6 Ağustos 1936 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 2

CUMHURÎYET 6 Ağustos 1936 VIYANA OONUŞU Tarihı tefrika: 115 M. TURHAN TAN / // // Ü ( Şehir ve Memleket Haberleri J Celâl Bayar ve Alî Şark Demiryolları Rana sehrimizde umumî heyeti Vekiller, Atatürke arzı tazimat ettiler îktısad Vekili Celâl Bayar ve İnhisarlar Vekili Ali Rana Turhan dün sabah Ankaradan şehrimize gelmişlerdir. Her iki Vekil istasyonda Vekâletin îstanbulda bulunan erkânı tarafmdan karşılanmışlardır. İktısad Vekili Celâl Bayar kendısini istasyonda karşılıyanlarla bir müddet konuşmuş ve bu arada Istanbulda bir müddet istirahat edeceğini sbylediktin sonra: « Burada programım programsız lık olacaktır» diye ilâve etmiştir. Her iki Vekil öğleden evvel evlermde istirahat etmişler ve öğleden sonra Floryaya giderektDeniz köşkünde Atatürke arzı tazimat etmişlerdir. Inhisarlar Vekili dün bir aralık İnhısara da uğramıştır. İktısad Vekili Celâl Bayarın bugün Iş Bankasını ve Türkofisi ziyareti btklenmektedir. Maamafih her iki Vekil de bir müddet burada istirahat için gelmiş bulunmaktadırlar. Siyasî icmal Akdeniz emniyeti ve Kıbrıs ngiltere hava kuvvetleri başkumandanı Mareşal Brookeün Kıbnsa geldiği ve bu adanin bir hava üssü olmağa müsaid olup olmadığını tetkike başladıgl telgraf haberlerinde bildirilmektedir. Akdenizde Ingiliz İtalyan gerginliği başladığındanberi İngıltere hükumeti ve bil* hassa millî müdafaa ile alâkadar nezaret» ler tarafmdan Kıbrıs adasma fevkalâdöehemmiyet verilmektedir. Bir asırdanberi Akdenizde Ingiliz do* nanmasının başlıca üssülharekesi ve son zamanlarda en mühim hava üssü olan Maltanın denizin üstünden, altmdan ve havadan İtalyan hücumlarına karşı kâfi derecede muhafazasız olduğu son buhran esnasında anlaşıldığından Ingiliz donanması burasını terkedip İskenderiyeyi mu« \akkaten üs ittihaz etmisti. İngiliz hava kuvvetleri de Maltadan Ebukır ile Mersa Matruha çekılmışlerdı. Fakat bu nakil" ler muvakkatti. İngiltere o zamandanbe' ri Akdenizde Maltadan daha emin deniz ve hava üsleri vücude getirmek için münasıb yer arıyordu. İlk akla gelen Girid adası olmuştu. Bu ada deniz ve havasevkulceyşî cihetinden Akdenizin en mühim noktası olduğundan İngiltere Bahriye Nezareti ve Hava başkumandanlığı bu adayı dünyanın en büyük deniz ve hava üsleri haline getirmeğe memnuniyetle razı idıler. Fakat İngiltere Hariciye Nezareti ecnebi bir devletin idaresi altında olup ve bugün îngilterenin dostu ve müttefiki olmakla beraber yarın kendisine karşı hasım olabılecek olan bir devletin mütemmım eczasından bulunan mühim bir yerde daimî deniz ve hava üslerinin vücude getirilmesi politika noktasından mahzurlu bulmuştur. n Şarkta meyva ve davarcılığı ihya Umumî müfettişlik bu hususta tedbirler alıyor Elâziz (Hususî) Kısa bir rahat sızlık geçiren Dördüncü Umumî Müfettiş Korgeneral Alpdoğanı ziyaret ederek sıhhatler diledim. Bu arada muhtelif mevzular üzerinde konuştuk. Muhterem Umumî Müfettiş bana şu beyanatta bulundular: « Mıntakamızın en mühim eksikleri meyanmda ihrac maddesi olacak meyvacılığm ihmale uğramasıdır. İklim hususiyetlerine nazaran kayısı, fıstık, badem, elma ve buna mümasil meyva ağaclannın teksiri icin müsaid bir fidanlığa ihtiyac vardır. Mahallen yaptığım tet kiklere nazaran daha tatmin edici bir yer bulunamamakla beraber Hinsarköyünün yakınlığı ve merkezî oluşile beraber toprak ve suyunun müsaid bulunması gibi sebeblerden dolayı bu köyü asrî bir fi danlık haline koyarak milyonlarca fidan yetiştirmek ve dördüncü umumî müfet tişlik mıntakasının muhtelif bölgelere ayrılmış yerlerine taksim ederek esash ihrac maddelerinden biri olan meyvacılığı ihya etmek tasavvurundayız. Bundan baska, Ziraat Bakanlığından istenilen mütehassıs heyetle davarcılık mıntakaları olan Tunçeli ve Bingöl havalisindeki hayvan neslini tetkik ve esash şekilde ıslaha çalısacağız.» Papa durmadan bütün Avrupayı Türkiye aleyhine tahrik ederken Osmanlı vezirleri vaziyetten bihaber bulunuyorlardı Nemse Çasarı Leopoldu payitahtın dan dağlara kaçıran, Viyanalılara alt mış gün kan kusturup it eti yedirten, Papaya uykusuz geceler geçirten, bütün Avrupayı korku ve heyecan içinde ya şatan, Ondördüncü Lüinin elçilerine dayak attıran, bir cambaz oğlunu Orta Macar ülkesine kral yapan, Çcrinde Ruslan ezen Kara Mustafa Paşa, iki üç dakika sonra gözlerini hayata kapa mış bulunuyordu. Şimdi sıra onun malını yağma etmeğe gelmişti. Yılda 243,000 kese (bugünkü para ile on iki milyon lira) irad getiren çiftlikleri, değirmenleri, bağları, bahçe leri zaten Edirne sarayından dört yana koşturulan memurlar tarafmdan Padi şah namına zaptedilmek üzere idi. Bekri Mustafa ile Kapıcılar Kâhyasmın yağmalıyacakları mal, maktulün Belgraddaki eşyası ve hazinesi idi. Bir cellâd, ölünün basını kesip Padişaha sunulmak üzere temizlerken berıkiler sarayın altını üstüne getiriyorlar, para ve elmas arıyorlardı. Onların kend; hisselerine ayırdıklarından baska olarak Hünkâr namma sandıklara konan hak sız miras iki bin beş yüz kese (yüz yirmi beş bin lira) para ile iki bin kese değe rinde mücevheraüan ibaretti. Kanunî Sultan Süleymandan daha önemli işler başarmak hulyasına kapılıp o uğurda can veren bu ünlü vezirin cesedi Belgradda kaldı, kellesi de Avcı Sultan Mehmed tarafmdan zevkle temaşa olunduktan sonra Istanbulda Çemberli taş yanındaki türbeye gömüldü. Fakat Vıyana dönüşü adını verdığimiz facia gene devam edıyordu. * * * Leh Kralı Jan Sobyeski olsun, împaratorla Leopold olsun, Türklerin Türk olmıyan unsurların ihaneti ve korkaklığı yüzünden hedef oldukları ağır perisanlığı anlamış \e kavramış değıllerdi. Viyanayı kurtardıkları, Usturgonu aldıkları ve birçok palangaları yakıp yıktıkları halde topluca hareket etmekten çekiniyorlardı. Onlar, Kara Mustafa Paşanın Viyanadan kaçışmı gözlerile görmüslerdi. Öyle iken bu kaçısta vaktıle Kanunî Süleymanın çekilişi gibi bir mehabet sezinseyip endişeleniyorlardı. Çünkü Türk kılıcınm aşıladığı korku yamandı, kolay kolay yüreklerden çıkmıyordu. Fakat Papa durmadan bu tacidar kumandanları teşvik ediyordu, Türk'erin Avrupadan atılması vaktinin geldığini söyliyerek kendilerini ileriye atılmaya zorluyordu. Hükümdarlar, bu zorun altında siyasî faaliyetlerini genişletmişleıdi, Venedik cumhuriyetile ve Moskova Çarlığile muahedeler imzalamışlardı. Zaten bütün Almanya kendılerine yardımda bulunuyordu. İngiltereden, İspanyadan, Fransadan, Holandadan, Ital}radan gönüllü yazılıp Leh ve Avusturya ordularına iltıhak edenlerın ise sayısı on binleri geçiyordu, bu vaziyette Rusya ile Venediğin harbe istirak etmeğe söz vermeleri Avrupanm Türkler aleyhine birleşmesi demekti. Şu yepyeni Haçlı seferinin kurulusundan Osmanlı hükümdarının, vezirlerınin haberleri bile yoktu. Bu devletliler Kara Mustafa Paşanın mirasını hazmetmekle ve onun adamlarını haklı ve haksızcezalandırmakla vakit geçiriyorlardı. Viyanaya gidiş meselesinde büyük roller oynıyan Reisülküttab Lâz Mustafa Edirnede Uçserefeli cami önünde ipe çekilmişti. Telhisci İsmail, paşasınm saklı paralarını söylesin diye hergün işkence görüyordu. Maktul vezirin adamlanndan Hasan Pasa, cebehane için verilen paralan yeyip askeri mühimmatsız bırakmak töhmetile öldürülmüştü. Bu sürüp giden cezaların yanında mükâfatlar da vardı. Kara Mustafa Paşayı öldürtmek için Kızlarağasına canla başla yardımda bulunan İmrahor San Süleyman vezir yapılmış ve hayli servet sahibi olmustu. Vaktile Kara Mustafadan ceza ve eza görenler de birer birer taltif olunuyordu. Müttefik ordunun İskender köprüsünden ferih ve fahur geçmesine meydan verdiği için azlolunan Kırım Hanı Selim Giray da bu meyanda olup yeniden hanlığa getirilmişti. Fakat düşman hazırlanıyordu, Os manlı ülkesini şimalden ve cenubdan sarmak için hummalı bir faaliyet gösteriyordu. Serdar Bekri Mustafa, neden sonra bu hazırlıkları duydu, Padişaha bildiTdi. Gafil ve cahil serdar, Türkleri Avrupadan cıkarmak fikrile kurulan mukaddes ittifakı şu garib mektubla Hünkâra iş'ar ediyordu: «Nemse Çasarı z'ıri desiinde olaydı Ktaldan gayri cümle miıluki nasaradan, ıjani ki Moskoü, Leh, Isveç, Françe, Ispanya, Ingiliz, Felemenk, Papa, Cincviz, Dükalar ve Venediklen imdad aîıp Budın kasdile lyürüt/eceğı ve Moskoü Çarile Venedik cumhuriıjeü dahl ihlilâl edip Moskoo askeri Kırım üzerine, Leh askeri Kamanice ve Duğdan üzerine, Venedıkli iki fırka olup biri karadan Bosna serhadlerine ve diğeri mükemmel donanmalarile Ciride, Akdeniz adalarına, Rumeli kııjılanna salduacakları haber altnmıştır.» Bu haber üzerine Padisahla yeni Sadırazam Kara Ibrahımın ilk düşünceleri kendi nefislerini tehlıkeden uzak tutacak tedbir aramak oldu. Efendi de, köle de düsmanla karşılasmaktan, vatan için can feda etmekten kacınıyorlardı. Emeller bir olunca uyusmak kolaydır. Onlar da çarcabuk anlasmıslar ve muhtelif cephelerde cereyan edecek harbleri merkezden idare etmek daha doğru olacağı bahanesile Bekrî Mustafayı serdarlıkta bırakıp Leh hududuna, Moraya biraz asker göndermekle iktifa etmişlerdi. Fakat Bekrî Mustafa, bütün Avrupanm hücumu karsısmda bir is ba«aramıyacağmı bildiği icin boyuna imdad istiyordu ve ikidebir hastalanıyordu. Saray onun telâsından İ5rkerek meşhur Şeytan İbrahim Paşayı muavin serdar olarak Budıne yolladı. ibrahim Paşa Divrikli bir Türktü. Bütün ömrü harb meydanlarında geç misti. Gayet zeki olduğu için şeytan lâkabile anılmakta ise de Padisah onun özü ve sözü doğru bir Türk olmasına telmih olmak üzere lâkabını resmen meIekliğe çevirmişti. Halk, kendisine şey tan, sarayla Babıâli vezir diyordu. O sırada doksan yaşına yaklaşmıştı, fakat genclere taş çıkartacak derecede dincdi. Böyle bir adamm Budine gönderilmesi, sayısız hatalar arasında biricik isabetli bir tedbirdi ve o, aksakalile bir zafer müjdesi gibi Budin kalesine neş'e ve insirah getirmişti. İste bu durumda Jan Sobyeski Moldavya sınırlarında harekete geçti, Venedikliler Ayamavrayı alarak Morada taarruza giristi. Avusturyalılar da bir yandan Brandenburg Kontu Herçuğ Fon Lutrınken \e bir yandan Dük de Lorrea kumandasındaki ordularıle ileri yürüyüşe başladı. Bekrî Mustafa Paşa, Hamzabey palangasmı karargâh yaparak yap tığı ilk savaşta ağır bir inhizama uğradı. Çapulcular, bu harbde de serdarın otağını ve ordu ağırlıklarını yağma ederck çil yavrusu gibi dağılmışlardı. [Arkası Bu sabah hattın Türk hükumetine satılmasına karar verecek Bugün saat on birde Şark şimendifer kumpanyası heyeti umumiyesi toplana caktır. Bu müzakereye iştirak etmek üzere Nafıa Vekâleti Devlet Demiryolları müdırıle hukuk müşavırı ve şırketler şubesı müdürü şehrimize geldığı gibi dün de şirketin umumî merkezi tarafmdan seçilmiş olan M. Şaneryo, M. Aleavel ve M. Pruaram isminde üç murahhası da Pansten şehrimize gelmişlerdir. Şimdiye kadar iki defa şirketin umumî heyeti içtimaa davet edilmiş fakat ekseriyet hasıl olamadığmdan toplantı geri kalmıştı. Bu defa ekseriyet kat'î şekilde elde edilmiş olduğundan bugünkü içti mada Şark şimendifer hattının satın alıır ması hakkında kat'î karar verilecektir. Esasen şirket murahhaslan dün şehrimize gelir gelmez şirket merkezinde Is tanbuldaki murahhas ve müdürlerının de istiraklerile bir toplantı yaparak hüku metin talebini tetkik etmişler ve satış işi nin bugünkü toplantıda teklif ve kabul edilmesine karar vermişlerdir. Bu itibarla bugünkü toplantı yalnız bir formaliteden ve karar itasından ibaret olacaktır. L'mumî heyet karar verdikten sonra her iki taraf murahhaslarını seçerek müzakereye başlanacaktır. Hükumetimiz tarafmdan bu işin mü zakeresine Adliye Vekili Saracoğlu Şükrünün memur edileceği, şirket tarafmdan da Istanbuldaki müdür M. Paskal ile bundan evvelki müdürün memur edilmesi muhtemel olduğu anlaşılmıştır. Şirketin satın alınması için verilecek para da esas itibarile taayyün etmiş gibidiı. Bu itibarla müzakere kısa zamanda bitmiş olacaktır. Şark şimendiferi Nafıa Vekâletine intikal ettikten sonra hüku metın bazı mühım projeleri vardır. Bo ğazların tahkimi dolayısile bu hatta belki de başka bir veçhe vermek iktıza edecek her seyden evvel hattın çifleştirilmesi e^babı düsünülecektir. Şark şimendiferinin memleketimizden geçen kısmı 337 lilometrodur. D Maarif Vekili Eskişehirde Eskisehir 5 (A.A.) Maarif Vekili Saffet Arıkan buraya gelmiş, Manıudiyede açılacak köy muallim mektebi hakkında tetkikler yapmıştır. ŞEHtR tŞLERl Afişaj işleri Belediye, afişaj işinin bir mültezim marif>tile idarenin hem halkm, hem de Belediyenin aleyhine netiecler vereceği kanaatine varmıştır. Bunun için, Belediye badema bu isi kendı teşkilâtı marıfetile idare edecektir. Bu maksadla Fen heyetine, şehrin 45 yerinde ilân kuleleri yapılmak üzere icab eden projelerin hazırlanması emredilmıştir. Fen heyeti bu hususta icab eden tetkikata başlamıştır. Bu tetkikat bittıkten sonra ilân kulelerinin ınsaatına başlanacak ve şubatta müddeti bitecek olan mukavele tecdid edilmiyerek afişaj ve ilân işleri Belediye tarafmdan yapılacaktır. İNHISARLARDA Sahibsiz ve kaçak eşya Gümrük ve Inhisarlar Vekâleti sahibsiz ve kaçak eşyanm kontenjan haricinde yurda sokulmasmı kararlaştırmıştır. Eksperlik imtihanını ancak 20 kişi kazandı Tütün eksperlerinin imtihanları için evraklarını tetkik eden komisyon dün de toplanmış ve bütün Türkiyedeki tütün eksperlerine aid tetkikatını bitirmiştir. Bu tetkikat neticesinde bütün Türkiyede 20 kişiye imtihansız eksper sehadetnamesi verilmesi takarrür etmiştir. Diğer eksper lerin imtihanları da yapılacaktır. Belediye fen memurları arasında değişiklikler Belediye fen heyetindeki mühendis ve fen memurları arasında geniş mikyasta değisiklik yapılacaktır. Bu hususta ha zırlanan liste Belediye riyasetinin tasvi binden geçirildıkten sonra Nafıa Vekâ letine gönderilmistir. Listeye göre mü hendislerden ve fen memurlarından bir çoğunun maaşları arttırılmakta ve vazi feleri değiştirilmektedir. Beyoğlu Bele diye mühendislerinden biri de tekaüd müddeti dolduğundan tekaüde sevkedilmiştir. SOSYETELERDE Maarif Vekâleti ders yılının yaklaş ması üzerine hazırhklarına hız vermistir. Ilkmekteb programlarını yapmak üzere Ankarada toplanan komisyon işıni bıtırerek hazırladığı projeyi Vekâlete ver mistir. KÜLTÜR İŞLERI Ticaret Odası, Liman hanı için verdiği parayı alamıyor Bu sene bütün mekteb kitabTicaret Odası Liman hanı için verdiği ları vaktinde yetişecek 10,000 liralık depozitoyu bütün protestolara rağmen alamıyacağım anlamıştır. Bunun için Oda mahkemeye müracaatten baska bir çare bulamamıştır. Mahkemeler açılınca derhal müddeiumumıliğe müra caat edilecektir. Iskenderiye ile Ebukınn dahi Akdenizdeki başlıca İngiliz deniz ve hava üsleri olarak kalmasına İngiltere Hariciye Nezareti itiraz etmiştir. Filvaki Mısır bugün İngilterenin dostu ve son anlaşma ile askfri müttefiki ise de yarın bu devletin de İngilterenin hasımları tarafma geçmiyeceğini kimse temin edemez. Bilhassa îtalya, Almanya ile birliğini bir kat daha kuvvetlendirdiği ve İspanyada fa • şist rejimi temelleştıği takdırde Mısınn dahi kuvvetin bulur^duğu tarafa geçmesi pek muhtemeldır. Hayfa limanının dahi başlıca deniz ve hava üssü ittihaz edilmesini İngilterede düşünenler çok olmuştu. Bilhassa, îngiliz donanmasının kanı olan Musul petrol lerini denize akıtan boru hattının müntehası Hayfada bulunması, şimdi Akdenizin en büyük ve işlek iskelesi olan bu limanı Maltaya tercih ettirmişti. Fakat İngilterenin Bahriye ve Hava Nezaretleri, yeni üslerin daha ziyade adada olmasmı ıltizam ettiklerinden Hayfadan dahi sarfınazar edilmiştir. Vekâlet bütün mekteb kitablarını vaktinde yetiştirmek üzere icab eden tekmil tedbirleri almıstır. Devlet matbaası ya kında faaliyete geçerek gece gündüz çaBelediye fen müdür lısacaktır. muavinliği Maarif Vekâletinin bir prensipi de köy Gazi köprüsü bürosu şefliğine tayin e mektebleri için basılan kitabları çok ucuz dilen Necatiden münhal kalan fen mü fiatle satmaktır. Köy alfabelerine beş kudürlüğü muavınlığıne Evkaf müdürlüğü ruş fiat konmuştur. mühendislerinden Faruk inha edilmiş ve keyfiyet Nafıa Vekâletine arzedilmiştir. Dağcılık kulübünün UludağBursa (Hususî) Dağcılık kulübü nün yaz bayramı, pazar günü beş yüz Beyoğlu emniyet müdürlüğü Tokatli kişinin iştirakıle Uludağda yapılmıştır. yan oteli arkasında büyük bir binaya ta Bu bayramda Valimiz Şefik Soyer de sınmıstır. bulunmuştur. Telefon mütehassısı geldi Hükumetin alelumum talefonlarımızla bilhassa şehirler arası şebekesinin ıslahı için mukavele yaptığı İsveçli telefon mütehassısı M. Eltbunt şehrimize gelmiş ve dun Ankaraya gitmiştir. İsveçli mütehassıs daha ziyade Ankarada çahşarak şe hirler arası şebekesinin yeniden tanzimi işile meşgul olacaktır. Diğer bir müte hassis ta bugünlerde Isveçten şehrimize gelecektir. Beyoğlu Emniyet memurluğu binası daki bayramı Halk sıcaktan plâjlara koşuyor Harputta Halkevi merasimle açıldı Bu vaziyet karşısında Akdenizde îngilız deniz ve hava kuvvetleri için en münasib yer olarak Kıbns kalıyor. Elli sekiz sene mukaddem İngiltere bu adayı karadan Ruslann Süveyş kanalına ve Basra körfezine doğru sarkmak teşeb büsünde bulundukları zaman , bunlan yandan vurabilmek için Osmanlı İmparaÜNİVERSİTEDE torluğundan almıştı. Şimdi dahi Kıbns adası, Italyadan ve bahusus Oniki adaYunan Oniversitelileri geldi dan bahren Mısıra ve Süveyş kanalına Dün Yunan Üniversitesi talebelerin sarkmak teşebbüsünde bulunacak olaa den mürekkeb bir kafile şehrimize gelmiş İtalyanları yandan vurmağa gayet müsave Talebe Birliği tarafmdan karşılanmış ıddır. Bunun için İngiltere hükumeti, Hava tır. Baskumandanını mahallinde tetkik için Kıbrısa göndermiştir. Daha evvel bir hafif filo ile Kıbrısı ziyaret eden îngiltere Bahriye Nezareti memurlan bu adanin emin ve sağlam bir deniz üssü olup olmıyacağı imkânını tetkik etmişlerdi. Bir milyon İngiliz lirası sarfıle Magusanm Akdeniz donanmasının bütün saffı harb gemilerini banndırabılecek bir harb limanı olabileceği anlaşılmıştır. Kıbns yakın zamanda Akdenizde İngilterenin gerek taarruz, gerek müdafaa için başlıca üssü oJacak gibi görünüyor. Malta ise İtalyan limanlarına ve bahusus Romaya karşı hava taarruzlan yapmak için bir ileri karakol vazifesini görecektir. Böylece, İngiliz İtalyan gerginliği Akdenizin askerî vaziyetini dahi büsbütün değiştirmiş oluyor. Muharrem Feyzi Togay Cumhuriyet Nushası S Kunıştnr Harputta yeni Halkevi binasmtn görünüşü Harput (Hususî) Parti tarafmdan Harputta da bir Halkevi açılmıştır. Evimizin beş şubesi faaliyete geçmiş bulun maktadır. Sevinecek diğer bir nokta da, Vali Tevfik Gürün sonsuz hımmetleri sayesinde modern bir Halkevi binasına kavuı maklığımızdır. Plânı bizzat Vali tara fından yapılan bu bına geniş bir okuma odasile üç yüz kişı alabılecek genişlıkte bir temsil salonunu ve ortahalli bir sahneyi ıhtiva etmektedır. Bınanın inşaatı bitmiş ve acılış merasimine bütün Harputlular iştirak etmiştir. Senelik 1400 Kr Altı aylık 750 Üç aylık 400 Bir aylık 150 şeraiti' ^ 1 TOrkiye in Hariç 1700 Kr. 1450 800 yoktıır Florya plâjından dünkii intıbalar