1 Haziran 1937 Tarihli Anadolu Gazetesi Sayfa 6

Sayfar & —-Başı | inci sahifede — " Türk - Suriye - hudu?undaki n anlaşma, bu hudüdün kat'i , omahiyetini tanımakta' ve ihlâl “çedilemezliğinin garantisini ih- ı tiva eylemektedir. Bundan maada yüksek iki # âkit taraf Türk ve Suriye top- 1raklarında diğer tarafın rejimi y ve emniyeti aleyhine mütevec- <cih hertürlü faaliyeti Wneyi taahhüd eylemektedir. Nihayet hususi bir madde hudud hakkındaki Fransiz ta- »ahhüdünün mandanın inkiza- sından sonra da 'idame edile- sceğini. tasrih etmektedir. Fransanın imzası bu “anlaş: yma hususunda hem Fransayı ihem de Suriyeyi taahhüd al- tuya koymaktadır. Bu iki metne bir müşterek deklarasiyon bir protokol ve teati olanan mek- tuplar ilâve edilmiştir. Deklarasiyon Lozan muahe: desince tesbit edilen arazi statukosunun muha azası zım- ninda Fransız ve Türk siya: setlerinin birliğini, sulhun tak: wiyesini bu hususta- Milletler eemiyetinde teşriki mesaiyi ve şarki -Akdenizde tarsinini müşahede tedir, Bu.- prensiplerden mülhem olan iki- hükümet Suriye ve ve Lübnan topraklarının ta- mamiyetine riayeti - karşılıklı olarak taahhüd etmekte ve Şoriya ilg Lübnanın — kurtüh- şunu Milletler cemiyeti lüne tevfikan ve Fransız-Su- riye ve Fransız:Lübnan anlaş- maları ahkâmı dairesinde ter- viç etmek hususunda mutabık bulunduklarını - kaydeylemek- tedir. Mülhak pratokol mandater devlet tarafından — Suriye na- mına veya hesabına aktedilen anlaşmalardan mütevellit muh- telif taahhütlerin Suriye Mil- letler cemiyetine girerken ona devredilmesi ve keza - bu an- laşmaların Suriyenin yeni va- ziyetine uydurulması ve lüzum görülecek mütemmim anlaş- maların aktolunması - için iki âkid. tarafın fikir ve niyetle- rini tasrih eylemektedir. Teati olunan mektuplar ise Fransız mandası altında bu- lunan devletler ile Türkiye arasında uzun zâmandanberi hali muallâkta- bulunan hak- kıhiyar — sahiplerir meselesini halletmektedir. Bu —müzakerelerin böyle hüsnü suretle neticelenmiş ol- ması Fransa ile olan dostluk münasebetlerini — takviye ve Türk- Suriye münasebetlerine dokunanacak mahiyetteki bü- tön meseleleri halletmek gibi bir tesir yapmış ve bu suretle Suriyenin kurtuluşu arifesinde beynelmilel vaziyeti tarsin ey- lemiştir. Cenevre, 30 (A.A.) — Ana- dolu Ajansının hususi muha- biri- bildiriyor: Milletler cemiyeti konseyin- de Sandler raporunun kabulü münasebetile Fransa, Türkiye, İngiltere, Savyet ve İsveç Ha- riciye nazırları, Delbos, Rüştü Aras, Eden, Litvinof ve Sand- ler birer nutuk söylemişlerdir. Delbos, Konseyin Sancak meselesini kat'i surette bhalle- deceği bu sırada yorulmak bil- mez bir fedakârlık gösteren rıpnnöre. eksperler komite- sine ve onun reisi Bourguine «—eun . menct- emniyetin eylemek- usu- cemiyetinin “ ve önün “usulle- rindeki müessiriyeti ehemmi- yetle kaydetmek istediğini söy- | lemiş ve demiştir ki: —Mesele nazikti. İki dost dev- let arasında bir ihtilâf mev- zubahs idi. Öyle bir ihti- lâf ki bu iki devletten biri Milletler cemiyetinin kendisine verdiği mandanın ifasile mü- teahhit bulunuyordu. Milletler cemiyetinin usulleri bitarafane | Bir- tarzı hallin — garantilerini temin eylemiştir. Milletler' ce- miyeti kendisinden beklediği- Mmizi 'yapınıştır. Bir kânunusanide Fransa siyasi bir sureti tesviyeye mu- vafakat etmişti. Çünkü Bünda Fransız - Türk dastluk müna- sebâtının bir inkişaf buhrânını görüyordu. Bu şüreti Yesviye stâtunun Ve Anayasanın tan. tüminden başka Sancak ve Su: riyenin hududunun garantisi hakkında bir Fransız-Türk an- laşmasının akdini de derpiş ediyordu. Diğer metinler hususunda buoların tanzimi Fransa ile Türkiyenin Suriye ve Lübnan istiklâline taraftar olan nok- tai nazarlarındaki- birliği gös termiştir. Binaenaleyh bu tarzı tesviye Fransa- ve Türkiyeye aralarındaki dostluk bağlarını sıklaştırmak — ve- - Milletler ce- miyetinin idaresi altında hali- sane teşriki merailerini teyid fırsatını vermiş. oluyor. Mısırı kabul ederken Rüştü Aras memleketinin Akdeniz statukosuna bağlılığını hatır: latmıştır. Sancak meselesinin halli Fransa ile Türkiyeyi ya» kın Şarkta sulhun idamesi hu- susunda birleştirme ve bu sw- retle Fransanın Suriye ve Lüb- nanla imzaladığı anlaşmalarla giriştiği eseri tamamlamak- tadır. Aynı zamanda Türkiye ve Suriyeye bağlı olan Fransa meseleyi konseyin hakemliğine bırakmak - suretile Suriyenin menfaatlerini müessir bir tarz- da korumuş ve Milletler ce- miyetinin sulh eserine yardım- da bulunmuştur. Dr. Rüştü Aras söz alarak demiştir ki; “Gerek memleketim gerekse şahsım — hakkında - söylediği güzel sözlerden ve ifade ettiği dostlük duygularından (ki bun- lar bizzat kendi hislerimizin tam bir makesidir) dolayı das- tum B. Delbosa teşekkür ede- rim, Söylediği nutukla bu hu- susta benim de konseyde iza- hatta — bulunmaktan - vareste kıldığı için de kendisine min- nettarım. Çünkü ifade e noktai nazarlar bizim görüş- lerimize de tamamile tevafuk etmektedir, Dostumun Sandlere, eksper- ler komitesine ve onun reisine başarılar faydalı işten dolayı yaptığı teşekkürlere hararetle iştirak ederim. Bu işi kolaylaştıran konsey azalarına ve bilhassa herkes için memnuniyet verici bir su- reti tesviyeye — irişilmesi — için tavassut etmek Jütfunda bu: lünan Fransa ile Türkiyenin müşterek dostları olanlara da keza minnettarım. Bu meselenin halli iki mem- leketi birleştiren dostluk bağ- larının takviyesidir. Ve Tür- kiyenin bir toprak parçası üzerinde bu mıntakada statu: E ÜND Su üü aafilalar — Sadn TATRTRTT OT TTTT A.NADOLU 'Sancakta Türk ve Arab dilleri hakım olacaktır ğunu tebarüz ettirmekle “bah- tiyarım. Fransa ile Suriyeye samimi dostluk hislerile bağlı bulu- nan Türkiye elde edilen ne- ticeden gerçek memnun ola- caktır. Teşekkürlerimi bizimle en kiymetli mesailerde bulunan Milletler. cemiyeti genel - sek- reteri ile arkadaşlarına da ar- zelmezsem iptidai bir vazifede kusur etmiş olurum. Eden; Geçen kânunusanide elde edilen prensib anlaşmasından dolayı memnuniyet beyâl et miş ve fakat dâhâ bir takımi müşkülâtın. mevcüd Bülündü: gunü kaydeylemiş olduğunu Tkatırlatmış Ve demiştir ki: —Bügün bu müşkülât çok şü: kür iktiham olunmuştur. -Bu neticeyi eksperler komitesinin yorulmak bilmez gayretlerine ve bilhassa onun iki İngiliz azasına iki alâkadar tarafın gösterdiği uzlaşma zihniyetine ve raportörün meharetine borç: luyüz. Mumaileyh. bütün- un- surların mahalli menfaatlerinin korunmuş olmasından dolayı bahtiyarlığını beyan etmiş ve yeni rejimin muvalfak olması temennisinde bulunmuştur. B. Litvinof ta memnuniyetini izhar etmiş ve demiştir ki: — Rusyanın kendilerile bil- hassa kuvvetli dostluk bağları bulunan iki hükümet tarafın- dan büyük bir muvaffakıyet kazanılmıştır. Bu, aynı zamanda Milletler cemiyeti ve bizzat sulh davası için de bir muvaf- fakıyettir. Sovyet Hariciye Komiseri bu muvaffakıyetten dolayı B. Del- bos, B. Tevfik Rüşdü Arası tebrik etmiştir. B.Sandler, vazifesinin eksper- ler komitesinin mesaisile kolay- Taşmış — olduğunu — söylemiş, Fransa ve Türkiyenin göster- dikleri uzlaşma zihniyetinden takdirle bahsetmiş, hakkında söylenilen — sözlerden dolayı çok mütehassis olduğunu be- yan etmiş ve: — Raporun kabulü Sancak meselesinin nihai sureti tesvi- yesini teşkil edecektir. Demiştir. Konsey reisi de Türk ve Fransız hükümetlerini ve eks- perler komitesi azasımı tebrik eylemiştir. B. Delbos, Fransanın rapor- da gösterilen sureti tesviyeyi ve bu sureti tesviyenin kendisi için tazammun eylediği hususi taahhüdleri kabul eylediğini beyan etmiştir. B. Tevfik Rüşdü Aras ta aynı beyanatta bulunmuştur. Reis, raporun kabul edildi- ğini bildirmiştir. Cenevre, 30(A.A.) — Ana- dolü Ajansının hususi muha- biri bildiriyor: » Milletler cemiyeti konseyi tarafından kabul edilen Sand- lerin raporu şudur: İskenderun ve Antakya namı verilen mese- lenin Milletler cemiyeti konse- yinin 25 Mayıs 1937 tarihli hususi celsesinde — tarafımdan imza edilen ve mezkür top- lantı zabıtlarında bulunan in- kişafına burada avdet etmiye- ceğim. Mâaahaza Sancağın sta- tu ve anayasa projesini ra- poru ile birlikte konseye tak- dim eden eksperler komitesi- nin münakaşa gotürmez bir salâhiyet. ve gayretle başar- ddıkları savanı dikkat mesai celsede de tekrar etmek is- terim. Keza Milletler cemiyeti mü- şahitlerinin gerek Sancaktaki vazifeleri,, gerekse avdetlerin- den sonra eksperler; komite- sini teşriki mesailerinden isti- fade ettirmek suretile yaptık- arzetmek: isterim. 25 Mayıs taribli izahatımda konsey tarafından tetkiki icab eden bir takım hususi mesele- leri- ve bilhassa Hhaklarında eksperlet kömitesinde muhtelif Mütâlear serdedilmiş, olan me: Seleleri tadâd etmiştim, Sonra | icâb eder vessül ettim. Haklarında kon. seyin karar vermesi İlâzımge: len. bütün noktalar hususunda müsbet teklifler arzetmek za> manının gelmiş olduğu müta- leasındayım. Bence; bittabi konsey eks- perler komitesi tarafından ken- disine tevdi olunan statu ve anayasa projelerini tasvib et mekle işe başlıyacaktır. Bun- dan başka konsey komite ra- porunda münderiç tavsiye, ve telkinleri de işbu raporu ka- bul etmek suretile - hilâfında kat'i bir mütaleada bulunma- dığı derecede tasvib. eyliye- cektir, Konsey müteakıben Sanca- ğgın statu ve — anayasasının hangi tarihte meriyete girece- ğgini de tesbit eyliyecektir. Bun- lardan her ikisinin de en kısa bir müddet zarfında meriyete girmesi muvafık olacaktır. Ve bu hususta 29 teşrinisani 1937 tarihini, teklif ediyorum. An- cak şurası var ki. 27 kânunu- sani 1937 tarihli konsey ka- rarının ana prensiplerinin 7 inci fıkrasında derpiş edilen mua- hedeler mezkür tarihte meri- yete girmiş olması şarttır. 27 kânunusani 1937 tarihli konsey kararına tevfikan yeni rejimin tatbiki manda nihayet buluncıya kadar ve”mandası- nın ifası ile kabili telif olduğu nisbette Fransaya ait olacak- tır. Bittabi Milletler cemiyeti delegesinin. tayini de manda- nn inkızasından sonra vuku bulacaktır. Üç nahiye meselesine ge- lince, şurasını - hatırlatmak is- terim ki eksperlerden dördü üç nahiyenin tamamen veya kısmen Sancak arazisine - ilti- hakından tevellüd edecek gay- ri tabil ve bozuk hududu mu- hik gösterecek kâfi bir sebep görmediklerini beyan etmişler- dir. Benim de ayrılmıyacağım bu mütaldaya: binaen eksper- ler komitesinde dermeyan olu- nan muhalif reye esas olan meşrü endişeleri nazarı dik- kate almak çaresini bulmıya uğraştım. Filhakika üç nahiye mınta- kasında dil ve kültür himaye- sinin ihlâl edilmemesi icab eden bir Türk unsuru vardır. Büu halk bugün Suriye de mü- esses Manda rejiminin garan- tilerinden istifade etmektedir. Bu rejim munkazi olacağından ve mevzubahs meselede ekal- liyetlerin himayesine taallük ettiğinden konseye gerantiler meselesine hususi bir mahiyet atfedilmesi lâzımgeldiğinin mü- şahadesini ve bilhassa ekal: liyetlerin mahkemeler ör ünde kendi dillerini kullanmak, resini tahsillerini de gene aynı dilde yapmak haklarına mual- müşahadelere te- | sine Karar - verebilir. ları hizmetlerin kıymetini de | ilk | Suriyeden taleb etmesini teklif ederim. Konsöy. statunun 4 üncü maddesine komitc raporu zey- linde gösterilen Sançağın gim- diki hudutlarını olduğu yâbi teyin eden bir hükmün ilâve- Könsey 27> Kânunusani 937 tarihli ka- rarile Törkçeiip Yesih? bir. dil olduğuna fesbit eylemiştir. Şimdi könseye aynı kararın hükümlerine ve eksperler ko- mitesine tevdi olunan vazifede gözönünde tutularak diğer hbir dilin kullanılmasi maliyetini ve şartlarını tesbit etmek ka- liyor. Eksperler komitesinin tel- kinlerine — tevfikan — konseye Arapçanın da Sancağın resmi bir dili olacağına karar ver: imesini teklif ederim. Bunun kullanış şartları aşağndaki şe- kilde tanzim olunacaktır: 1 — Resmi mekteplerde bir mektebin bulunduğu köy veya mahallede hâkim olan dil han- gisi ise ilktedrisat o dilde yapılacaktır. Diğer resmi dilin tedrisi ya ihtiyari yahud da mecburi olacak. Şu kadar ki, bu- bakımdan. heriki dil de tamamen aynı şekilde muamele görecektir. 2 — Sancağın bütün mah- kemelerinde de (yüksek mah- keme de dahil olduğu. halde) heriki dil kullanılabilecek ve ekalliyet unsurları kendi ana dillerini de konuşabileteklerdir. 3 — Asamblede her iki lisan da kullanılabilecektir. Asamble mazbataları iki dilde yazılacak ve bütün kanınlar da iki dilde neşrolunacaktır. 4 — İdareye mütcallik ni zamonamnler ve talimat iki dilde neşrolunacaktır. $ — Halk idare ile olan münasebatında İâalettayin iki dildnn herhangi birini - kulla- nabilecektir. Ve kendisine de aynı dilde cevab verilecektir. Konsey maddesine şöyle bir koyabilir: “Diller meselesi konseyin merbut 27 kânunusani - 1937 ve 29 mayıs 1937 tarihli ka- rarlarına — tevfikan — halledil- miştir.,, Şimdi Sancak asamblesinin ilk seçimleri meselesinden bah- sedeceğim. Asamblenin aza sayısı esas itibarile kırktır. Fakat anayasada derpiş edi- len intihabat usulünün tatbiki neticelerinde sayı — artabilir. Anayasanın 15 inci maddesi mucibince Sancakta yapılacak ilk intihabat için muamelâtın heyeti umumiyesini - tertib ve kontrol ile muvazzaf - teşkilât Azasının sayı ve sureti tayinini tesbit etmek Konseye aiddir. Bu hususta şunu telkin edi- yorum: Konsey, evvelâ icab eden hazırlık tetkikatını ve - işlerini yapacak olan beş kişilik bir komisyonun tayinine reisini memur etsin. Ve bu komisyon da anayasanın 9 ilâ 14 üncü maddelerinde gösterilen mua- melâtın heyeti umumiyesini eksperler komitesi raporunun 47 inci fıkrasında münderiç şartlar altında tertib ve kont- rol etmek için icab eden ajan vapersemelim tayinii baklinda reise kendi tarafından bir ka- rar verilmek üzere teklifler yapsın. Sancakta ilk intihabatın ya- birinci hüküm statunun İ-Hüsirsa 937 lince, bunu mevzubahs komis" yon tarafından meselenin bür tün safahatını yerinde tetkik ettikten sonra- yapılacak: tek” liflere: ittila hasıl ettiği vakit reisin vereceği karara bırak* mak Jâzım geleceği mütalet' sırdayız. Bütün intihabat nihayet 15 Nisan 1938 tarihinden evel yapılmış: olmalıdır. Mezküf komisyonun ve ale/ âmum kullanılacak - ajanlart masarifi Milletler cemiyeti t8* rafından avans olarak temift edilmelidir. Buna mukabil Mi letler cemiyetinin Sancaktaki delegesinin — parası - Milletlef cemiyetine terettüb etmelidi! Sancak yalnız büro masarifif' derühde etmelidir. Eksperler komitesi raporui” da Sancak polis ve jandarf kuvvetleri teşkilâtına müta! mühim bir meseleye- ( eylemiştir. Konseyin bu sahf da Manda — munkazi - olduğ? vakit tavsiyelerde bulunma? lâzımdır. Statunun 30 zuncu; madli gene statunun 33 ilâ 49 zum maddelerinde — tesbit - edil İskenderin limanı — rejimti tatbiki teferrüatını tanzim ) mek üzere Türkiye ile San€| hükümeti arasında bu metin harici işleri hususu! ) mukarrer usul dairesinde ? bir mukavele akded”| ceğini derpiş etmektedir. Konsey mezkür mukaveletf” süratle akdedilerek meltil kendisine bildirilmesi arzv! herhalde izhar etmek i$t? cektir. Eksperler komitesi rapg! 43 üncü fıkrasında - kapil yonlar meselesine telmili miştir. Komite bu meset salâhiyeti - haricine “çıkm olduğunu müşahede eyli Konseyin meçhulü * dir ki, Suriye ve Lübnan'F5 dasına müteallik mukavt maddei mahsusası ahkâ) alâkadar devletler — arâ#' ği hilâfında uzlaşmalar yap! sa manda rejiminin inkif' | da kapitülâsyonlar - tek sis olunacaktır. Konseyifl ” Sancak — hus! Fransız mandası altına ” Jan şark - topraklarının Vf luş şartlarının tetkiki st! halletmek üzere tehir istiyeceğini zannediyo! naenaleyh konseye 24f kararı teklif etmekle yihim: Konsey, mazbata rinin- raporundan işleme susi meseleyi olduğu şekilde mesel en’“ lini ve'bilkassa: ekspöfl mitesi tarafından tesbit” d statu- ve Aanayasa mezkür raporda derpif ilâveler de nazarı ıkıh" mak şartile kabul edi Cenevre, 30 (A.. AY dolü ajansının hususf biri bildiriyor: M Doktor Tevfik. RüsTL fi bugün. konseyin. t0 müteakıb saat 14-30 sız Hariciye Nazıri beraber bir askeri binerek Parise miştir. Hariciye — siyasi B. Numan Menem ce yarısından - sonff < geçecek ve oradan | ekspresine bine! hareket edecektir- | Perşembe sabali *