11 Eylül 1930 Tarihli Cumhuriyet Gazetesi Sayfa 1

YEDINCI SENE N* 228 O Hnşmuharrlrl YUNUS NADt >•••+••••••••••••••*•••••••••••••• İDAREHANESİ : D&)OJ>aaniuıui\e karşısında dairei mahsnsa Telgraf: îstanbul Cumhuriyet Posta kutusu: N° 2 4 6 • •••••••••••••••• Başmuharrlr 2366 . Tahrir müdürü s 3236 Mtare müdürü 2365, Kitap kismı. 4 7 2 Cu m h u r iyef Fethi B. Izmir'de Kenan B. Müddeiıumumî Beyin izahatı Ga 7 et t lerin neşriyah tetkik ediliyor PEFSHMBE 11 EYLOL 193O ABONE ŞERAİTf I; MÜDDET: fTÜRKİYE İÇİN HARİÇ İÇİN ? ! Seneliği : 1400 Kr. 2700 Kr, : 6 Aylığı | 750 Kr. j 1450 Kr. f I 3 Ayhğı! 400 Kr. | 800 Kr t ..MM...; ; = 5 Kuruştur = = = Nüshası her yerde Gazi Hz. nin Nadi B. in açık mektubuna verdikleri cevap Izmir'de büyük bir tesir yaptı Fethi B. bugün Izmir'den gidiyor Vesikalar ve Rakamlar S. C. Fırkası lideri Ali Fethi Beyin evvelce demiryolları inşaat masrallarının hep bir nesle yükletilmesi doğru değildir demekte iken Ismet Paşanın Sıvas'taki gayet mukni izahatinden sonra fikrini tashih ederek: • Öyle ama inşaat pahalıya maloluyor, faiz ve kumisyon olarak yuzde otuz beş veriliyor ve hazineden çıkan bu para tamamen şirRetin elinde kalıyor. Demiş olduğu ve bilhassa Kütah ya Tavşanlı ve Kayseri Ulukışla mukaveleleri üzerinde ısrar etmiş bulunduğu malumdur. İsmet Paşa hükumetinin bu kadar ba sit iş gormiyeceği ve böyle fahiş bir taata irtikâp edemiyeceği muhakkak olduğu cihetle diınkü makalemizde bu mes'eleyi vesaik üzerinde ve salâhiyettar zevata müracaatla tetkike lüzum gördüğürnuzü, kaydetmiştik. Bizim, icrasına iptidar ettiğimiz bu tetkikat daha ilk hamlede Fethi Beyin iddialarının hakikatle zerre kadar alâkası olmıyan havaî sozlerden ibaret olduğunu meydana çıkardı. Bu bahis üzerinde hiç bir kelimesine itiraz olunamıyacak \eçhile ciddi tetkiklere, vesikalara ve rakamlara istinat etmek üzere peyderpey neşredeceğimiz yazılar hakikati hali herkesin ve bilhassa Fethi Beyin hayret gozüne koyacaktır. Yeni teşekkül etmekte olan bir fııka üderinin bu kadar esaslı bir mes'eleyi bu kadar tetkiksiz olarak ileri surebil Dun İzmir'den gelen S. F. Umumî kâtibi Nuri B , kendisini karşılıyanlar arasında miş olmasına bizim bem taaccup, hem Izmir 10 (Sureti mahyısada gi Reşadiye'ye giderek oradaki koode teessüf ettiğimizi saklıyamıyacağız. S. Fırka Lideri bugün Balıkesir'e gidtcek . İsmet Pasa Hz. ıBaşvekil Hz. dün gece Ankara'ya hal reket ve tezahüratla teşyi olundular Şehrimizde bulunmakta olan {Kolordu kumandanı Şükrü Naili,| [Başvekil İsmet Pş. Hz. refikaları Fırka müfettişi Hakkı Şinasi PaJHanımefendi ve efradı ailesile be şalar ,Vali Muhittin, Vali muavij [raber dün akşam saat 10,45 te ni Fazh, Polis müdürü Ali Rıza, JHaydarpaşa'dan kalkan 4 kom müdür muavini Hüsnü Beylerle | [partimanlı hususî bir trenle Anka şehrimizde bulunan diğer meb'usjra'ya avdet buyurmuşlardır. lar, müddeiumumî Kenan Bey,! İsmet Pş. Hz. saat 10,30 da re Tütün inhisar müdürü Behçet B., t Ifaketlerinde Riyaseticumhur umu rüesayi memurin bulunuyordu. mî kâtibi Tevfik, Seryaver Rüsuİsmet Pş. Hz., istikbaline gelen| Ihi, Maarif Vekili Cemal Hiisnü, [Maliye Vekili Şükrü, Fırka umumî zevatın birer birer ellerini sıktıkIkâtibi Saffet, Kılınç Ali, İsmail tan sonra müstakbelin ile beraberi l Hakkı Beyler olduğu halde Sakar gara dahil olmuşlardır. Başvekil fya motörile Saraydan ayrılmışlar, Hz. trene binmeden evvel refakattHaydarpaşa'ya muvasalat etmiş lerindeki zevat ile bir müddet göriişmüş, burada resimler alınmış| flerdir. tır. İsmet Pş. Hz. badehu komparBaşvekil Hz., Haydarpaşa rıh timana girmişlerdir. Ftımında çok kalabalık bir halk taBaşvekil Hz. çok hararetli bir, krafından muazzam tezahüratla şekilde ve muazzam bir tezahüratl fkarşılanmıştır. Müstakbelin meyaknında Muğla meb'usu Yunus Nadi, la teşyi edılmişlerdir. Tren hare, toplanan' [Mahmut, Cevat Abbas, Vasıf ket ettiği vakit garda halk «yaşa» nidalarile kendilerij JS. F. umumî kâtibi Nuri, Artvin [meb'usu Asım, Gireson meb'usu ni selâmlamışlardır. İsmet Paşa' JHakkı Tarık, Malatya meb'usu Hz. tren ilerlerken vagonun penj [Hilmi, Urfa meb'usu Ferit Celâl, ceresinden, kendisini teşyie gelenİMeraş meb'usu Mthat Beylerle leri mükerreren selâmlamışlardır. | ^ Şimdi İsmet Pş. hükumetinin buyuk bir kı ım kendi tarafından yapılan şimendıfer inşaatında bazı gruplarla aktettiğri mukavelelerin tetkikinç geçiyoruz: Bu mukavelenamelerin tetkikind'"» Ismet Paşa hükumetinin esası ımüni' ,u v>augu aııidşmyor: L»ort beş senede şimendiferleri yapmak ve sekiz on senede parasını ödemek. Çünku yapılacak şimendiferlerin mecmuu masarifi iki yuz nıilyon lira tahmin edilmiştir. Bu paranın dört beş sene zarfında ödenmesi için senevl elH milyon lira vermek lâzım gelirdi ki buna maddeten imkân görülemedfğinüen kisa vadeli istikrazlaF aktine o»e<}burfY.et hasıt elmuştur. '*".*' .. . Bu suretle aktedilen üç mukavele vardır: Biri 1926 da Belçika grubu ile; diğtrleri 1927 de İsveç ve Altnan grupları Ue yapılmıştır. Fethi Beyin iddiasına rağmen bunlaruı içinde en muvafık ve makul şeraiti haiz olan, Alman grubunun mukayelenamesidir. Çünku bu işte iki mukavelename yapılmıştır ve inşaat ile istikraz yekdiferinden tamamile ayrılmıştır. Şoyle ki hukumet Alman bankalarını temsil eden malî bir gruptan altmış beş milyon altın mark istikraz etmiş ve Yulius Berger konsorsiyomu ismindeki sanayi gTubu ile de bir inşaat mukavelesi yaparak bu para ile Kütahyaya Tavşanlı Balıkesir ve Ulukışla Kayseri hatlarının inşasını bu gruba vermiştir. Evvelâ yekdiğerinden tamamen ayrı olan bu mukaveleleri birbirine karıştırarak ve % 35 faiz ve kumisyon verilmiştir demek bü yük bir eseri gaflettir. İstikraz muka Kayışdağı suyunu Kadıkoyü'ne getirmeğe muvaffak olan Vali Muhıttin Bey velenamesinde %8 faiz ve 6 ayda yüzde «îstanbul halkının sıhhatino içerken... bir, yeni senede yüzde iki kumisyon varZiyaettin Dün Kayışdağı suyunun Kadıkoyü'ne Muhittin, îstanbul meb'usu dır. Ve fakat bu mukavele istikraz edilen isalesinin küşat merasimi yapılmıştır. Beylerle belediye erkânı ve Cemiyeti Bealtmış beş milyon merk sarfedilmedifi ( Mabadi 4 üncü sahijede Küşat resntinde Vali ve Belediye Reisi, müddetler için hükumete %S faiz veril millllllllllilllillllllllllMlllllllllllllllllUIIIHIİIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIİIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHMIIIiyillllllllllllllllllllllIllllllllllllllllllllHlllllllllltlll mesi meşruttur. Bu nokta nazan diknin maaşları, seyahat masrafları, idare % 35 in haricindedir demesi pek gulünç kate ahnarak yani hükumetin aldıfı fave teşkilât masrafı, alât ve edevat ve bir eseri hatadır. "Pek bedihidir ki mukaiz, verdiğl faizden tenzil olunarak hesap makineler bedeli ve nihayet fen ve san' veleyi akteden muteahhit ikinci dereceyapılırsa netice şu olur: at ucretile şirketin meşru kârıdır ve bun de müteahhjde kendi kazancının bir Hukumet bu istikrazm ilk senede ların heyeti mecmuası bu % 25 kârın kısmını verir. Hükumetin mukavelename sarfedilen kısmına % 6 ve 1/4 ve ikinci içindedir. haricinde ikinci muteahhide kâr temin senede daha fazla çabuk sarfiyat olBir misal olarak söliyelim ki Küthaya etmesi nasıl mümkun olur? Şurası da duğundan %7 1/2 ve uçuncu sene ile hattında şirketin inşa ettiği elliye yakın bilhassa nazarı dikkate alınmalıdır ki içinde bulunduğumuz bu sene ise belki tünellerin hafrı için şirketin getirdiği ikinci müteahhitlerin mutlaka kâr et% 8 1/2 faiz vermiş olacaktır. Fethi Be tünel makinelerinin kıymeti iki buçuk meleri muhakkak ta değildir. Nitekim yefendi faizin Avrupa'da çok ucuz oldu milyon liradır. Bu makineler ancak şi altmış kilometrelik bir mesafe dahilinğu bu sırada bile acaba ayni şeraitle pa mendifer inşaatında kullanılabileceğin deki ikinci müteahhitler ziyan ederek ra bulacaklarını ümit edebilirler mi? den iş bittikten sonra halen kıymeti kal çekilmişler ve hükumete karşı mes'ul Sonra inşaat mukavelenamesine gele mıyacaktır. Şirketin inşaat esnasında olan şirket işi kendisi yaparak üç yüz lim. Bunda muteahhide silsilei fiat ve harap olan kazma, kürek, çadır gibi ede elli bin liralık bir ziyana da katlanmıştahlili fiat cetveli üzerinden bazı ahval vat esmanı ise her halde yüz binlerce Iitır. de %25 ve bazı ahvalde %15 kâr kabul rayı aşacaktır ve bütün bunların karşıFethi Beyin 65 milyon altın marklık, edilmiştir. Bir kere bu silsileyi fiat ve lığı mflbalâğaalut bir ifade ile mevzuu yani 32 buçuk milyon Turk liralık istiktahlili fiat cetvelleri Yulius Berger kon babsedilen bu %25 kârdan ibaret olaraz muamelesini inşaat mukavelesile kasorsiyomuna nıahsus ve münhasır değil caktır. rıştırmış olması nazarımızda hassaten dir. Devlet demiryolları idaresinin kücük İtiraf etmeğe mecburuz ki müracaat büyük bir hatadır. Tetkikatımızın mabüyük yaptığı bütün münakasalarda eden gruplar meyanında bu Alman guesas bu cetvellerdir. Halbuki bu haki rupu en ehven, en namuskârane şerait badinde ayrıca izah edeceğinıiz vechile altın mark olarak yapılan bu istikraz kate rağmen Fethi Bey bu mukaveleden teklif eden ve vezaif ve teahhiıdatını bahsederken Hazineden çıkan paranın ciddiyet ve dürüstî ile ifa eden bir gu muamelesi İsmet Paşa için başlı başma % 35 i faiz ve kumisyon suretile bu gru ruptur. Binaenaleyh memleketimizde muvffakiyet sayılacak derecede ehembun elinde kalmaktadır. İkinci derece çahşan bu gibi müessesatı ecnebiyeyi miyeti haiz ve piyasamızda hükumetin deki müteahhitlerin temin ettikleri ka bigayri hakkin rencide etmemek te mu elinde ecnebi dövizi bulundurmak surezanç bunun haricindedir. Demiştir. tile o nisbette faideleri mucip olmuş bir vafıkı insaf olur. f >ı Evvelâ inşaat kârı azaml %35 tir. Bu Fetfi Beve endi"'n iHncl i»«»rf 'e mfi muameledir. para şirketin müdur ve müstahdemleri teahhitlerin temin Yunus Nadi ettikleri kazanç " K ay İstanbul müddeiumumisi Kenan Beyin evvelki gün Vali Muhittin Beyi ziyaret ederek bir müddet görüştüğünü, bu ziyaretin, Başvekil İsemt Pş. tarafından Dahiliye ve Adliye Vekâletlerine gönderilen e mirname ile alâkadar bulunduğunu ve halkı heyecana getirecek mahiyette vukubulan neşriyatın müddeiumumilikçe tetkik edilmekte olduğunu yazmıştık. Dün bir muharririmiz, Kenan B. le görüşrnüştür. Kenan B. şu beyanatta bulunmuştur: « Gazetenizin yazdığı bendi okudum. Filhakika dün Vali Beyi ziyaret ve bazı hususat hakkında görüşrüm. Müddeiumumî, her zaman Vali ile görüşebilir. Gazeteler her zaman tetkik edilmekte ve kanunen takibi istilzam eden neşriyat nazarı dikkate ahnarak muktezası yapılmaktadır. Serbestii matbuat, serbestii efkâr Cumden muharririmizden) Fethi B. peratifleri gezdi; izahat aldı. Ken huriyet idaresinin lâzımı gayrimüfarikidir. Ancak serdolunan fikir( Mabadı 3 uncu sahıfede saat onda oto direzin ile Aydın'dan ler ve yazılan yazılar halkı ikai cürme tahrik ve teşvik. eflcân ammeyi Utbtm vrteı?Ck"Ve âlelumum kanuunn suç a'ddettiği eşkâlde olursa bunu yapanlar kanunî takibattan kurtulamazlar. Pekâlâ bilirsiniz ki gazeteler hakkında takibi istilzam eden neşriyat nakil suretile vukubulanlara da şamildir. Fethi B. Aydın'dan avdet ederken de yollarda nutuklar söyledi Karîıköyü'ne de geldi 931 Türkiye güzellik Kraliçesi kirn ulacak? ^ ^ ^ ^^ı»ııııı»ııııırtıı^^ ^ ^ ^ ^ ^ ^^^^^^ ~^^^^ t"™^^ ™ ™ ™ ^^m^r^ ^^^^^ Dün çeşımvlenn küşat resm! yapılmış, Hatta bu yazıların İsfanbul halkımn sıhhaüne içilmiştir . tasdik olunmazsa veyamuhteviyatı kaydi ihti Münevver Türk kızlarını müsabakaya iştirake davet ediyoruz yatla nakledilmiş olduğu işaret edilse dahi nakilini mes'uliyeti kanuniyeden vareste kılamaz.» Ma'iye Vekili bugün gidecek Maliye Ve kili Saracoğlu Şiikrü B. bu gün Ankara'ya gidecektir.ŞükFeriha Tevfik Hanım Mübeccel Namık Hanım rü B. dün kendi Geçen sene ve bu sene guzellik müsa ı liği kazanan Türkiye güzellik kraüçesi sile görüşer bakalarımızî yaptığımız zaman, birinci \ ( Luffen sahıjeyi çevinniz ) muharririmize HiıımMiııııiMiıııır.ııiı.iiıi, 11" III'"IM I IIIII <IIII:!IIIIIIMIIHIIHIIIII!'!II'II> I I :ı>'iı ' 'ii'iııııııııııımıınıııııııııııııııııııuını şu beyanatta bulunmuştur: « Istanbulda maüyeye ait işler ve bu Sükrü B. meyanda kon sorsiyom işîerile meşgul oldum. Dün bir gazetede çıkan ve bana atfedilen beyanat, Avrupa'y* giderken söylediğim sözlerdir. Avrupa'da yaptığım işlere dair Ankara'da gazetecilere beyanatta bulunaca ğım.» 1 utun mhısarı hun yede fabrikaaçıyor Behçet B. cumartesi günü tetkikatta bulunmak üzere Surye'ye hareket ediyor Tütün inhisarı umumî müdürü Behçet Bey cumartesi günü Surye'! y gidcketir. Behçet Bey, Surye'dej Halep, Şam ve Beyrut şehirlerinde bir sigara fabrikası inşası için tetkikatta bulunacaktır. Büyük bir sermayedar grup burada işletilecek fabrikanın bayiliğine talip olmuşiıdüiin Doğru soyledıgınıze e a muKaaaes Dıiaıgımz Dir şe> uzetur. Tetkikat neticesinde buradaki rine yemin edin bakayım! bayiliğin bu gruba verilmesi muhteHanım Bir çif t ipek çorâp üze rine yemin ederim ki doğru söylümeldir. yorum, Hâkim Efendü.