz] lacak esash tedbirler almıya başlamıştır. i Ulu önder, kahraman ordunun manevralarında, harekâtı bizzat takib buyuruyorlar Cumhuriyet hükumetinin büyük zaferlerinden: Montröde yeni Boğazlar mukavelesi imzalamrken